PLAATSELIJKE COMMISSIE

De Plaatselijke Commissie van Schalsum kunt u bereiken door contact op te nemen met het contactadres op deze pagina.

360° foto's

Bouwstijl

Ligging

Schalsum is een klein dorpje, direct ten oosten van Franeker. In eerste instantie lijkt het een lintdorp te zijn, maar het kerkje ligt wel degelijk op een terprestant. Een doodlopend weggetje leidt naar de kerk. Rechts van de kruising ligt de statige voormalige pastorie uit de negentiende eeuw. De plaatsnaam zou kunnen verwijzen naar de woonplaats (heem/um) van of opgericht door de persoon Schalk. Mogelijk verwijst schalk ook naar de betekenis dienaar of knecht.

Datering

Dat de kerk uit de twaalfde eeuw de tand des tijds niet ongeschonden heeft doorstaan mag duidelijk zijn. Later ingebroken grote ramen, de bemetseling in kleine gele baksteen in de negentiende eeuw en ook de aan drie zijden ommetselde toren tonen de historische ingrepen. Al eerder in de zestiende eeuw is het muurwerk verhoogd en krijgt de kerk een nieuw dak en gewelf. Toch is deze kerk in beginsel een romaanse kerk. Dat is het duidelijkst zichtbaar aan de zuid- en de oostkant. Het ronde koor gaat via uitgemetselde togen boven de vensterzone over naar een vijfzijdige dakvorm. Deze oude muren vormen als het ware een historisch tapijt van gemêleerde stenen van geel en appelbloesem. Laag in de zuidmuur zijn sporen van rondbogige ingangen en hoog twee dichtgemetselde rondboogvenstertjes en fragmenten van een blokfries zichtbaar. Het dak is bedekt met blauw geglazuurde Lucas IJsbrandpannen. De toren krijgt in de negentiende eeuw een achtkantige spits en een torenomgang (hekwerkje). Aan de binnenkant is het oude muurwerk gewit en zijn de oude nissen nog zichtbaar. Het Duitse Rochlitz torenuurwerk op de eerste verdieping dateert van ca. 1900. De klok uit 1685, gegoten door de Amsterdamse klokkengieter Mammes Fremy, is in 1949 vervangen door een klok uit gieterij Van Bergen uit Midwolda.

Interieur

Het inwendige van de kerk is sober en heeft een zeer opvallende kleurstelling van okergeel en roze. Deze vrolijke kleuren zijn rond de eeuwwisseling aangebracht als vervanging van de grijze. De ruimte wordt overwelfd door een houten tongewelf. Het geheel rust op een fraaie balkenconstructie. Deze overwelving dateert uit het midden van de zestiende eeuw. De ramen zijn ook zeker opvallend te noemen qua kleurstelling. Achter de oostelijke paneelwand, in het oude koor, is ruimte gemaakt voor de consistorie (kerkenraadskamer) en een berging. De trekbalk is hier wit geschilderd. In het muurwerk zijn een dichtgemaakt romaans en gotisch venster te zien. 
 
Preekstoel | Te midden van de negentiende-eeuwse banken valt de eikenhouten preekstoel op, die rijk versierd is met snijwerk. De vijf panelen van de kuip, tussen flinke, met ranken omwonden, getorste zuilen, vertonen voorstellingen van het Laatste avondmaal en de vier Evangelisten. Dezen zijn samen met hun bijbehorende symbolische wezens afgebeeld. De maker van dit houtsnijwerk is onbekend, het jaar van ontstaan (1711) is op de trappaal ingesneden.  
 

Grafzerken | In het gangpad tussen de banken zijn veertien, vooral zeventiende-eeuwse, grafstenen te zien. Verder ligt er nog een zerk uit 1483 van rode zandsteen van pastoor Ogha. Achter de consistoriekamer, in het voormalige koor, liggen ook nog twee zerken.

Orgel

Orgel | Het orgel op de galerij is in 1862 gebouwd door L. van Dam & Zn. Het front is beschilderd en wordt bekroond door een uit hout gesneden stilleven van muziekinstrumenten. Van Dam gebruikte een windlade en veel pijpwerk van het door hem verbouwde Van Gruisen orgel uit de Hervormde kerk van Heerenveen (kerk gesloopt in 1969). 

Meer informatie over het orgel heeft Organum Frisicum, onze samenwerkingspartner. U kunt zelfs een opname van dit orgel beluisteren.