Aangezien er afgelopen zomer diverse personele wijzigingen hebben plaatsgevonden op het bureau hierbij even een update. Graag stellen we je voor aan:
MARIJKE GAASTRA (Foto 1)
Al wel bekend bij de stichting, maar nu op een nieuwe positie Marijke Gaastra! Met veel enthousiasme mag ik, Marijke, aan de slag als impresario bij Alde Fryske Tsjerken. Ik heb er ontzettend veel zin in om nauw samen te werken met alle vrijwilligers van de Plaatselijke Commissies. Er worden fantastische initiatieven opgezet en er zijn veel mensen betrokken bij deze prachtige stichting. Graag help ik met het faciliteren van deze initiatieven om een zo breed mogelijk publiek kennis te laten maken met alle mogelijkheden van onze prachtige gebouwen. Met behulp van de mooie culturele UITagenda verwacht ik dat de kerken ook in de komende periode weer volop bezocht gaan worden! Voor vragen of ideeën kunt u contact met mij opnemen via impresariaat@frysketsjerken.nl of tel. 06-473 631 08.
HIEKE JOUSTRA - BUREAUMEDEWERKER (Foto 2)
Ons Friese erfgoed is prachtig; het weidse landschap, de vele kerkentorens die aan de horizon de hemel lijken te kussen…en als je dan een van die kerken binnengaat, raak je ongetwijfeld ontroerd door de veelal sobere schoonheid van het interieur of door het zonlicht dat opeens door de glas-in-lood ramen valt. De eeuwenoude stenen van de kerkmuren, de zware balken in het schip van de kerk, de grafzerken uit de Renaissance, de preekstoel en het orgel, je ogen dwalen bewonderend rond. Wat hebben onze voorouders toch met hun gezwoeg, geld en goederen mooie bouwwerken tot Gods eer tot stand weten te brengen. ‘’Aldfaars erf, wy weitsje oer dy!’’ voert dan de boventoon in mijn gedachten.
Van jongs af aan ben ik me ervan bewust dat er een taak voor ons ligt om dat erfgoed te bewaren en te behouden voor de toekomst, voor de mensen die na ons komen. En niet alleen om te bewaren, maar ook om te bewonderen en te benutten. De verhalen over mensen, oude voorwerpen en gebouwen, ze leren ons zoveel! Wellicht ben ik daarom historicus geworden en heb ik mij in mijn werk èn als vrijwilliger ingezet voor de ontwikkeling en realisatie van cultuurtoeristische evenementen en publicaties, educatieve projecten en voor enkele Friese musea.
Half augustus ben ik Hieke Joustra bij Stichting Alde Fryske Tsjerken begonnen als Bureaumedewerker. Ik ben allround – dus vrijwel overal - inzetbaar. Mijn taken liggen vooral bij het behartigen van de belangen van de stichting bij projecten op het gebied van fondswerving, donateurswerving, kerkovernames en coördinatie van vrijwilligers. Inmiddels voel ik mij al helemaal thuis op de Emmakade en kijk ik er naar uit om u te ontmoeten en samen met u zorg te dragen voor de oude Friese kerken. Oant sjen!
JOHANNA POSTMA (Foto 3)
Mijn naam is Johanna Postma. Ik ben 55 jaar, getrouwd met Jannes en moeder van 4 prachtige kinderen en “beppe” van 9 kleinkinderen. We wonen in Ureterp. Ik hou ontzettend van gezelligheid, lachen vind ik enorm belangrijk, zonder humor wordt het leven wel erg saai toch?! Daarnaast hecht ik veel waarde aan eerlijkheid en persoonlijk contact. In mijn vrije tijd geniet ik van het leven, samen met mijn gezin, familie en vrienden. Lekker ergens een hapje eten of een terrasje pakken. Na 3 jaar op Jamaica te hebben gewoond, ben ik op 19 augustus met veel enthousiasme gestart, als Office Coördinator bij Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Tijdens Open Monumentendag worden duizenden monumenten in Nederland opengesteld voor het grote publiek, om zo de publieke belangstelling voor monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg te vergroten. Niet alleen openen de duizenden monumenten gratis hun deuren, er worden ook ontelbaar veel activiteiten georganiseerd: tentoonstellingen, rondleidingen, fietsroutes, wandelingen, muziekvoorstellingen maar ook veel activiteiten voor jongeren.
ORGELCONCERTEN DOOR CONSERVATORIUM STUDENTEN
Op zaterdag 14 september organiseren Stichting Alde Fryske Tsjerken en Stichting Organum Frisicum in 3 kerken gratis orgelconcerten. De concerten worden verzorgd door studenten van het conservatorium in het thema ‘Hofmuziek’. Om 14.00 uur en om 15.30 uur wordt er op de orgels gespeeld. Deelnemende kerken zijn:
Doordat de kerken op fietsafstand van elkaar zijn, is het mogelijk om op deze dag twee concerten te bezoeken. Daarnaast zijn er nog meer interessante activiteiten te bezoeken.
In de kerk van Britsum is een expositie van Brecht Langhout te bezichtigen met het thema ‘Oertaal’. En in de kerken van Jelsum en Koarnjum is de Tsjerkepaad expositie van fotograaf Bob de Boer te bewonderen.
In opdracht van de Plaatselijke commissie heeft Bob twee series van 10 foto's gemaakt met interessante details. Zo zijn er bijvoorbeeld in Koarnjum een ‘blinde’ groene deur en de graven van de zusters Bouma interessant om meer over te weten. In Jelsum zijn het de oorlogsgraven uit WOII en van de familie Terpstra die een toelichting verdienen.
Als extra is er ook nog een beleefwandeling van ca. 7 km van ‘State tot Stek’, verkrijgbaar bij Dekema State in Jelsum, waarin de kerken van Koarnjum en Jelsum zijn opgenomen. Daarbij is Dekema State zelf ook een prachtig monument om te bezoeken.
OPEN MONUMENTENDAG FOTOWEDSTRIJD!
Ga tijdens Open Monumentendag op pad met je camera en maak de mooiste erfgoed foto. De juryvoorzitter is niemand minder dan William Rutten (bekend van o.a. Het Perfecte Plaatje). We delen wat tips, zodat je op vakantie alvast kan oefenen:
Ga voor de prijzen en meer informatie over de wedstrijd naar Openmonumentendag.
Elk jaar organiseert onze excursiecommissie twee excursies waarbij we drie Friese kerken bezoeken. Op zaterdag 5 oktober gaan we richting de Stellingwerven, waar behalve Fries ook Stellingwerfs (een Nedersaksische taal) wordt gesproken. Dit gebied vormt het zuidelijke deel van de Friese Wouden en wordt ook wel de Zuidoosthoek genoemd. De streek kent niet veel oude kerken maar er zijn toch drie verrassende pareltjes uitgekozen; Oldeholtpade, Ter Idzard en Oldeberkoop.
OLDEBERKOOP
Het oudste deel van de Bonifatiuskerk stamt uit de 13de eeuw. Een eeuw later is het schip in gotische stijl verlengd en enkele eeuwen daarna is het koor vervangen. De toren is van 1608, nadat de vorige tijdens de Tachtigjarige Oorlog vernield was door “die vyandt uyt Steen-wyck”. De kansel dateert uit de 17de eeuw, evenals de herenbanken. Het 14de-eeuwse zandstenen doopvont is één van de weinige die in Friesland bewaard zijn gebleven. Het oude kerkhof rondom de kerk is omgeven door een rustieke ringmuur opgetrokken uit Friese geeltjes en stamt waarschijnlijk uit het begin van de 17de eeuw.
OLDEHOLTPADE
De huidige (laatgotische) Stephanuskerk dateert uit 1545; daarvoor heeft er drie eeuwen lang een tufstenen kerk gestaan. De van gele baksteen opgetrokken vierkante toren is in 1608 tegen de westgevel geplaatst. Een uit 1738 daterende klok is tijdens de oorlog in beslag genomen en nooit meer terug gezien. Binnen zijn er nog een eikenhouten preekstoel, doophek en enkele overhuifde familiebanken uit de 17de eeuw. Bijzonder is het grote kabinetorgel, voorzien van een schijnfront.
TER IDZARD
Ook deze kerk is aan de heilige Bonifatius gewijd en omstreeks 1500 gebouwd. Bij een grondige vernieuwing in het begin van de 20ste eeuw is er een toren geplaatst aan de westgevel. In de kerk bevinden zich drie prachtig gebeeldhouwde grafmonumenten van zandsteen, afkomstig van de adellijke familie Idzerda. Het oudste dateert uit 1531. Enkele leden van deze beroemde familie speelden een grote rol in de overgang naar de Reformatie. Zij woonden op de Idzerda-stins vlakbij de kerk. Deze stins is in 1750 afgebroken. De kerk heeft een kabinetorgel uit de tweede helft van de 19de eeuw.
PRAKTISCHE INFORMATIE
De kerken zijn op zaterdag 5 oktober van 11.30- 17.00 uur gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar. Deze kunt u na de tijd ook downloaden via onze website. U kunt met eigen vervoer de kerken bezoeken, dit jaar kan dat zowel per auto als met de fiets (de kerken liggen namelijk dicht bij elkaar). Wilt u liever met de bus mee en een heerlijke lunch? Lees dan de informatie hieronder.
VERVOER PER BUS
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 28 september a.s. aanmelden bij het bureau: info@frysketsjerken.nl. De kosten bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail een bericht hebt ontvangen dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. Daarin staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 10.45 uur vanaf Leeuwarden. Hier staat de bus geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw “Tot Maandag”. Dit jaar maakt de bus de heen- en terugweg een tussenstop op het station van Heerenveen. Rond 17.00 uur zal de bus weer in Leeuwarden arriveren.
ADRESSEN VAN DE KERKEN
Bonifatiuskerk | Willinge Prinsstraat 2 | Oldeberkoop
Stephanuskerk | Hoofdweg 164 | Oldeholtpade
Bonifatiuskerk | Idzardaweg 61 | Ter Idzard
Foto 1: Sigrid Hamelink - Ter Idzard
Foto 2: Lydia Annema - Oldeberkoop
Nooit een saaie dag bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dat is me in het eerste half jaar bij deze nieuwe werkgever al wel duidelijk geworden. Wat komt er veel op onze organisatie af. En wat zijn we er druk mee.
Je maakt van alles mee. Een telefoontje over overlast, bijvoorbeeld. Overlast door een kerkklok die - zo gaat dat soms met kerkklokken - ook in nachtelijke uren op gezette tijden van zich laat horen. Daar lag ergens in een Fries dorp iemand wakker van. Met als gevolg een melding van overlast.
Of een verzoek van de Stichting Rembrandt & Saskia op het Bildt. Of wij de Van Harenskerk in Sint Annaparochie beschikbaar willen stellen voor een bijzondere ‘experience’ over de beroemde schilder en zijn wederhelft. Een initiatief dat mogelijk heel veel mensen naar die kerk zal voeren.
Ook het idee van een van onze medewerkers om een open middag te houden in onze kerk in Weidum. Waarom? Omdat in die kerk een grote restauratie plaatsvindt. Het interieur staat compleet in de steigers. Heel bijzonder wat daar allemaal gebeurt. Vakwerk. Veel Weidumers wilden dat graag met eigen ogen zien. Zeer geslaagd.
Meedoen aan het Fries Erfgoed Collectief, contacten met overheden, werken aan de ontwikkeling van Het Ziltepad (mooie wandel- en fietsroutes langs Friese, Groninger en Noord-Hollandse kerken langs de waddenkust), gesprekken afronden over overnames van kerken, participeren in de ledenvergadering van de landelijke Federatie Instandhouding Monumenten - er speelt veel.
Ik zag onze excursiecommissie al in actie, lunchte met donateurs in Nijlân (tijdens de excursie op zaterdag 16 maart) en mocht inmiddels ook een deel van de vergadering van de redactie van dit Magazine meemaken. Ook bezocht ik samen met collega’s onze regioavonden voor plaatselijke commissies.
Wat zijn er op allerlei fronten veel mensen actief voor onze stichting. En wat valt er, mee dankzij die enorme inzet, veel te beleven in onze kerken. Ik wist het al van horen zeggen, maar ik maak het nu ook in de praktijk mee: Stichting Alde Fryske Tsjerken drijft op de inzet van heel veel betrokkenen. Onze medewerkers, onze vrijwilligers, onze donateurs, ons bestuur, organisaties die ons steunen, noem maar op. En dat zorgt voor heel veel dynamiek.
Nooit een saaie dag bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Het probleem met de overlast van de klok - hierboven - was gelukkig snel opgelost. De toren waarin de klok hangt bleek niet ons eigendom. En dan die klok dus ook niet. Klaar!
Afgelopen vrijdag was er prachtig nieuws vanuit de Provincie Fryslân. Via het Iepen Mienskipsfûns (IMF) verstrekken zij subsidie aan 15 initiatieven in de regio Noordwest-Friesland. In deze eerste openstellingsperiode van 2024 gaat er in deze regio €240.000,- naar leefbaarheidsprojecten in de mienskip. Eén van de gehonoreerde projecten is 'Tusken Ald en Nij' van onze plaatselijke commissie in Blessum.
Een centrale huiskamer voor Blessum. Die rol krijgt de monumentale Mariakerk na een forse herinrichting die later dit jaar begint. Daarmee gaat een lang gekoesterde wens van inwoners in vervulling. “Geweldig! Wat hebben wij hier hard voor gewerkt”, reageert woordvoerder Jan Mennema.
Het gebouw is al veelvuldig in gebruik voor allerlei activiteiten. Een energieke commissie van vrijwilligers staat daar al heel lang borg voor. De Mariakerk is bovendien alle dagen van het jaar open. Passanten kunnen er niet alleen een kijkje nemen, zelf een kop koffie zetten kan ook.
Sociale energie is een van de sterke punten van het Friese platteland en het dorpsleven, zegt Mennema, en het dorp wil dat verder versterken. “Aandacht voor elkaar en voorkomen dat mensen eenzaam worden. Naar elkaar luisteren en verbinding maken. Dat zorgt er ook voor dat mensen in een dorp willen wonen.”
De stichting heeft samen met de plaatselijke vrijwilligers een plan gemaakt voor het aanpassen van de Mariakerk. Door acht monumentale kerkbanken uit de kerk te halen en elders op te slaan, en bovendien vier kerkbanken verrijdbaar te maken, krijgt de kerk een open ruimte voor een huiskamersfeer. Die is geschikt voor multifunctioneel gebruik.
Andere belangrijke elementen van het plan zijn vernieuwing van de keuken en het toilet, het egaliseren van de vloer, herstel van stuc- en schilderwerk en het plaatsen van achterramen in de kerk. De verbouw start dit najaar.
“In prachtige tsjerke ûnderhâlde foar de mienskip past echt perfekt by ús missy”, zegt directeur Atze Jan de Vries. “Grutte kompliminten foar de minsken yn it doarp dy’t der in soad tiid yn stutsen hawwe om dit mooglik te meitsjen.” Mennema spreekt van “een warme jas voor de mienskip en toekomst voor het Blessumer verleden”.
De kosten bedragen bijna €255.000. Dat geld is opgebracht door donateurs en vrijwilligers van de stichting, particulieren, de gemeente Waadhoeke, het Iepen Mienskipsfûns van de provincie Fryslân, de Stichting Alde Fryske Tsjerken zelf en fondsen, waaronder: Fonds Bolsward-Dronrijp 1993, Stichting Siebolt, Rabobank Coöperatiefonds, Meindersma-Sybenga Stichting, Zwerver Broersma Fonds, Van Cuijck Fonds, Restauratiefonds Peter Francis Segaar en Kijlstra Smid Fonds.
Foto's: twee nieuwe situatie schetsen en twee foto's van huidige situatie
Verbonden aan Friesland, trouw aan de kerk, liefde voor het landschap. Voor Gerben en Sjoukje Abma-Bakker waren dat belangrijke motieven om een legaat na te laten aan Stichting Alde Fryske Tsjerken, zo vertellen hun dochters Richtsje en Doutzen. ‘Heit’ overleed in 2016, ‘mem’ in het voorjaar van 2024.
De dochters vinden het fijn om de beslissing van hun ouders, om maar liefst €100.000 aan onze erfgoedstichting te schenken, op bescheiden wijze publiciteit te geven. Het mag bekend worden, zeggen zij, wat hun ouders bewogen heeft. En ze hopen dat het legaat de stichting zal helpen om Friese kerken te bewaren.
Op de dijk in Stavoren, waar de familie vroeger een zomerhuis had, overhandigden ze het legaat symbolisch aan stichtingsvoorzitter Eabe Veerman. Die toonde zich zeer dankbaar. Schenkingen (giften, donaties, legaten, erfenissen) zijn van cruciaal belang voor de stichting om Friese kerken in goede conditie te houden en onder de aandacht te blijven brengen.
Richtsje en Doutzen vertellen: “Trou oan ‘e tsjerke en bûn oan Fryslân. Op it grêf fan ús heit en mem stiet dy tekst. Dizze tekst typeart harren. Wij betochten him foar ús heit, tegearre mei ús mem. Trou oan ‘e tsjerke, ja. Bûn oan Fryslân yn dy sin dat ús heit Fryske les joech, dat wij thús Frysk sprutsen en dat ek, as sij der net wennen, der wol bining wie mei Fryslân, troch famylje en taal en it thúsgefoel.
Tijdens fietstochten in vroegere tijden wees heit bij elk dorp de toren aan, om vervolgens de naam van het bijbehorende dorp te noemen. Zo raakten de dochters vertrouwd met het Friese landschap. Ook namen ze de liefde voor kerken over van hun ouders. Richtsje is predikant, Doutzen zingt als lid van de Muidercantorij (Amsterdam) kerkmuziek - in kerken.
Verbondenheid met ‘de’ kerk was er ook omdat beide ouders hun leven lang trouwe kerkgangers waren. Eerst in de Opstandingskerk in Leeuwarden en de Nicolaaskerk in Stavoren en na hun pensionering in de Muiderkerk in Amsterdam. In corona-tijd keek mem vanuit Amsterdam naar de kerkdiensten van Omrop Fryslân, om die vervolgens telefonisch met haar zussen te bespreken.
Heit en mem deden ook vrijwilligerswerk en waren, voor zover hun dochters bekend, vanaf de oprichting van de Stichting Alde Fryske Tsjerken (in 1970) donateur. Heit schreef bovendien: historische boeken, romans en toneelrecensies voor het Friesch Dagblad.
Gerben en Sjoukje liggen begraven in het dorp Nijland, tussen Sneek en Bolsward. Mem is hier geboren en hier zijn ze ook getrouwd, vertellen de dochters. “Wij betinke ús heit en mem mei tankberens en yn leafde.”
Op vrijdag 12 juli worden in vier Friese en Groninger kerken vier bijzondere, site specific lichtkunstwerken van Peter Vink in gebruik genomen. De kerken liggen aan de nieuwe wandel- en fietsroute Het Ziltepad. Elk werk wordt officieel geopend in aanwezigheid van de kunstenaar. Je bent van harte welkom om de hele dag met ons mee te reizen, of om aan het einde van de dag aan te schuiven bij de feestelijke dagsluiter, de opening van het kunstwerk in Usquert (Groningen). Aanmelden is noodzakelijk en kan via deze link.
Langs de Waddenkust loopt sinds 2023 Het Ziltepad: een wandel- en fietsroute langs de ruige noordelijke kustrand van het land, in Friesland en Groningen. Het Ziltepad is een project van Stichting Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken en wordt de komende jaren steeds verder uitgebreid. Stichting Hi-Lo Art, een jonge organisatie die sinds 2022 openbare kunstwerken - de zg Bakens - in het Waddengebied initieert, treedt op als curator van vier kunstwerken langs het Ziltepad.
Baken Het Ziltepad
Baken Het Ziltepad van Peter Vink bestaat uit vier verschillende, site-specific lichtkunstwerken van de gerenommeerde beeldend kunstenaar Peter Vink. In vier kerken zorgt hij voor een transformatie door licht: hij maakt een steeds andere toepassing die de kerk letterlijk in nieuw licht zet. De bezoeker zet de kunst zelf in werking.
Programma
Op alle locaties vertelt de kunstenaar over zijn onderzoek naar de kerk en de vertaling daarvan naar een lichtwerk. In Usquert vindt de afsluitende feestelijke opening plaats, waarbij organist Wietse Ouwejan zal improviseren op het historische ‘rococo’- orgel (gebouwd in 1852 door Petrus van Oeckelen en in 2007 gerestaureerd in originele staat).
Over de kunstenaar
Peter Vink (de Bilt, 1974) studeerde in 2001 af aan de Gerrit Rietveld Academie. Sindsdien maakte hij naam als ontwerper van (soms zeer grootschalige) lichtinstallaties die altijd een toevoeging aan- of een vertaling van de situatie ter plaatse zijn. Zijn werk is architecturaal, minimalistisch en innovatief en getuigt altijd van locus genii, de ‘geest van een plek’. Vinks werk was onder andere te zien in Nederland in de Gouden Bocht tijdens het Amsterdam Light Festival 2023; bij Wapenveld tijdens de IJsselbiënnale 2021; en permanent in het stadhuis van Hengelo (2020). Buiten Nederland exposeert hij met name in Duitsland en China.
Adressen & openingstijden
Wil je de kunstwerken een andere keer bewonderen? Dat kan! Hieronder vind je de adressen en openingstijden per kerk. De kunstwerken zijn tot eind oktober in de kerken te bezichtigen.
HOLWERT
Sint Willibrorduskerk | Tsjerkestrjitte 11 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
HEGEBEINTUM
Hervormde Kerk | p/a Terp Hegebeintum | Pypkedyk 4 | Ma t/m za 10.00-17.00, zo 13.00-17.00 uur | entree €4,50 incl. rondleiding
PIETERBUREN
Petruskerk | Hoofdstraat 74 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
USQUERT
Petrus en Pauluskerk | Kerkstraat 9 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Mondriaanfonds, Kunstraad Groningen, Provincie Fryslân, Stichting Beringer-Hazewinkel, Groninger Kerken, Stichting Alde Fryske Tsjerken
Fotos: Aron Weidenaar
Gedurende de jaarlijkse Tsjerkepaadperiode zijn van 6 juli t/m 14 september ruim 250 kerken in Friesland op de zaterdagmiddagen vrij toegankelijk. Gastvrije vrijwilligers zijn beschikbaar om uitleg te geven over de kerk en haar historie. De kerken zijn open voor iedereen die erfgoed, kunst, stilte, ontmoetingen, rust of meditatie waardeert!
Op de website van Tsjerkepaad vind je bij ‘overzicht kerken’ welke kerken deze zomer
op welk tijdstip geopend zijn en of er extra activiteiten plaatsvinden, zoals exposities, muziek of een lezing.
In de deelnemende kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken zijn de hierna volgende exposities te bezoeken.
Expositie trouwfoto’s | JOHANNESKERK BRITSUM
In de Johanneskerk van Britsum worden trouwfoto’s van bewoners van Britsum geëxposeerd. Zowel zaterdags als zondags van 14.00 - 17.00 uur.
Foto-expositie en beleefwandeling | NICOLAASKERK KOARNJUM EN SINT GENOVEVAKERK JELSUM
In opdracht van de Plaatselijke Commissies heeft fotograaf Bob de Boer (Koarnjum) twee series van 10 foto’s gemaakt met interessante details. Zo zijn er bijvoorbeeld in Koarnjum een ‘blinde’ groene deur en de graven van de zusters Bouma interessant om meer over te weten. In Jelsum zijn het de oorlogsgraven uit WOII en van de familie Terpstra die een toelichting verdienen. Daarbij is er een beleefwandeling van een rondje van ca. 7 km van ‘State tot Stek’, verkrijgbaar bij Dekema State in Jelsum, waarin de kerken van Koarnjum en Jelsum zijn opgenomen.
Expositie luciferkerkjes van Frits Jansen (1926-2002) | KULTUERTSJERKE HARICH
Tientallen kerkmodellen van lucifers exact op schaal. Voor het maken van een kerk was Jansen soms wel een half jaar bezig en dan was hij wel 40 uur in de week aan het werk.
Expositie van Ernesto Lemke | DORPSKERK HUIZUM
Lemke werd met zijn kleurrijke met LEGO ‘geschilderde’ portret van Arjan Lubach winnaar van ‘Sterren op het doek’. Tijdens de opening op 6 juli wordt de muziek verzorgd door organist Jelle Rollema.
Expositie “They Just Couldn’t Imagine” | MARIAKERK KORTEZWAAG
Met haar foto’s vertelt fotograaf Ruth de Jong het verhaal van mensen in Oekraïne die ongevraagd in een oorlog terechtkomen. Ruth de Jong heeft vele reizen naar Oekraïne gemaakt voor de Stichting Hope4Ukraine. De expositie is dagelijks te bezoeken.
Expositie doopjurken | KERKEN WESTERNIJTSJERK EN MARRUM
In de kerken van Westernijtsjerk en Marrum wordt een duo-expositie gehouden van doopjurken uit de omgeving. Het beschikbaar stellen van een doopjurk roept bij mensen veel herinneringen op. In de voorbereidingen zijn alle deelnemers persoonlijk gevraagd naar het ‘verhaal bij’ de doopjurk: bij elke jurk wordt een toelichting gegeven.
Expositie schilderijen Thea Landman | BARTHOLOMEUSKERK WESTHEM
Thea Landman laat zich inspireren door de natuur, vooral in de Alpen, waar zij graag komt en waar het gevoel van verwondering zo groot is en wij zo klein.
Tentoonstelling Kunst, Kitsch en Curiosa | IOANNIS TEATERTSJERKE WIER
Informatie: s.sevenster@hetnet.nl of 0518-471123 • 13.00 - 17.00 uur.
Expositie Oertaal van Brecht Langhout | KERK BRITSUM
Brecht Langhout exposeert zaterdag 3 augustus tot en met zondag 15 september met haar expositie Oertaal, symbolen in kunst en cultuur. Tijdens de opening op zaterdag 3 augustus om 16.00 uur zal zij zelf vertellen over haar werk. Openingstijden expositie zaterdags en zondags 13.30 tot 17.00 uur.
Kant-expositie | KERKJE SCHUREGA
Kantklossen is opnieuw ontdekt: Op de expositie zullen diverse kloswerken te zien zijn van de kantklosgroep Jubbega. Er wordt ook iets aangeboden voor verkoop. Omlijst met muziek op de trekzak vertolkt door Jolke de Boer en Henk de Vries van Trekzakvereniging Paulus Jakje.
We zijn weer een jaar verder en inmiddels is de tweede ronde van de bijbelrestauraties afgerond. Eind 2023 kwamen de Frisian Colorists & Restorers de tien gerestaureerde bijbels op het kantoor van de SAFT afleveren. Ook Jorrit Volkers, voorzitter van FB Oranjewoud, was aanwezig om het gedane werk te bewonderen. Uit deze samenkomst kwam een extra opdracht. Hoe gaat de stichting ervoor zorgen dat de gerestaureerde bijbels niet weer zo beschadigd raken als ze terug gaan naar de kerken? Het bureau is momenteel in een onderzoekende fase qua mogelijkheden. Daarnaast gaan we door met ons doel; voor elke kerk in ieder geval één bijbel te laten restaureren. Onze directeur Atze Jan de Vries heeft daarom een plan opgesteld voor een derde ronde, dit ligt nu ter goedkeuring bij FB Oranjewoud.
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UITagenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken, VVV's en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Voor 56 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een Office Coördinator (32 uur p/w), een teamspeler en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip.
Ben jij proactief, houd je van organiseren, ben je administratief sterk en gastvrij? Ben je enthousiast, betrokken en vind je het fijn om het centrale punt van de organisatie te zijn in een zeer afwisselende functie? Dan ben jij vast onze Office coördinator!
Als Office coördinator ben jij het eerste aanspreekpunt binnen de organisatie. Jij zorgt ervoor dat afspraken en bijeenkomsten op orde zijn. Daarnaast faciliteer je onze donateursbijeenkomsten, lezingen, excursies en bijzondere bijeenkomsten en help je bij projecten zoals het Ziltepad en evenementen in onze kerken. Vanzelfsprekend ontvang je onze bezoekers altijd professioneel en met een glimlach. Kortom: in deze functie is het belangrijk dat je sociaal bent, makkelijk contact legt en organisatorisch en administratief sterk bent! Bovenal ben je gedreven, ambitieus, nieuwsgierig en in staat om kennis, die misschien nog ontbreekt, je snel eigen te maken. Je werkt in een klein team, en stemt veel af met collega’s. Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het belangrijk dat je zelfsturend bent en je durft te laten horen. Autonomie staat hoog in het vaandel.
Heb je interesse? De uitgebreide functieomschrijving vind je hier!
Na het succesvolle proeftraject in de herfst van 2023 is Het Ziltepad dit jaar uitgebreid. Gids Fokko Bosker ging afgelopen april weer op pad en heeft maar liefst twaalf nieuwe routes langs de ruige rand van het noorden uitgestippeld. Vanuit Eastrum ging hij verder de provincie Friesland in en vanuit Hornhuizen trok hij verder door het Groningse landschap.
DE BASIS
Het proeftraject vond plaats tussen Eastrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of viceversa). Deze route bestaat uit drie lineaire etappes met een gemiddelde afstand van 17-25 kilometer die je wandelend of op de fiets kunt afleggen. Naast de etappes van kerk tot kerk bestaan er ook rondwandelingen om te ontdekken. Vanuit elke kerk is één rondwandeling ontwikkeld en ook die variëren qua afstand tussen de 17 en 25 kilometer. Deze afstand is de vuistregel voor alle routes die de komende jaren voor Het Ziltepad worden ontwikkeld.
DE UITBREIDING
De uitbreiding vindt dit jaar zowel in Friesland als in Groningen plaats. In beide provincies worden drie kerken aan de bestaande route toegevoegd. In Friesland zijn dit de kerken in Holwerd, Hegebeintum en Hijum en in Groningen zijn dit Usquert, Pieterburen en Uithuizermeeden. Tussen deze kerken en de bestaande route worden zowel lineaire etappes als rondwandelingen ontwikkeld. Tot en met 2027 worden er elk jaar een paar kerken met daarbij meerdere routes toegevoegd. Uiteindelijk verbindt Het Ziltepad 22 kerken uit Groningen, Friesland en Noord-Holland met elkaar.
PROGRAMMERING
Bij de programmering zijn er ook mooie ontwikkelingen. Tijdens het proeftraject bleek de podcast een succes en dus is besloten er voor elke kerk één te maken. Deze podcasts worden de komende jaren gefaseerd gelanceerd en zijn te vinden via Youtube en Spotify. Ze vertellen het verhaal van de kerk en zijn direct te beluisteren wanneer je een kerk bezoekt.
In samenwerking met Hi-Lo zijn er dit jaar vier tijdelijke kunstwerken, ofwel Bakens, langs Het Ziltepad gerealiseerd. Hi-Lo is een nieuwe, ambitieuze kunstmanifestatie rond de Waddenzee. De eilanden en de kustrand van het hele Waddengebied vormen het podium voor een keten van kunstuitingen en exposities. Lichtkunstenaar Peter Vink is dit jaar de maker van de expositie. De Bakens worden de gehele zomerperiode tentoongesteld in de volgende kerken: Hegebeintum, Holwerd, Usquert en Pieterburen.
Daarnaast ontwerpt Stichting Productiehuis Spinbarg een blijvende tentoonstelling. Bij het productiehuis draait het om verbeelding. Door het prikkelen van de fantasie willen ze mensen met andere ogen naar hun omgeving laten kijken en ze bewust maken van de landschappelijke en (cultuur-) historische waarde van die omgeving. Deze tentoonstelling zal bestaan uit zes prachtige, opengeslagen boeken, geïnspireerd op een opengeslagen bijbel, met daarin een iPad. Via deze ‘bijbels’ kunnen bezoekers animaties van mythes en sages, die zich in het Waddenkust gebied afspelen, bekijken. Deze bijbels zijn een blijvende productie en zullen door de jaren heen rouleren langs alle kerken aan de route.
VRIENDEN OP DE FIETS
Voor het meerdaagse wandelen of fietsen van Het Ziltepad is het belangrijk dat er langs de route genoeg slaapplekken beschikbaar zijn. In verschillende kerken is het mogelijk om te overnachten, maar daarnaast zijn er ook andere opties nodig. Er zijn hier en daar hotels of B&B’s, maar ook Stichting Vrienden op de Fiets is een mooie en hele leuke uitkomst. Vrienden op de Fiets beheert een netwerk van circa 5000 particuliere logeeradressen waar sportievelingen gastvrij en voordelig kunnen overnachten tijdens hun meerdaagse fiets- of wandeltocht. De Stichting maakt verrassende ontmoetingen tussen gelijkgestemden mogelijk en draagt graag bij aan de groei van duurzaam toerisme. Het zou fantastisch zijn als er langs de Waddenkunst meer Vrienden bijkomen die hun huis willen opstellen als logeeradres.
DEELNEMEN AAN DE ROUTE
Inmiddels is het proeftraject verleden tijd en is de route voor iedereen die wil wandelen of fietsen vrij toegankelijk. Opgeven is niet meer nodig. Dus trek je schoenen aan, kies via www.visitwadden.nl/hetziltepad een etappe uit en ga Het Ziltepad te voet of op de fiets ervaren! Op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen? Volg Het Ziltepad via Facebook en Instagram of schrijf je in voor de nieuwsbrief.
Het Ziltepad kwam tot stand met bijdrages van Het Waddenfonds, Mondriaan Fonds, Provincies Fryslân*, Groningen en Noord-Holland, FB Oranjewoud, Cultuurfonds, Visit Wadden en de Stichtingen Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken. * De bijdrage van de Provincie Fryslân was nog niet helemaal zeker toen dit blad gedrukt werd.
Hierbij alvast de exposities voor deze zomer op een rij. Kom je gezellig langs?
Expositie ‘Zie Mij. De bijbel in foto's - De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie
Het nomadische Bijbels museum komt voor het eerst met een expositie naar Friesland en heeft hiervoor De Groate Kerk als locatie gekozen. Deze expositie is van 22 juni tot en met 22 september iedere vrijdag, zaterdag en zondag van 13.00 – 17.00 uur geopend en brengt het oeroude verhaal van de Bijbel tot leven. Beeldend kunstenaar Caroline Waltman doet dat door middel van foto’s. In verschillende landen legde zij beelden vast die een nieuwe en eigentijdse blik op de Bijbel werpen. Waltman koppelt in de tentoonstelling foto’s van mensen aan het strand, een vliegveld vol vluchtelingen en een kuil vol regenwater aan door haar gekozen verzen uit de Bijbel. Deze bijbelverzen staan vermeld in zes talen; Nederlands, Arabisch, Duits, Engels, Fries en Tigrinya.
Expositie Paw-Traits, dierbare beelden - Kerk Ferwoude
Gedurende de zomerperiode is van 20 juli tot en met 15 september de kerk van Ferwoude dagelijks geopend met de foto-expositie ‘Paw-Traits’ van André Zuijdam. Een mix van ontroerende en humoristische dierenportretten.
Monnikenwerk 2024 - Kerken van Eastrum, Jouswier, Wetsens en Nijewier
Van 17 juli t/m 21 augustus is er weer Monnikenwerk in Noard-East Fryslân. Zes woensdagen zoeken kunstenaars de stilte van oude kerken en laten zich inspireren door de gewijde ruimten en het omringende landschap. Bezoekers zijn welkom op de woensdagen van 17.00 tot 20.00 uur. Wilma Bosland gaat werken in Eastrum, Coby Prins in Jouswier, Lisette Durenkamp in Nijewier en Hermine Stam in Wetsens. Op de website www.monnikenwerk.nu vertellen de kunstenaars iets over hun ideeën en plannen. U kunt voor informatie contact opnemen met Lisette Durenkamp, 06- 22621672 of lisettedurenkamp@knid.nl
Schilderkunst van Hennie Dijk-Stel - Mariakerk Bears
Botanische tekeningen en aquarellen. Van 29 juni t/m 29 september, dinsdags t/m zondags van 13.00 – 17.00 uur.
Atelierkerk Ginnum
De kerk van Ginnum is de gehele zomer in gebruik als residentie door diverse kunstenaars. U kunt vrij naar binnen lopen om een kijkje te nemen tijdens hun werkzaamheden.
De expositie van Ruth de Jong-Houwink vertelt het verhaal van mensen in Oekraïne, die ongevraagd in een oorlog terecht zijn gekomen. They Just Couldn't Imagine is vanaf nu dagelijks te bewonderen in de Mariakerk in Kortezwaag.
Afgelopen vrijdag 1 juni werd de expositie officieel geopend door de commissaris van de Koning Arno Brok, die werd ontvangen door burgemeester Andries Bouman. Bouman, Ruth en Brok hielden alle drie een korte toespraak. En het koor De Reade Hoeke uit Heerenveen verzorgde een musicale bijdrage. Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met deze expositie in één van onze kerken.
They Just Couldn't Imagine:
Neem bijvoorbeeld het verhaal van Dima. Hij had geen idee wat hem te wachten stond toen de Russische invasie begon en hij wist ook niet dat de Russen de opdracht kregen om elk levend wezen dood te schieten. Toen Dima pampers ging halen werd hem dat bijna fataal.
Maar ook het verhaal van Katya die duizenden inwoners van Irpin hielp evacueren. Zij kreeg wanhopige mensen aan de telefoon die in doodsangst vroegen naar een veilige evacuatieroute. Velen wisten hierdoor te ontsnappen aan het oorlogsgeweld, maar ook velen werden tijdens hun vlucht vermoord door de Russen: mannen, vrouwen en kinderen…
Wat de Oekraïeners is aangedaan - en nog steeds wordt aangedaan - kunnen wij niet ‘oplossen’. Toch zet Stichting Hope4Ukraine zich vanaf het begin van de oorlog in om de mensen in Oekraïne te helpen. Dit doen we in samenwerking met de Irpin Bible Church, omdat wij geloven dat er hoop is!
Benieuwd naar de expositie? Tot en met 14 september is de kerk dagelijks open (10.00 - 17.00u) en gratis te bezoeken.
De expositie 'They just couldn't imagine' is tot stand gekomen in samenwerking met Stichting Hope4Ukraine. Zij helpen de mensen in Oekraïne. Help je mee?
De Piterkerk in Lippenhuizen krijgt een nieuwe eigenaar. Stichting Alde Fryske Tsjerken neemt het monumentale gebouw over van de Protestantse Gemeente Lippenhuizen. Het aantal kerken dat de stichting bezit komt daarmee op 56. Vrijdag 7 juni vindt in de kerk de overdracht plaats.
De Protestantse Gemeente zal vrijdag de sleutel van de kerk overhandigen aan de waarnemend voorzitter van de stichting, Ebe Veerman. Als tegenprestatie betaalt Veerman de gemeente het symbolische bedrag van €1.
“Wij vinden het belangrijk dat deze kerk uit 1743 in het Friese landschap behouden blijft. Daarom nemen we de zorg ervoor op ons’’, zegt Veerman.
Een van de voorwaarden van de stichting bij de overname van een kerk is dat er een plaatselijke commissie van vrijwilligers komt. Zij zorgen ervoor dat de gebouwen zoveel mogelijk open zijn, dat er uiteenlopende activiteiten kunnen plaatsvinden en dat iedereen zich er welkom kan voelen. Van de meer dan 350 vrijwilligers die de stichting telt, zijn er zo’n 300 actief in die plaatselijke commissies.
Het cultureel-religieus erfgoed blijft zo van de mienskip. In Lippenhuizen wordt vrijdag ook zo’n commissie geïnstalleerd. De kerkelijke gemeente blijft de kerk huren voor religieuze vieringen.
De kerk is aanvankelijk zonder toren gebouwd. Een toren vond men in die tijd niet nodig, want de klok hing in een klokkenstoel die er pal naast stond. In 1862 voorzag E.R. Kuipers uit Gorredijk de kerk van een mooie geveltoren met een naaldspits. Een bijzonder element in de kerk is de monumentale preekstoel. Die is omstreeks 1660 gemaakt en al gebruikt in een voorganger van de huidige kerk.
Stichting Alde Fryske Tsjerken is in 1970 opgericht. Zij wil kerken die vanuit historisch oogpunt belangrijk zijn in stand houden, en dat voor een zo breed mogelijk publiek. De stichting heeft bijna vierduizend donateurs en een kleine betaalde organisatie.
Bekijk uitnodiging
Buiten scheen volop de zon en binnen zat de kerk van Goingarijp even helemaal vol, afgelopen zaterdagmiddag. Met hoofdrollen voor een eeuwenoud smeedijzeren uurwerk en burgemeester Fred Veenstra.
In februari 2023 stond 'de tiid efkes stil yn Goïngaryp', maar inmiddels tikt de tijd hier weer rustig door. Het monumentale uurwerk, dat vermoedelijk in de eerste helft van de zeventiende eeuw is gemaakt, is in 2023 gerestaureerd. Dat werk was al een poos terug afgerond, maar de klok was nog niet officieel weer in gebruik genomen.
,,We hebben 50 mensen uitgenodigd’’, vertelt vrijwilliger Cees Mollema van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, ,,en er zijn 55 gekomen.’’ Ze waren er buiten de kerk allemaal getuige van hoe de burgemeester, door bij de klokkenstoel aan een touw te trekken, aan het hele dorp liet horen dat de klok weer heel goed slaat.
De kerk heeft geen toren en op de kerk is geen wijzerplaat aangebracht. Ten westen van de kerk staat een klokkenstoel waarvan de klok ook fungeert als slagklok. Er is aan de klokkenstoel een slaghamer aangebracht die via een ijzerdraad verbonden is met de slaghefboom van het uurwerk in de kerk. Via deze constructie slaat het uurwerk op de klok. Het uurwerk drijft geen wijzers op een wijzerplaat aan. De aandrijfgewichten van het uurwerk moesten voorheen handmatig worden opgewonden. Na het elektronisch maken van het uurwerk gaat dit nu automatisch. Hierdoor viel er vorig jaar een gat in de dagelijkse planning van de vrijwilligers Cees Mollema en Kees Swildens. Samen waren zij verantwoordelijk voor het opwinden van het uurwerk. Dit moest elke dag twee keer gebeuren. Kees 's morgens en Cees 's avonds.
Het uurwerk is gerestaureerd door Vellema Torenuurwerken in Hallum. Belangrijke klussen waren:
In de zomer van 2023 is het uurwerk teruggeplaatst en na een aantal maanden proefdraaien en alles rechttrekken, op elektronisch gebied, loopt de tijd in Goingarijp weer op rolletjes. Het uurwerk kan er weer jaren tegenaan. Ditmaal wel zonder inspanningen van Cees en Kees. Zij hebben een andere invulling moeten vinden voor hun tijd.
De financiering van de restauratie koste circa 49.500 euro. De provincie gaf een subsidie van de helft van dat bedrag. Vrijwilligers van onze plaatselijke commissie hebben met diverse acties ongeveer 12.000 euro opgehaald. Petje af voor onze vrijwilligers, in het bijzonder de familie Mollema.
Pelgrimsroutes, refugio’s en klokgelui in het Friese land. Je kunt Fryslân lopend of fietsend verkennen om de natuur te ontdekken, andere mensen te ontmoeten of dichterbij jezelf te komen. Het Spaanse Santiago de Compostela is voor velen het einddoel van hun tocht. Echter de weg ernaar toe, het onderweg zijn, is ook een betekenisvolle ontdekkingsreis. En dat kan in Fryslân met vijf pelgrimsroutes en 19 kerkrefugio’s, waar je kunt overnachten.
Vijf Friese pelgrimroutes
Het Jabikspaad is een pelgrimsroute met als startpunt Sint-Jacobiparochie aan de Friese Waddenkust. Al 25 jaar is dit een aanloop- en fietsroute naar het Spaanse Santiago de Compostela. De laatste jaren zijn er vier Friese pelgrimsroutes bijgekomen: het Odulphuspad, Klooster Claercamppad, Bonifatius Kloosterpad en Het Ziltepad, dat nog volop in ontwikkeling is. De routes sluiten op elkaar aan en dekken de hele provincie. Ze ontsluiten vergeten kloosterhistorie in buitengebied en doorkruisen alle soorten streeklandschappen ’van wad tot woud’.
Refugio's, overnachten in 19 kerken
In historische kerken zijn sinds 2018 overnachtingsmogelijkheden voor wandelaars en fietsers, die als pelgrim onderweg zijn. Ze bieden eenvoudige slaapplekken tegen een bescheiden vergoeding. De meeste kerken zijn eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Vrijwilligers beheren de kerken, die allemaal langs of in de buurt van de routes liggen.
Kerken die meedoen
Zestien van onze kerken doen mee: Blessum, Boksum, Britsum, Buitenpost, Foudgum, Jorwert, Eastrum, Peins, Rottevalle, Schurega, Sibrandahûs, Swichum, Terband, Wânswert en Zürich. Ook De Groate Kerk in Sint-Jacobiparochie, het startpunt van het Jabikspaad, is een refugio. Daarnaast kun je in de kerken van Hiaure, Nijland en Lippenhuizen ook overnachten.
Huisregels
De refugio's hebben maximaal vier veldbedden en zijn van 1 april tot 1 oktober toegankelijk. Er zijn veldbedden, er is water en een toilet; geen douche. Je kunt er niet koken. Zorg dat je zelfvoorzienend bent en beschikt over een slaapzak. Soms is er horeca of kunnen vrijwilligers van de kerk een ontbijt of warme maaltijd aanbieden. De kosten bedragen € 20,-. p.p.p.n. Deelnemende kerken zijn herkenbaar aan het blauw-gele icoon van ‘’pelgrims voor pelgrims’’. Een van de 'huisregels' is dat je 24 uur tevoren telefonisch de beschikbaarheid nagaat. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur.
TIP: Je kunt ook één of twee nachten een refugio boeken en de omgeving daar verkennen door gedeeltes van de pelgrimsroutes te volgen. Of je eigen route samenstellen met behulp van de wandelknooppunten van de Marrekrite.
Wie kan van een refugio gebruik maken
Je kunt gebruik maken van een refugio als je in het bezit bent van:
Geïnteresseerd in een bijzondere overnachting in één van onze kerken?
Op de pagina slapen in Friese kerken vind je de contactgegevens per refugiokerk en de routes of ga naar www.santiagoaanhetwad.nl.
Foto's Lydia Annema
Van 22 juni t/m 22 september is de tentoonstelling Zie mij. De bijbel in foto's. van het Bijbels Museum in de Groate Kerk te St. Jacobiparochie. Omdat de tentoonstelling gratis te bezoeken is, kan deze alleen gerealiseerd worden met hulp van vrijwilligers. Het bestuur van De Groate Kerk is dan ook op zoek naar vrijwilligers die één of meerdere keren willen helpen.
Het Bijbels Museum is een nomadisch museum, dat in reizende tentoonstellingen verhalen rond zingeving deelt met een zo groot mogelijk publiek in heel Nederland. Voor wie wel en voor wie niet gelooft. Het museum werkt duurzaam. Het Bijbels Museum heeft geen eigen presentatieruimte meer en toont zijn tentoonstellingen - vaak met nieuwe en in opdracht gemaakte kunst – in musea, monumentale kerken en publieke gebouwen in het hele land.
De expositie Zie Mij. Bijbel in foto’s. is een tentoonstelling van beeldend kunstenaar Caroline Waltman. In Zie mij brengt Waltman de eeuwenoude verhalen tot leven met behulp van honderden foto’s die zij in en buiten Europa maakte. De foto’s – deels afgedrukt op levensgroot formaat – worden getoond in combinatie met door Waltman gekozen Bijbelverzen. Deze eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel is deze zomer te zien in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. Deze kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Stichting heeft ten doel het herstel en de instandhouding van uit historisch oogpunt belangwekkende kerkgebouwen met aan- en toebehoren in de provincie Fryslân en het wekken van publieke belangstelling voor dergelijke gebouwen.
Kunstenaar Caroline Waltman beweegt zich tussen fotografie, sculptuur, drukwerk, tekst, film en grafiek. In haar werk onderzoekt Waltman nieuwe verbindingen. “Ik ben aangetrokken tot grote verbanden maar wordt gedreven door mijn liefde voor het detail.”, aldus Waltman. Het maken van de foto’s, het bestuderen van de Bijbel en het selecteren van de fragmenten voor Zie mij vormden een dynamisch en artistiek en spiritueel uitdagend proces. Het resultaat verscheen eerder in de vorm van het fotoboek Paradisewill.com. Het werk van Waltman is geëxposeerd in binnen- en buitenland.
Voor deze expositie zijn wij nog op zoek naar extra vrijwilligers die één of enkele keren willen helpen als suppoost, gastheer of gastvrouw. Lijkt het jou leuk om hieraan mee te werken of wil je meer informatie, neem dan contact op met één van de onderstaande bestuursleden van de Groate Kerk:
Een aantal Friese vrienden van het Bijbels Museum vroegen herhaaldelijk wanneer dit (inmiddels) nomadische museum eens in Friesland een tentoonstelling zou presenteren. Eindelijk is het zover. Het museum toont in Sint Jacobiparochie de tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s van beeldend kunstenaar Caroline Waltman. In Zie mij brengt Waltman de eeuwenoude verhalen tot leven met behulp van honderden foto’s die zij in en buiten Europa maakte. De foto’s – deels afgedrukt op levensgroot formaat – worden getoond in combinatie met door Waltman gekozen Bijbelverzen. Deze eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel is van 22 juni t/m 22 september te zien in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie.
Caroline Waltman (1970) fotografeerde in zestien landen in en buiten Europa. De beelden zijn zeer divers, van landschappen en stillevens tot portretten en beelden van het dagelijks leven. De verbanden die Waltman legt tussen beeld en tekst zijn soms heel direct, veel vaker juist associatief. Samen vormen de foto’s een eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel. De gekozen Bijbelverzen zijn in de tentoonstelling in zes talen te lezen: Nederlands, Arabisch, Duits, Engels, Fries en Tigrinya. Dankzij deze vertalingen, maar ook vanwege de culturele verscheidenheid van Waltmans werk, is de tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s toegankelijk voor een breed en cultureel divers publiek. Met de tentoonstelling – een productie van het Bijbels Museum – wil de maker prikkelen, ontroeren en bemiddelen: “We willen een eigentijds perspectief bieden op de oude verhalen en onze bezoekers hiermee uitnodigen tot reflectie”, aldus Carolien Croon, directeur van het Bijbels Museum.
Over Caroline Waltman
Kunstenaar Caroline Waltman beweegt zich tussen fotografie, sculptuur, drukwerk, tekst, film en grafiek. In haar werk onderzoekt Waltman nieuwe verbindingen. “Ik ben aangetrokken tot grote verbanden maar wordt gedreven door mijn liefde voor het detail.”, aldus Waltman. Het maken van de foto’s, het bestuderen van de Bijbel en het selecteren van de fragmenten voor Zie mij vormden een dynamisch en artistiek en spiritueel uitdagend proces. Het resultaat verscheen eerder in de vorm van het fotoboek Paradisewill.com. Het werk van Waltman is geëxposeerd in binnen- en buitenland.
Over de Groate Kerk/SAFT
De Groate Kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Stichting heeft ten doel het herstel en de instandhouding van uit historisch oogpunt belangwekkende kerkgebouwen met aan- en toebehoren in de provincie Fryslân en het wekken van publieke belangstelling voor dergelijke gebouwen. Met haar opvallende gele kleur is de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie een echte blikvanger in het dorp en landschap. Inmiddels is de kerk omgedoopt tot Kultureel Sintrum De Groate Kerk, waar concerten, cd-opnames en exposities plaatsvinden.
Over het Bijbels Museum
Het Bijbels Museum is een nomadisch museum, dat in reizende tentoonstellingen verhalen rond zingeving deelt met een zo groot mogelijk publiek in heel Nederland. Voor wie wel en voor wie niet gelooft. Het museum werkt duurzaam. Het Bijbels Museum heeft geen eigen presentatieruimte meer en toont zijn tentoonstellingen - vaak met nieuwe en in opdracht gemaakte kunst – in musea, monumentale kerken en publieke gebouwen in het hele land. De tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s is eerder op verschillende locaties in het land te zien geweest.
Voor deze expositie zijn wij nog op zoek naar extra vrijwilligers die één of enkele keren willen helpen als suppoost, gastheer of gastvrouw. Lijkt het jou leuk om hieraan mee te werken of wil je meer informatie, neem dan contact op met één van de onderstaande bestuursleden van de Groate Kerk:
Foto door Carolien Waltman
Als geboren en getogen Fries vind ik het belangrijk dat de dorpen hun historische kern behouden en dat de leefbaarheid in dorpen blijft bestaan. Mijn naam is Marijke Gaastra en sinds februari 2024 ben ik begonnen als Office Coördinator bij Alde Fryske Tsjerken.
In de anderhalve maand dat ik nu werkzaam ben, heb ik inmiddels al 10 kerken mogen bezoeken. Zo maakten we vorige week een dagtour langs 9 van onze kerken en ben ik op bezoek geweest in de kerk van Weidum, die momenteel wordt gerestaureerd. Het is mooi om te zien hoe elke kerk zijn eigen karakter heeft en daarom wil ik maar al te graag ook de overige 45 kerken zo snel mogelijk bewonderen!
Met mijn achtergrond als congres manager vertrouw ik erop dat ik een goede toevoeging aan het team van de stichting kan zijn. Er is ontzettend veel bedrijvigheid bij de Alde Fryske Tsjerken wat het werk erg afwisselend maakt. Ik kijk er erg naar uit om met iedereen samen te werken en in contact te komen.
Vandaag ontvingen we geweldig nieuws van het Waddenfonds: ons meerjarenplan voor de uitbreiding van het Ziltepad is goedgekeurd! We zijn ontzettend blij met het vertrouwen dat het Waddenfonds in onze stichtingen heeft gesteld en in het project van het Ziltepad. 🎉
Het Ziltepad is een gezamenlijk initiatief van Stichtingen Groninger Kerken en Alde Fryske Tsjerken. In 2023 werd langs het cultureel erfgoed aan de Waddenkust een proefroute van het Ziltepad georganiseerd. Maar liefst 500 proefdeelnemers liepen als eersten langs de Friese en Groningse kerken, van Oostrum naar Hornhuizen of andersom.
Na de succesvolle pilot vorig jaar hebben we samen met onze partner Visit Wadden een meerjarenplan ontwikkeld voor de uitbreiding van het Ziltepad. Dit plan omvat een gefaseerde uitbreiding verspreid over drie jaar. Het uiteindelijke doel is om het landschap van de Waddenkust van Noord-Holland, Fryslân en Groningen te verbinden met het cultureel erfgoed, de unieke dorpen en hun bewoners en het thema bezinning.
Ondertussen zijn we achter de schermen druk bezig met de voorbereidingen om dit jaar al uitbreidingen aan het Ziltepad te realiseren. We hebben gekozen voor een gefaseerde aanpak over meerdere jaren, zodat ook de regio mee kan groeien.
We kijken nu vol vertrouwen uit naar de uitkomsten van enkele andere lopende aanvragen. Op dit moment kunnen we al rekenen op steun van het Mondriaan Fonds, Stichting Vrienden op de Fiets en het Cultuurfonds.
Meer informatie vind je hier. We houden jullie op de hoogte van de ontwikkelingen!
Fotograaf: Niels Knelis
Zo nu en dan zie je wel eens een kerk in de steigers, maar een kerk vol met steigers, dat moet je maar net weten. Een vrij uniek beeld en dat lieten we als bureaumedewerkers niet aan ons voorbijgaan. Daarom gingen we maandag 26 februari met zijn allen op pad naar Weidum. Onze bouwkundige Willem gaf ons tijdens het bezoek een update over de grote restauratie die begin december 2023 is gestart.
In de oude dorpskern van Weidum staat de 13e-eeuwse Romano-gotische Johanneskerk, die tot één van de fraaiste van Fryslân wordt gerekend. De kerk heeft een 11e-eeuwse toren van tufsteen met een karakteristieke naaldspits, die in de wijde omtrek zeer gemakkelijk is te herkennen. Echter kwamen we voor de binnenkant. Werkzaamheden die op de planning staan zijn: 1) restauratie van de eikenhouten vloeren, lambriseringen en een deel van de kerkbanken, 2) restauratie van het stucwerk en 3) de realisatie van een keukentje en een sanitaire ruimte.
Bij binnenkomst was het direct al duidelijk: hier wordt gewerkt. Recht voor onze neus lag in de hal al allerlei puin en wanneer je rechts door de deuropening de kerk in keek, zag je niets anders dan hout en steigers. Het interieur van de kerk is momenteel niet meer herkenbaar. Het orgel is verdwenen achter platen van hout en zo ook de herenbank en de preekstoel zijn verhuld in hout en steigers. En waar normaliter de kerkbanken staan, zag je nu alleen houten balken, modder en stenen.
Al deze steigers zijn opgebouwd voor herstel van het stucwerk, maar ook voor het herstel van de trekbalk bovenin. Tijdens ons bezoek troffen we bovenop de steigers twee medewerkers van Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse van der Vegt BV, die de restauratie uitvoert. De balkkop van de trekbalk was aangetast en de heren hebben ons laten zien dat ze dit hebben hersteld doormiddel van een haaklas. Daarnaast zijn er inmiddels monsters genomen van het zoutgehalte van de muur om de juiste stucmortel te kunnen kiezen. Zodra die er is, kunnen ze de muren gaan herstellen. Voor wat betreft de sanitaire ruimte en het keukentje deze zijn nog in ontwerp.
Verder zijn de eikenhouten vloeren, lambriseringen en banken uit de kerk gehaald. Ze liggen ter reparatie in de werkplaats van Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse van der Vegt BV. Het houtwerk was flink aangetast door de larf van de bonte knaagkever. Op de werkplaats konden we zien wat deze aantasting inhoudt. Hout kan intact lijken – tot je het omdraait. Dan zie je één en al aantasting. Je voelt het ook wanneer je een plank optilt. Er zit dan geen gewicht meer in het houtwerk, doordat alles aan de achterzijde en binnenin is opgegeten. Deze extreme aantasting zit vaak aan één kant van het houtwerk, omdat de larven van de bonte knaagkever gedijen bij stilstaande lucht. Alleen een echte kenner kan het probleem vanaf de buitenkant waarnemen.
Gelukkig valt er veel te herstellen en ziet een groot deel van de lambrisering en banken er inmiddels weer fraai uit. Een intensieve klus die veel tijd in beslag neemt. Het doel tijdens zo’n restauratie is namelijk om zoveel mogelijk historisch hout te behouden. Nadat alle onderdelen zijn gerepareerd, worden ze door een schildersbedrijf in de was gezet. Als het goed is zie je straks geen verschil meer tussen oud en nieuw. Doordat dit een tijdrovende klus is, heeft het Archeologisch Werkverband ruime gelegenheid gehad om onderzoek te doen op de plaats waar de banken normaliter staan. De resultaten zijn nog niet bekend. De werkzaamheden zijn inmiddels circa drie maanden onderweg en het gaat tot nu toe voorspoedig. Er zijn geen grote verrassingen geweest. Het streven is om de restauratie voor de bouwvak van dit jaar af te ronden.
De Tsjerketour komt tot stand als een samenwerking tussen Popfabryk; productiehuis voor Friese popcultuur en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Popfabryk ziet de oude kerken in Fryslân als een bijzonder en wijdverspreid podium om haar kleinschalige producties te presenteren voor een overwegend nieuw publiek.
In het voorjaar van 2024 komt singer-songwriter Timo de Jong uit Leeuwarden met een nieuw album speciaal gemaakt voor de Tsjerketour. Hiermee gaat hij solo op tour langs zes van onze kerken. Op 26 januari bracht hij zijn nieuwe single “Kingdom Of Mine” uit. Het gaat om de eerste single van zijn nieuwe, gelijknamige album. Een dansbaar lied over houden van de plek waar je woont. Benieuwd naar het nummer? Beluister het nummer via Spotify of Youtube.
Timo woont al zijn hele leven in het noorden van Nederland en daar voelt hij zich thuis. ''Ik denk dat iedereen zo'n plek heeft en hopelijk is dat ook gelijk je woonomgeving!''. Deze single wordt in de lente uitgebracht op een vinyl release die tot stand is gekomen door een project met de Popfabryk en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Timo is in de zomer van 2023 bij een aantal kerken langsgegaan om inspiratie op te doen en verhalen te verzamelen. Vanuit dit materiaal heeft hij nieuwe liedjes geschreven. Hier zijn acht bijzondere nummers uitgekomen, allemaal met een directe link naar kerkjes die deel uitmaken van de Tsjerketour.
“Ik heb de hele zomer allerlei prachtige kerken op het Friese platteland mogen bezoeken en dat was geweldig. Ik hoorde mooie verhalen over de kerk en de directe omgeving. Soms was iets kleins al aanleiding voor het schrijven van een nieuw nummer."
2024 wordt een druk jaar voor de Meppeler muzikant (die inmiddels van Leeuwarden naar Groningen is verhuisd), zo stond hij al op Eurosonic, trad hij in januari op tijdens het grootste Americana showcase festival van Europa in London en staat er al een flinke tour ter promotie van “Kingdom Of Mine” op de planning.
Data en locaties Tsjerketour:
Ga voor meer informatie per optreden naar onze digitale UIT-agenda.
Deze excursie voert ons, deels langs slingerende dijkjes, naar Zuidwest Friesland, naar het gebied waar vroeger de Middelzee stroomde. We hopen de Nicolaaskerk in Nijland (Nylân), de St. Martinuskerk in Roodhuis (Reahûs) en de Bartholomeuskerk in Westhem te bezoeken. Deze laatste kerk is, evenals het kerkhof, al sinds 1980 eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken!
NIJLAND (NIJLÂN)
De 13de eeuwse kerk werd tussen 1508 en 1525 vervangen door de huidige. Hierbij werd gebruik gemaakt van het afb raakmateriaal. In de noordmuur zijn nog restanten hiervan te zien. De oude toren werd gehandhaafd en kreeg een spitsbekroning. Het huidige interieur met rijke stuckwerkornamenten is tot stand gekomen in de jaren 1870-72. De eikenhouten preekstoel met versierde panelen dateert van 1659, evenals de versierde eikenhouten wand onder het orgel. In de plavuizenvloer van het koor liggen enkele rijkversierde grafzerken boven de grafk elder van de vroegere Hottingastate. De kerk met zijn fraaie omgrachting en de omringende historische bebouwing zijn onderdeel van de beschermde dorpskern van Nijland.
ROODHUIS (REAHÛS)
Deze katholieke pseudobasiliek verrees in 1892 en is ontworpen door architect Alfred Tepe. Het is een kerk met zijbeuken en een langgerekt koor. De forse toren wordt bekroond door een ingesnoerde spits. Het neogotisch interieur dateert uit het begin van de vorige eeuw. De gebrandschilderde ramen zijn uit verschillende periodes. Bij het hoogaltaar zijn afbeeldingen te zien van Willibrord en Bonifatius. Ook zijn er enkele beelden van St. Martinus.
WESTHEM
Op een bescheiden terp achter de Hemdijk staat dit kerkje met zadeldaktoren. De kerk is in 1708 gebouwd ter vervanging van de middeleeuwse voorganger. De toren is van 13de eeuwse oorsprong. In de toren hangen 2 klokken, waarvan de oudste uit 1353 dateert. De preekstoel en het doophek met gesneden pilasters dateren uit het derde kwart van de 17de eeuw. In het middenpad liggen enkele gebeeldhouwde zerken van
de familie Ykema .
Praktische informatie:
De kerken zijn op 16 maart van 11.30- 17.00 uur gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen
plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar. Deze kunt u ook downloaden via de website.
VERVOER PER BUS
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 1 maart a.s. aanmelden bij het bureau: info@frysketsjerken.nl. De kosten bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail bericht hebt ontvangen, dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. In deze mail staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 11.00 uur vanaf Leeuwarden en komt daar rond 17.00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw “Tot Maandag“, links tegenover het spoorwegstation.
11.00 uur: vertrek bus Leeuwarden
11.45 uur: Kerk Roodhuis
13.00 Lunch Nijland
14.15 Kerk Nijland
15.30 Kerk Westhem
Adressen van kerken:
Divers gebruik door een divers publiek. Hoe geschikt onze SAFT-kerken daarvoor zijn, is de afgelopen dagen maar weer eens bevestigd met veel publiciteit in de Friese media.
Zo was onze kerk in Zurich zondag 21 januari het podium voor een boeiende lezing van oceaanroeister Renate de Backere uit Harlingen. De Leeuwarder Courant beschrijft in de krant van maandag 22 januari hoe ‘’een bomvol kerkje’’ aan haar lippen hing. Lees het artikel hier.
Ook in de Leeuwarder Courant, de Drachtster Courant en De Feanster, stond afgelopen zaterdag een mooi verhaal over de 300-jarige Doarpstsjerke van Rottevalle, die vanwege dat jubileum een heel jaar lang activiteiten en festiviteiten organiseert. Afgelopen weekend ging dat los. Eerder vorige week schreef ook het Friesch Dagblad al een fraai artikel over het jubileum.
Omrop Fryslân trok met de televisiecamera naar Rottevalle en het resultaat, enthousiaste interviews met twee betrokken vrijwilligers, was vrijdag in het progamma Hjoed te zien. Kijk hier de interviews terug en lees het hele verhaal.
Ook de Dorpskerk in Huizum viert binnenkort een bijzonder jubileum. Het voormalige kerkje uit de twaalfde eeuw en tevens het oudste monument van de stad Leeuwarden functioneert 10 februari al tien jaar als culturele hotspot. Lees in de Huis aan huis Leeuwarden het artikel waarin Peter de Haan, voorzitter van de commissie die dit alles met een groep van 65 vrijwilligers organiseert, vooruit blikt op het tienjarig jubileum.
Als laatste stond er dit weekend een verhaal over de Week van het Gebed in de Leeuwarder Courant. In dit verhaal kwam ook de Van Harenskerk in Sint Annaparochie voorbij, met een foto en bericht over biddende moslims, van wie het merendeel afkomstig is uit het nabijgelegen asielzoekerscentrum. Benieuwd naar het verhaal? Lees het hier.
In het jaar 1724 begon het: de bouw van een eigen hervormde kerk voor de inwoners van Rottevalle. Dit jaar precies drie eeuwen geleden en dus is het in 2024 feest voor de Doarpstsjerke Rottefalle. Een heel jaar lang vieren plaatselijke vrijwilligers, het dorp, gebruikers, bezoekers en natuurlijk ook de Stichting Alde Fryske Tsjerken het jubileum. En dat begint deze week. Met onder andere – in de kerk - een fraaie expositie over verleden, heden en toekomst van de kerk. Zaterdag 20 januari is er een open dag van 10 tot 16 uur. De koffie staat klaar met wat lekkers, want het is tenslotte feest! De expositie wordt aanstaande vrijdag officieel geopend. Wethouder Maria le Roy van Smallingerland zal daarbij zijn.
Een groep van zeven enthousiaste vrijwilligers zorgt ervoor dat de kerk in Rottevalle helemaal een gebouw van de mienskip is. Er wordt getrouwd, gerouwd, gefeest, gezongen, geluisterd, geëxposeerd, geslapen, gekerkt, en nog veel meer. Voor elk wat wils. Ook voor het jubileumjaar hebben de vrijwilligers veel op touw gezet. Hier vindt u een overzicht van alle jubileum-activiteiten.
Volg de Facebookpagina van Doarpstsjerke de Rottevalle.
Foto: Jaap van der Wal
Tien jaar was hij bestuurslid waarvan de laatste twee jaar als tijdelijk voorzitter. Hendrik ten Hoeve (Heerenveen, 1946) nam 14 december afscheid van de stichting Alde Fryske Tsjerken nu Gerben Hoogterp de hamer overneemt. Ten Hoeve was tot aan zijn pensioen leraar economie en directielid van het Dockingacollege in Dokkum. Politiek was hij actief als statenlid en voorzitter van de FNP en drie perioden als Eerste Kamerlid voor de Onafhankelijke Senaatsfractie, een platform van kleine regionale partijen.
Als opvolger van Jan Kersbergen heeft Ten Hoeve zich de afgelopen jaren vooral sterk gemaakt voor de financiële structuur van de stichting. ,,Een stichting als de onze werkt altijd vanuit de verplichtingen m.b.t. de overgenomen kerken, maar ook altijd met risico’s in de begroting omdat we afhankelijk zijn van fondsenwerving, legaten en erfstellingen. Die risico’s moeten niet te groot worden. Het was nodig om meer helderheid te scheppen in het financiële beheer en tijdelijk geen nieuwe verplichtingen aan te gaan. Dat is gelukt en nu kunnen we weer vooruitkijken. Er ligt een enorme taak voor deze prachtige stichting.’’
Ten Hoeve kreeg ook te maken met het vertrek van Hester Simons als directeur waardoor er veel extra inzet van het bestuur werd gevraagd. Dit jaar zijn er gesprekken geweest met de Protestantse Gemeente Leeuwarden over een mogelijke overname van de Grote of Jacobijnerkerk. ,,Het bleek toch een te groot risico voor ons. Financieel en organisatorisch komt er heel wat bij kijken om zo’n kerk te exploiteren. Het was een buitenkans, maar je moet ook realistisch blijven.’’
In juni 2022 deden we een oproep aan onze donateurs om ons te helpen de restauratie van het dak in Jorwert mede mogelijk te maken. Het dak aan de zuid- en oostzijde van de kerk werd steeds minder. Deze twee zijden hebben meer last van de weersomstandigheden mede doordat ze aan de zonzijde zitten. De afgelopen jaren moest de stichting er steeds vaker naartoe om reparatiewerkzaamheden uit te laten voeren waardoor het besluit volgde, dat er een restauratie nodig was. Hierbij een update over de stand van zaken.
Na de bouwvak van dit jaar zijn de werkzaamheden van start gegaan. Dit begon met het opzetten van de steiger en het openhalen van de dakvoet. Bij de dakvoet zijn de muurplaten, de standvinken, de slofstukken en de spanbenen hersteld. Deze constructieonderdelen waren aangetast door o.a. de bonte knaagkever en vroegere lekkages. Daarna is de leidekker aan de slag gegaan met het vervangen van de leibedekking. Een intensieve klus, die weken in beslag neemt aangezien een lei vier keer zo klein is als een dakpan en per lei wordt vastgetimmerd op het dak. Inmiddels na ongeveer 4 maanden is de klus zo goed als klaar en kan het dak van de Redbadtsjerke in Jorwert weer circa 80 jaar vooruit.
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UITagenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, onderhoudt en restaureert alle kerken die zij bezit, maar wat voor onderhoud wordt er dan zoal gepleegd? Dit keer een korte update over een kleine ingreep in de kerk van Leeuwarden-Huizum. Wanneer u de kerk inloopt, direct rechts, staan een stuk of vijf kerkbanken. De vloer onder deze banken was toe aan vervanging, aangezien deze deels verrot was. Waar de balken op het eerste gezicht nog redelijk leken, was dit niet het geval. Er kon zo een schroevendraaier in worden gestoken. Bouwbedrijf Dijkstra De Graaf ging afgelopen herfst twee weken aan de slag. De kerkbanken werden eruit gehaald en de balken en vloer zijn inmiddels vernieuwd. Ook de kerkbanken hebben een onderhoudsbeurt gehad en kunnen er samen met de vloer weer jaren tegenaan.
Met Gerben Hoogterp haalt Stichting Alde Fryske Tsjerken een veelzijdig man in huis als nieuwe bestuursvoorzitter. Met een achtergrond in kerk, onderwijs, zorg en welzijnswerk was hij jarenlang lid van de gemeenteraad van Leeuwarden en momenteel algemeen bestuurslid van Wetterskip Fryslân. Ook is hij een groot liefhebber van monumentale kerken. Door zijn werk bekeek hij menig godshuis vanaf een bijzondere plek: de kansel.
,,Ik ben geboren op Bij de Put tussen de synagoge en de Grote Kerk in Leeuwarden dus het ontzag voor gewijde ruimtes zat er al vroeg in.’’ Gerben Hoogterp (64), predikant van de protestantse gemeente in Lekkum, Miedum, Snakkerburen en Blitseard en geestelijk verzorger in ziekenhuis Tsjongerschans in Heerenveen, is de opvolger van Hendrik ten Hoeve als voorzitter.
Met zijn vrouw Lies maakte Hoogterp veel fietstochten in Nederland en door heel Europa. ,,Tijdens deze fietstochten merk je hoe karakteristiek kerkgebouwen zijn in de Europese cultuur en het landschap. Je fietst bij wijze van spreken van toren naar toren. We nemen altijd even een kijkje in het gebouw. De kerk hoort bij het leven en was en is vaak nog een verbindend element in dorpen en stadswijken. Je voelt er de geschiedenis. De religieuze betekenis mag dan verminderen door secularisering, als gemeenschapselement kan het gebouw nog altijd een centrale functie vervullen. Dat vind ik het waardevolle aan ons werk als stichting, om dat te bevorderen.’’
Mienskip, het begrip kreeg betekenis in het jaar dat Leeuwarden en Fryslân culturele hoofdstad waren van Europa. Het past bij Hoogterp. ,,De leefbaarheid dienen op het platteland maar ook in stadswijken. In mijn vorige standplaats, Muiden, begonnen we een proces om de kerk als het ware terug te geven aan de bevolking door het gebouw te gebruiken voor lezingen, concerten en andere activiteiten. In Lekkum zijn we bezig om het kerkhof en de ijsbaan te vergroenen en tot plekken te maken voor het hele dorp.” Projecten die je ook tegen zou kunnen komen bij Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Als voorman van de stichting hoopt Hoogterp in het voetspoor van Hendrik ten Hoeve en straks samen met de nieuwe directeur zijn steentje bij te dragen aan de stichting. ,,Door goed samen te werken als staf en bestuur kunnen we onze idealen uitdragen en nog meer mensen betrekken bij het religieus erfgoed dat we beheren!’’
Bovenstaande is een verkorte versie van het verhaal ‘Kerkgebouw als verbindend element’ door Hans Willems. Benieuwd naar het uitgebreide verhaal? Dit is binnenkort te lezen in het nieuwste magazine Alde Fryske Tsjerken editie 30!
Foto Jan de Boer
Heeft u ons de afgelopen 2 weken telefonisch proberen te bereiken maar geen gehoor gekregen?
We hebben helaas te maken gehad met een storing en zijn hierdoor tijdens telefonie uren slecht bereikbaar geweest. Als het goed is zijn we inmiddels weer bereikbaar. Wij zijn telefonisch bereikbaar van maandag t/m donderdag van 09:00 tot 12:00 uur. Mocht u alsnog problemen ervaren stuur dan een mail naar info@frysketsjerken.nl.
Onze excuses voor het ongemak.
Hierbij delen wij u mee dat het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken met ingang van 1 januari 2024 in de vacature van directeur van de Stichting de heer Atze Jan de Vries te Leeuwarden heeft benoemd. De heer de Vries heeft lange tijd journalistiek werk gedaan, voornamelijk in en voor Fryslân bij de Leeuwarder Courant en werkt momenteel voor de provincie Fryslân als adviseur van Provinciale Staten. Zijn betrokkenheid bij de Friese samenleving en het Friese erfgoed en zijn bekendheid met de provincie en organisaties in de provincie zullen van grote waarde kunnen zijn voor de Stichting. Van de nieuwe directeur mogen wij een actieve inzet verwachten om de taak van de Stichting te borgen, namelijk het Friese religieuze erfgoed in het algemeen te behouden en het zichtbaar en toegankelijk te maken.
Tegelijk kan worden meegedeeld dat de functie van voorzitter van het bestuur per 14 december is overgenomen door de heer Gerben Hoogterp, predikant in Lekkum en actief in de gezondheidszorg en diverse maatschappelijke organisaties in Fryslân. Hij volgt daarmee Hendrik ten Hoeve op, die deze functie twee jaar vervulde als overbrugging naar een meer definitieve invulling van het voorzitterschap. Van de nieuwe voorzitter kan worden verwacht, dat hij de bestuurlijke continuïteit voor langere tijd zal garanderen.
Het bestuur van de Stichting verwacht dat de nieuwe directeur en de nieuwe voorzitter van het bestuur de Stichting een nieuwe impuls kunnen geven en in nauwe samenwerking de reikwijdte en de zichtbaarheid van de Stichting kunnen vergroten. Daar is op het gebied van kerkelijk erfgoed behoefte aan!
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Wy kinne jimme meidiele dat it bestjoer fan de Stichting Alde Fryske Tsjerken mei yngong fan 1 jannewaris 2024 yn de fakatuere fan direkteur fan de Stichting beneamd hat de hear Atze Jan de Vries te Ljouwert. De hear de Vries hat lang journalistyk wurk dien, benammen yn en foar Fryslân by de Ljouwerter Krante en wurket tsjintwurdich by de provinsje Fryslân as adviseur fan Provinsjale Steaten. Syn belutsenheid by de Fryske mienskip en it Fryske erfgoed en syn bekendheid mei de provinsje en de organisaasjes yn de provinsje sille foar de Stichting fan grut nut wêze kinne. In aktive ynset foar de taak fan de Stichting om it Fryske religieus erfgoed yn de breedte te bewarjen, en it sichtber en tagonklik te meitsjen meie wy fan de nije direkteur ferwachtsje.
Tagelyk kin meidield wurde dat de funksje fan bestjoersfoarsitter op 14 desimber oernommen wurdt troch de hear Gerben Hoogterp, predikant yn Lekkum en aktyf yn de sûnenssoarch en ferskate maatskiplike organisaasjes yn Fryslân. Hy folget dan Hendrik ten Hoeve op, dy’t twa jier lang dizze funksje ferfolle hat as oerbrêging nei in definitiver ynfolling fan it foarsitterskip. Fan de nije foarsitter kin ferwachte wurde dat hy langere tiid de bestjoerlike kontinuïteit garandearje sil.
It bestjoer fan de Stichting ferwachtet dat de nije direkteur en de nije bestjoersfoarsitter de Stichting in nije ympuls jaan kinne en yn mienskiplik oparbeidzjen it berik en de sichtberens fan de Stichting fergrutsje kinne. Dêr is op it mêd fan it tsjerklik erfgoed ferlet fan!
In september en oktober dit jaar vond de pilot van 'Het Ziltepad' plaats tussen Eastrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of viceversa). De route, die nog steeds te bewandelen is, bestaat uit drie etappes met een gemiddelde lengte van 17 kilometer die zijn uitgestippeld door gids Fokko Bosker. Er kwamen veel positieve reacties zoals; “Ik heb genoten”; “Ik ga de andere routes ook proberen”; “Mooi initiatief dat kan uitgroeien tot een volwaardig lange-afstandspad met toegang tot de kerken als unique selling point”; “Ik heb genoten van de driedaagse wandeling, leuke ontmoetingen gehad”.
De afgelopen periode stond niet alleen in het teken van de proefwandelaars en fietsers en hun feedback. Ondertussen werd er namelijk door Bart Kingma voor Fryslân Dok ook een documentaire gemaakt. Hij wandelde heel wat af langs de routes van het Ziltepad en voerde vele gesprekken. De documentaire is inmiddels klaar en wordt aankomend weekend uitgezonden op de televisie via de NPO en Omrop Fryslân. Gisteravond mochten we met een selecte groep de voorpremière zien en die was mooi en boeiend. Mis het dus niet!
Bekijk hier alvast een kleine preview!
Na 10 december zijn de uitzendingen terug te kijken via de website van Omrop Fryslân.
Foto's door Niels Knelis
In de proefperiode van het Ziltepad werden een aantal zaken uitgeprobeerd. Zo ook een podcast als vorm om het verhaal van een kerk te vertellen. Hiervoor werd de kerk van Eastrum gekozen.
De podcast is gemaakt door Gerard Van Der Veer. Samen met Syds Wiersma gaat hij in gesprek met onder andere Bernard Keizer en vertelt ons het bijzondere verhaal van de kerk. Je kunt de podcast thuis beluisteren, maar ook (opnieuw) in de kerk. Dan zie en hoor je gelijk waar ze over vertellen. Benieuwd? Beluister hier de podcast!
Het idee is om in de toekomst van alle kerken aan het Ziltepad zo'n prachtige podcast te maken om zo de waarde van het erfgoed ook op deze manier te delen.
Voor 55 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een Office Coördinator (24 uur p/w), een teamspeler en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip.
Ben jij proactief, houd je van organiseren, ben je administratief erg sterk en gastvrij? Ben je enthousiast, betrokken en vind je het fijn om het centrale punt van de organisatie te zijn? Dan ben jij vast onze Office coördinator! Als Office coördinator ben jij het eerste aanspreekpunt binnen de organisatie. Jij zorgt ervoor dat afspraken en bijeenkomsten op orde zijn. Daarnaast regel jij verder alles omtrent onze donateursbijeenkomsten, lezingen, excursies, bijzondere bijeenkomsten, projecten, evenementen in onze kerken en studenten. Vanzelfsprekend ontvang je onze bezoekers altijd met een glimlach en zorg je ervoor dat hen niets tekortkomt. Kortom: in deze functie is het belangrijk dat je sociaal bent, makkelijk contact legt en organisatorisch en administratief erg sterk bent! Bovenal ben je gedreven, ambitieus, nieuwsgierig en in staat om kennis, die misschien nog ontbreekt, je snel eigen te maken. Je werkt in een klein team, en stemt veel af met collega’s. Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het belangrijk dat je zelfsturend bent en je durft te laten horen. Autonomie staat hoog in het vaandel.
Heb je interesse? De uitgebreide functieomschrijving vind je hier!
Afgelopen zaterdag 4vond de donateursbijeenkomst van 2023 plaats. Na een volle Theaterkerk in Jellum vorig jaar, werd er dit jaar voor een grotere locatie gekozen, namelijk de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. De kerk was weer goed gevuld met ruim 160 donateurs. Het was een mooie middag, die qua programma iets anders verliep dan op voorhand was bedacht. Ondanks dat was het naar ons idee alsnog een zeer geslaagde en interessante bijeenkomst.
De middag begon met een presentatie die door zowel leden van het bestuur als medewerkers van bureau werd gegeven. Voorzitter Hendrik ten Hoeve begon de presentatie met algemene zaken zoals, de aantallen qua donateurs, kerkovernames en de vorderingen betreffende een nieuwe directeur. Daarna vertelde Djûra Schra, onze communicatiemedewerker, het één en ander over de nieuwe huisstijl en lichtte het boek Alde Tsjerken Nije Lûden nog even uit. Hester Noordhuis, Office en Eventcoördinator, vertelde over de lopende projecten en samenwerkingen, zoals het Ziltepad. Als laatste gaf Martin Weerd, secretaris (lid DB), een beperkte samenvatting over de restauratie- en onderhoudswerkzaamheden die momenteel nog lopen of het afgelopen jaar al hebben plaatsgevonden.
Na de pauze was het de bedoeling dat dr. Alex Kerkhof, onderzoeker Oudfriese taal en landschap bij de Fryske Akademy, een lezing zou geven met het thema: Recht en samenleving rond de Friese kerken in de hoge middeleeuwen. Helaas melde dr. Kerkhof zich vrijdagmiddag af wegens ziekte. Gelukkig werd er snel een vervanger gevonden, namelijk prof. dr. Hanno Brand, Projectmedewerker Friese stadhouders en Werkgroep Maritieme Geschiedenis van de Fryske Akademy. Prof. dr. Brand gaf een lezing over het onderwerp: Friese steden in een dynamische Hanze. Een heel ander onderwerp, maar zeker niet minder interessant. De Hanze is één van die historische fenomenen, die tot de verbeelding blijven spreken. Dat is niet alleen een gevolg van het lange bestaan van dit middeleeuwse samenwerkingsverband van steden en kooplieden. Ook menen we in de Hanze eigenschappen te herkennen die tot op de dag van vandaag inspirerend werken. Niet voor niets is 2023 uitgeroepen tot het Hanzejaar. Het neemt niet weg dat we eigenschappen aan de Hanze toeschrijven die op gespannen voet staan met de historische werkelijkheid. Zo beschouwen vakhistorici de Hanze al lang niet meer als een succesvol verbond van steden en kooplieden of als een voorafspiegeling van moderne Europese samenwerking. De Hanze vertoonde vele gedaanten, ontstond veel later dan wel wordt verondersteld en werd in haar streven naar samenwerking geplaagd door regionale tegenstellingen en uiteenlopende belangen. Aan de hand van het Hanzelidmaatschap van de Friese steden Staveren en Bolsward wordt in deze lezing ingegaan op de wisselende gedaanten van de Hanze en haar functioneren als netwerk en organisatie.
Als extra konden de donateurs deze middag nog genieten van de zomerexpositie: 'Blau yn Blau' van Gerrit Terpstra. Speciaal voor de donateursbijeenkomst was de expositie, waarin de 55 kerken van de stichting centraal staan, met enkele weken verlengd.
We willen onze donateurs bedanken dat ze weer in grote getale, vanuit alle hoeken van het land, naar de donateursbijeenkomst zijn gekomen en kijken nu alweer uit naar de volgende editie.
Foto's door Floriske Gerritsma
Op zaterdag 4 november 2023 staat de jaarlijkse donateursbijeenkomst gepland. De bijeenkomst vindt plaats in de Grote of Jacobijner kerk in Leeuwarden.
Het programma op deze middag ziet er als volgt uit:
13.15-14.00 uur - Inloop en ontvangst met koffie en/of thee
14.00-14.45 uur - Presentatie door bestuur en medewerkers van het bureau met actualiteiten en ontwikkelingen
14.45-15.15 uur - Pauze met koffie en/of thee
15.15-16.15 uur - Lezing door Dr. Alex Kerkhof van de Fryske Akademy
16.15-17.30 uur - Afsluiting met hapje en drankje
Zowel de presentatie als de lezing zullen in het Nederlands zijn.
Lezing:
Dr. Alex Kerkhof is onderzoeker Oudfriese taal en landschap bij de Fryske Akademy. Zijn lezing deze middag heeft als thema: Recht en samenleving rond de Friese kerk in de hoge middeleeuwen. De geschiedenis van de oudste Friese kerken is niet alleen te bestuderen vanuit het archeologisch bodembestand en de bouwhistorie, maar ook de middeleeuwse rechtsteksten, geschreven in de Oudfriese taal, bieden een inkijkje in wat er allemaal in de middeleeuwen rond en bij de kerk gebeurde. In deze lezing zal de maatschappelijke functie van de Friese kerken in hun oudste periode onder de loep genomen worden en zullen we zien dat de kerk niet alleen voor religieuze zaken een middelpunt van de gemeenschap was maar juist ook voor zaken die wereldlijk belang hadden.
Opgave voor deze activiteit is noodzakelijk. Opgeven kan via een email naar info@frysketsjerken.nl of telefonisch van maandag tot en met donderdag tussen 09:00 en 12:00 via 058-2139666.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, onderhoudt en restaureert meer dan vijftig (rijks)monumentale kerken in Fryslân. Elk jaar vinden er allerlei onderhoudsklussen plaats. Groot en klein, standaard werkzaamheden en speciale projecten. Hierbij een update over drie projecten die momenteel lopen of net zijn afgerond.
Bijbelrestauraties
Na de bijbelrestauraties in 2021 heeft de stichting als doel om voor elke kerk in ieder geval één bijbel te restaureren. Onze oud-stagiair Luc heeft vorig jaar de inventarislijsten doorgenomen, zich verdiept in de geschiedenis van de Statenvertaling, verscheidene kerken bezocht en een historiserend restauratieadvies geschreven. Op basis van zijn plan-van-aanpak is er een toezegging gedaan voor een nieuwe restauratie ronde van tien bijbels. In de maanden april en mei zijn de tien bijbels uit Bornwird, Britsum, Cornjum, Hijum, Holwerd, Huizum, Kortehemmen, Haskerdijken en Baijum verzameld en afgeleverd bij de Frisian Colorists & Restorers. Afgelopen zomer gingen we bij hen op bezoek waarbij we een inkijkje kregen in het restauratieproces. Wat een bijzonder werk en wat was het interessant om te zien waar de bijbels vandaan komen en wat ze er weer van maken. Pagina's herstellen, kaften herstellen, opnieuw inbinden, kaarten opnieuw inkleuren of bijkleuren, ze doen het allemaal. De bijbels zijn nog niet geheel klaar, maar de vorderingen gaan goed en ze worden weer prachtig.
Interieur Weidum
De voorbereidingen voor de restauratie van het interieur in Weidum zijn klaar. De financiering is rond en ook de vergunningen zijn door de gemeente afgegeven. Werkzaamheden die op de planning staan zijn; de restauratie van de Eiken vloeren en lambriseringen en tevens wordt een deel van de kerkbanken gerestaureerd. Van de binnenzijde van de buitenmuren wordt het loslatende en beschadigde stucwerk hersteld. Daarnaast is er ook het plan om een keukentje en een sanitaire ruimte te creëren in de kerk. De exacte invulling hiervan moet nog verder uitgedacht worden, maar dat het er komt staat vast. De werkzaamheden zullen worden uitgevoerd door Bouw- en restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt uit Weidum die begin november los gaat.
Dak Hantumhuzen
Een zomerproject dat binnen onze jaarlijkse onderhoudsklussen behoort. Een kleiner project dan Weidum, maar niet minder belangrijk. De noordzijde van het dakvlak van de kerk in Hantumhuzen was toe aan onderhoud. De panlatten waren dusdanig aangetast dat ze toe waren aan vervanging. Om de panlatten te kunnen vervangen, werden eerst alle dakpannen er afgehaald. Nadat de pannen waren verwijderd, konden de panlatten en het dakhout worden hersteld. Daarna werden de dakpannen weer aangebracht. Tijdens deze klus werd tevens de hele kerkkap preventief behandeld tegen aantasting van de kleine houtworm. Inmiddels is de klus alweer enige tijd klaar en kan het dak in Hantumhuzen er weer geruime tijd tegenaan.
'It lûd giet troch'! Een idee dat bij de Stichting rondgaat in de wandelgangen, een idee wat Gerben van Snits van Op 'e Skille ook bedacht en al uitvoerde. Begin oktober werd er in de krant Op 'e Skille een verhaal over het boek Alde Tsjerken Nije Lûden geplaatst. In plaats van alleen de verhalen te beschrijven en te beoordelen, die in het boek zijn te lezen, ging Gerben voor een andere insteek. Hij interviewde twee nieuwe personen, Barteld Post en Welmoed Kuiper, die beide op hun eigen manier in het dagelijkse leven in aanraking zijn met de kerk en de toekomst. Lees hier het artikel.
Denken over de toekomst van het kerkgebouw met ‘Nije Lûden’
Vijftig geschreven portretten en veelzeggende foto’s beschrijven even zo vele meningen over kerken. De kerk van de toekomst staat centraal in het boek dat in opdracht van Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT) is samengesteld naar aanleiding van het 50-jarig jubileum. Van student geschiedenis tot dominee-met-emiraat, van politicus tot directeur, van zelfstandig ondernemer tot kunstenaar; iedereen heeft iets met een bepaalde kerk – of met kerken in het algemeen. Of je nou een religieuze opvoeding hebt gehad of het gebouw alleen als cultureel uitje tijdens een vakantie ziet, iedereen heeft ideeën voor de toekomst. Van zwembad tot cultureel wijkcentrum, van refugio tot appartementen. Van poppodium tot museum tot ruïne. “It soe moai wêze as in doarp, de mienskip, sels bepale kin wat der mei de tsjerke bart. It is maatwurk,” zegt CvdK
Arno Brok, de eerste geportretteerde in het boek. Het boek met vijftig portretten van bekende en iets minder bekende Friezen behandelt o.a. verhalen uit Boksum, Blessum, Boazum, Nijkleaster en Easterlittens. Prachtige foto’s laten niet alleen de geportretteerde zien, maar ook de sfeer van het gebouw, of het nu het interieur of het exterieur betreft. Het boek kan inspireren om op verschillende manieren te denken en discussiëren over toekomst en hergebruik van een gebouw. Door Op ‘e Skille zijn Barteld Post en Welmoed Kuiper gevraagd om hun mening, in samenwerking met SAFT. Twee extra portretten, twee extra meningen.
‘Minsken sille spyt krije as eat mei histoaryske wearde ferlerne giet’
Barteld Post is oargelist yn ferskate tsjerken en rint staazje by Royal Eijsbouts klokjitters yn Asten. Hjir by it toeroerwurk yn de tsjerke fan Baaium
In tsjerke is as in minske
Myn bân mei de tsjerke is lykas wat ik mei minsken ha. Elke tsjerke is oars en allegear ha se in oar ferhaal. Yn it silhouet fan it Fryske lânskip is in tsjerketoer net oer ús holle te sjen. Mar dochs, elke tsjerke is oars. Ik fergelykje in tsjerke faak mei it skilderij ‘De Nachtwacht’, dat troch Rembrandt makke is. De Nachtwacht is op dit stuit 381 jier âld, mar de tsjerke fan Wjelsryp datearret út 1200. Dat is efkes 442 jier âlder. Wêrom is De Nachtwacht wol sa oergryslikste toeristysk....?
De sneintemoarn
Nei de tsjinst sykje een soad minsken har neisten yn it doarp op om in bakje kofje te dwaan. Wy gean regelmjittich nei beppe om in bakje. Dêrnei, wannear’t wy ús earste bakje op hawwe, komt it praat wat op hingjen. Mei in droege mûle fan it sjongen is it ferlet der noch net sa nei. Faak komme der gespreken oer de tsjinst dy’t west hat. Ik hear it myn beppe sizze, "Goh, it wiene mar wer slimme lieten om mei te sjongen", mar gelokkich ek faak genôch positive dingen. De tsjerke bringt minsken byinoar. Ek bûten de tsjerke om, hoe prachtich is dat. As de tsjerke slút, wat sil dat foar ynfloed op ús petearen ha...?
Spyt
De takomst fan tsjerken is soarchlik. Sels hoopje ik dat der gjin dingen dy’t histoaryske wearde hawwe, ferlern gean, mocht de tsjerke slúte. Ik bin der seker fan dat minsken der spyt fan krije, wannear’t dat bart. It soe dochs sûnde wêze dat de tsjerke slút en net mear iepen giet foar toeristen of minsken dy leauwe?! Njonken it feit dat der in soad tsjerken slute, is it fansels prachtich dat der stiftingen binne, dy't him ynsetten om histoaryske tsjerken yn Fryslân te behâlden. Tanksij gâns trouwe stipers strielen de tsjerken wer yn ús lânskip.
‘In tsjerke mei in folle spirituelere benadering krije’
Welmoed Kuiper wennet en wurket yn de doemalige grifformearre tsjerke yn Boksum, no LOFT.
Sneinske klean
Myn heit Henk Kuiper wie de âldste soan fan grifformeard dûmny Thys Kuiper út de Pein. Pake hat ek wol preke yn Boksum. Hy wie ien fan de earsten dy’t yn syn eigen memmetaal preke. As bern kaam ik dêrom regelmjittich yn tsjerke. Ik hold der fan, want dan mocht ik de ‘sneinske’ klean oan. It sjongen fûn ik ek moai, al snapte ik faak neat fan de teksten en de melody fan de lieten.
Leauwen moat leafde wêze.
De tsjerke stiet foar my foar in mienskipsgefoel. Mei syn allen earne yn leauwe, op inoar passe en nei inoar omsjen. Wat my perfoarst net oansprekt is it stik eangstme en feroardeling, wat ek yn it leauwen sit. Dat’st nei de hel gean kinst ast sûndich bist. Foar my kloppet dat net… It preekjen fan it ‘wiere’ leauwen hat al in protte oarloch en fertriet en striid yn de wrâld brocht. Leauwen soe mei universele leafde en libbensfreugde te krijen ha moatte en mei in romte foar selsûndersyk en ynsicht. Foarhinne waarden tsjerken faak op krêftplakken boud. No wenje ik yn in tsjerke en it fielt fijn om op sa’n spiritueel plak te wenjen.
Oare manieren fan leauwen
De takomst fan de tsjerke kin allinnich mar bestean as it leauwen yn mar ien wierheid loslitten wurdt. De tsjerke soe folle mear iepen stean kinne foar gebrûk en symbolyk fan oare kultueren. Net mear ien of it wiere leauwen preekje, mar mear iepen stean foar oare manieren fan sjen. Elkoar as minsk fan hert ta hert moetsje. Wat my oanbelanget mei de tsjerke in folle spirituelere benadering krije. Dat’st dy feilich fielst om dysels sjen te litten. De tsjerke as plak om ta rêst te kommen yn dizze drokke, gekke yndividualistyske wrâld, dy’t allinnich mar op konsumeren rjochten is. Mei LOFT besykje ik in plak te meitsjen wêr’t romte is om te sykjen nei antwurden op libbensfragen en de tiid te nimmen om by dysels te fielen wat der yn dy om geat. Yn de fuotsporen fan myn pake, mar mei in iepener hâlding nei de wrâld en de minsken, kin de tsjerke as spiritueel sintrum de ferbining tusken minsken en de ferbining mei dysels meitsje. In oplaadsintrum, in ‘healingsplak’.
Benieuwd naar het boek Alde Tsjerken Nije Lûden? Bestel het boek hier!
In de prachtige kerk van Baaium werd afgelopen vrijdag (29 september) het eerste exemplaar van de CD ‘Eltse kear opnij’ overhandigd aan Hendrik ten Hoeve, de voorzitter van het algemeen bestuur van de Stichting. Op eigen initiatief heeft Peter Siebesma deze CD bedacht, ingespeeld en ontwikkeld en met de verkoop wil hij de stichting ondersteunen in onze werkzaamheden.
"Wat is Friesland zonder haar prachtige vergezichten! Met al die kerktorens die je boven het landschap uit ziet rijzen. Inwoners en toeristen van Friesland vinden het heel gewoon dat al die kerken er zijn. Maar zo gewoon is dat niet meer. Kerkelijke gemeenten lopen in ledental sterk terug en het wordt voor kerkbesturen steeds lastiger om de gebouwen nog te onderhouden en te bekostigen. De Stichting Alde Fryske Tsjerken kan kerken de helpende hand bieden wanneer ze het zelf niet meer redden. Ze beheert, onderhoudt en restaureert nu al meer dan vijftig (rijks)monumentale kerken in Fryslân."
Met de verkoop van de ontwikkelde CD wil Peter ons als stichting in onze werkzaamheden ondersteunen. Op de CD bespeelt hij een aantal fraaie Friese orgels in kerken die verspreid over heel Friesland liggen. Deze keer geen Bach en ook geen geestelijke muziek. Hij improviseert op oude Friese liedjes zoals Wâldsang, Simmermoarn, maar ook liedjes van De Kast, Twarres, Die Twa, Tim Douwsma en Gerrit Breteler. Zo wil Peter laten horen dat de kerken er voor iedereen zijn en dat je op orgels veel meer kunt spelen dan psalmen en gezangen.
Het lied van Gerrit Bretelaar waarop Peter improviseert is ‘As it jo wil is’. Toen Peter zijn liedjes voor het eerst hoorde, was hij onder de indruk en legde zelf contact met hem. Begin mei spraken ze elkaar nog en Gerrit gaf aan dat hij erg benieuwd was hoe zijn lied op het orgel zou klinken. Toen Peter zijn improvisatie speelde, hoorde hij dat net op die dag de afscheidsdienst was van Gerrit. Hij was op 18 mei overleden. “Daarom draag ik deze CD graag op aan Gerrit Breteler”, aldus Peter Siebesma.
De CD is vanaf nu via onze webshop verkrijgbaar voor 15 euro excl. verzending. De netto opbrengst van de CD gaat geheel naar onze stichting. Wil je onze stichting steunen doormiddel van een aankoop van de CD dan is hij hier te bestellen!
Voor 55 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een directeur (32-36), een boegbeeld en teamspeler, “bestjoerlik en finansjeel betûft en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip".
De directeur is als boegbeeld verantwoordelijk voor de algemene leiding. Samen met het bestuur werkt hij/zij aan de doorontwikkeling van de Stichting Alde Fryske Tsjerken als een vooraanstaande erfgoedorganisatie en de uitvoering van het Meerjarenbeleidsplan.
Heeft u interesse? Meer informatie vindt u via deze link naar de uitgebreide functieomschrijving.
Op 1 september gaat het proeftraject van het Ziltepad van start. Dit traject vindt plaats in september en oktober van dit jaar (2023). Circa 400 deelnemers gaan de verschillende routes tussen en rondom de kerken van Vierhuizen, Hornhuizen en Eastrum ervaren, dit kan zowel te voet als op de fiets. In deze periode kan er in en rondom de kerken worden deelgenomen aan verschillende activiteiten. Doe jij mee aan het proeftraject en ben je nog op zoek naar een interessante activiteit? Hieronder staat een klein overzicht van welke activiteiten er mogelijk zijn tijdens de pilotfase.
Zingen met Jolanda
Zingen kan enorm bevrijdend werken. Stap daarom voor het wandelen of fietsen van het Ziltepad eerst binnen in de kerk van Vierhuizen, om de dag die voor je ligt zingend en bezinnend te beginnen.De kerk en Jolanda (stembevrijder) nodigen je uit je op te warmen in het klankbad van stemmen dat gezamenlijk zal ontstaan in de prettig omhullende akoestiek van de kerk. Moeiteloos, prachtig, krachtig en verbindend! Met een wam hart en vol energie start je je wandeling of fietstocht langs het Ziltepad.
Waar: Vierhuizen
Wanneer: 8,9 en 10 september en 12, 13, 14 en 15 oktober steeds om 9.00 uur-10.00 uur
Aanmelden: info@gewoonlekkergalmen.nl
Kosten: Gratis, een vrije bijdrage welkom.
Yoga in of nabij de kerk (buiten)
De yogalessen worden door Petra Weel van Balans Kompas gegeven. Bij deze yogales staat het uitlijnen van de wervelkolom centraal. Er wordt aandacht besteed houding, ademhaling en ontspanning. Het is een perfecte yogavorm om bij te komen van of op te laden voor een wandel- of fietstocht. Iedereen kan meedoen! Kledingadvies: makkelijk zittende kleding en warme sokken. Maar dat heb je toch al aan als je gaat wandelen of fietsen. De unieke locatie doet de rest. We sluiten af met een kopje thee. Yogamatjes en dergelijk zijn aanwezig.
Waar: Hornhuizen
Wanneer: elke donderdag 19.30 – 20.30 uur en vrijdag 9.00-10.00 uur in september en oktober.
Aanmelden: via mail info@balanskompas.nl
Kosten: Gratis, een vrije bijdrage welkom.
Stiltewandeling als mini-retraite met Mirjam
Samen met andere wandelaars (max groepsgrootte van 12 pers) loop je een mini-retraite met als doel te ontspannen, te ontvangen en te ontmoeten. Je mag je even terugtrekken uit de drukte van alle dag en aandacht geven aan wat zich op dit moment aandient, zowel buiten in de natuur als binnen in jezelf. Door stil te worden, te mijmeren, te genieten en te verwonderen. Te ontdekken hoe de aangereikte tekst verrassend actueel kan zijn, je iets te zeggen heeft of kan bemoedigen en inspireren. Mirjam neemt je mee in een rondwandeling die voor een deel in stilte wordt gelopen. Onderweg staan we op een aantal punten stil waar je een Bijbeltekst, gedicht of vraag krijgt aangereikt waar je het volgende deel van de route mee verder kunt lopen. In stilte of samen in gesprek, met ruimte voor je eigen beleving. De route is zo’n 5 a 6 km waar Mirjam in totaal 2 uur voor uittrek
Waar: Hornhuizum en Vierhuizen
Wanneer: Do 7 sept om 10u Hornhuizen | Vrij 22 sept 10u Vierhuizen | Do 5 okt 13u Hornhuizen | Zo 15 okt 16u of 18u Vierhuizen | Za 21 okt 10u en 13u Hornhuizen
Aanmelden: wandelpastoraatmirjam@gmail.com
Kosten: 10 euro per persoon
Overnachten in de kerk
Wil jij de echte pelgrimervaring tijdens het Ziltepad? Ga dan voor een overnachting in de kerk van Eastrum. Volgens het principe van refugio is het overnachten uitertst simpel maar hoogst bijzonder. Je slaapt op een strechter in de kerk. Er is een toilet en daarnaast alleen koud water beschikbaar. De overnachting is inclusief een eenvoudig ontbijt.
Waar: Eastrum
Wanneer: Dagelijks tijdens de pilotfase van september en oktober 2023
Aanmelden: 0631279396 of firmaab@hotmail.com
Kosten: 15 euro per persoon incl. ontbijt
Daarnaast krijg je als deelnemer een inspiratie- en meditatiegids mee, waardoor je ontspannen en geïnspireerd op pad gaat. Onderweg proef je lokale producten en maak je kennis met de gastvrijheid van dorpsbewoners. Overnachten kan in één van de knusse hotels en B&B’s, bij een dorpeling thuis, of als een echte pelgrim in de kerk van Eastrum zoals hierboven al was te lezen. Kijk voor meer activiteiten en informatie op de website van Visit Wadden.
Op 9 september aanstaande, Nationale Monumentendag, organiseren we in samenwerking met Stichting Organum Frisicum op een viertal plekken weer orgelconcerten. Deze concerten worden verzorgd door studenten van het conservatorium. Werkzaam zijn als organist op een historisch orgel is een artistiek ambacht wat in de historie teruggaat tot in de 16de eeuw en dus zeker de moeite waard is om voor langs te komen en te luisteren.
De orgelconcerten zijn om 14.00 uur en om 15.30 uur in de volgende kerken te bewonderen:
De locaties en tijden zijn zo gekozen dat je als bezoeker vooraf of na afloop van een concert een ander nabijgelegen monument kunt bezoeken. In Jelsum is dat Dekema State en in Harich is dat houtzaagmolen “De Jager” in Woudsend. Tussen Harich en Woudsend is tevens de beeldentuin van Bram de Smit te bezoeken als tussenstop. In Buitenpost is de combinatie met Fogelsangh State in Veenklooster te maken en in Hegebeintum is dat Harsta State, groenmonument Harsta Hoeve én het bezoekerscentrum Terp Hegebeintum.
De orgelconcerten zijn gratis bij te wonen, dus kom gezellig langs!
Bezoek jij dit seizoen één van de kerken van Tsjerkepaad? Doe dan mee aan onze selfiewedstrijd! Leg jezelf op een zo creatief mogelijke manier vast in of bij het kerkgebouw, deel de foto op Instagram, Facebook of Twitter met #tsjerkepaad en wie weet win je de week- of maandprijs. Maak jij de allermooiste foto van het seizoen 2023? Dan mag je een nachtje logeren in de Bêd en Brochje van de kerk van Dedgum, aangeboden door onze Stichting Alde Fryske Tsjerken
Kerk, dorpshuis, B&B en uitkijkpunt
De huidige kerk van Dedgum stamt uit de laatste helft van de negentiende eeuw - maar hij heeft wel bijzondere elementen. De kerk is in 2018 volledig gerestaureerd en heeft een aantal nevenbestemmingen gekregen. De kerk wordt zo nu en dan gebruikt door de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. Sinds de restauratie en de herbestemming van 2018 kan de kerk ook gebruikt worden als dorpshuis, als Bed & Brochje en als toeristische trekpleister: in de toren is namelijk een uitzichtpunt gerealiseerd, op zo'n 20 meter hoogte.
Week- en maandprijzen
De mooiste foto van elke zaterdag in de Tsjerkepaadperiode krijgt een weekprijs, de mooiste foto van juli, augustus en september een maandprijs. Wat die prijzen zijn is nog even een verrassing.
Voorwaarden Selfiewedstrijd Tsjerkepaad 2023
Selectiecriteria
A. De foto moet gemaakt zijn in of bij een kerkgebouw dat meedoet aan Tsjerkepaad 2023
B. De foto is een echte selfie, dus gemaakt door degene die ook op de foto staat
C. De foto legt zo creatief mogelijk een link met Tsjerkepaad en/of het thema ‘kerk als plaats van ontmoeting'
D. Op de foto’s staat geen datum of bestandsinformatie
E. De foto’s zijn niet in strijd met fatsoen en goede zeden
F. Voor het maken van de foto zijn geen gevaarlijke toeren uitgehaald
Samen met diverse partijen zet de stichting zich in om nieuw leven te blazen in de prachtige monumentale Mariakerk in Blessum. Deze kerk heeft een belangrijke maatschappelijke en verbindende functie. Wij vinden het belangrijk dat dit voor de gemeenschap behouden blijft, net als de weerspiegeling van de geschiedenis van de Mariakerk en haar omgeving. Daarom wil de stichting samen met de Plaatselijke Commissie de Mariakerk passend maken in de wereld van nu. Om dat te realiseren is geld nodig.
Wat zijn de ideeën?
Samen met de gemeente Waadhoeke, de Plaatselijke Commissie, de inwoners van Blessum en andere betrokken partijen maken we ons sterk om de kerk zo in te richten dat het optimaal ontmoetingen faciliteert. Op een laagdrempelige manier willen we activiteiten organiseren waarbij ontdekken, meemaken en durven doen centraal staan. Er wordt gezocht naar duurzame verbindingen. De realisatie van het project draagt lokaal en regionaal bij aan sociale inclusie en cohesie. Jeugd en jongeren worden actief betrokken. En er wordt ingezet op het aantrekken van recreanten en (belevings)toeristen. Wist u dat de Mariakerk een refugio is?
De Mariakerk als inspiratiebron voor de toekomst
We hopen met het toekomstbestendig maken van de Mariakerk niet alleen lokaal en regionaal impact te creëren, maar ook een voorbeeld te zijn voor kerkbesturen en/of andere betrokken partijen. Een voorbeeld van hoe om te gaan met historische gebouwen wanneer de oorspronkelijke functie verloren dreigt te gaan en hoe ze dan te ‘herladen’ ten gunste van een cohesieve en inclusieve gemeenschap.
Helpt u mee de Mariakerk toekomstbestendig te maken?
Onze bouwkundige Willem heeft een begroting opgesteld van in totaal € 222.176,- (incl. btw) dat nodig is voor herinrichting. Naast een bijdrage vanuit de stichting proberen we dit bedrag bij elkaar te krijgen uit fondsen en legaten, door sponsoring en donaties. Mogen we ook een beroep op u doen? Ieder bedrag is welkom. Met uw hulp kunnen we de Mariakerk van Blessum toekomstbestendig maken.
Donatie
De donatie kan worden overgemaakt naar NL 07 INGB 000730789 t.a.v. Stichting Alde Fryske Tsjerken onder vermelding van Gift Mariakerk Blessum.
Alvast hartelijk dank.
De excursiecommissie heeft voor het najaar weer een mooie excursie in petto. Op 7 oktober a.s. worden de volgende kerken bezocht; de Laurenstsjerke van Donkerbroek, de Kloosterkerk van Kortehemmen en de St. Hippolytuskerk van Olterterp. Beide laatstgenoemde kerken zijn prachtig gelegen aan de bosrand van Beetsterzwaag en zijn in het bezit van de stichting.
Donkerbroek:
De zaalkerk dateert uit 1714 en heeft een preekstoel en doophek uit de 17e eeuw. In de klokkenstoel hangt een klok uit 1520. Deze klokkenstoel is in de loop der eeuwen meermalen herbouwd of gerestaureerd. Boven de ingang is een gevelsteen met het wapen van de familie Lycklama à Nijeholt. De kerk is een rijksmonument.
Olterterp:
Dit kerkje uit de vijftiende eeuw wordt verlicht door smalle spitsboogvensters. De oost- en westgevel hebben een trapgevel. De toren is in 1744 aan de kerk toegevoegd, geschonken door Ayzo van Boelens en Rinske Lycklama à Nijeholt. Hun namen staan op de gedenksteen en komen ook terug op grafstenen en rouwborden in de kerk. Kansel, herenbanken en koorhek maken het interieur tot een fraai geheel.
Kortehemmen:
Dit Romaanse kerkje uit het begin van de viertiende eeuw heeft geen toren. De kerk is gebouwd van kloostermoppen en is in de loop van de eeuwen 3x gerestaureerd. Dit is aan de buitenkant ook duidelijk te zien. Aan de zuidzijde is de gevel versierd met vrijwel uniek metselwerk. De klokkenstoel is van 1750. Binnen valt het doophek in renaissancestijl op, evenals de 2 acrylramen uit 2009, die dag en nacht voorstellen. Preekstoel, lezenaar en kanselbijbel dateren uit de eerste helft van de zeventiende eeuw.
Praktische informatie:
De kerken zijn op 7 oktober van 11.30- 17.00 u. gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar.
Vervoer per bus:
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 18 september a.s. aanmelden bij het bureau via info@frysketsjerken.nl of 058 - 2139666.
De kosten voor de bus bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail bericht hebt ontvangen dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. Daarin staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 11.00 uuu vanaf Leeuwarden en komt daar rond 17.00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw "Tot Maandag “, links tegenover het spoorwegstation.
Adressen van de kerken:
Wat is er mooier dan het bezoeken van een oud kerkje in Friesland? Nergens zijn er zoveel kerken als in Fryslân! Tijdens Tsjerkepaad zijn gedurende de zomer ongeveer 250 Friese kerken vrij toegankelijk. Gastvrije vrijwilligers zijn beschikbaar om uitleg te geven. De kerken zijn open voor iedereen die erfgoed, kunst, stilte, ontmoetingen, rust of meditatie waardeert.
Dit jaar is Tsjerkepaad van 1 juli t/m 9 september op de zaterdagen van 13.30 tot 17.00 uur. Het jaarthema is "Kerk als plaats van Ontmoeting". Kijk voor je op pad gaat altijd even op de website www.tsjerkepaad.nl bij het overzicht kerken of ook de gebouwen die je wilt bezoeken open zijn. Soms valt er namelijk een middag uit, bijvoorbeeld vanwege een uitvaart- of huwelijksdienst. Bij iedere kerk staat ook vermeld of er extra activiteiten zijn, bijvoorbeeld muziek, een expositie of een lezing.
Zo ook in de Mariakerk in Kortezwaag is er dit jaar vanalles te beleven tijdens Tsjerkepaad. Geïnspireerd door de teksten uit hun gastenboek ontstond het idee om tijdens Tsjerkepaad 2023 iets te bieden wat rust en bezinning zou kunnen brengen. De kerk heeft niet meer de religieuze functie die daar aan refereert maar een boek kan dit ook oproepen.
Gedurende de Tsjerkepaad periode zullen er in Kortezwaag een aantal boeken centraal gesteld worden die appelleren aan rust en bezinning. Per zaterdag laten ze een aansprekend persoon een deel uit een door hem/haar gekozen boek voorlezen, of kan een recentie uitgesproken worden. Daarna kan een gesprek met de aanwezige toehoorders op gang gebracht worden. Aangezien het voor de bezoekers een open inloop betreft kan het zijn dat de promotie van het boek een paar keer herhaald moet worden. Waarschijnlijk wijst het zich vanzelf.
Het programma is tot nu toe als volgt:
Kijk voor meer activiteiten van Tsjerkepaad 2023, in andere deelnemende kerken van onze stichting, in de UITagenda.
Afgelopen vrijdag (16 juni) vond de boekpresentatie van ons boek Alde Tsjerken Nije Lûden plaats. Het was een mooie middag met een goed gevulde kerk in Sint Jacobiparochie. Onder begeleiding van Gerard van der Veer vond er een interessant gesprek plaats met 3 bijdragers uit het boek;
Een bijzondere combinatie van mensen die alle drie een hele andere visie hebben op de toekomst van kerkgebouwen. Daarnaast ging het gesprek verder dan alleen op het podium. Uit het publiek klonken ook diverse geluiden en meningen. Na het gesprek was het tijd voor de onthulling van het boek. Aan Jolanda Haven, Ellen Schat, Marieke Balk en Mariël Peters de eer het boek te onthullen. Het eerste exemplaar werd overhandigd aan Hendrik ten Hoeve, de voorzitter van het bestuur van de stichting.
Als extra werd ook de eerste sneakpreview van het magazine in de nieuwe huisstijl gepresenteerd, die deze week bij onze donateurs op de deurmat verschijnt.
Benieuwd naar het boek? Ga naar de webshop.
Aankomende vrijdag 16 juni lanceren we als stichting het boek Alde Tsjerken Nije Lûden. Een boek met vijftig persoonlijke verhalen over de toekomst van kerkgebouwen. Het boek is geschreven naar aanleiding van het vijftigjarig jubileum van de stichting in 2020. De stichting hoopt dat deze vijftig verhalen, met soms tegenstrijdige visies, inspireren en bijdragen aan gesprekken over de toekomst van kerkgebouwen en religieus erfgoed in Friesland en daarbuiten.
Iedere Fries heeft wel 'iets' met kerken, ook als hij nooit een stap over de drempel heeft gezet. Wat houdt deze persoonlijke relatie met kerken in? Kan iemand zich een toekomst voorstellen zonder deze markante bakens in het landschap? En hoe kijken we naar de toekomst van de kerken? Deze vragen waren uitgangspunt voor dit boek.
Vijftig Friezen uit verschillende sectoren vertellen over hun band met de Alde Tsjerken. Ze zijn onder andere actief op het gebied van cultuur, journalistiek, wetenschap, overheid en onderwijs. Maar ook donateurs en vrijwilligers. Jong en oud, uit de stad en van het platteland, religieus en niet-religieus, bekend en minder bekend. Zoals Commissaris van de Koning in Friesland Arno Brok, Presentator Sipke Jan Bousema, directeur-bestuurder Houkje Rijpstra van Omrop Fryslân, directeur van Tresoar Arjen Dijkstra en schrijver en dichter Joost Oomen.
Alle vijftig verwoorden op hun eigen manier wat zo speciaal is aan kerken, hoe het gebouw met de geloofsgemeenschap is verbonden, of juist niet. Ook komen Nije Lûden aan bod, in de vorm van ideeën om kerkgebouwen voor nieuwe generaties te kunnen behouden, meer toegankelijk te maken voor de omgeving, of om een kerkgebouw tot ruïne te laten vervallen.
De visies zijn verschillend en soms zelfs tegenstrijdig, maar allemaal komen ze voort uit betrokkenheid. De liefde voor kerken is ook terug te zien in de fotografie. De geïnterviewden zijn zoveel mogelijk gefotografeerd in of bij een kerk waarmee ze een persoonlijke band hebben. Het boek is meertalig. Naast Nederlandse teksten is ook een deel Friestalig en zelfs een in het Bildst.
Het boek is mede tot stand gekomen met dank aan onder andere:
Nieuwsgierig? Het boek is vanaf vrijdag 16 juni te bestellen in onze webshop incl. GRATIS* verzending!
*Actie is geldig t/m 9 juli 2023
Stichting Alde Fryske Tsjerken, Groninger Kerken en Visit Wadden zijn op zoek naar 150 enthousiaste deelnemers die samen met ons een unieke wandel- en fietsroute in het Waddenkustgebied willen verkennen. Dit kan in september en oktober 2023 wekelijks op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag. Deelnemers krijgen als één van de eersten de kans om de route, die het Ziltepad heet, te voet of met de fiets te ontdekken. Hiermee levert u een waardevolle bijdrage aan de ontwikkeling van de route die het religieus erfgoed van het Waddenkustgebied verbindt.
Het Ziltepad loopt van Oostrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of vice versa). De pilotroute bestaat uit drie etappes met een gemiddelde lengte van 17 kilometer. De etappes nemen wandelaars en fietsers mee langs ongerepte natuur, authentieke dorpen en historische kerken. Deelnemers maken onderweg kennis met de verhalen van het landschap en ervaren de symbiose van natuur en cultuurhistorie.
Verdwalen is onmogelijk. Gids Fokko Bosker wijst de weg met behulp van een gedetailleerde wandel- en fietsgids waarin ook tips en informatie over het gebied zijn opgenomen. Onderweg proeven deelnemers lokale producten en ervaren ze de gastvrijheid van de dorpsbewoners. Overnachten kan in knusse hotels en B&B's, bij dorpsbewoners thuis, of in een van de kerken, als een unieke pelgrimservaring.
Pioniersroute langs markante kerken
Deze pioniersroute voert langs de markante kerken van Oostrum, Vierhuizen en Hornhuizen. De kerken zijn nauw met het verhaal en de geschiedenis van het Wad verbonden. Als bakens van rust en herkenning dienden ze ooit als oriëntatiepunten voor schippers en beschermden ze de dorpelingen tegen het oprukkende water. De kerken vormen het hart van de dorpen en zijn een essentieel onderdeel van de identiteit van de bewoners. Elke kerk vertelt zijn eigen verhaal en herbergt eeuwenoude schatten, variërend van fraai vormgegeven gewelven tot orgels en kerkbanken. In en rondom de kerken worden activiteiten georganiseerd om de tocht te verrijken en verdiepen. Hierbij kan gedacht worden aan yoga, mindfulness en activiteiten verbonden met het landschap.
Initiatiefnemers Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken
Het Ziltepad is een initiatief van de Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken en speelt in op bewustwording en bezinningstoerisme. De stichtingen willen waardevol toerisme passend bij het Waddenkustgebied stimuleren en een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische vitaliteit van de dorpen en het behoud van hun unieke erfgoed. Het is de bedoeling om de route in 2024 verder te ontwikkelen, zodat er een volledig pad langs het religieus erfgoed aan de Waddenkust ontstaat. De marketing van het Ziltepad is in handen van Visit Wadden.
Aanmelden
Enthousiast geworden? Meer informatie en/of aanmelden kan hier!
De pilot Het Ziltepad wordt op dit moment mede mogelijk gemaakt door het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC), Stichting Vrienden op de Fiets en Provincie Groningen.
Vorige week donderdag 11 mei kwamen we bijeen met onze plaatselijke commissies en de bureaumedewerkers voor een gezellige avond. Een avond om elkaar te ontmoeten, te genieten en te bedanken. Want dankzij al die vrijwilligers kunnen wij als stichting de kerkendeuren van onze kerken open houden.
Onze impresario Joke Bakker opende de avond met een korte inleiding, waarna componist en dirigent Hoite Pruiksma een bezielend verhaal hield over zijn pelgrimstocht 30 jaar geleden. Dit als opwarmer voor de Verhalenavond van 2023. Daarna vertolkte Janneke Warringa samen met pianist Peter van der Zwaag een drietal liederen uit hun nieuwe voorstelling Ubuntu, waarmee zij vanaf september 2023 door de provincie gaan touren. Een absolute aanrader! De voorstelling is op dit moment in drie van onze kerken te bewonderen;
Na het culturele programma was het tijd voor een heerlijk buffet dat was klaar gemaakt door Het Wapen Baarderadeel uit Jorwert. Tijdens het diner konden de bureaumedewerkers en de PC-leden elkaar ontmoeten en ervaringen met elkaar uitwisselen. Wat hebben we een mooie avond gehad met de leden van onze plaatselijke commissies.
Afgelopen donderdag was het dan zover. De officiële opening van de vensterbank in het Kennis en Informatiecentrum van Hegebeintum. De afgelopen twee jaar is er veel nagedacht, besproken, onderzocht en bedacht, en inmiddels staat er een mooie tentoonstelling, met de naam Tijdreis, die bewondert kan worden door publiek.
Het begon twee jaar geleden met een projectplan, opgezet door onze bureaumanager Rommie van der Heide en ons toenmalige stagiaire Lisette Buma. Vanuit het projectplan is er een expertise team samengesteld voor de uitvoering van het project. Dit team bestond uit:
Zij zijn begonnen met een schetsontwerp en een projectvoorstel, die inmiddels zijn uitgewerkt tot de daadwerkelijke tentoonstelling Tijdreis. Zoals de titel al aangeeft, staat de tijd centraal in dit verhaal.
Tijdens de opening begon Josse zijn verhaal met de geschiedenis van de Terp. Hij vertelde dat deze stopt wanneer de kerk erbovenop wordt gebouwd. In en om deze kerk gaat de tijd dan verder. De kerk is als het ware een lappendeken van tijd en alles vertelt een verhaal. Toen ze begonnen aan het project zijn ze letterlijk om de kerk heen gaan lopen om zich te laten inspireren. Van deze wandeling werden ze enorm enthousiast. Er waren zoveel materialen te zien. Al snel waren ze er over uit dat ze hier iets mee wilden doen. Dit resulteerde in een bouwpakket van een oude kerk.
Zoals de kerk een verhaal vertelt, vertelt ook elk materiaal een eigen verhaal van tijd. In de tentoonstelling staan twaalf materialen centraal. Een belangrijk punt van deze materialen en hun verhalen is dat ze niet over één kerk gaan. Deze materialen vertellen samen het verhaal van alle Fryske Tsjerken. Veel van de materialen die tentoon liggen gesteld mag je aanraken. Dit zodat je als kijker materiaalkennis kan opdoen. Alleen hele kwetsbare stukken zitten onder een stolp.
Het is een tentoonstelling die je uitdaagt tot meer en niet alleen door het aan te mogen raken. De tentoonstelling daagt je uit tot nadenken. Nadenken over tijd, ruimte en eeuwigheid. Maar er is nog meer. Zo zijn er namelijk ook interessante mogelijkheden als vervolg op de tentoonstelling. Op pad gaan met de twaalf materialen, bij welke kerk vind je welke materialen terug? Je zou er een bingokaart van kunnen maken die afgevinkt kan worden. Deze bingokaart zou ook heel mooi passen in een kijkwijzer, een lesproject voor de basisschool. Genoeg ruimte en mogelijkheden. We nodigen je uit de tentoonstelling te bewonderen en je gedachtes hier eens over los te laten. Kijk voor de openingstijden van het Kennis en Informatiecentrum op www.terphegebeintum.nl.
De bedrijven die materiaal in bruikleen hebben gegeven zijn:
Hester Simons beëindigt haar werk als directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Ze gaat per 1 mei aanstaande als directeur verder bij de Stichting Centrum voor Film in Friesland. Simons volgt daarmee haar hart en behartigt ook vanuit die functie de belangen van het Friese erfgoed, in dit geval het audiovisuele erfgoed.
Simons: “Al van jongs af aan heb ik een passie voor films, met name films die prikkelen, wakker schudden of je in contact brengen met nieuwe werelden. Vanuit de rol van directeur van Stichting Centrum voor Film in Friesland kan ik van mijn hobby mijn werk maken, waar ik enorm naar uitkijk. Ik laat de Stichting Alde Fryske Tsjerken met veel betrokkenheid en mooie herinneringen achter me. De Friese kerken en alle mensen die zich hier dagelijks voor inzetten heb ik voor altijd in mijn hart gesloten."
Simons is in 2020 aangetreden als directeur en heeft zich sterk ingezet voor het wekken van belangstelling voor het Friese religieus erfgoed bij jongeren.
Het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken betreurt het vertrek van haar betrokken en actieve directeur maar begrijpt de keuze die zij gemaakt heeft. Het bestuur wenst haar veel succes in haar nieuwe betrekking en dankt haar voor haar inzet de afgelopen jaren. De Stichting zal op korte termijn een procedure starten om tot de benoeming van een opvolger te komen.
Stel je voor, je gaat 3 dagen wandelen langs de Waddenkust en start 's ochtends vroeg in een kerk op de route. Je meldt je bij de Plonsdames, bewoners die elke week even een duik in de Waddenzee nemen, en warmt je daarna in de kerk op met een kopje koffie. Na deze verfrissende ochtend kan je wandeling beginnen.
Met bovenstaand beeld wil ik graag illustreren hoe je straks het nuttige met het aangename kan combineren als de wandel- en fietsroutes van kerk tot kerk langs de Waddenkust een feit zijn. Ondertussen ben ik, Ruth ter Voort, alweer een maand of 7 bezig om het project te ontwikkelen. Een prachtige opdracht en een geweldig doel om mensen uit te nodigen en te faciliteren bij het zoeken en vinden van meer plaatsen om te kunnen bezinnen in combinatie met het creëren van oog en waardering voor ons erfgoed.
Een project dat nu al op veel draagvlak en enthousiasme kan rekenen met twee solide en uiterst betrokken initiatiefnemers, namelijk de stichtingen Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken met daarbij hun trouwe en betrokken achterban van de plaatselijke commissies. De samenwerking breidt zich langzaam verder uit met partners zoals Visit Wadden, Waddengastronomie, Waddenvoedsel, Sence of Place en tal van anderen.
Met het initiëren van lokale netwerken, rondom de aangrenzende kerken op de route, kunnen de wandelaars straks bij mensen thuis eten, slapen, bezinnen, de lokale bevolking ontmoeten en ook hun bagage van slaapplaats naar slaapplaats laten vervoeren. Alle inkomsten die hiermee verdiend worden, zijn voor de aanbieders zelf: de dorpelingen!
Ik verheug me ontzettend op de tijd die komen gaat. We werken er met zijn allen hard aan om de financiële middelen bij elkaar te krijgen zodat we het project kunnen realiseren. Naast hard werken is het nu nog even dagdromen en fantaseren over de routes die gaan komen. Droom jij nog even met mij mee?
Je loopt door naar je volgende bestemming en eindigt deze dag in de kerk waar je bij een kopje thee de podcast van deze kerk beluisterd. Met o.a. geluidsfragmenten en interviews luister je naar wat deze kerk te vertellen heeft. Daarna geniet je van een vers bereide warme maaltijd bij dorpsbewoners thuis en slaap je de nacht in een lokale B&B. De volgende ochtend open je de meditatie- en inspiratiegids en doe je een aantal oefeningen die Kim Tsai voor je heeft op geschreven. Deze bewustzijnsoefeningen zullen je vandaag helpen om gedachtes in je hoofd tot rust te brengen en je te focussen op waar je bent, wat je ruikt, proeft en ziet. En je uiteindelijk antwoord geven op de vraag; ‘hoe gaat het eigenlijk met je?’. In de meditatiegids staan diverse oefeningen die je deze dag naar eigen inzicht kan doen, maar natuurlijk ook als je later weer thuis bent. Zo zit er een bijzondere oefening in waarbij je een brief aan de Waddenzee schrijft en ook echt verstuurt. Deze brieven worden gebundeld door Kim Tsai voor haar project Living Letters. In dit project verzamelt zij brieven met boodschappen voor kinderen. Wat wil je nalaten aan (je) kinderen, wat zijn belangrijke individuele belevenissen die volwassenen aan (hun) kinderen mee willen geven? Deze brieven worden in een andere kerk langs de Waddenkustroute geëxposeerd. In de middag loop je door naar de kerk waarin je vanavond ook gaat slapen. Maar eerst ga je mee met een natuurexcursie naar het Dark Sky park om onder begeleiding van een gids meer te leren over de donkerte en de sterren in dit Werelderfgoedgebied. Op je laatste wandeldag loop je via één van de landschapsobjecten van Sence of Place naar je laatste kerk van je wandel3daagse en bekijk je 2 korte animatiefilms met verhalen, sages of mythes over het Wad. Met een aangenaam rustig en tevreden gevoel en 3 waddenzeekleikralen (1 per kerk waar je bent geweest) als aandenken aan je armband, ga je weer naar huis. Eenmaal thuis kun je niet wachten om je wandeling snel te vervolgen en ben je stiekem het vervolg al aan het inplannen. “Alleen de plek waar je te voet was, ben je ook echt geweest”, Goethe, filosoof
Wil je reageren op dit project of wil je meedoen? Mail naar Ruth via ruth.tervoort@frysketsjerken.nl
De stichting werkt op dit moment aan een prachtig boek: Alde Tsjerken, Nije Lûden. In dat boek komen vijftig bekende en minder bekende Friezen aan het woord over hún toekomstsvisie op kerkgebouwen. Jolanda Haven en Ellen Schat gingen in gesprek met jongeren, donateurs, PC-leden, journalisten, een wethouder, onderzoekers, mensen uit de culturele sector en nog veel meer prominenten. Mensen met zowel een religieuze als niet-religieuze achtergrond stelden we allemaal de vraag: hoe zie jij de toekomst van kerkgebouwen? Maar ook persoonlijke verhalen komen aan bod: wat heb je met kerkgebouwen? Of vanuit iemands vakgebied wordt een link gelegd met de uitdagingen waar we voor staan in het leven. De mooiste verhalen en ideeën kwamen aan bod. Ondertussen is ook Marieke Balk druk in de weer met haar fotocamera om van al deze personen prachtige portretten te maken. Hierbij alvast een sneak preview van een paar foto's en verhalen.
Sible de Blaauw is bestuurslid van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en kijkt met een team deskundigen bij een eventuele overname naar de schoonheid van het gebouw. “Kerken zijn pleisterplaatsen. Plekken die een andere realiteit bieden dan het hedendaagse leven. Een plek waar je stil staat bij de mooie en moeilijke momenten in het leven. Waar je troost vindt, kunt opladen en ontmoeten. Letterlijk, maar vooral ook in geestelijke en abstracte zin. De schoonheid van het gebouw speelt daar een grote rol bij.”
Commissaris van de Koning, Arno Brok denkt dat geloof en spiritualiteit altijd blijven. “Al vijf jaar ben ik beschermheer van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Daar ben ik ‘grutsk’ op. Ik kom iedere week in een kerk. De kerk is voor mij de plek waar ik in het hedendaagse hectische leven rust en kracht vindt. Het is een plek voor bezinning, stilte en mystiek. Het kerkje van Nijhuizum in Súdwest Fryslân is één van de mooiste kerkjes in Friesland. Er is geen licht of stromend water, maar de deur is altijd open. Het zou mooi zijn als al onze kerken een open deur hadden.”
Presentator en programmamaker Sipke Jan Bousema stelt de liefde centraal bij het gebruik van onze kerkgebouwen: “In Lichtaard gingen we vroeger naar de kerk. Daar werd op eigentijdse wijze invulling gegeven aan een kerkbijeenkomst. Kinderen mochten vrij rondlopen. Dat zorgde voor harmonie. Ik geloof dat er ook op die manier naar de toekomst van kerkgebouwen gekeken mag worden. Dat de bestemming en het gebruik in harmonie zijn met het dorp en de omgeving. Alles mag met de tijd en ontwikkeling mee transformeren, kerken dus ook. En als dat vanuit liefde een passende invulling krijgt, wordt de wereld weer wat mooier.”
Bij een trouwerij hoort een romantische en stijlvolle locatie. Willen jullie trouwen in een klein, smûk kerkje? Of juist in een wat grotere kerk, waar alle familieleden, vrienden en kennissen aanwezig kunnen zijn? Spreken jullie het ja-woord het liefst uit in de kerk op de hoogste terp van Nederland (Hegebeintum) of juist graag in een kerk middenin de bossen van Beetsterzwaag? Het kan allemaal. Onze kerken zijn een uitgelezen plek voor een romantische en onvergetelijke huwelijksviering voor zowel het burgerlijk als voor het kerkelijk huwelijk.
Waarom een Alde Fryske Tsjerke?
Ben je benieuwd naar in welke kerken er allemaal getrouwd kan worden? Bekijk dan onze pagina kerken en selecteer het filter trouwlocatie. Je ziet dan direct alle kerken waaruit je een keuze kunt maken. Ook kun je per kerk zien wat mogelijk is, van burgerlijk huwelijk tot kerkelijke inzegening, een receptie of een huwelijksfeest.
Heb je de juiste trouwlocatie gevonden? Of heb je nog vragen? Neem dan gerust contact met ons op via info@frysktetsjerken.nl. Wij kunnen je vervolgens in contact brengen met de Plaatselijke commissie die de kerk beheert. In een gesprek met hen zullen alle wensen op een rijtje worden gezet en zij kunnen je dan meer vertellen over de kosten die een bruiloft in een kerk met zich meebrengt.
Het uit 1878 daterende Hardorff-orgel in de kerk van Baaium is in opdracht van eigenaar Stichting Alde Fryske Tsjerken de afgelopen maanden grondig gerestaureerd door Orgelmakerij Bakker & Timmenga. Alle honderden onderdelen zijn uit de kerk verhuisd naar de Orgelmakerij en daar beoordeeld op slijtage en klank. Nu alles in goede conditie teruggeplaatst is, kan er weer gebruik van worden gemaakt.
Ter ere hiervan was op vrijdagmiddag 3 februari een feestelijke bijeenkomst georganiseerd voor donateurs die een financiële bijdrage hebben geleverd. Na een welkomstwoord van Hester Simons, directeur Stichting Alde Fryske Tsjerken, gaf Bert Yedema, directeur van Orgelmakerij Bakker & Timmenga, een uitleg over de restauratie; een indrukwekkende operatie. Organist Theo Jellema gaf daarna uitleg over de werking van het orgel en nam het orgel vervolgens in gebruik door een drietal stukken te spelen. Hiermee werd meteen duidelijk dat het orgel weer in optima forma is.
Na de pauze nam organist Simon Bouma plaats achter het orgel en samen met celliste Judith Oost brachten zij voor een volle kerk het concert “BACH!” ten gehore. Een ontmoeting tussen twee instrumenten waarvoor Bach’s composities van onschatbare waarde zijn. Tijdens dit concert gingen de beide instrumenten met elkaar in dialoog en vertelden samen een muzikaal verhaal, waarin de wereldlijke en geestelijke muziek van Johann Sebastian Bach naast elkaar klonk.
Voor belangstellenden biedt de Stichting Alde Fryske Tsjerken het BACH! concert nogmaals aan en wel op 19 maart in de Sint Margaretakerk in Boksum en op 4 juni in de Johanneskerk in Britsum. Aanvang 16.00 uur, gratis entree.
Op zaterdag 4 maart is het alweer tijd voor de voorjaarsexcursie van dit jaar. Deze keer gaan we richting de Afsluitdijk voor een bezoek aan drie hele verschillende kerken: de St.Bonifatiuskerk in Cornwerd, de Hervormde Kerk van Wons en de Hervormde Kerk van Schraard. De kerken zijn deze zaterdag van 11:30 tot en met 17:00 uur gratis te bezichtigen. De lezingen en rondleidingen in de kerken worden weer verzorgd door de leden van onze excursiecommissie.
Net zoals de voorgaande excursies is het ook nu weer mogelijk om mee te gaan met de bustour. Degene die graag met de excursiebus mee wil reizen en gebruik wil maken van de lunch kan zicht vóór 1 maart 2023 aanmelden via info@frysketsjerken.nl.
Kosten voor deze bustour bedragen € 50,- (brochure, bus, lunch, koffie/thee). De excursiebus vertrekt om 11:00 uur uit Leeuwarden en kom daar rond 17:00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw ‘Tot Maandag’ (Het vroegere Aegongebouw). Het lijnbusstation bevindt zich links van het spoorwegstation, gezien vanuit de uitgang.
Benieuwd naar meer informatie over de kerken die we gaan bezoeken?
Cornwerd
De aan de heilige Bonifatius gewijde kerk is vermoedelijk in de twaalfde eeuw gesticht en heeft in de loop der eeuwen heel wat veranderingen ondergaan. In 1916 werd de kerk uitwendig ommetseld[DS|AFT1] en aan de binnenkant van stucwerk voorzien, zodat het oude karakter bijna geheel verdween. Alleen de vroeg – zestiende-eeuwse kap met tongewelf en trekbalken van de oude kerk zijn nog zichtbaar. Het interieur van de kerk is in 1740 geheel vernieuwd . De preekstoel, het doophek en verschillende memorieborden dateren uit die tijd. De kerkvoogdenbank heeft een overkapping met daarop het wapen van Cornelis van Aylva die in 1740 grietman van Wûnseradiel was.
De huidige toren dateert uit 1898 ter vervanging van de middeleeuwse zadeldaktoren die zo bouwvallig was geworden dat restauratie niet meer mogelijk was. Toen de oude toren was gesloopt vond men in de bodem de resten van een middeleeuws zandstenen retabel. Deze resten bevinden zich nu in het Fries Museum.
Wons
De kerk, in 1728 gebouwd ter vervanging van een kerk uit de twaalfde eeuw, is een achtzijdige centraalbouw met tentdak. Het is één van de weinige kerken die na de Hervorming gebouwd werden en niet aansloten bij de middeleeuwse kerkbouwtraditie. Omdat de nadruk was komen liggen op de dienst van Het Woord, probeerde men een middelpuntzoekende ruimtelijke indeling te krijgen, vandaar de achtzijdige centraalbouw. Het koepeltorentje is in 1776 al vernieuwd. De luidklok is door de Duitse bezetter gevorderd en in 1953 vervangen door een door Van Bergen gegoten klok.
Het interieur wordt gedekt door een houten koepelgewelf. Aan vijf zijden bevindt zich een galerij uit 1891.Uit die tijd stamt ook het orgel. De preekstoel uit 1686 is geschonken door Richtje Jacobs Abbema. Het grote doopvont in het midden van de kerk dateert uit 1962 en is gemaakt door de Friese beeldhouwer Chris Fokma.
De kerk werd in de jaren 1961-1962 gerestaureerd en kreeg daarbij een neoclassicistische ingangspartij en een consistoriekamer. De bestaande windwijzer (een hert), werd ontleend aan het wapen van Wonseradeel.
Schraard
Het kerkgebouw dateert uit de tweede helft van de dertiende eeuw en heeft vroeg-gotische elementen. In de noordelijke muur zijn nog duidelijke sporen van kleine romaanse vensters te zien. De voorkerk heeft twee smalle spitsboogvensters en daarnaast staat de ingang in een spitsbogige nis. De zadeldaktoren is in de twaalfde eeuw verrezen en in de dertiende eeuw verhoogd. In de toren hangt een klok uit 1603, die in 1943 door de Duitse bezetter werd geroofd, maar gelukkig in 1945 terugkwam. Op de toren staat een windwijzer in de vorm van een haan en op de wijzerplaat van het uurwerk staat het jaartal 1678.
De kerkzaal wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken. In de wanden van het koor zitten enkele nissen, waarvan de noordelijke een piscina is geweest. De preekstoel dateert uit 1633, getuige het opschrift in het klankbord. De kuip heeft fraaie hoekzuiltjes. Tegenover de preekstoel staat de herenbank van de familie Van Aylva, die ten westen van de kerk een state bezat. Ook een rouwbord uit 1653 getuigt nog van het belang van deze familie. De kerkbanken zijn verrassend mooi. De fraai gesneden wangen in rijke renaissancestijl dateren volgens dendrochronologisch onderzoek uit ongeveer 1570. Daarin zijn portretmedaillons, saters, engelen, draken en leeuwenkoppen uitgesneden. In de kerk is nog het 17e -eeuwse smeedijzeren torenuurwerk te bewonderen
LET OP! Opgave voor de bustour kan tot 1 maart 2023.
“Wie zijn jullie en wat willen jullie uitstralen?” Met deze vraag ging Henrieke Snijder vanuit Kweekvijver Noord enkele maanden geleden aan de slag om een nieuwe huisstijl te ontwikkelen voor onze stichting. En dat is gelukt. Een nieuwe huisstijl die naar ons idee aansluit bij de nieuwe geluiden in onze oude kerken. Hoe is Henrieke tot dit ontwerp gekomen, wat heeft haar geïnspireerd en hoe heeft ze haar keuzes gemaakt? Hierover zijn we kort met haar in gesprek gegaan.
Henrieke is 24 jaar en oorspronkelijk afkomstig uit Katlijk waar ook onze Thomaskerk staat. Een leuk detail; Henrieke is vroeger in deze kerk gedoopt. Tegenwoordig woont ze in Groningen waar ze net haar studie vormgeving aan de Academie Minerva, cum laude heeft afgerond. Inmiddels is ze vier dagen in de week aan het werk voor een bureau als Grafisch Vormgever en daarnaast is ze één dag in de week aan de slag als freelancer.
Voordat Henrieke aan de slag ging met het ontwerpen van de nieuwe huisstijl is zij met verschillende medewerkers van de stichting in gesprek gegaan over de opdracht. Dit om een goed beeld te krijgen van actuele thema’s en de koers van de stichting om deze zo goed mogelijk mee te nemen bij het ontwerpen van een nieuwe huisstijl. Hieruit kwam de volgende conclusie. “Als stichting zijn jullie veel bezig met vernieuwing; kerken worden gebouwen. Een kerk is niet meer een kerk die alleen in gebruik is op zondag, maar het wordt ook een ontmoetingsplek, open voor iedereen en in te vullen op verschillende wijzen. In jullie nieuwe huisstijl is het belangrijk dat dit idee weerspiegelt wordt. In ons gesprek kwam naar voren dat jullie open staan voor alles en het belangrijk is dat er een goed verhaal achter het nieuwe logo zit. De nieuwe huisstijl moet bij de oudere doelgroep passen, maar ook bij jongere doelgroepen. Kernwoorden die jullie hebben meegegeven zijn; samen, open, mienskip, vernieuwing en libbene stiennen.”
Hoe is Henrieke met deze opdracht aan de slag gegaan? Hierop gaf Henrieke aan dat ze is gaan nadenken en naar haarzelf als persoon is gaan kijken. “Hoe ervaar ik een kerk en hoe denk ik dat andere mensen kerken ervaren? Wat zijn elementen en gevoelens die bij een kerk horen?” Op basis van die vragen is ze inspiratie op gaan doen en gaan brainstormen. Hier had ze niet heel veel tijd voor nodig. Henrieke gaf aan dat ze eigenlijk vrij snel was geïnspireerd. Opdrachten waarbij een vernieuwing of modernisering plaatsvind spreken haar namelijk zeer aan. Daarna is ze aan de slag gegaan met het maken van verschillende schetsen.
Vanuit deze schetsen zijn drie verschillende concepten ontwikkeld waarvan de huidige variant is gekozen. Waarom is er door de stichting voor het huidige concept gekozen? Directeur Hester Simons geeft aan: “Er is voor dit voorstel gekozen omdat Henrieke zich heeft laten inspireren door de ramen in onze – veelal – romaanse kerken. De ramen stonden volgens haar voor vensters waardoor men naar de kerk kan kijken, als een metafoor voor het diverse gebruik van onze kerken. De vorm kan ook gezien worden als een deur, zoals een open kerkdeur waardoor eenieder van harte welkom is om binnen te komen. Daarbij is het kleurenpalet verbonden aan de kleuren en de omgeving van onze kerken: het oranje van de stenen en het groen van de kerkhoven en de natuur.”
Oranje stiennen, Omjouwing grien, Âld blau en Tsjerken beige. Dit is hoe Henrieke de kleuren heeft benoemd in haar ontwerp. Naast groen en oranje zullen dus ook de kleuren beige en blauw gebruikt gaan worden in de nieuwe huisstijl. Waarom is er voor deze kleuren gekozen? Henrieke legt hierover uit; “Naast groen om de kerk heen en de oranje stenen van de kerk, zie je in heel veel kerken de kleur beige terugkomen op bijvoorbeeld de muren aan de binnenkant of de vloeren. Blauw kom je niet tegen in de kerk, maar is een referentie naar de oude huisstijl waarin blauw prominent aanwezig was. Vandaar ook de benaming: Âld blauw.”
Wij zijn als stichting zeer tevreden met de look die Henrieke voor ons heeft ontworpen en kijken er naar uit om de nieuwe huisstijl in de loop van 2023 door te gaan voeren in al onze communicatie uitingen.
Samen met Groninger Kerken zijn wij druk bezig met het ontwikkelen van een bijzondere wandelroute van kerk naar kerk langs de prachtige Waddenkust. De volledige wandeltocht wordt meerdaags en dus is er de mogelijkheid om in sommige kerken te overnachten. Naast de meerdaagse variant wordt de route opgedeeld in diverse kortere routes waardoor er ook de mogelijkheid is om voor een dagtocht te kiezen. Naast lopen, is de route ook te fietsen. Wij hopen de wandeltocht dit jaar nog te lanceren!
Het project staat momenteel nog in de steigers, maar als belangrijke toevoeging zijn we momenteel druk bezig met programmaonderdelen en activiteiten te ontwikkelen om de route te verrijken. Deze toevoegingen liggen op het terrein van gezondheid, natuur, erfgoed en bezinning. Ook wordt de financiële haalbaarheid van de route en de programmaonderdelen in kaart gebracht. We zijn druk bezig om de financiering hiervoor rond te krijgen. In september hopen we een eerste pilot te kunnen introduceren voor wandelaars en fietsers.
Ondanks dat we nog druk in de ontwikkelfase zitten is er momenteel door verschillende partijen belangstelling voor ons project. Zo ook door professor Zef Hemel die de komende 5 jaar het noorden tot zijn onderzoeksterrein heeft gemaakt. In dit onderzoek gaat hij wandelend met o.a. inwoners, ondernemers, bestuurders en zijn studenten op zoek gaat naar een nieuw levend landschap waarbij welzijn voor gaat op economische groei. Zo liep hij ook onlangs met onze projectleider Ruth ter Voort van Hegebeintum naar de Terp fan de Takomst in Blija. Lees hier zijn blog over deze wandeling.
Ook in de Abe Bonnemalezing die hij onlangs hielt in het Rijksmuseum in Amsterdam verwees hij naar ons bijzondere project in wording. U kunt de uitzending hier beluisteren.
Tot slot zal er op 6 januari 2023 - 21:30 uur in programma Nieuwsuur (NPO2) een item getoond worden van de wandeling van Zef Hemel en onze projectleider Ruth ter Voort. Tijdens deze wandeling zijn zij in gesprek gegaan over het belang van wandelen als vorm van bezinning in met name het prachtige grootse en lege landschap langs de Waddenkust.
Foto: Hendrik Schultjan
Binnen het Algemeen Bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is de vacature van voorzitter vacant. Voor deze positie zoeken wij een kandidaat die kan bijdragen aan de realisatie van de missie en de doelstellingen van de stichting.
Heeft u interesse? Meer informatie vindt u via deze link naar de uitgebreide functieomschrijving.
De afgelopen tijd is onze impresario Joke weer druk bezig geweest om alle activiteiten voor het komende half jaar in kaart te brengen. Wat wordt er weer veel georganiseerd in de kerken en wat hebben we een mooie Tsjerketour met DINA op de planning!
Zangeres, muzikante en producer DINA komt in het voorjaar van 2023 met een nieuw album getiteld 'medisyn'. Voor het eerst maakt ze een album met een boek in haar moedertaal, het Frysk.
"Friestalig, helend, hemels, krachtig en gegrond"
DINA stelt de vraag: 'Wat doen wij om te bezinnen?' Als antwoord maakte ze 10 nummers die in hun muzikale en poëtische vorm als universeel 'medicijn' kunnen dienen. Live laat DINA verhaal en muziek samensmelten en neemt het publiek daarin volledig mee. Het geheel laat zich vangen in een boek, waarbij de luisteraar wordt uitgenodigd een eigen recept te schrijven voor zijn of haar 'medisyn'.
Onderstaand de data van de tour op een rij:
| 01 april | Bears | 15:00 uur |
| 02 april | Rottefalle | 15:00 uur |
| 15 april | Gaast | 20:00 uur |
| 16 april | Koarnjum | 15:00 uur |
| 22 april | Blessum | 20:00 uur |
| 23 april | Foudgum | 15:00 uur |
| 29 april | Katlijk | 20:00 uur |
| 30 april | Huizum | 15:00 uur |
| 07 mei | Uitwellingerga | 15:00 uur |
| 21 mei | Jorwert | 15:00 uur |
Entree voor de voorstelling: €10,-
Nieuwsgierig naar de rest van het aanbod? Je vindt alle activiteiten ook in onze agenda hier op de website!
Het was mijn eerste stageweek in de Emmastate te Leeuwarden. Samen met Hester Noordhuis, office & event coördinator, zochten we een specifiek boek in het magazijn – een negentiende-eeuwse Statenbijbel met prenten van Gustave Doré. De vele bijbels, afkomstig uit de zeventiende tot de negentiende eeuw, waren verzameld in verhuisdozen. Uiteindelijk wist Hester onze Doré-bijbel te vinden, waarmee we vervolgens naar het restauratieatelier Frisian Colorists & Restorers in de nabijgelegen Blokhuispoort zijn gewandeld. De stapels antieke boeken van de stichting en hun restauratie zouden de komende drie maanden mijn aandacht vragen.
Mijn naam is Luc den Hartog. Ik ben 26 jaar en sta op het punt mijn bachelor geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen af te ronden. Het christelijk erfgoed van Nederland is altijd al mijn primaire interessegebied geweest. Gedurende mijn opleiding heb ik ook een passie voor monumentale kerkbouw gecultiveerd. Om mijn opleiding af te sluiten besloot ik daarom stage te lopen bij Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT). Ik had totaal geen beeld van de interne werkzaamheden van een erfgoedinstelling, dus het stageplan was hoofdzakelijk verkennend. Wat is de dagelijkse gang van zaken? Waar krijg je allemaal mee te maken? Is het überhaupt iets voor mij? Met dit soort leervragen ben ik de stage ingegaan. Uiteindelijk is het afgelopen halfjaar uitgegroeid tot een bijzonder vruchtbare periode in mijn schoolcarrière.
Begin september viel ik met mijn neus in de boter. Tijdens het eerste gesprek, op de eerste stagedag, kreeg ik te horen dat er recentelijk een opdracht binnen was gekomen waar ik intensief aan zou mogen meewerken. In 2021 zijn er tien oude bijbels van de SAFT gerestaureerd. Nu is het streven om uiteindelijk iedere kerk van de stichting (en dat zijn er wel vijfenvijftig!) te voorzien van een gerestaureerde bijbel. Om de nodige financiën te werven, moest de stichting met een plan de campagne komen. Aan mij de opdracht om zo’n plan te vervaardigen. Ik heb de inventarislijsten doorgenomen, mij verdiept in de geschiedenis van de Statenvertaling, verscheidene kerken bezocht en een historiserend restauratieadvies geschreven. Hierin behandel ik alle bijbels van een kerkgebouw, waarna ik vervolgens, uitgaande van de historische meerwaarde, adviseer één daarvan te restaureren.
Op basis van mijn plan-van-aanpak is er toezegging gedaan voor het project en mijn restauratieadvies wordt binnenkort als officiële aanvraag ingediend. Dit was voor mij een heel bijzonder moment. Ik studeer al vier jaar geschiedenis, maar dit specifieke onderzoek heeft een wezenlijk rendement. De SAFT is straks namelijk in staat weer een reeks kostbare heiligboeken te laten restaureren. Het is een hele gewaarwording, plotsklaps zelf ook een bescheiden effect op het Nederlandse erfgoed te hebben! En zoiets geeft erg veel voldoening. Zowel de SAFT als de stad Leeuwarden zijn mij erg goed bevallen. Het zal niet verbazen dat mijn overtuiging werkzaam te willen zijn in de erfgoedbranche alleen maar aan kracht heeft gewonnen. Inmiddels hebben de stapels bijbels en liedboeken uit het magazijn ook een fraaie plek verkregen in het statige kantoor van directeur Hester Simons – een mijns inziens passende allegorie voor een verdienstelijke stageperiode.
Afgelopen woensdagmiddag, 30 november, werd er een activiteit georganiseerd speciaal voor onze donateurs. De activiteit vond plaats in het kennis- en informatiecentrum van Hegebeintum. Momenteel wordt hier een expositie tentoongesteld door ons als stichting, die in het teken staat van bijbel restauraties. Dit was ook direct het onderwerp van de dag.
De middag begon met een korte opening van directeur Hester Simons en daarna konden de donateurs aanschuiven bij de medewerkers van Frisian Colorists & Restorers. Zij waren speciaal voor deze middag uitgenodigd om een demonstratie te geven van hun bijzondere werk. Door bijvoorbeeld het wassen, aanvezelen, en herbinden van eeuwenoude boeken, transformeren zij deze van onbruikbaar naar raadpleegbaar. Het afgelopen jaar hebben de restaurateurs reeds tien bijbels van de stichting gerestaureerd die momenteel in de expositieruimte zijn te bewonderen. Deze restauratie is mede mogelijk gemaakt door Stichting FB Oranjewoud.
Na de demonstratie vond er een lezing plaats door onze stagiair Luc. Hij vertelde vol passie over allerlei interessante weetjes en ontdekkingen die hij de afgelopen tijd heeft opgedaan over bijbels. De hele zaal zat vol en luisterde aandachtig naar zijn verhaal. Als afsluiting kon men de expositie en ook de kerk bewonderen. Heb je de expositie nog niet gezien en ervaren? Dit kan nog tot eind december!
Meer lezen?
Artikel - Friesch Dagblad
Artikel - Leeuwarder Courant
Afgelopen zaterdag hadden we een volle Theaterkerk in Jellum, met allemaal donateurs van de stichting. Na 3 jaar was het eindelijk weer zover en mochten we weer met zijn allen bij elkaar komen. Het was een mooie middag die begon met een presentatie, van onze directeur Hester Simons, over de ontwikkelingen binnen de stichting.
Hierbij een kleine greep van onderwerpen uit de presentatie, die begon met: ‘Waar staan we nu als stichting?’. Momenteel heeft de stichting 55 kerken, 2 klokkenstoelen en 7 begraafplaatsen als eigendom. Friesland telt ongeveer 770 kerken, waarvan er ongeveer 350 rijksmonument zijn. De verwachting is, dat er nog meer kerken een aanvraag zullen gaan doen bij de stichting. De afgelopen jaren zijn de kerken van Weidum, Buitenpost en Harich al aan onze zorg toevertrouwd. Verder werd het koersplan voor de komende jaren ‘Âlde Tsjerken Nije Lûden’ aangehaald. De kerntaken van de stichting zijn beheer en behoud van Friese kerken en publieke belangstelling wekken, maar daarbij hebben we ook extra doelen zoals publieke belangstelling creëren onder toeristen en educatie. Het is belangrijk om nieuwe doelgroepen te interesseren voor oude kerken. Verder gaan we als stichting door met aandacht voor de inzet van vrijwilligers en het samenwerken met partners waaronder Tsjerkepaad, Organum Frisicum, Folk&Tsjerke en nog vele meer. Naast dit alles is ook kennisdeling van belang. Zowel tussen plaatselijke commissies, maar ook tussen Stichting Oude Groninger kerken, oudhollandse kerken, oude Gelderse kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Na de presentatie van Simons was het tijd voor de lezing van Prof. Yme Kuiper met als thema religie, macht en oorlog. Yme vertelde over de wereld van de Friese edelman dr. Sicke van Dekema (1548-1625). In de kerk van Jellum is namelijk enige tijd geleden de grafkelder van de adellijke familie Dekema ontdekt en in ere hersteld. Daarbij kwamen de grafstenen tevoorschijn van jonker Sicke ('heer van Jellum') en zijn vrouw Hil van Tamminga én die van hun dochter Katharina, getrouwd met jonker Bote van Grovestins. In de lezing werd uitvoerig stilgestaan bij de loopbaan van Sicke van Dekema, residerend op Mammema State te Jellum en woonachtig in een groot stadshuis te Leeuwarden. Daarnaast werd de bredere context besproken van de oorlog met Spanje, zoals die verliep na 1580. Deze veroorzaakte een splitsing binnen de Friese adel: protestant geworden families kwamen tegenover katholiek gebleven families te staan. Vele Dekema's - bijvoorbeeld - bleven katholiek, zo niet jonker Sicke. Waarom niet? En hoe ontwikkelde zich na verloop van tijd de interne religieuze scheiding der geesten bij de adel in Friesland? Als leuke bijkomstigheid konden alle aanwezigen na de tijd nog een glimp in deze grafkelder wagen, die in 2020 werd ontdekt.
Wat was het fijn om de donateurs weer in levende lijve te kunnen ontmoeten en we kijken nu al weer uit naar de volgende keer!
Wakker worden in een slaapzakje midden in een oude kerk. Voor deze zomer had ik dat nog nooit gedaan, maar binnen een paar dagen ben ik er aan gewend geraakt. Vijf dagen lang heb ik een deel van het Friese Jabikspaad op de fiets afgelegd en ‘s nachts in vijf verschillende kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken geslapen. Wat heeft die tocht mij gebracht?
Wat ik gelijk merkte was dat, hoewel ik snel was gewend aan de stilte van de kerken en het reizen alleen, de overgang naar het ‘gewone leven’ een stuk minder soepel ging. De week na mijn reis dacht ik terug aan de omgeving en de praktische overwegingen die mij op mijn pelgrimstocht geleid hadden: vroeg opstaan, de route uitstippelen, spullen inpakken, op de fiets springen en meteen de weilanden zien… In plaats daarvan keek ik ‘s ochtends uit het raam tegen het centrum van Groningen aan en moest ik aan de slag met mijn studieplan. Ik miste mijn kleine avontuurtje. Bij langere pelgrimstochten is dit een bekend verschijnsel: veel pelgrims kampen met de ‘Camino blues’ bij hun terugkeer. Zo was ook mijn reactie niet ongewoon; net als veel anderen begon ik namelijk gelijk te dagdromen of ik volgende zomer niet een langere tocht kan ondernemen. Misschien wel een Jabikspad door heel Nederland of zelfs echt de Camino.
Vanwaar die aantrekkingskracht? De eenvoud van een pelgrimage is zeker een belangrijk onderdeel. Je hoeft geen ingewikkelde keuzes te maken, na te denken over je werk of je zorgen te maken over de politiek. In plaats daarvan ga je terug naar de basis: goed eten, goed slapen, goed voor jezelf zorgen en goed voorbereid zijn. Bovendien breng je veel tijd door in de natuur en minder in grote steden; dat kan een verademing zijn. Vooral als je even een uitweg zoekt uit het drukke stadsleven. Daarnaast zijn er natuurlijk de mensen die je onderweg ontmoet en de prachtige verhalen die ik heb gehoord over de kerken waarin ik overnachtte.
Uiteindelijk was het voor mij iets anders wat dit kerkentochtje zo bijzonder maakte. Ik heb het al eerder benoemd in deze blogs: het voelde als een doelbewuste keuze om al mijn stress op pauze te zetten. Tegen al mijn stress, prestatiedruk en zorgen over de toekomst, zei ik heel duidelijk: stop. In het dagelijks leven is het maar al te makkelijk om pauzes over te slaan. Ik zie dat constant bij mijn vrienden en collega’s en maak me er zelf ook schuldig aan. ‘s Avonds nog wat mailtjes beantwoorden en toch af en toe doorwerken in het weekend. Het is verleidelijk en lijkt soms wel de standaard te zijn. Maar dat mag het eigenlijk niet zijn, want als jij zelf niet op de rem trapt, dan doet je lichaam dat wel voor je en zit je al snel met gezondheidsproblemen waar je niet altijd makkelijk vanaf komt.
Rust is belangrijker dan je denkt. En, merkte ik, het gaat lang mee. Al was dit maar een weekje aan rust, ik zag duidelijk hoeveel baat ik erbij had en hoe ik mij gesterkt voelde door het idee dat ik de keuze voor rust kan maken. Rust nemen kan natuurlijk op veel manieren: een wandeling maken, een boek lezen, samen of alleen, het is maar net wat goed bij je past. Maar een pelgrimage is zo bijzonder omdat het vervlochten is met spiritualiteit. Helemaal voor mensen die zich al verbonden voelen met religie of spiritualiteit is een pelgrimstocht een uitgelezen kans om zich te verdiepen in die gevoelens en gedachten. Daarbij is het natuurlijk prachtig om ‘s nachts te kunnen slapen in een kerk, om je geborgen te voelen op een plek die veel voor je betekent, en om ook daar de ruimte te hebben om na te denken over wat voor jou belangrijk is. Daarom vind ik het zo’n mooi initiatief van de Stichting om dit mogelijk te maken.
Ondertussen ben ik alweer een paar maanden volop bezig met mijn studie, mijn scriptie en mijn werk, maar ik ben dus zeker van plan om binnenkort weer iets vergelijkbaars te ondernemen. Ik ben nog lang niet klaar met pelgrimeren- dit was nog maar een voorproefje! Over die volgende avonturen ga ik uiteraard ook voluit schrijven, dat is inmiddels een wezenlijk onderdeel van het proces geworden voor mij. Natuurlijk hoop ik dat ik misschien iemand geïnspireerd heb om dit ook te proberen; ik kan het zeker aanraden! Iedereen verdient namelijk een fijne plek om op adem te komen wanneer het leven voorbij lijkt te razen. Om dan de hakken in het zand te zetten en voor jezelf op te komen, om te nemen wat je nodig hebt, dat is niet altijd makkelijk. Maar wel heel belangrijk!
Vanochtend word ik (tegen mijn zin) vroeg wakker. Eigenlijk ben ik elk uur wakker geworden, want de kerkklok is zo enorm luid dat zelfs ik, een vermoeide pelgrim met een grote behoefte aan nachtrust, elke keer weer wakker schrik. Voor lichte slapers zijn oordoppen zeker aanbevolen in de Gertrudiskerk van Peins! Toch kan zelfs mijn onderbroken slaap mijn goede humeur niet verpesten, want wanneer ik mijn ogen open doe zie ik de eenvoudige donkere houten preekstoel waar ik vannacht onder sliep. Dat ik dit mooie, kleine kerkje heel even voor mij alleen mag hebben, maakt veel goed.
Het is alweer mijn laatste pelgrimsdag! De route voert mij naar Jorwert vandaag, naar de Sint-Radboudkerk. Het weer is prachtig; zodra de zon wat schijnt stap ik op de fiets. Peins ligt iets buiten de route, dus mijn eerste taak is om naar Franeker te fietsen en daar weer de Jabiksbordjes te vinden. Dat lukt gelukkig snel. Vandaag merk ik wel dat het af en toe opletten is met de markeringen langs de weg: die zijn namelijk bedoeld voor de wandelroute, en die komt niet altijd overeen met de fietsroute. Ze sturen me dan ook de Leonserpolder op, die met de fiets niet begaanbaar is. Gelukkig kan je in het boekje het Jabikspaad, verkrijgbaar bij Stichting Jabikspaad Fryslân, zowel fiets- als wandelroutes vinden. Maar het kerkje aan de Leonserpolder heeft wel een stempelpost, dus die heb ik mooi meegenomen. Zie de foto voor een deel van mijn stempelverzameling!
Langs mijn route kom ik volop dieren tegen. Eerst zie ik een aantal prachtige donkere paarden, die gelijk op mij afwandelen om geaaid te worden. Daarna zie ik twee hazen in het veld. De ene haas duikt ineen als hij mijn fiets hoort, de ander spitst zijn oren en kijkt nieuwsgierig mijn kant op. Was ik nu snel onderweg geweest naar mijn werk of was ik met mijn koptelefoon op verzonken geweest in gedachten, dan had ik ze nooit gezien of gefotografeerd. Maar deze week let ik zo goed op mijn omgeving en zit ik zo in de rust, dat ik ze gelijk opmerk en van de fiets stap om beter te kijken. Ik let niet eens op de dingen waar ik normaal gesproken over pieker- dat is wat deze week mij brengt, denk ik. De tijd om bij te komen van een druk leven en de zorgen allemaal even op pauze te zetten.
Na impulsief nog een omweg te hebben genomen omdat de zon nou eenmaal zo lekker schijnt, kom ik dan toch aan in Jorwert. De Sint Radboudkerk is één van de grotere van mijn tocht, en er is van alles te zien. Een kleurrijke knutselboom vol wensen voor Oekraïne. Een tafel met boeken en foldertjes over de kerk en de omgeving. Een gigantisch gedicht op de muur, genaamd Huis om stil te zijn. In het gastenboekje staan de onvermijdelijke grapjes over Geert Mak (in de stijl van “Ik kwam hier kijken of God alweer terug is, maar nee”), die van Jorwert enigszins een toeristische trekpleister heeft gemaakt. Bovendien is de Sint Radboudkerk misschien wel de meest luxe kerk waar ik ben verbleven. Niet alleen de standaard waterkoker is hier aanwezig, ook is de keuken voorzien van een koelkast en zelfs een fornuis! Wat een weelde voor mijn laatste kerk. Ideaal, want ik moet toegeven dat ik wel weer toe ben aan dat soort alledaagse gemakken, die je normaal gesproken voor lief neemt.
‘s Avonds maak ik nog even een wandeling door het dorp. De wilde wolkenluchten en een felle zonsondergang zijn perfect te zien wanneer je, net buiten het dorp, tussen de weilanden staat. Een lieve kat komt wat kopjes halen- wat een idyllische avond. Behalve dat ik mijn haar moest wassen in de wasbak van de keuken, want een douche is er natuurlijk niet. Maar laten we dat detail even vergeten en dan was dit de ideale afsluiting van een bijzondere week.
In het donker loop ik terug naar de kerk, waar ik mijn kaarsje uitblaas en me in mijn slaapzak nestel. Geheel tot rust gekomen, comfortabel in mijn eigen gezelschap. Ik val in slaap terwijl ik denk aan de woorden uit het gedicht op de muur:
Uit woordenvloed ben ik gekomen,
Genaderd tot de bron van rust;
Niet om er zomaar weg te dromen
Maar stil te zijn naar hartelust.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | ✓ |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
In het Kennis- en Informatiecentrum ‘Terp Hegebeintum’ is op de bovenverdieping elke drie maanden een nieuwe expositie te bewonderen. Aan ons als Stichting dit keer de eer om de expositie in te richten. Het onderwerp van de huidige expositie, die tot 23 december is te bewonderen, is het project van de gerestaureerde bijbels.
Het afgelopen jaar zijn er, met behulp van FB Oranjewoud en Frisian Colorists & Restorers, tien bijbels uit de collectie van Stichting Alde Fryske Tsjerken gerestaureerd. Bij de overname van een kerk belooft de stichting namelijk niet alleen garant te staan voor het onderhoud van de kerk, maar ook voor het onderhoud van de inventaris, waaronder de bijbels. Deze bijbels zijn een belangrijk onderdeel van het religieus erfgoed waar wij op passen. Door de restauraties zien de bijbels er niet alleen weer als ‘nieuw’ uit, maar zijn ze ook weer toegankelijk voor de komende generaties om te worden geraadpleegd.
Het verschil ervaren tussen een niet en wel gerestaureerde bijbel? Kom dan langs bij de wisselexpositie. Hier liggen de tien gerestaureerde bijbels tentoongesteld. Naast dat de bijbels bewonderd kunnen worden, mag men de gerestaureerde bijbels aanraken, voelen en doorlezen zodat u het belang van bijbelrestauraties zelf kan ervaren. Daarbij wordt binnen de tentoonstelling ook het proces van hoe een bijbelrestauratie verloopt in beeld gebracht.
Kijk hier voor de openingstijden van het Kennis- en informatiecentrum.
Vanochtend word ik wakker in de relatief luxe Jacobskerk, met mijn nachtlampje en een voorraad thee naast mijn veldbed. Van de kerkklok word ik niet wakker, daar lijkt wat mis mee te zijn; hij is in ieder geval stil geweest sinds ik ben aangekomen. Ook mijn wekker heeft me niet geholpen, want mijn telefoon heeft het in de enorme regenbui van gisteren moeilijk gehad en heeft nu allerlei kuren. Gelukkig, denk ik nu, gelukkig hebben mijn ouders mij een fietsrouteboekje meegegeven! Daar kan ik nu op vertrouwen, het zielig flikkerende scherm van mijn mobieltje geeft niet veel hoop aan de digitale pelgrim. Toch werd ik stipt om 7 uur wakker. Kennelijk is mijn lichaam daar al snel aan gewend.
Misschien is het wel mijn snotterige hoofd dat mij al vroeg heeft gewekt, want ik ben niet ongeschonden uit de urenlange regen van gisteren gekomen: ik voel me niet helemaal fit vandaag. Voor het eerst besluit ik daarom om niet te veel toe te voegen aan de route van St. Jacobiparochie naar Peins, waar ik vannacht slaap en in plaats daarvan heel rustig aan te doen. Ik wil immers wel mijn pelgrimstocht afmaken en niet mezelf onnodig uitputten. Dus lees ik ‘s ochtends rustig mijn boek uit en breng ik hem daarna terug naar het bibliotheekje aan de andere kant van de straat. Gelukkig is het weer flink opgeklaard vandaag. Ik sla mijn fietsrouteboekje open en schrijf de knooppunten op in mijn notitieboekje, die in mijn frametas zit, zodat ik er gelijk bij kan. Meer voor de zekerheid dan uit echte noodzaak, want op de route zijn er meer dan genoeg bordjes die mij de weg wijzen! Zie de foto onderaan voor een voorbeeld.
Halverwege de ochtend stap ik rustig op de fiets en mijn plan is om veel te pauzeren. Wanneer ik een mooi plekje zie, maak ik daar dankbaar gebruik van en neem pauzes om een boek te lezen. Het boek van vandaag is De Camino van Anya Niewierra, dat leek mij wel zo toepasselijk. Ebooks zijn trouwens een aanrader, want dan kan je op je telefoon of ereader lezen zonder het gewicht van een dik boek in je tas. Overigens was De Camino dan wel gerelateerd aan pelgrims, maar ondertussen ook een flink spannende thriller, dus voor de meer relaxte pelgrim niet per se een aanrader. Voor een ontspannende ervaring is The Old Ways: A Journey on Foot een leuke. Of als je het leuk vindt om meer naar buiten gericht te zijn, tijdens je reis, koop dan een mooi boekje over wildplukken, zoals In de Berm. Wie weet kan je onderweg wat kruiden plukken voor een kopje thee.
Dat is ook het onderwerp dat in mij opkomt terwijl ik zit te lezen in het gras: de vraag of ik mij tijdens mijn pelgrimstocht vooral naar binnen wil richten, om na te denken, of juist aandacht wil geven aan de natuur, aan de omgeving en het landschap. Misschien ligt de eerste optie meer voor de hand als je denkt aan pelgrimeren, maar toch probeer ik om dat niet al te veel te doen. Ik heb zelf sowieso al de neiging om tijdens fiets- en wandeltochten helemaal in mijn gedachten te leven en over van alles en nog wat na te denken. Dan, opeens, ben ik al bij mijn bestemming aangekomen, terwijl ik helemaal niet heb gelet op de prachtige dingen om mij heen. Ik merk dat de camera die ik bij me heb daar wel bij helpt: ik kijk steeds om me heen, zoekende naar een mooi plaatje. De pelgrimstip van vandaag, ga dus lekker aan de fotografie als je minder wil piekeren!
Ik wijk wel even uit naar Franeker om boodschappen te doen, want daar is de dichtstbijzijnde supermarkt. Gelijk koop ik ook een extra joggingbroek, zodat ik niet meer in mijn bemodderde sportbroek hoef rond te lopen. Op zich is het een goed idee om minimalistisch te zijn in je bepakking, helemaal als je niet veel ervaring hebt met bepakt wandelen of fietsen, maar een extra setje kleding voor noodgevallen is altijd handig. Pelgrimstip: de vuistregel is dat je maximaal 10-20% van je eigen lichaamsgewicht zou moeten dragen op een wandeling; ben je een beginner, ga dan aan de lage kant zitten. Weeg in ieder geval je rugzak van tevoren en doe een keer een testwandeling of -fietstocht met bepakking!
Vandaag heb ik in ieder geval geen last van mijn bepakking: het is een zeer relaxte dag vol met rust, urenlange leespauzes en om 4 uur fiets in Peins in. Let op, kerkbezoeker! In Peins zijn er twee kerken: de Gertrudiskerk en het Kerkje van Peins. Het Kerkje van Peins is een oude verbouwde kerk, die nu dienst doet als een B&B; de Gertrudiskerk is de kerk van de SAFT waar je als pelgrim kan overnachten. Het is een klein, middeleeuws kerkje met een nieuwere kerktoren. En die kerktoren is misschien wel het opvallendste aan de kerk; het is namelijk zo’n lage toren dat de kerkklok enorm luid is. Ik ben benieuwd hoe goed ik ga slapen vannacht! Gelukkig staat mijn bedje helemaal aan de andere kant van de kerk: ik slaap vanavond onder de preekstoel. Daar nestel ik mij al vroeg in mijn slaapzak, met mijn boek in de hand, in de weet dat morgen mijn allerlaatste pelgrimsdag is.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
Vandaag is de tweede ochtend dat ik wakker word op een veldbedje midden in een middeleeuwse kerk. Het voelt wat gek: ik zie kerken normaal gesproken als een plek van reflectie en bezinning, nu moet ik ook in hele praktische termen denken. Is er een fornuis? Waar kan de stretcher handig staan? Toch kom ik juist daardoor ook dichterbij het materiële aspect van dit erfgoed: ik stel me de kou voor waarin mensen eeuwen geleden ‘s winters in de kerk hebben gezeten, en de dagen dat de kerkklok luidde om een overlijden aan te kondigen.
Deze dag wordt de praktische kant van de kerk als onderdak extra belangrijk, want het gaat regenen vandaag. Wanneer ik ‘s ochtends even naar buiten stap, is het al druilerig. Hier al de eerste pelgrimstip: van tevoren zoek ik via Google Maps wat schuilplaatsen op voor onderweg; een sportveldje met een kleine overkapping, een restaurant of een bibliotheek. Vandaag gaat de tocht naar Sint Jacobiparochie, maar gisteren vertelde iemand mij over de kustroute die je ook kan fietsen. Dus wil ik eerst 20 kilometer van die route doen en dan 20 kilometer naar het restaurant de Zwarte Haan, waar ik ga lunchen met Hester Noordhuis van de stichting. Daarna zal ik doorfietsen naar Sint Jacobiparochie.
Het eerste uur regent het zachtjes, wat eigenlijk wel prettig is na de warmte van de afgelopen dagen. Als een mist trekken de buien over het land en dus stop ik regelmatig om foto’s te maken van wilde wolken en grijze luchten. De kustroute is fijn fietsen, hoewel ik verrast word door kuddes schapen waar ik me doorheen moet banen. Na een uur draai ik om en fiets ik 20 kilometer naar de Zwarte Haan. 20 kilometer die ik niet snel zal vergeten. Een echte plensbui teistert mijn tocht, tot mijn mouwen vollopen met water en de regen mijn rugzak indrupt. Soms moet ik een hekje openmaken voor ik weer verder kan, hekjes waaronder zich enorme modderige regenplassen vormen. Daar moet ik doorheen banjeren en dus accepteer ik mijn lot maar.
Kortom, om 12 uur arriveer ik doorweekt en redelijk smerig bij de Zwarte Haan, dat recht aan het Jabikspaad ligt. Mijn kleding wordt uitgewrongen en Hester en ik gaan recht naast de verwarming zitten, waar ik haar wat updates geef over de tocht. Ze raadt mij aan om de kerk in Sint Annaparochie te bekijken, dus daar fiets ik na de lunch eerst heen; gelukkig is de regen weer wat afgezwakt. De Van Harenskerk is inderdaad een interessante kerk, een achthoekig gebouw vol houtsnijkunst en oude rijkdom waar Rembrandt van Rijn nog getrouwd is.
Eindelijk ga ik dan toch richting St. Jacobiparochie, het eigenlijke beginpunt van het Jabikspaad. Eenmaal daar aangekomen, zie ik dat de Jacobskerk totaal anders is dan de kerkjes waar ik tot nu toe ben geweest. Deze is veel moderner, 19e-eeuws, en heeft zich ook bewust als pelgrimskerk geprofileerd. Bij de andere kerken weten mensen uit de buurt soms niet dat je er als pelgrim kunt overnachten, maar hier is dat niet te missen. Tegels in de vorm van een Jacobsschelp liggen voor de deur, er is een stiltecentrum én zelfs een informatiecentrum voor pelgrims aanwezig in de kerk, die tegenwoordig breder dienst doet als cultureel centrum. Er liggen mappen met informatie over zowel het Jabikspaad als de Camino in z’n geheel en ook een boekje over de geschiedenis van de kerk. Als ook jij het Jabikspaad wil lopen of fietsen, raad ik van harte de Jacobskerk aan als beginpunt. Niet alleen is er dus informatie te over, ook is de kerk voorzien van (bijna) alle gemakken: koelkasten (met inhoud, die je tegen betaling mag nuttigen), waterkokers, stopcontacten en zelfs nachtlampjes naast je bed. Een zachte landing voor de beginnende pelgrim, of voor de pelgrim die onderweg kletsnat is geregend en klappertandend naar binnen struikelt. Er is ruimte om al mijn natte kleren over de verwarming te laten drogen en ik zet ontzettend veel thee om me langzaamaan weer op te warmen.
Schuin tegenover de Jacobskerk ontdek ik een klein straatbibliotheekje: zo’n kast langs de weg waar je boeken kan achterlaten en meenemen. Ik ontdek het boek A Man Without Words, over een gebarentolk die een dove man het concept van taal probeert aan te leren. Dat boek neem ik mee om vanavond te lezen en morgen zet ik het dan weer terug. Eenmaal terug in de kerk zit ik dus urenlang behaaglijk te lezen, opgekruld in mijn slaapzak met mijn nachtlampje aan. De sfeer is wel enorm anders ‘s nachts: omdat de kerk een stuk moderner is, ontbreekt het gevoel van ontzag dat ik had in de andere kerkjes en dat ik lag te slapen in eeuwenoud erfgoed. Nu slaap ik niet boven grafkelders of onder een preekstoel, maar wel in een mooi cultureel centrum.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | ✓ |
| Toilet | ✓ |
Op dinsdagochtend word ik vroeg wakker in mijn slaapzak boven de grafkamers van Swichum en stap om half 7 alvast even de kerk uit. Het kerkje van Swichum staat buiten de huidige kern van het dorp en dus kan je vanaf de begraafplaats kilometers uitkijken over de weilanden. Ochtendmist sluiert nog over het land, twee haasjes rennen door de velden. Ik voel me vanochtend rustiger dan gisteren nu ik deze eerste nacht eigenlijk helemaal niet eng vond. Ik heb het gevoel dat dit echt een week kan worden waarin ik ontspan, tot rust kom en alle stress van het dagelijks leven even van me af zet. Een reset voordat het nieuwe academische jaar weer begint; even een week die echt alleen voor mij is bedoeld.
De etappe van vandaag gaat naar Britsum, maar ik voeg een stuk van de Elfstedenroute toe - ook een aanrader. Overigens fiets ik deze eerste paar dagen eigenlijk de route van het Jabikspaad verkeerd om. Dat zit zo: in Friesland bestaat er een westelijke en oostelijke route, die allebei vanuit Sint Jacobiparochie naar beneden lopen en bij elkaar komen in Irnsum. Ik wilde die routes graag allebei fietsen om zoveel mogelijk kerkjes mee te pakken en dus fiets ik nu de oostelijke route omhoog. Daarna fiets ik de westelijke route naar beneden - zie de afbeelding.
Eerst fiets ik volgens de route naar Leeuwarden, waar ik wat eten koop en ga brunchen in een park. Pelgrimstip: de oostelijke route loopt door Leeuwarden, de westelijke door Franeker en verder naar het zuiden loopt de route ook door Heerenveen. Je komt dus af en toe onderweg een stad tegen waar je kan inslaan wat je nodig hebt: pleisters, een bandenplaksetje, extra kleren, je bent niet voor langere tijd alleen aangewezen op de buurtwinkels van kleine dorpjes.
Na Leeuwarden pak ik een stuk van de Elfstedenroute vanaf het Leeuwarder Bos, dat in de jaren 90 is aangeplant. Daar kom ik mijn eerste rustpunt tegen: een container te midden van een bloemenweide, met toilet, stromend water, thee en koffie en zelfs een EHBO-kit en bandenplaksetje. Aanrader voor de pauzerende pelgrim! De zon brandt vanmiddag in mijn gezicht, dus ook de schaduw die het bos biedt is mij welkom.
Langs de Dokkumer Ee laat ik heel even mijn rustige aanpak varen en zoef ik over het smalle fietspaadje- verder is er toch niemand. Ik fiets tot Tichelwurk en dan besluit ik om Stiens even te bezoeken voordat ik verder ga naar Britsum. Daar vind ik de Sint Vituskerk, een van de oudste kerken van Friesland. En leuk feitje, in de middeleeuwen was dit de zusterkerk van de hoofdkerk van Leeuwarden, waar nu nog slechts de toren van over is: de Oldehove. Toevallig is de kerk vandaag geopend en dus word ik verwelkomd door twee vrijwilligers die staan te praten met een groepje mensen. Een bezoeker wil graag op het orgel spelen- dat mag. Terwijl we luisteren, vertelt één van de vrijwilligers me dat ze, wanneer ze buitenlandse kerken bezoekt met haar man, altijd Friese kerkliederen zingt. Zo neemt ze haar geloof en haar erfgoed met zich mee, waar ze ook is.
Dan ga ik eindelijk richting Britsum, waar ik eerst nog een tijd lig te lezen in een grasveldje; de zon schijnt nog steeds. Wanneer het tijd is om me naar de Johanneskerk te begeven sta ik eerst een kwartier voor de verkeerde deur voordat het in me opkomt om aan de andere kant te kijken. Daar staat inderdaad mijn gastvrouw op mij te wachten! Vannacht, laat ze me zien, lig ik te slapen onder het orgel. Ook word ik nog bezocht door een vrijwilliger van de lokale kerkcommissie, Wietse. Tijdens zijn rondleiding mag ik in alle hoeken en krochten van de kerk kruipen en alles bekijken. We zien de beroemde fresco’s van de kerk en het imposante klokwerk, dat aan restauratie toe is, waarna we op smalle laddertjes omhoog klimmen tot we boven de gewelven staan. In de oorlog verborgen zich hier onderduikers, vertelt Wietse. Ik kijk omhoog, waar een klein opgevouwen vleermuisje hangt te slapen.
Weer beneden hoor ik nog zo’n spannend verhaal. Bij de kerk hoort een eeuwenoude bijbel, met zilver beklonken, van onschatbare waarde. Zo waardevol dat hij bewaard bleef in een kluis van de stichting. Maar begin deze eeuw werd daar ingebroken en werd de bijbel gestolen. Die zien we nooit meer terug, dacht het opgeschrokken dorpje. Maar jaren later gebeurde er iets onverwachts. Op een veiling had een oplettende bezoeker gezien dat er een met zilver beklonken bijbel verkocht zou worden waar Britsum op stond en trok aan de bel bij de kerkcommissie. Met behulp van de politie is de bijbel in beslag genomen en weer in veiligheid gesteld; gelukkig geheel intact. Een ongelofelijk toeval dus, dat de kerk de bijbel weer heeft teruggekregen.
Na allerlei avontuurlijke verhalen aangehoord te hebben, installeer ik mij in de kerk en kijk ik nog eens even rond. Er zijn twee tentoonstellingen in de kerk: één ervan draait om schilderijen van lokale uitzichten, de ander om keramiek. In Stiens had ik wat simpel eten gekocht, want ik ga ervanuit dat in de kerken geen fornuizen beschikbaar zijn- dat is hier inderdaad het geval. Dus doe ik het met eenvoud deze week: fruit, repen, cup-a-soupjes en instant noodles. Want, pelgrimstip twee van vandaag: een waterkoker is er namelijk bijna altijd wél in deze kerken.
‘s Avonds wandel ik nog even door Britsum. Vlakbij de kerk is er een doorkijkje op het land- in de verte brandt een kampvuur en heel vaag hoor ik het geroep en gelach van de groep die er omheen zit. Grappig, ik heb met veel vrienden over deze week gepraat en vaak was hun zorg om ‘helemaal alleen’ een week op tocht te gaan. Toch was vandaag gevuld met gesprekken en vertellingen, en voel ik mij helemaal niet eenzaam. Ik heb juist het idee dat ik meer en meer ruimte heb voor mezelf.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak/dekens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | ✓ |
| Toilet | ✓ |
Op een maandagmiddag stapte ik voor mijn ouderlijk huis in Heerenveen op de racefiets. Een tas op mijn rug en een tas aan mijn fiets, met alle spullen die ik de week die ging komen nodig had: kleding, slaapzak, oplader, veldmatje, handdoek… volgens mij had ik alles bij me. Echter mijn vader drukte me nog snel een fietsrouteboekje in handen. “Dan kan je nooit verdwalen.” Mijn telefoon in een houdertje aan het stuur, dit zodat ik de route makkelijk kon bekijken.
Afgelopen augustus heb ik een deel van het Friese Jabikspaad gefietst; een Nederlandse tak van het pelgrimspad naar Santiago de Compostela, waar men het graf van Jakobus de Meerdere kan bezoeken. Het Friese pad heeft namelijk een interessante bijzonderheid: er staan een aantal zogenaamde refugio aan, kerken van de Alde Fryske Tsjerken die onderdak aanbieden aan pelgrims. Dat leek mij, een redelijk gestreste student die aan haar laatste jaar op de universiteit begint, een ideale manier om tot rust te komen. En dus fietste ik vijf dagen door het Friese landschap en sliep ik vijf nachten in vijf verschillende kerken.
De route van dag 1: van Heerenveen naar Swichum. Op de fiets zoek ik naar de juiste gemoedstoestand en denk ik na over de redenen om een pelgrimstocht te ondernemen. In het verleden was dat vaak om jezelf fysiek en mentaal te testen en zo je geloof te bewijzen, of om boete te doen voor je zonden. Tegenwoordig hebben mensen vaak een bredere spirituele motivatie: om in contact te komen met de natuur of om zelf tot rust te komen, en even uit het hectische alledaagse leven te stappen. Juist die alledaagse zorgen nestelen vandaag nog stevig in mijn hoofd. Mis ik werkmails, pieker ik, heb ik echt mijn oplader wel meegenomen? Ik voel mezelf naar binnen keren en doe mijn best om me juist naar buiten te richten, op het Friese landschap. Groene weilanden met biddende valkjes en sluipende katten. Zo ver kunnen kijken dat de verte een blauwe waas heeft. Ik begin rustiger te fietsen en spreek met mezelf af dat ik stop wanneer ik iets moois zie, om de camera te pakken, die ik heb meegenomen of om even te lezen.
Na 20 kilometer neem ik even rust. Met bagage fietsen valt me ineens vrij zwaar en ik realiseer me nu gelijk waarom. De eerste pelgrimstip: investeer in een goede rugzak met een heupband, zodat je niet je schouders onnodig belast. Mijn schouders en nek waren niet blij met mijn dagelijkse rugzak. Tijdens mijn pauze zie ik ook gelijk iets wat typisch is voor het platteland: een sluier van regen trekt over het land naar mij toe. Buien kan je hier van ver aan zien komen. Gelukkig is het maar een korte zomerse bui, waar ik niks tegen heb.
Na een korte omweg kom ik aan bij Wirdum, een dorpje vlakbij mijn eerste kerk, waar een supermarkt is. Let op, noordelijke pelgrims: in Friesland is in verband met de zondagsrust lang niet alles op maandag open, maar deze supermarkt wel. Daar doe ik dus wat simpele boodschappen, waarna ik alvast naar het kerkje fiets. De kerken worden steeds voor mij open gedaan op een vooraf afgesproken tijdstip door een beheerder, maar ik ben veel te vroeg. Dus lig ik nog urenlang te lezen in het grasveld in één van de kleine boekjes die ik bij me heb, over religieuze iconografie, totdat ik de beheerder aan zie fietsen.
Hannie Schuurman, de ambassadeur (zoals ze het graag noemt) van de kerk, opent de deuren en leidt me rond. Ze heeft tijdens corona het beheer overgenomen, wat natuurlijk niet bepaald een makkelijke periode is geweest. Gelukkig kunnen er nu weer activiteiten georganiseerd worden in de kerk: niet alleen diensten en bruiloften, maar ook lezingen en bijeenkomsten over rouwverwerking, een thema dat haar nauw aan het hart ligt. Ze geeft me een aantal boeken over de geschiedenis van de kerk, waar ik gelijk in duik.
De kerk is in de 13e eeuw gebouwd en is daarmee één van de oudste in Friesland. Wat vooral opvalt van buiten is dat de kerk zo vaak is verbouwd en gerestaureerd dat het een soort collagekerkje is: nieuwe ramen overlappen met dichtgemetselde deuren, stenen lijken verkeerd te zijn teruggelegd, en één goudkleurige baksteen is schijnbaar willekeurig in het bouwwerk verschenen. Tijdens de restauratie in 1997 zijn er ook oudere onderdelen herontdekt, zoals de piscina: een nis waar de priester zijn handen kon wassen. Ook kwam men er tijdens die restauratie achter dat één van de steunberen de kerk niet meer steunde, maar juist scheef trok. Daarom is die verwijderd. Al wordt de steunbeer nog wel herdacht. Nu staat er namelijk een steen naast de kerk waar, nu nauwelijks meer zichtbaar, de woorden in zijn gegraveerd: hier stond een beer, hij is niet meer. Mijn favoriete detail van deze eerste kerk.
‘s Avonds krijg ik zodra ik mijn internet aanzet allemaal appjes binnen. Hoe is het? Ben je goed aangekomen? Vind je het niet griezelig? Goed, ja, nee. Gelijk maar weer op niet storen, zodat ik me kan richten op mezelf. Maar nee, ik vind het echt niet eng, realiseer ik me opgelucht. Ja, er ligt een kerkhof om het gebouw heen, en ja, de stretcher die voor me klaar ligt, staat recht boven de grafkelder. Toch voel ik me volkomen op mijn gemak terwijl ik mijn slaapzak uitrol en mijn kleine reiskussentje opblaas. Er overvalt me zelfs een euforisch gevoel. Ik, hier, alleen in een eeuwenoude kerk. Schrijvend, fotograferend, nadenkend. Deze week mag ik mij verdiepen in onderwerpen die ik fascinerend vind - religie, geschiedenis, erfgoed - terwijl ik alle tijd van de wereld heb om te lezen, te ontdekken en rond te fietsen. Wat een geluk! Ik ga in kleermakerszit op de koele stenen van de kerk zitten en kijk op naar de preekstoel en voel me geborgen in dit kerkje, dat mensen gebouwd hebben voor hun geloof en hun gemeenschap. Mijn bestaan is klein, denk ik, maar wat is het bestaan toch ook groot.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak/kussens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
Samen met kunstenaar Claudy Jongstra en Arriva Nederland organiseert Stichting Alde Fryske Tsjerken in de oude dorpskerk in Baaium t/m half november de expositie ‘Onverwachte Ontmoetingen’. Tijdens deze expositie staat het kunstwerk ‘Guernica de la Ecología’ centraal, een enorm wandkleed van 3,49 bij 7,77 meter.
Open voor publiek
De expositie in de dorpskerk van Baaium (Alde Dyk 2, 8841 KJ) is open op:
· Vrijdag 23 september (12.00 - 17.00 uur)
· Vrijdag 30 september (12.00 - 17.00 uur)
· Vrijdag 7 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 13 oktober (11.00 - 15.00 uur)
· Zondag 16 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 20 oktober (11.00 - 15.00) uur
· Vrijdag 21 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 27 oktober (11.00 - 15.00 uur)
· Zaterdag 29 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Zaterdag 12 november 12.00 - 17.00 uur)
De expositie is voor €5,- per persoon te bezoeken. De opbrengsten worden ingezet voor het behoud en activering van de 55 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Achter de kerk is aan de rechterzijde parkeergelegenheid. Komt u met het openbaar vervoer? Neem dan een kijkje op 9292.nl voor de openbaar vervoersmogelijkheden.
Daarnaast bent u op de genoemde data ook van harte welkom om op de boerderij Hasthem Hoeve (Hasthemerwei 1, 8841 KG Baaium) een kijkje te nemen. Een ontmoeting tussen boer en kunstenaar- Hasthem Hoeve en Studio Claudy Jongsta- heeft er dit seizoen toe geleid dat in de gemeente Waadhoeke biologische wede werd verbouwd, geheel in traditie van Eise Eysinga. De wede wordt gebruikt door Jongstra voor het kleuren van het wol.
Guernica de la Ecología
Het werk dat Jongstra heeft gemaakt, is geïnspireerd door de ‘Guernica’ van Pablo Picasso uit 1937. Dit wereldberoemde schilderij, met dezelfde enorme afmetingen, toont het bombardement op de stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog en wordt gezien als het ultieme meesterwerk van Picasso. Het schilderij heeft geen kleur, en bestaat louter uit lijnen en vlakken in zwart, wit en grijs, geschilderd om de oorlog uit te drukken. Guernica de la Ecología is enerzijds bedoeld als een eerbetoon aan Pablo Picasso en de invloed die zijn Guernica op het denken over oorlog en menselijke destructie heeft gehad en nog steeds heeft. Anderzijds brengt Jongstra met haar werk Guernica de la Ecología een vergelijkbare urgente boodschap over de staat waarin onze aarde zich bevindt.
Op zondag 18 september om 15.00 uur wordt het boek ‘Kleurrijke verhalen uit de Friese kerkgeschiedenis na 1580’ van Marie-Anne de Harder gepresenteerd in de kerk in It Heidenskip.
Het boek gaat over de mensen die in de kerk werken: de dominee, het kerkpersoneel zoals de koster, de voorzanger en de stovenzetster. Ook de domineesvrouw en het gezin in de pastorie komen voorbij. Al deze mensen hadden zo hun eigen hebbelijkheden waardoor het in de kerk nooit saai was. In de communicatie tussen deze werkers konden gemakkelijk, al dan niet opzettelijk, misverstanden ontstaan die leidden tot vermakelijke situaties.
Speciale aandacht besteedt De Harder aan het gebruik van de Friese taal in de kerk, iets wat lang omstreden was. Ook de onrust die zich soms in de kerken voordeed komt aan de orde. We krijgen een inkijkje in het interieur van enkele Friese kerken en zelfs daarover weet de schrijfster kleurrijke verhalen te vertellen. Het is een humoristisch en informatief boek, verlevendigd met gedichten en foto’s. ‘Ik ga niet in op theologische debatten, het zijn vrolijke verhalen’, aldus De Harder.
Marie-Anne de Harder heeft meerdere kerkhistorische boektitels op haar naam staan. Daarnaast is ze redactielid van ons magazine. ‘Ik ben al van jongs af aan geïnteresseerd in alles wat met de kerken te maken heeft. En dan met name in de relatie tussen kerk en samenleving.
‘Als we kijken naar het verleden gaat het vaak om conflictueuze situaties. Maar er zijn ook genoeg leuke en interessante verhalen over wat er zich afspeelde in de kerken.
Het boek is een aaneenrijging van anekdotes en bijzondere gebeurtenissen. Eén van die bijzondere gebeurtenissen is volgens De Harder dat de socialistisch voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis eind 19de eeuw in de kerk in Sint Annaparochie kwam spreken. ‘Dat was natuurlijk zeer uitzonderlijk. Veel arbeiders, die anders nooit in de kerk kwamen, waren erbij.’
‘Het verhaal is vanuit historisch perspectief geschreven vanaf de reformatie in 1580’, vervolgt De Harder. ‘Het laatste hoofdstuk gaat over het interieur van de kerken, hoe mooi en bijzonder die zijn. Daarmee maak ik meteen een link naar Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dit bijzondere erfgoed mag niet verdwijnen. Gelukkig is er de stichting er die zorg draagt voor onze kerken.’
Allen van harte welkom.
Het nieuwste werk van wol kunstenares Claudy Jongstra, de Guernica de la Ecologia, komt naar Baaium. Van 22 september tot 20 november is het indrukwekkende werk van bijna 8 meter breed en ruim 3 meter hoog, te bewonderen in de kerk van Baaium.
Gedurende deze periode is de kerk iedere vrijdag, zaterdag en zondagmiddag geopend voor het grote publiek. Daarnaast worden er bijzondere lezingen en workshops georganiseerd.
Vrijwilligers gezocht
Om ervoor te zorgen dat de prachtige kerk in Baaium deze grote groepen bezoekers kan ontvangen, zijn wij op zoek naar vrijwilligers.
Bent u:
· enthousiast over de wolkunst van Claudy Jongstra,
· hebt u altijd al een keer achter de schermen willen kijken bij het atelier van Claudy
· één of een aantal dagen beschikbaar van 22 september tot 20 november (voornamelijk middagen en in de weekenden)
Stuur dan een email naar Hester Noordhuis via info@aldefrysketsjerken.nl of bel naar 058-2139666.
Over het kunstwerk
De Guernica de la Ecologia is een visuele aanklacht tegen de intensieve landbouw. Deze vorm van landbouw is funest voor de lokale biodiversiteit, zorgt voor een hoge mate van luchtvervuiling en het uitsterven van vele soorten insecten en kleine dieren. Jongstra zelf ziet dit als een vorm van terrorisme op het natuurlijke leefklimaat.
Het werk dat Jongstra heeft gemaakt om dit uit te drukken, is geïnspireerd door het werk Guernica van Pablo Picasso uit 1937. Dit wereldberoemde schilderij, met dezelfde enorme afmetingen, toont het bombardement op de stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog en wordt gezien als het ultieme meesterwerk van Picasso. Het schilderij heeft geen kleur, en bestaat louter uit lijnen en vlakken in zwart, wit en grijs, geschilderd om de oorlog uit te drukken. Guernica de la Ecologia is enerzijds bedoeld als een eerbetoon aan Pablo Picasso en de invloed die zijn Guernica op het denken over oorlog en menselijke destructie heeft gehad en nog steeds heeft.
Jongstra geeft met haar werk Guernica de la Ecologia een vergelijkbare urgente boodschap af over de staat waarin onze aarde zich bevindt.
Foto: Iris Haverkamp Begemann
Zaterdag 10 september is er weer de landelijke Open Monumentendag en de Nationale Orgeldag. Daarom organiseert de Stichting Alde Fryske Tsjerken samen met Stichting Organum Frisicum ‘het Friese orgel’ ook dit jaar weer een aantal orgelconcerten in monumentale Alde Fryske Tsjerken. De concerten worden verzorgd door studenten van Nederlandse conservatoria.
Er zijn vier verschillende routes voor u uitgestippeld van elk drie kerken, waarbij het orgel ongeveer een half uur per keer bespeeld wordt. We starten ’s middags om 14.00 uur in de eerste kerk, daarna om 15.00 uur in de tweede en 16.00 uur in de derde kerk. De organist reist met u mee op de routes. Sommige routes kunnen per fiets worden afgelegd, andere kerken liggen daarvoor wellicht te ver uit elkaar.
U kunt kiezen uit de volgende routes:
| 14.00 uur | 15.00 uur | 16.00 uur | |
| route 1 | Mariakerk Bears | Johanneskerk Weidum | Redbadtsjerke Jorwert |
| route 2 | Hippolytuskerk Olterterp | Dorpskerk Rottevalle | Mariakerk Buitenpost |
| route 3 | Kerk Wanswerd | Kerk Hegebeintum | Willibrorduskerk Holwerd |
| route 4 | Nicolaaskerk Hijum | Johanneskerk Britsum | Nicolaaskerk Koarnjum |
Ook is er nog De Groate kerk te Sint Jacobiparochie:
in deze kerk vinden drie bespelingen plaats op bovengenoemde tijden. Hier speelt de Duitse Mirjam Laetitia Haag voor u.
Op route 1 speelt organist Jan Hogendoorn, op route 2 Johan Smit. Op route 3 speelt de uit Zuid-Korea afkomstige Chang Jong Lee en Gertine Hoefnagel speelt op route 4.
De concerten zijn gratis bij te wonen.
Op zondagmiddag 4 september, van 15.00 tot 17.00 uur, is er een feestelijke slotbijeenkomst van het kunstproject ‘Dak Gebint Verhaal – 11 Friese kerken’, waarbij iedereen van harte welkom is.
Na een korte introductie, waarin de drie kunstenaars (Hendrik Elings, Baukje Venema en Eddy van der Noord) vertellen over de Groate kerk van Sint Jacobiparochie, worden de kunstwerken geveild (zie de bijgaande overzichten). Een deel van de opbrengst gaat naar Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Kunstliefhebber, dichter en verhalenverteller Henk Dillerop zal fungeren als veilingmeester. Als u interesse heeft voor een van de kunstwerken en/of van plan bent naar de veiling te komen, wilt u dan uw naam doorgeven aan info@uitgeverijlouise.nl ? U krijgt dan een lijst met afmetingen en prijsindicaties van de kunstwerken toegestuurd en wij zorgen voor een hapje en een drankje na afloop.
Indien u wel interesse hebt in een specifiek kunstwerk, maar niet in staat bent te komen, wilt u dan ook uw naam doorgeven? Dan stuurt de organisatie u een lijst met afmetingen en prijsindicaties van de kunstwerken toe en neemt een van de kunstenaars contact met u op.
Benieuwd naar welke kunstwerken er precies geveild worden? Bekijk dan deze bijlage.
Van woensdag tot en met zaterdag zijn de deuren van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie
geopend. Wie een bezoek brengt, treft daar leden van een moslimgemeenschap die aan het bidden zijn of de kerk schoonmaken. Dat laatste is als dank voor het gebruik van de kerk. De kerk is nog nooit zo schoon geweest aldus de voorzitter van de plaatselijke commissie, de heer Brandsma.
De leden van deze moslimgemeenschap, uit zowel Arabische en Afrikaanse landen, wonen op dit moment in het AZC (asielzoekerscentrum) in Sint Annaparochie en omgeving. Imam Ísmail Bölükbaşı deed het verzoek aan de stichting om de kerk te gebruiken als gebedsruimte. Volgens hem omarmt de religieuze moslimgemeenschap de verschillen en diversiteit die er zijn tussen mensen en heet eenieder welkom om samen te zijn. ‘Samen zijn, samen delen. Wij hebben een groot hart.’ En dat is ook wat de stichting nastreeft.
‘De kerk is voor iedereen geopend’, aldus directeur van de stichting Hester Simons. ‘Wij vinden het fijn en bijzonder dat we deze gemeenschap een plek kunnen bieden in één van onze kerken. Doordat ze de deuren van de kerk van woensdag tot en met zaterdag voor ons openen, kunnen we op deze manier veel voor elkaar en de mienskip betekenen. Bovendien ontlasten ze de huidige, op leeftijd zijnde plaatselijke commissie. De kerk heeft namelijk een tekort aan vrijwilligers.
Op vrijdag is het gebed in het Nederlands. Imam Ísmail Bölükbaşı spreekt zelf een beetje Nederlands en hij vindt het belangrijk dat de gemeenschap dat ook leert. Bezoekers weten de kerk te vinden. De reacties zijn positief. Er worden zelfs foto’s gemaakt. ‘Het is mooi om te zien hoe de Mienskip hier samenkomt’, aldus Simons. Bölükbaşı benadrukt dat ze ook activiteiten voor kinderen willen organiseren in de kerk. Ook dan is iedereen welkom.
Onlangs kwam in de Imam op het kantoor van de stichting in Leeuwarden langs met de Ashoera soep, ofwel de soep van Noach. Eveneens als dankbetuiging. Deze soep is gemaakt van allerlei ingrediënten die verschillende mensen inbrengen. Het is van belang dat deze soep altijd gedeeld wordt met anderen. De soep staat symbool voor diversiteit, vriendschap en eenheid. Het is een zoete soep. ‘Sweet food, sweet talking’, aldus de imam.
Stichting Alde Fryske Tsjerken verzorgt samen met stichting Tsjerkepaad op zaterdag 27 augustus een gezamenlijke activiteit geïnspireerd door het thema ‘Zoeken naar zin.’ Jong en oud zijn welkom vanaf 13.30 uur in de Doopsgezinde kerk in Leeuwarden, Wirdumerdijk 18.
Om 14.00 en 15.00 uur kan een groep meedoen in het labyrint, waarin de deelnemers zoeken naar een begaanbare spirituele weg. Om diezelfde tijd is er een ook een meditatieworkshop van ongeveer dertig minuten.
Op het plein voor de kerk zijn de hele middag de kunstenaars Hendrik Elings (kunstschilder), Baukje Venema (fotograaf) en Eddy van der Noord (schrijver) aanwezig om te vertellen over hun project Dak - Gebint-Verhaal en het gelijknamige boek dat daaruit is voortgekomen. De drie hebben elf Friese kerken uit het rijke bezit van Alde Fryske Tsjerken vastgelegd op een niet eerder vertoonde manier.
In dit Stadsklooster van Leeuwarden, het Jabixhûs Guesthouse, Vijverstraat 2, worden van 13.30 tot 16.00 uur doorlopend activiteiten gehouden voor en met kinderen en jongeren. Er is een workshop wasdoek maken: een alternatief voor plastic boterhamzakjes- en bakjes. De gebedsruimte van het stadsklooster is open, hier staan prayer stations klaar, creatieve oproepen tot gebed. Ook de rest van het gebouw kan bezichtigd worden.
Vanaf 16.00 uur staan in de Doopsgezinde Kerk een hapje en een drankje klaar, waarna om 16.30 uur de afsluitende meditatieve viering o.l.v. ds. Hiemstra begint, met muziek uit Taizé. Iedereen van harte welkom.
Deze week staat het radioprogramma 5 dagen (NTR-PowNed) met presentatoren Petra Possel en Mirthe van der Drift en verslaggever Rens Turk bij de St. Gertrudiskerk in Peins. Vanuit hun radiobus doen zij de hele week verslag over het onderwerp bezinningstoerisme. Zij spreken in hun uitzending o.a. met pelgrim Kjelda Glimmerveen en diverse Friese initiatiefnemers die aan het Culturele Hoofdstad project ‘Santiago aan het Wad’ hebben meegewerkt.
Het aantal bezinningstoeristen in onze provincie neemt toe. Het mooie Friese landschap is in trek. Steeds meer wandelaars en fietsers komen naar Friesland op zoek naar rust en bezinning doormiddel van de pelgrimsroutes. In Sint-Jacobiparochie start de eeuwenoude pelgrimsroute naar Santiago de Compostella, waarnaar de belangstelling elk jaar groeit. De St. Gertrudiskerk in Peins ligt aan deze route en is één van de kerken waar de pelgrims kunnen overnachten. Tegelijkertijd wordt het dagelijkse nieuws gedomineerd door crisissen: de energierekening stijgt, de boodschappen zijn duur, de natuur is uitgedroogd en de mentale gezondheid gaat achteruit. Wat is de link tussen de behoefte aan bezinning en de maatschappelijke onrust van tegenwoordig?
Verslaggever Rens Turk neemt zelf de proef op de som en gaat als pelgrim met zijn slaapzak op pad. Benieuwd naar zijn bevindingen en de gesprekken van zijn collega’s in de Radiobus?! Luister dan deze week elke dag (22 t/m 26 aug) van 20:00u tot 20:30u naar het programma 5 Dagen op NPO radio 1!
Benieuwd naar pelgrimeren in Fryslân? Bekijk dan deze film over Santiago aan het Wad. Het geeft je een impressie van het Friese landschap en de prachtige mogelijkheden voor pelgrims, wandelaars en fietsers.
De 22-jarige Kjelda Glimmerveen is deze week in haar eentje op de fiets gestapt voor een
ware pelgrimstocht langs een aantal van onze kerken. Vanuit haar ouderlijk huis in
Heerenveen is ze gestart. Britsum, Swichum, St-Jabik en Peins heeft ze inmiddels gehad. Nu
is ze onderweg naar Jorwert en als laatste slaapt ze in Terband.
Kjelda is erg geïnteresseerd in erfgoed en kerken, vandaar deze tocht. Momenteel doet een
onderzoeksmaster in religiewetenschappen aan de RUG in Groningen. De komende tijd
schrijft ze blogs over haar reis en kerkbezoeken.
Het is voor haar de eerste keer dat ze in een kerk overnacht, maar als kind is ze wel vaker
met haar ouders op fietsvakanties geweest. Haar ouders vonden het best een beetje
spannend, daarom gaven ze haar een boekje met fietsroutes mee en ze stuurt iedere avond
een berichtje wanneer ze weer veilig is aangekomen in een kerk. Omdat de afstanden niet
heel groot zijn, neemt ze soms een omweg naar de kerk door een deel van de Elfstedenroute
mee te pakken.
Het is volgens Kjelda bijzonder om in een kerk te slapen. Het is comfortabeler dan ze dacht.
Ze heeft een slaapzak en matje mee, maar dat laatste heeft ze nog niet gebruikt omdat er
een veldbedje voor haar klaarstaat, soms zelfs met een matras. Door een PC-lid wordt ze in
iedere kerk wegwijs gemaakt. Soms met een uitgebreide rondleiding.
De eerste twee dagen op de fiets waren warm, maar in de kerk was het heerlijk koel, dus
geen plaknachten voor haar. Woensdag sloeg het weer om en ze natgeregend met als gevolg
dat haar telefoon het begaf. Daarom heeft ze vanuit een bibliotheek haar ouders bericht. Als
een echte pelgrim is ze nu volledig van de radar. Gelukkig heeft ze een aantal pocketboekjes
mee.
Dat ze alleen op pad is, vindt ze heerlijk. Ze heeft nu tijd om na te denken over wat ze na
haar studie wil gaan doen. Een vraag waar veel leeftijdsgenoten mee worstelen. Om die
reden raadt ze het hen ook aan om eens een pelgrimstocht te maken.
Meer weten over Kjelda haar avontuur? Houdt onze website en social media in de gaten
De aansluiting tot stand brengen tussen nieuwe generaties en ons monumentaal kerkelijk erfgoed. Dat beschouwt Hester Simons als een van haar belangrijkste opdrachten. Ze trad in oktober 2020 aan als directeur van onze stichting en maakt nu graag de balans op van de eerste jaren. Redacteur Hans Willems ging met Hester in gesprek over haar loopbaan, starten in tijden van corona, verjonging en vernieuwing.
“Het is een uitdaging om jongeren te betrekken bij wat we doen en waar we voor staan. Er groeien generaties op voor wie kerken geen vanzelfsprekendheden zijn. Aan hen moeten we de verhalen vertellen die met de kerk in het dorp verbonden zijn. En duidelijk maken dat het gebouw ook nu nog van grote betekenis kan zijn voor de gemeenschap, ook los van geloof en religie.”
Maar dat is niet makkelijk. “In de contacten die we hebben rond de overname van kerken raakt het me om te zien hoe gehecht sommigen zijn aan de kerk waar ze gedoopt zijn, belijdenis hebben gedaan en getrouwd of gerouwd. Soms zien ze het als falen dat de kerk uit handen moet worden gegeven, maar er zijn ook tranen van vreugde dat het gebouw voor de toekomst bewaard blijft en nieuwe functies krijgt in het dorp of de stad.”
Het motto is: ‘Alde Tsjerken, Nije Lûden’. Nieuwe doelgroepen aanboren, de vensters opengooien en moderne middelen aanwenden om de vertrouwde doelen van de stichting waar te maken. Met het bereiken van jongere generaties zijn inmiddels al resultaten bereikt. “We merken dat er bij studenten belangstelling bestaat om met ons te werken. Met verschillende hogescholen werken we samen bij het werven van stagiairs en het entameren van onderzoeken. Het zijn allemaal olievlekjes die zich langzaam verspreiden.”
Hester wil de mogelijkheden onderzoeken om sponsors te werven bij het bedrijfsleven en we willen meer doen aan het belang van onze kerken voor de leefbaarheid van de dorpen. Ook de bevordering van cultuurtoerisme waarin de kerken een prominente plaats kunnen hebben, vraagt meer aandacht. Ze zoekt steeds het gesprek met mensen en organisaties die raakvlekken hebben met het werk van de stichting, zowel lokaal als op provincieniveau en landelijk. “Je kunt elkaar versterken en van elkaar leren. En dat maakt het werk ook zo interessant. Elke dag brengt weer nieuwe ervaringen.”
Lees het complete artikel in de nieuwste AFT. Deze is voor €5 te verkrijgen via info@aldefrysketsjerken.nl.
Afgelopen zaterdag 25 juni kon eindelijk de langverwachte excursie per boot naar de Dorpskerk van Langweer, De Karmel en St. Michaëlskerk in Woudsend doorgang vinden. Het was een prachtige dag. Meer dan honderd geïnteresseerden uit het hele land, van Gouda tot Oldemarkt, Friezen, en Friezen om útens, stapten in Sneek op de rondvaartboot die als eerste in Langweer afmeerde. Excursievoorzitter Piet Wouda blikt terug op een dag die in meerdere opzichten geslaagd was, daarbij draaide het volgens hem vooral om de context.
Hij startte zijn welkomstwoord aan boord met een mooi metafoor van een vallende boom nabij zijn woning. De boom had het begeven, maar viel niet om doordat hij overeind werd gehouden door de takken van andere bomen. En zo is het met de 55 kerken die de stichting in haar beheer heeft ook. De stichting zorgt ervoor dat de kerken niet omvallen en dat moeten we koesteren.
Een excursie is volgens Wouda meer dan alleen kerken bezoeken. ‘De context van de excursie heeft een stimulerende werking en positief effect op het samen beleven en het bezichtigen van kerken. De bootreis, het weer, het uitzicht over het weidse landschap, de gesprekken op de boot behoren allemaal tot die context. Het draagt allemaal bij hoe je de dag beleeft en dat vinden we als excursiecommissie zeer belangrijk. De context is van waarde, het geeft versterking aan het gevoel en zorgt voor verbinding. Ook hoe je naar kerken kijkt. Dat proberen we iedere keer weer zo uniek en creatief mogelijk in te vullen. Iedere excursie geeft nieuwe inspiratie voor de volgende bezoeken en vooral de context.’
In alle drie kerken vertelden leden van de excursiecommissie bijzondere verhalen over wat de kerk uniek maakt. Anekdotes uit het verleden, met gebruiken en voorwerpen werden mensen geraakt en ontroerd. Aan boord lag een gastenboek met pen die veelvuldig ter hand werd genomen. De witte vellen maakten plaats voor lovende woorden over deze dag. Een greep uit de reacties:
“Twee jaar naar uitgekeken en vandaag is het zover. Een mooi programma samengesteld voor een hele grote groep belangstellenden. Wij kijken er altijd naar uit en komen steeds blij en voldaan van terug.”
“Moaie dei, moaie tsjerken, moaie ferhalen. Tiid tekoart!”
“Wij fûnen it in tige noflike dei. It waar wie goed en it wie gesellich. Folle sjoen en bysûndere dingen heard en meimakke.”
“Een prachtige, goed verzorgde dag.”
“In boppeslach, dit wie in goeie formule, kin sa wolris wer!” Op naar volgend jaar!
Vanaf zaterdag 2 juli t/m 10 september zijn iedere zaterdag maar liefst 242 kerkdeuren in Friesland geopend voor het publiek. Iedereen, van jong tot oud, is van harte welkom. Ook een groot aantal kerken van de stichting doet hieraan mee. Nergens zijn er zoveel kerken als in Fryslân. En wat is er mooier dan het bezoeken van een oud kerkje in onze mooie provincie? Gastvrije vrijwilligers staan voor u klaar om uitleg te geven. In veel kerken zijn tijdens Tsjerkepaad ook extra activiteiten gepland, bijvoorbeeld muziek, een expositie of een lezing.
Op zaterdag 25 juni werd Tsjerkepaad officieel geopend. De voorzitter, Gerrit Groeneveld, sprak over de openstelling van kerken. “Dat moeten we stimuleren.” Op zondag is de kerk op tal van plaatsen open voor de eredienst. “Dat moet ook vooral zo blijven. Maar doordeweeks is er nog veel mogelijk. Geef bijvoorbeeld jongeren uit dorp, wijk of stad een podium voor hun muzikale of culturele activiteiten.
Zo zijn kerken volgens Groeneveld ook bedoeld. “Ze moeten niet dicht zijn, maar open gaan, dat hoort bij hun wezen. Door open te gaan voor de hele gemeenschap kunnen de kerken in de toekomst van betekenis blijven.” De visie van Tsjerkepaad over de openstelling sluit naadloos aan op die van de stichting.
Het is erg belangrijk dat de kerken, die zo bij Fryslân horen, niet verdwijnen, maar van betekenis blijven, ook voor komende generaties, sprak Groeneveld. “De meerderheid van de jongeren van nu groeit niet meer op met een vanzelfsprekende zondagse kerkgang. Maar vroeg of laat zoeken ze wel naar zingeving. En of ze die nu vinden in het christelijk geloof of niet, een kerkgebouw heeft voor iedereen waarde.”
“Iedereen – gelovig of niet – vindt er namelijk een gevoel van warmte en rust, verbinding en spiritualiteit, in een tijd waarin er zoveel onrust is, onvrede, polarisatie en zelfs oorlog aan de boorden van Europa. Als de kerkdeuren open gaan, kom je in een ruimte die anders is dan andere gebouwen. Je kunt er vrede vinden, tot jezelf komen, of een moment van stilte, bezinning en gebed nemen.”
Kijk voor u op pad gaat even op tsjerkepaad.nl of de gebouwen die u wilt bezoeken open zijn. Soms valt er namelijk een middag uit, bijvoorbeeld vanwege een uitvaart- of huwelijksdienst. Kijk voor een overzicht van alle deelnemende kerken op tsjerkepaad.nl. De deelnemende kerken vanuit de stichting zijn:
| Baaium | Kerk Baaium |
| Bears | Mariakerk |
| Blessum | Mariakerk |
| Boksum | Sint Margaretakerk |
| Britsum | Johanneskerk |
| Buitenpost | Mariakerk |
| Dedgum | Kerk |
| Foudgum | Mariakerk |
| Ginnum | Atelierkerk |
| Gorredijk Kortezwaag | Mariakerk |
| Goingarijp | Kerk Goingarijp |
| Hantumhuizen | Sint Anna kerk |
| Haskerdijken | De Kapelle |
| Harich | Dorpskerk |
| Hegebeintum | Kerk Hegebeintum |
| Jorwert | Redbadtsjerke |
| Katlijk | Thomaskerk |
| Leeuwarden-Huizum | Dorpskerk Huizum |
| Oostrum | Sint Nicolaaskerk |
| Schurega | Hervormde kerk |
| St. Jacobiparochie | Groate Kerk |
| Ter Idzard | ’t Kerkje Ter Idzard |
| Weidum | Johanneskerk |
| Westernijtsjerk | Kerk Westernijkerk |
| Westhem | Bartholomeuskerk |
| Wier | Ioannis Teatertsjerke Wier |
Ons nieuwe magazine ligt weer op de deurmat van onze abonnees. In deze nieuwe uitgave ging ons redactielid Hans Willems onder andere in gesprek met restaurator en kunstschilder Randolph Algera uit Heerenveen. Samen met zijn partner Gabriëlle Westra runt hij het bedrijf Restauratoren en Kunstschilders ArtDecor.
Randolph restaureerde onlangs twee rouwborden van Augsbuurt. Maar hij heeft nog veel meer voor de stichting gedaan. Zo restaureerde hij ook zestien rouwborden in de kerk van Hegebeintum en nam hij het houtwerk in de kerk van Kortehemmen onder handen. Ook conserveerde hij de verflaag op het orgel van de Mariakerk in Buitenpost die eind vorig jaar door de stichting werd overgenomen.
Verschillende prijzen sleepte hij in de wacht met zijn aanpak van interieurs van kerken, landhuizen en andere monumentale panden. Op zijn 16de begon hij als huisschilder. Via avondstudies en studies in het buitenland krikte hij zijn kennis en vakmanschap op. Kunst en cultuur trokken hem. In 2015 zette hij de kroon op al die studies met het meesterschap in de schilderkunst aan de Klassieke Academie voor Schilderkunst in Groningen.
Gabriëlle Westra eindigde in 2019 op de achtste plaats van het kunstproject ‘Rembrandt leeft!’ op de NTR. Ze was één van de twee schilders die de finale haalden. Tijdens Culturele Hoofdstad in 2018 haalden het tweetal maar liefst tachtig decoratieschilders kunstenaars uit de hele wereld naar Leeuwarden voor een masterclass. Samen exposeren ze in hun eigen atelier Autrevue in Heerenveen. Benieuwd naar het complete artikel? Het magazine is voor €5,- verkrijgbaar. Stuur een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl.
Met trots delen we graag ons jaarverslag met u. We blikken terug op een mooi en leerzaam jaar. Een jaar waarin we, ondanks de beperkende maatregelen als gevolg van corona, er samen met onze vrijwilligers en het bureau er alles aan hebben gedaan om ons culturele erfgoed zoveel mogelijk open te stellen voor onze Mienskip. Want daar draait het om. De kerk openstellen en weer terugbrengen in het hart van het dorp en het hart van de mens.
Vorig jaar namen we de kerk van Harich en Buitenpost over en daarmee staat de teller op 55 monumentale parels. Er is hard gewerkt aan het onderhoud van veel kerken, veel studenten hebben onderzoek gedaan naar de meest uiteenlopen vraagstukken en het aantal kerken dat haar deuren openstelt als slaapplek voor Pelgrims is met vier gestegen naar vijftien. De blijvende betrokkenheid van alle vrijwilligers, ook in tijden van tegenslag, is hartverwarmend en onmisbaar voor ons. Benieuwd naar meer hoogtepunten en mijlpalen? Je vindt ons jaarverslag hier. Veel leesplezier.
Till de tsjerke nei de takomst ta. Onze prachtige kerken,
die de skyline van Fryslân bepalen, zijn het hart van
onze organisatie. Daarbij horen mensen die breder
georiënteerd zijn dan alleen op het onderwerp kerk,
die verder kijken dan het gebouw en het interieur.
We zoeken een:
Communicatiespecialist
(m/v 16 uur p.w.)
Jij als Communicatiespecialist kan het verschil maken.
Je weet als geen ander hoe je effectief communiceert en
kerken kunt laten leven. Alles om kennis te delen en
mensen te motiveren zich in te zetten voor onze stichting.
Voor verdere informatie en functieomschrijving klik hier
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UIT agenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen: www.aldefrysketsjerken.nl. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Afgelopen zondag nam onze voorzitter Hendrik ten Hoeve het eerste exemplaar van het kunstboek Dak Gebint Verhaal in ontvangst in De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. In dit kunstboek portretteren kunstschilder Hendrik Elings, fotograaf Baukje Venema en schrijver Eddy van der Noord elf kerken van de stichting op een niet eerder vertoonde manier. Naast het boek is er ook een expositie die vanaf nu tot 4 september te bewonderen is in de Groate Kerk.
Het project is in samenwerking met de stichting tot stand gekomen. In goed overleg worden elf kerken uit het rijke bezit van de stichting geselecteerd, variërend in bouwstijl en door alle eeuwen heen. Er is gekozen voor de kerken in Sint Annaparochie, Sint Jacobiparochie, Wetsens, Holwerd, Sibrandahûs, Goingarijp, Katlijk, Bornwird, Haskerdijken, Buitenpost en Cornjum.
Hendrik schildert de kerken van bovenaf, waarbij door het gekozen perspectief de focus op het dak komt te liggen. Baukje maakt bijzondere tijdopnames in zwart-wit van de tussen het plafond en het dak van een kerk gelegen gebinten, alsof het de botten van een kerk zijn. Eddy beschrijft een opvallend element van of een opmerkelijk verhaal over elke kerk, zowel in het Fries als het Nederlands.
Op 4 juni start de eerste van de in totaal tien voorstellingen van Veur Aaltied. Dit is een bijzondere theatervoorstellingen in tien oude Groninger en Fryske kerken. Wânswert (24-26 juni) en Peins (na de zomer) vormen het toneel in Friesland.
De voorstellingen zijn gebaseerd op de levensverhalen van in of bij de kerk begraven dorpsgenoten en worden gemaakt door en met inwoners van het dorp. De speelperiode van Veur Aaltied is van juni tot en met oktober 2022. De eerste voorstellingen zijn in Middelstum (4 juni), Spijk (17 en 18 juni) en Wânswert (24 t/m 26 juni). Na de zomer volgen Beerta, Grijpskerk, Westeremden, Ter Apel, Garmerwolde, Oude Pekela en Peins.
De verhalen in de voorstellingen worden verbeeld door lokale spelers, musici en amateurkunstenaars. In het hele traject speelt de samenwerking van amateurs en professionals een belangrijke rol. Elk dorp krijgt een scriptschrijver en regisseur toegewezen die samen met het dorp werken aan het verhaal en de vorm van de voorstelling. Dit leidt tot unieke en op maat gemaakte theaterstukken.
In 2019 vond er ook al een reeks Veur Aaltied-voorstellingen plaats. Dat was een groot succes en daarom start het tweede seizoen op tien nieuwe locaties. Daarbij speelt ook het kerkorgel een grote rol. Het instrument zet de sfeer en toon van de voorstelling, net zoals het dat al eeuwenlang doet bij diensten en bij rouw en trouw. De orgeldeskundige Eeuwe Zijlstra adviseert daar waar nodig bij de keuze voor passende orgelmuziek.
Het laatste weekend van juni speelt de voorstelling zich af in Wânswert. De voorstelling heet Foksejacht. Het is een Friestalige ode aan het dorp Wânswert en het dorpse leven in het algemeen. Het theaterstuk bestaat uit drie scenes, die zich allemaal op een andere locatie in het dorp afspelen. Het publiek loopt mee van het dorpshuis Eldorado naar de molen en tenslotte naar de Petruskerk.
Veur Aaltied is een productie van Stichting Pandeon in samenwerking met Stichting Oude Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Meer informatie, o.a. over ticketverkoop: www.veuraaltied.nl.
Mijn naam is Marian van der Werff en ik ben sinds kort de nieuwe controller van de stichting.
Ik heb mijn jeugdjaren met veel plezier op de Veluwe gewoond en daar altijd enorm genoten van bos en natuur. Op de fiets maakten we met familie of vrienden tochten en uitstapjes: we zaten op onze knieën op de bosgrond om die o-zo-lekkere bosbessen te plukken óf we rekten ons tot het uiterste voor de hoog hangende bramen óf we zaten ergens muisstil verscholen om het wild te kunnen ontdekken.
Door mijn werk belandde ik in de omgeving van Amsterdam en later van Stuttgart. Telkens wonend in een ietwat kleiner dorp. Dicht bij de natuur en met allerlei mogelijkheden om de vrije tijd in te vullen: fietsen, wandelen, paardrijden, dansen, sporten, etc. Na ons trouwen kwam ik in Leeuwarden te wonen. Weliswaar in de stad, maar wel op een plekje aan het water en gelukkig ook dicht bij het groen van de natuur.
Ik heb veel met cijfertjes gewerkt en verheug me er altijd weer op om vanuit die cijfers een verhaal te vertellen of om met cijfers een zaak te onderbouwen. Dat kan in een bedrijf zijn, maar ook binnen de diverse vrijwilligersorganisaties waar ik bij betrokken ben. Ik verheug me erop om bij de stichting aan de slag te gaan. Ik heb al gemerkt: genoeg cijfers (!), maar het verhaal erachter van het behoud van oud erfgoed, dat maakt het de moeite waard.
Tijdens de restauratie van twee rouwborden van Augsbuurt treft restaurator Randolph Algera onder de verflaag van één bord andere informatie aan. Op het rouwboord staat (vertaald): Catrijna van Scheltinga in het 19e jaar overleden op 6 december 1712 (ze was dus 18 jaar). Onder de verflaag staat dezelfde naam, maar dan: overleden op 21 februari 1694. Waarom corresponderen beide data niet met elkaar? Algera gaat op onderzoek uit.
Wanneer Algera met strijklicht over het rouwbord schijnt doet hij de ontdekking. Minutieus met een microscoop neemt hij het rouwbord onder handen en krabt heel voorzichtig een klein stukje van de verflaag weg. Onder de zwarte verf treft hij in bladgoud de oorspronkelijke tekst aan. Het bladgoud verkeert in goede staat. Dat kan betekenen dat de oorspronkelijke tekst vrij snel is overgeschilderd.
Het restauratieproces krijgt een andere wending. Voordat Algera verder gaat, gaat hij eerst op onderzoek uit om erachter te komen wat er aan de hand is. Hij duikt in de genealogie van de familie en neemt contact op met de Friese raad voor heraldiek. ‘Er kunnen verschillende oorzaken zijn’, zegt Algera. ‘Het kan zijn dat het kind dat in 1694 is overleden nooit is gedoopt en dus niet geregistreerd staat in de boeken. Dat gebeurde wel eens als er tijdelijk geen dominee was of als een dominee net was overleden. Maar ook bezuiniging kan een oorzaak zijn waarom het is overgeschilderd. Of dat het later geboren kind meer betekenis had voor de familie en het rouwbord daarom wordt toegekend aan een zusje. Maar het kan ook zo zijn dat de schilder een foutje heeft gemaakt en haar geboortedatum heeft verward met haar sterfdatum.’ Een waterdicht verhaal op basis van feiten is er helaas (nog) niet.
Algera heeft inmiddels vijftig rouwborden gerestaureerd, maar nog nooit eerder meegemaakt dat hij onder de verflaag een andere datum aantreft zonder verdere verwijzingen. ‘Wel wordt Oudhollands soms herschreven in moderne taal, maar de informatie blijft altijd gelijk. Daarom is dit ook een bijzondere ontdekking.’
Niet alleen uit interesse naar de geschiedenis, maar ook voor het restauratieproces wil hij graag de reden weten. Algera: ‘Op basis daarvan kun je besluiten of je de tekst terugbrengt of weglaat. Er is gekozen om de tekst weg te laten. Maar bijzonder is het wel en dus wordt in Augsbuurt een tekstbordje bij het rouwbord opgehangen omdat het zo’n bijzonder verhaal vertelt.’
Onlangs is het kerkje van Augsbuurt volledig gerestaureerd. Daarbij kijkt de stichting ook naar alle toebehoren zoals rouwborden. Die worden dan meegenomen in het restauratieproces.
PC-lid Gerard Veldman van de Nicolaaskerk in Koarnjum kreeg vrijdag 13 mei om 20u een bijzonder telefoontje van Ernst en Peter Broers. Het zijn pelgrims die voor de nacht en slaapplek zoeken. Gerard blikt terug op deze bijzondere avond.
“Wij zijn pelgrims en wij zoeken een slaapplaats voor de nacht. Wij staan nu voor de kerk en daar willen wij graag overnachten.” zo luidt de vraag.
Ik ben even overrompeld en zeg dat wij geen faciliteiten voor overnachtingen in de kerk hebben. Maar dat blijkt geen probleem te zijn. “Wij hebben zelf een matje om op te slapen en met een paar kussens erbij redden wij ons wel. Als er een toilet is dan is dat voldoende.” Voorzieningen voor eten en drinken zijn er ook niet in de kerk reageer ik nog. “Oh nee, maar dat hoeft ook niet want wij hebben zelf iets om te eten.”
Inmiddels ben ik zo nieuwsgierig geworden naar deze mannen dat ik zeg dat ik naar de kerk kom om iets te regelen. En inderdaad het zijn echte pelgrims met hoed en cape en een minimum aan bagage.
“Wij hebben afgelopen nacht in de Groate Kerk in St. Jacobiparochie geslapen en nu zijn wij hier en willen hier graag overnachten. Als wij een dak boven ons hoofd hebben is dat voldoende en verder hebben wij niets nodig.”
Ik doe de kerkdeur open en laat de mannen binnen. Prima plek om te slapen want er ligt vloerbedekking (in de voorkerk) en dat wordt al als luxe ervaren. Zij vertellen dat zij onderweg zijn naar . . . . ja, waar naartoe eigenlijk? “Wij zijn onderweg en de voetreis is ons doel niet de bestemming en wij genieten van hetgeen wij onderweg tegenkomen. Aan het eind van de dag zoeken wij een slaapplek en er is altijd een mogelijkheid waarbij de voorkeur hebben voor een kerk” aldus Ernst. “En lukt dat dan altijd?” vraag ik. “Ja hoor wij zijn al weken onderweg en hebben nooit buiten hoeven slapen. Soms bij mensen in een schuur of in een klein tentje dat wij hebben maar meestal in een kerk.”
Ik ben nog steeds verbaasd dat ik met twee pelgrims in de kerk sta, maar treffender kan het eigenlijk niet zijn. Reizigers die onderweg zijn die bied je een slaapplek en een kerk is daar een bij uitstek geschikte plaats voor. Als ik de mannen alleen wil laten en hen een goede nacht toewens krijg ik de vraag of zij een lied voor mij mogen zingen. Er klinkt een middeleeuws reislied uit hun monden, tweestemmig gezongen. Een mooier cadeau kun je niet wensen.
Als zij de volgende ochtend de sleutel van de kerk bij Bob de Boer, eveneens betrokken bij de kerk, brengen en hij hen uitnodigt voor een kop koffie dan nemen zij de uitnodiging aan maar geen koffie.
“Een glaasje water is voldoende” is hun reactie. Echte pelgrims leven sober en dat blijkt maar weer.
Gerard Veldman, Koarnjum
Landschapsarchitect en beeldend kunstenaar Hein van Delft maakte vijf jaar geleden een rouwbord: ‘dy’t net berne binne’. Op het bord is een opschrikkende grutto afgebeeld. Niet het standaard rouwbord dat we in de oude kerken kennen ter ere van prominente, vaak adellijke lieden met familiewapens en al. Hier wordt onze Nationale Vogel in goud afgebeeld. Dit rouwbord gaat over de ecologische achteruitgang van Friesland en daarbuiten. Maar ook over hoop die nog niet is vervlogen. Het rouwbord schenkt Van Delft aan de stichting. Woensdag 11 mei is het officiële moment van de overdracht in de middeleeuwse Sint Vituskerk in Wetsens. Daar heeft het bord een vaste prominente plek gekregen.
Het rouwbord hangt tussen twee vensters in de zuidmuur van de kerk. In eerste instantie lijkt het of het er al eeuwen hangt. Totdat blijkt dat het rouwbord oproept tot ontzag voor de aarde, tot aandacht en tot zorg voor de wereld waar wij deel van uitmaken. Daarmee legt de kunstenaar een direct verband met de actualiteit. Door gebruik te maken van elementen uit de oude kerken en van materialen uit de omgeving. Door de verstilling en schoonheid in het werk, voegt hij betekenis toe aan de oude kerken in deze tijd.
Als je iets langer naar het rouwbord kijkt, zie je dat het onderwerp niet direct gaat over die opschrikkende grutto, maar over de gouden eieren die in het rond vliegen. Het zijn de nakomelingen die helaas geen kans hebben gekregen om te overleven die hier centraal staan. Op de rand staat geschreven "DY'T NET BERNE BINNE" ofwel zij die niet geboren zijn. Traditiegetrouw is deze tekst ook in het Latijn toegevoegd: "QUI NON NATI SVND".
Het rouwbord is gemaakt in een eenvoudige ruitvorm van hout, binnenin gebruikt Van Delft onder andere turf en berkenblad. Met het rouwbord wil Van Delft benadrukken dat onze Nationale Vogel niet mag worden opgegeven. ‘Ik heb het landschap door de ecologische achteruitgang zien veranderen. Maar ik wil ook opkomen voor de boeren, want die zijn net als wij allen slachtoffer van de wereldwijde roofbouw.’
Op 13 mei 2022 vindt de première plaats van de locatievoorstelling ‘Grauwe Hemel’ in en rond de kerk van Foudgum. De plek waar François HaverSchmidt, alias Piet Paaltjens, zijn eerste moeizame stappen als dominee zette en zijn schrijftalent ontwikkelde. Een voorstelling over leven en werk, verlangen en dood, toen en nu.
We zijn vereerd dat ons kerkje in Foudgum het toneel vormt voor deze bijzondere voorstelling. Het theaterstuk is geschreven door Johannes Keekstra, tevens schrijver van het boek ‘Onder Frieslands Grauwe Hemel’, waarvan het eerste exemplaar op 12 november vorig jaar is gepresenteerd in de kerk van Foudgum.
Keekstra werkte de afgelopen jaren aan het boek en de theatervoorstelling over de dichter en predikant. Hij schrijft over HaverSchmidts tijd in Foudgum, maar ook over zijn Friese en Leeuwarder wortels. Over de Fries die hij was en over zijn moeilijke tijd in de omgeving van Dokkum.
De dwepende poëet Piet Paaltjens verwierf in 1867 direct een vaste plek in de Nederlandse letteren met zijn tragikomische dichtbundel ‘Snikken en grimlachjes’. Ook nu, anderhalve eeuw later, ligt nog steeds een vernieuwde versie van het beroemde boekje vol overdreven drama en zwartgallige humor in de boekhandel.
De in Leeuwarden geboren dominee François HaverSchmidt (1835-1894) gaat in werkelijkheid schuil achter de dichter. In 1859 begon hij zijn stormachtige loopbaan als predikant in het piepkleine terpgehucht Foudgum, op vijf kilometer van Dokkum. Na een bruisende studententijd in Leiden kon hij onmogelijk zijn draai vinden in het benauwde Noordoost-Fryslân van de negentiende eeuw; de periode is van grote invloed geweest op zijn indrukwekkende leven en werk.
Kijk voor meer informatie over de voorstelling, het boek en voor reservering van kaarten: www.grauwehemel.frl.
Arnold de Boer - ZEA - en dichter Tsead Bruinja hebben de handen ineen geslagen voor een gezamenlijke tour door Friesland en Amsterdam. Tijdens hun Skuorre- en Tsjerketoer doen ze in onder andere zes kerken van de stichting aan en presenteren beide makers nieuw werk. ZEA speelt muziek van zijn in november uitgebrachte album Witst noch dat d’r neat wie en oud-Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja brengt werk uit zijn nieuwe bundel Ynbêde / Ingebed. Daarnaast brengen De Boer en Bruinja tijdens de tour, langs verschillende pittoreske kerkjes, podia en een schuur, samen werk op het podium. De tour is al in volle gang. Op 7 mei zijn ze te zien in de Mariakerk in Blessum. 14 mei Redbadtsjerke Jorwert. 28 mei Dorpskerk Huizum. 29 mei Mariakerk Bears. Kijk voor meer informatie onder activiteiten.
Een project van Eddy van der Noord, Hendrik Elings en Baukje Venema, in samenwerking met Stichting Alde Fryske Tsjerken, vormgeving Monique Vogelsang.
Er zijn wellicht al vele schilderijen van kerken gemaakt, van zowel de buiten- als de binnenkant, maar ook van de bovenkant? In de ogen van kunstschilder Hendrik Elings worden het vormen die een eigen leven gaan leiden, losgetrokken van hun oorspronkelijke betekenis. Als opgegraven Vikingschepen of reptielachtige dieren, rondscharrelend in het landschap. Schrijver Eddy van der Noord tekende opmerkelijke verhalen op over de bezochte kerken. Dit ging bijvoorbeeld over een veel te grote grafzerk, een eenzame ligging of de heidense Orde van de Kousenband. Verhalen die een wenkbrauw doen fronsen of een glimlach oproepen. Fotografe Baukje Venema beklom via smalle ladders de zolders van de kerken en ervoer stilte in het schip van de kerk. Alsof ze in een donker bos was beland, met de gebinten als bomen. Met een lampje in de hand liep ze over de smalle planken en beschilderde de gebinten met licht om dit vervolgens met een lange sluitertijd met haar camera te vangen.
Om de hoge kosten van het maken van een boek te kunnen financieren zijn de kunstenaars een crowdfunding actie gestart op Voordekunst. Door een boek te bestellen of een andere leuke tegenprestatie te kiezen helpt u ons. De actie loopt tot 3 mei 2022. Klik op deze link.
Coöperatieve energieleverancier Energie VanOns schenkt de stichting een bedrag van €1480,- voor de aanschaf van LED verlichting in onze monumentale kerken. Het bedrag is opgehaald door wielrenners van de Winterfiets Elfstedentocht. Dit jaar fietsten de deelnemers voor het goede doel. Accountmanager Jan Koster overhandigde de cheque aan onze directeur Hester Simons.
Als coöperatieve energieleverancier wil Energie VanOns ook iets doen om monumentale kerken te verduurzamen. Jan Koster: ‘Met duurzame LED verlichting kun je een aanzienlijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van deze monumentale kerken.’
Het verduurzamen van de monumentale kerken in Friesland staat hoog op de agenda van de stichting. Hester Simons: ‘We zijn zeer vereerd met deze actie en dankbaar dat daarmee €1480,- is opgehaald. We willen onze kerken graag zo duurzaam mogelijk maken, voor nu en in de toekomst, zodat we gebruik kunnen blijven maken van deze prachtige gebouwen die we graag veelvuldig openhouden. Het geld wordt daarom goed besteed. We danken alle deelnemers die voor ons gefietst hebben.
Energie VanOns levert 100% lokale, groene stroom. Maar ze zijn meer dan een energiebedrijf. Het bedrijf is de spil tussen energiecoöperaties en duizenden particuliere en zakelijke klanten in het noorden van het land. Voor iedere klant van Energie VanOns ontvangt de energiecoöperatie een bijdrage die besteed wordt aan duurzame projecten in de regio. Door de krachten van lokale energiecoöperaties te bundelen, maakt VanOns lokale groene energie voor en van ons allemaal.
Hoe kan de Mariakerk in Blessum verduurzamen? Zowel als gebouw, maar ook als ontmoetingsplek. Een speciale werkgroep vanuit de stichting en de PC van Blessum ging daarover in gesprek. Studenten Bouwkunde van NHL Stenden schreven een plan voor de verbouw en inrichting van de kerk. In bijgaande video komen diverse betrokkenen aan het woord over het idee en de aanpak ervan.
Het doel is om de Mariakerk door verbouw en herinrichting, een meer functionele, effectieve en levendige (her) bestemming te geven. Het kerkgebouw blijft, met behoud van de oorspronkelijke functie en sfeer, de centrale plaats in het dorp met als doel de leefbaarheid en de verbinding van de dorpsgemeenschap te versterken.
Er zou veel meer kunnen gebeuren dan nu plaatsvindt, waardoor de leefbaarheid en gemeenschapszin in het dorp worden versterkt. Te denken valt aan koffieochtenden, koken en samen eten, coördinatie van hulp en aanbod, ‘lytse bieb’, tentoonstellingen, feesten en filmavonden. Activiteiten voor jong en oud. Daarnaast activiteiten met een meer regionaal karakter, zoals kleinschalig muziek- en toneeluitvoeringen, themabijeenkomsten en cursussen.
Bovenstaande betekent dat veranderen/aanpassen van de indeling en inrichting van het kerkgebouw noodzakelijk zijn. Belangrijke voorwaarde is daarbij dat de oorspronkelijke functie en de sfeer van het gebouw behouden blijft. ‘De kerk in het midden laten’, in de letterlijke betekenis, dat is het plan van/in Blessum.
Door op de foto te klikken wordt u doorgelinkt naar de video.
Zaterdag 9 april luiden de klokken van het monumentale kerkje van Augsbuurt. Het kerkje is na een grondige restauratie weer klaar voor de toekomst en het wordt weer actief gebruikt. Om dat te vieren is zaterdag tussen 13.30u en 16.30 iedereen welkom, om onder het genot van een kopje koffie of thee met wat lekkers, het kerkje te bewonderen. Deze open dag wordt georganiseerd door de nieuwe huurders van het kerkje: de familie Hoekstra, woonachtig tegenover de kerk.
Donderdag 7 april is voor direct betrokkenen het officiële moment dat kerkje weer in gebruik wordt genomen. Het kerkje van Augsbuurt is eigendom van de stichting. Het is het eerste kerkje dat de stichting overnam in 1971 na de oprichting in 1970. En dat maakt het extra bijzonder. Zowel de stichting als de familie Hoekstra vinden het belangrijk dat het kerkje openblijft en het actief wordt gebruikt voor en door de gemeenschap.
Het kan voor diverse doeleinden worden gebruikt: tentoonstellingen, kleine concerten, een high tea, een 25-jarig huwelijksfeest. ‘Maar ook aan mensen die een moment van bezinning willen of ander rustmoment bieden we graag de ruimte. Waar behoefte aan is, spelen we graag op in’, aldus Jantina Hoekstra, die samen met haar man Sytse de kerk huurt. De oudste dochter van de familie Hoekstra is er vorig jaar getrouwd.
‘We zijn blij met de initiatieven van de familie Hoekstra om het open te stellen voor festiviteiten. Zo kan de gemeenschap, jong en oud, nieuwe herinneringen maken in dit prachtige monumentale pand’, aldus directeur van de stichting Hester Simons.
Sinds vorig jaar augustus heeft de familie de sleutel al in handen, maar gezien de coronamaatregelen is de open dag om de her ingebruikname te vieren uitgesteld. ‘Nadat we de sleutel kregen, zijn we gaan schoonmaken. We hadden deur open, muziekje op en spontaan kwamen er allemaal mensen naar binnen. Ze reageerden enthousiast en waren verheugd dat de deuren weer opengaan. Ook de verhalen kwamen los.
We hopen dat er meer verhalen loskomen over de geschiedenis. We roepen mensen op foto’s te sturen en verhalen te delen. Dat kan via kerkjevanaugsbuurt@gmail.com. We willen zoveel mogelijk vastleggen. Er komt een gastenboek en er ligt al een eerste fotoboekje’, aldus Jantina.
Het kerkje is grondig gerestaureerd nadat het enkele jaren geleden begon te verzakken. Er ligt een compleet nieuwe fundering in. Maar liefst vijftig stalen palen, gevuld met beton, gingen de grond in. Ook de vloer aan de binnenkant is hersteld. Het stucwerk is gedaan, er is geschilderd en het sanitair is vervangen. Ook de rouwborden zijn hersteld.
Beeldend kunstenaar Hansje Busquet- de la Porte stelt op 1 april drie bijzondere kunstwerken ter beschikking aan onze stichting. Deze kunstwerken krijgen een prominente plek in het koor in de Mariakerk in Bears. Tegelijkertijd start vanaf vandaag een expositie van ander werk van Hansje in de kerk. Deze expositie is in de maanden april en mei te bezoeken. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 – 17.00 uur.
Hansje Busquet- de la Porte is geboren in Loosdrecht, opgeleid op de Gerrit Rietveld kunstacademie in Amsterdam en woonachtig in Oudemirdum, waar zij in haar atelier schilderijen en mozaïeken maakt. Na een inspirerende studiereis door Italië naar Byzantijnse kunst en -mozaïeken heeft zij een drietal kunstwerken gemaakt in deze stijl.
Als de stichting een kerk overneemt dan zorgen we niet alleen voor de kerk, maar ook voor de inventaris die daarbij hoort. Ook dat is namelijk een belangrijk onderdeel van het cultureel erfgoed. Onder die inventaris bevinden zich begrijpelijkerwijs ook bijbels. Deze bijbels kunnen vaak net als de kerken wel wat onderhoud gebruiken. Met de steun van FB Oranjewoud en het vakmanschap van Frisian Restorers hebben we een deel van die bijbels kunnen restaureren om ze zo weer bruikbaar te maken voor de komende generaties. Hoe dat in z'n werk gaat en wat het eindresultaat is ziet u in de bijgaande video's.
Door op de foto te klikken wordt u doorgelinkt naar de video.
Het was vanmorgen een feestelijke bijeenkomst in de prachtig opgeknapte kerk in Lichtaard. Terwijl de schilder de laatste werkzaamheden vandaag verrichtte, kreeg Ruerd de Vries de sleutel van de kerk in handen. Hij huurt de kerk van de stichting om daar zijn archiefbureau te vestigen en het te gebruiken voor diverse doeleinden. Naast de nieuwe huurder waren ook zijn partner en medewerkers van het archiefbureau aanwezig. Ook een aantal PC-leden, bureaumedewerkers van SAFT en naaste buren van de kerk waren erbij.
Cees Verwolf, plaatselijk commissielid, overhandigde de sleutels van de kerk aan De Vries. Ook had hij een symbolisch cadeautje voor hem meegenomen. Een zilveren dubbeltje dat hij op de bodem van de nog in de kerk aanwezige collectepongen vond. Hij gaf dit muntstuk aan De Vries in bewaring, waarbij hij opmerkte dat meneer met zijn intrek in de Petruskerk “voor een dubbeltje op de eerste rang zit”.
Uit handen van onze directeur Hester Simons, kreeg De Vries bloemen, waarbij zij de wens uitsprak dat hij een fijne tijd tegemoet gaat in Lichtaard.
Impresario van de stichting Joke Bakker bedankte de plaatselijke commissieleden die aanwezig waren voor de jarenlange goede zorgen voor de kerk en gaf aan dat Lichtaard met de dagelijkse openstelling een voorbeeld was voor de andere kerken van de stichting.
De plaatselijke commissie is beheerder van zowel de kerk in Lichtaard als die in Ginnum en blijft in functie voor de kerk van Ginnum.
Donderdag 31 maart krijgt Ruerd de Vries, van het gelijknamige archiefbureau, de sleutel overhandigd van de Petruskerk in Lichtaard. Wij zijn verheugd dat deze kerk weer actief in gebruik wordt genomen voor diverse doeleinden.
De Vries wil het kerkje zoveel mogelijk openhouden. De stichting is blij met zijn initiatieven omdat zij eveneens als doel heeft de stenen levend te houden door kerken een nieuwe bestemming te geven. Behalve voor zijn archiefbedrijf wil hij het gebruiken voor tentoonstellingen en ‘bezinning’. Kunstenaar Gerrit Terpstra stelt een serie linodrukken van kerkgebouwen van de stichting tentoon. In de ruimte voorin de kerk is plaats voor studie en gebed.
Sinds 2011 houdt De Vries zich bezig met het bewerken van archieven van religieuze instellingen. Zijn opdrachtgevers zijn protestantse gemeenten, parochies, kloosters en soms ook overheidsinstellingen. De Vries haalt het archiefmateriaal op, selecteert het, maakt een goede inventaris, verpakt het materiaal op een deugdelijke manier, en brengt het terug naar de opdrachtgever of draagt het over aan een archiefinstelling. De Vries biedt de kerken ook een oplossing aan voor het beheer van het digitaal gevormde materiaal.
Begin jaren zeventig van de vorige eeuw nam de stichting het kerkje over van de Hervormde gemeente Reitsum-Ginnum-Lichtaard. Om het kerkje geschikt te maken voor de nieuwe functie zijn er binnen de monumentale kaders enkele aanpassingen verricht. Op de ‘kreake’, waar werkplekken komen, is een glazen scheidingswand geplaatst. De muren van de kerk zijn opnieuw bepleisterd. Er is een nieuwe centrale verwarmingsinstallatie gekomen en het keukentje en het toilet zijn vernieuwd.
Het kerkje heeft in de loop der eeuwen verschillende functies gehad. De laatste reguliere diensten werden in de jaren 1940 -1941 gehouden. In de jaren tachtig en negentig deed het kerkje dienst als ‘oecumenisch jongerenklooster’. In 1978 werd in de kerk een tentoonstelling over het kloosterleven ingericht. Dankzij de inzet van het Plaatselijk Comité bleef het kerkje ook na de beëindiging van dit project toegankelijk voor publiek.
Dominee uit Oosterwolde laat Stichting Alde Fryske Tsjerken €30.000 na
Tijdens het maken van een wandeling, kon hij ruiken wanneer hij langs een boekenzaak liep. En wanneer hij preekte in de Hervormde kerk, hoorde hij aan het geroezemoes hoeveel mensen er voor hem in de kerkbanken zaten. Tot op de persoon nauwkeurig. Maar viel tijdens een dienst het licht uit, dan ontging hem dat. Dominee Engel Jan Struif was zijn leven lang blind, maar dit weerhield hem niet van het leiden van een buitengewoon leven dat zich grotendeels binnen de kerk afspeelde. Na zijn overlijden, afgelopen 13 oktober, liet hij Stichting Alde Fryske Tsjerken €30.000 na.
Engel Jan Struif werd in 1934 geboren op een graanboerderij in Nieuw Beerta en overleed vorig jaar in een verzorgingshuis in Oosterwolde. In de 87 jaar ertussen groeide hij op in een warm, niet-Christelijk gezin, doorliep hij het gymnasium en studeerde hij Theologie in Groningen, werd hij predikant, trouwde twee keer en bleef hij twee keer alleen achter na het overlijden van zijn vrouwen Bettie en Connie. Maar dit zijn slechts wapenfeiten.
Veel betekend
Engel Jan Struif was namelijk veel meer dan dat, getuige de vele brieven vanuit heel Nederland die na zijn overlijden naar vriend Henk de Haan werden gestuurd. De Haan en zijn vrouw Hanneke regelden nagenoeg alles voor Struif, na het overlijden van diens tweede vrouw in 2017. “Ik heb eigenlijk nooit geweten hoe groots Engel Struif was, tot al die verhalen na zijn overlijden tot ons kwamen. Hij heeft enorm veel voor mensen betekend.”
Overal geliefd
Struif was namelijk ook een man met humor en met een ruime blik. Een man die niet gebukt ging onder zijn beperking. Een man die mensen wist te verbinden, ook wanneer zij een ander geloof of - zoals zijn eigen vader - überhaupt geen geloof aanhingen. Een man die binnen alle stromingen van de Hervormde kerk met evenveel gemak preekte, door iedereen werd geaccepteerd en overal even geliefd was. En een man, die het cultuurgoed van onder andere de Stichting Alde Fryske Tsjerken een zeer warm hart toedroeg.
Kwaliteit
De Haan: “Kerken en orgels, daar voelde hij heel veel voor. ‘Wat een prachtige kerk’, zei hij soms, terwijl hij niets kon zien. Maar hij voelde het, hij rook het. Hij wist het gewoon. Zoals hij aan de klanken van een orgel kon horen met wat voor kwaliteit hij te maken had.”
Ver van oordelen
Hoewel Struif in 1985 als dominee in het Friese Oosterwolde neerstreek, bleef hij zich zijn leven lang met hart en ziel inzetten voor de Groninger taal. Ook het preken deed hij regelmatig in het Gronings, hoewel veel mensen vonden dat je in de kerk ‘algemeen beschaafd Nederlands’ hoorde te spreken. Hij doorbrak wel vaker taboes en hield zich bovendien ver van oordelen. Van het laten spelen van een gereformeerde organist in de Hervormde kerk, tot het trouwen van een bevriende pastoor: Struif deed het. Voor hem waren alle mensen gelijk.
Behoud van kerken
Zo kon hij er ook niet van wakker liggen dat er steeds minder mensen naar de kerk gingen. “Dat maakte hem niet uit. Structuren veranderen, de maatschappij verandert en het geloof verandert. Dat hou je niet tegen. Hij gaf mensen er liever de ruimte voor.” Wat Struif wél belangrijk vond, was het behoud van kerken en hun interieurs. “Want een kerk is iets bijzonders, die bouw je niet zomaar opnieuw.” Kerken, orgels en kerkmuziek waren van grote waarde voor Engel Struif.”
Nalatenschap
Vandaar dat hij Stichting Alde Fryske Tsjerken een deel van zijn vermogen naliet. Net als de Stichting Oude Groningse Kerken en een aantal andere stichtingen, fondsen en goede doelen. Hij legde dit bij leven vast bij de notaris en wees vriend en toeverlaat Henk de Haan aan als executeur van zijn nalatenschap. “Er zijn heel veel mooie verhalen over Struif. Het was ook van nature een plezierige man. Met veel humor. Zijn laatste jaren waren niet de gemakkelijkste, al leefde hij na zijn opname in het verzorgingshuis gelukkig nog even op. Hij werd omringd door veel vrienden, en wordt nu door velen gemist”, aldus De Haan.
Wie een deel van zijn erfenis wil nalaten aan een goed doel, kan dit bij een notaris in een testament laten vastleggen. Zo kan men Stichting Alde FryskeTsjerken bijvoorbeeld benoemen als (mede-) erfgenaam middels een erfstelling. De stichting deelt dan voor een vastgelegd percentage in het nalatenschap. Men kan ons ook een bepaald geldbedrag of goed schenken. Dit wordt een legaat genoemd. Kijk hier voor meer informatie.
Een twaalf meter lange pijp met een diameter van 10 centimeter, waarvan de inhoud voor 12.000 jaar aan archeologische informatie herbergt. De boorkern die in 2015 uit de terp van Hegebeintum werd gehaald en de daaropvolgende vier jaar werd ontleed, ligt nu in het gloednieuwe bezoekerscentrum onder aan de voet van de terp te zien voor het grote publiek. Een aanrader voor iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in vaderlandse geschiedenis. De Friese in het bijzonder.
Het is een kwestie van geluk. Een archeologische boring is vaak een gok: wat je aantreft is de vraag. Maar geluk hadden ze, zes jaar geleden. In de jaren waarin specialisten zich over de inhoud van de twee boorkernen van Hegebeintum bogen, troffen ze niet alleen resten van een sloot aan, maar ook een aslaag van een kookvuur, vloeren van een huis en resten van aardewerk.
Betonnen tafel
De aanleiding om in de terp van Hegebeintum te boren, was het feit dat de kerk die erop staat en wordt beheerd door Stichting Alde Fryske Tsjerken, op instorten stond. De kerk móest worden gestut en het idee was om hem op een soort grote betonnen tafel te plaatsen. Een tafel met poten die 13 meter de grond in zouden gaan, helemaal tot aan de onderste zandlaag, dwars door de terp heen. Dat ze de terp schade zouden aanrichten stond vast, en dus werd er van te voren archeologisch onderzoek gedaan om die in kaart te brengen.
Perfect afgestemd
Dat één van de twee boorkernen tentoongesteld zou worden, werd al gauw besloten. Johan van Gent is adviseur van de elf archeologische steunpunten in Friesland en werd door Stichting Terp Hegebeintum aangewezen om samen met een ontwerper en vormgever aan de expositie gestalte te geven. Een mooie samenwerking, omdat ze vanaf dag één alles perfect op elkaar konden afstemmen. Van Gent: “Normaal staat het ontwerp van een expositie al vast voordat ik advies geef over de inrichting, maar nu konden we vanaf het begin samen bepalen hoe we de boorkern het beste konden laten zien.”
Uitgebreide uitleg
Het resultaat mag er zijn. De hoogste terp van Friesland heeft zijn geheimen prijsgegeven en Van Gent heeft een prachtige manier gevonden om hem tentoon te stellen. Bij elke grondlaag is een tijdsduiding geplaatst, de aangetroffen materialen zijn uitgebreid beschreven en er zijn interessante attributen te zien. Attributen die duidelijk maken welke materialen er precies zijn aangetroffen, zoals hennep en kamille, maar ook archeologische vondsten uit onder andere de Romeinse tijd.
Kookvuur
Van Gent vertelt: “Niemand had sinds de bouw van de kerk rond het jaar 1100 ooit een boring gezet op het hoogste punt van de terp. Het was een prachtige heuvel om overheen te lopen, met een schitterend uitzicht, maar hoe de terp precies is opgebouwd was altijd een mysterie. Nu is het verhaal compleet. Van het eerste dekzand van 12.000 jaar geleden werd de terp door de stijging van de zeespiegel een natuurlijk kweldergebied, waarna het rond 500 voor Christus langzaamaan geschikt werd voor bewoning. Je zíet gewoon de overgang naar het moment dat hier mensen zijn gaan rondlopen. In de hogere lagen van de boorkern vonden we resten van verbrande mest, massa’s schelpen van gegeten mosselen, dierenbotten, de ineen geperste opvulling van een sloot, de aslaag van een mogelijk kookvuur en resten van de vloeren van een huis. Bij elkaar vertelt het een heel verhaal.”
Grafcultuur
Kers op de taart is de grafcultuur die de terp heeft gekend. Dit historische grafveld was in gebruik van ongeveer 400 tot 730 na Christus, lang voordat de kerk er werd gebouwd, en hoewel hij al rond 1900 grotendeels is afgegraven en er geen menselijke resten in de boorkern zijn aangetroffen, maakt de grafcultuur wel deel uit van de tentoonstelling. “Het is onlosmakelijk aan de geschiedenis van de terp verbonden en een bijzonder onderdeel van de expositie. Zo zie je onder andere skeletten en bijgiften - spullen waarmee overledenen werden begraven - van mensen die ooit op of nabij de terp hebben gewoond. Heel fascinerend”, aldus Van Gent.
Door hun ogen
Hij vervolgt: “In de periode waarin deze mensen leefden zag het landschap er heel anders uit. Er was de terp, en verder was er vlakte en zee. Geen bomen, hoge gebouwen, niks. Hoe zagen de mensen er toen uit? Wat zagen zij om zich heen? Je zou willen dat je even door hun ogen had kunnen kijken.”
De tentoonstelling in het bezoekerscentrum van de terp van Hegebeintum is sowieso de komende jaren nog te zien. Meer informatie vind je op: https://www.hegebeintum.info/bezoekerscentrum
fotograaf: Erikjan Koopmans
Vanaf 1 april is het weer mogelijk om te slapen in een aantal Friese kerken. Dit zogenoemde 'Tsjemping' is bedoeld voor pelgrims (leden van het Genootschap van Sint Jacob) en voor donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zij kunnen voor een klein bedrag een nachtje slapen in één van onze kerken.
In coronatijd is er steeds meer belangstelling gekomen voor wandelen en fietsen. Een bijzondere manier van overnachten is daarop een bijzondere aanvulling.
Vijftien van onze kerken doen mee als refugio (overnachtingsplaats): Blessum, Boksum, Britsum, Foudgum, Jorwert, Oostrum, Peins, Rottevalle, Schurega, Sibrandahûs, Sint Jacobiparochie, Swichum, Terband, Wânswert en Zürich. Pelgrims in het bezit van een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, een stempelkaart van het Jabikspaad of de Camino der Lage Landen kunnen er gebruik van maken. Donateurs van SAFT ook, op vertoon van een magazine.
De kerken hebben maximaal vier veldbedden en gasten moeten zelf een slaapzak meenemen. Een van de 'huisregels' is dat je 24 uur van tevoren telefonisch de beschikbaarheid nagaat. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur.
Naast deze refugio’s is er in de kerk van Dedgum een heuse B&B onder de toren. Dit is een wat luxere manier van overnachten. Er is een tweepersoonsbed, een badkamer met douche en een keuken aanwezig. Hier hangt vanzelfsprekend ook een hoger prijskaartje aan.
Kijk voor de mogelijkheden en meer informatie hier op onze website. Daar vindt u ook een kaart met de refugio's, de routes en contactpersonen per kerk.
Voor het reserveren van de B&B van Dedgum raadpleegt u dedzjum.nl
Kerkinterieurs fascineren hem mateloos. Preekstoelen in het bijzonder. Wat die hem vertellen over de beleving van de gelovigen van vroeger, welke boodschappen gemeentes er mee wilden afgeven richting hun kerkgangers, daar doet Rimmer Wiebe van der Hoek (27) graag onderzoek naar. Zijn baan bij de stichting is in wezen voortgekomen uit deze fascinatie. Niet gek dat hij zo blij is dat hij bij de stichting aan het werk mocht. “Het is een hele mooie baan binnen een hele fijne organisatie.”
Rimmer Wiebe, die samen met zijn vriendin in Groningen woont, is nog maar net afgestudeerd maar binnen de stichting geen onbekende. Na zijn bachelor Religiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen deed hij op dezelfde universiteit de master Religion and Cultural Heritage. Binnen die studie liep hij vorig jaar zomer stage bij de stichting en onderzocht hij een nieuwe manier van het waarderen van onze kerken. Sinds 1 februari is hij bij de stichting in vaste dienst.
Medewerker inventaris
De komende twee jaar zal Rimmer Wiebe zijn stageonderzoek voortzetten. Aan de hand van een door hem opgesteld instrumentarium aan waardescores, wordt duidelijk welke herbestemming voor een kerk het beste is. Zo bepaalt hij onder andere de cultuurhistorische en kunsthistorische waarde van kerken, om na te gaan in hoeverre ze bijvoorbeeld als museum kunnen fungeren. Hiernaast is Rimmer Wiebe aangenomen voor de functie ‘medewerker inventaris’ van waaruit hij meewerkt aan een tweejarig project om de digitale inventaris database van de stichting up-to-date te maken voor Museum Catharijneconv
