Bouwstijl

Ligging

Buitenpost is het hoofddorp van de gemeente Achtkarspelen, het ligt sinds 1866 aan de spoorlijn Leeuwarden-Groningen.  Het dorp had in januari 2020 ruim 5700 inwoners. Buitenpost is ontstaan als nederzetting ten noorden van Lutkepost. De naam “Buitenpost” zou als volgt te verklaren zijn: “buiten”: ten noorden gelegen, richting zee en “post” zou duiden op een loopplank c.q. brug over een sloot.

Datering

De kerk van Buitenpost heeft een toren die wordt gedateerd rond 1200 en in de 16de eeuw is verhoogd. De laatgotische kerk is in 1496 gebouwd en na een brand in 1594, herbouwd in 1613. Het exterieur werd gewit, zodat de kerk in de volksmond “Alde Wite” (Oude Witte) werd genoemd.

Restauratie

De kerk is in de loop der geschiedenis meerdere keren gerestaureerd. In 1978 werd het exterieur flink aangepakt; de pleisterlaag werd definitief verwijderd en eerder gedeeltelijk dichtgemetselde vensters werden heropend en tegen de zuidmuur trok men steunberen op. Het oude gewelf verdween in 1875, de kerkruimte wordt nu afgedekt door een vlakke houten zoldering, die op zijn beurt weer een plafond uit 1948 vervangt. De laatste grote interieurrestauratie vond plaats rond 1991, maar het herstel van de herenbanken en rouwkassen werd pas in 1996 afgerond.

Exterieur

Een steen in de kerkmuur van de Mariakerk draagt het opschrift J H S . MARIA / MCCCCXCI en geeft het bouwjaar aan van het ruime laatgotische gebouw, dat evenwel in de jaren 1611-1613 na een brand werd herbouwd. Het gebouw is aan de buitenzijde gepleisterd geweest, maar laat nu haar bakstenen huid weer zien. De muren zijn geopend met opvallend hoge en brede vensters. Aan de noordzijde bevinden zich meerdere dichte raam nissen. Het koor is vijfzijdig gesloten.

Interieur

De Mariakerk is met name van belang vanwege het kerkmeubilair, dat uit verschillende eeuwen dateert en ook diverse stijlen weerspiegelt, maar niettemin een zeer gaaf geheel vormt. De preekstoel met eenvoudig rococo-snijwerk werd in 1769 samen met het doophek gemaakt door Egbert Hoef. De koperen lezenaar is versierd met het spiegelbeeld - monogram FR - van ds. Fransiscus Rondaan, die op 28 mei 1769 de preekstoel met een toepasselijke preek in gebruik nam. Bovendien heeft de kansel een fraaie koperen doopbekkenhouder met sierlijke rococo-vormen. Behalve de gewone mannen- en vrouwenbanken bezit de kerk een aantal tegen de noordwand geplaatste herenbanken met wapens, o.a. van de families Bouricius, Boelens en Jeltinga. Andere herinneringen aan adel en patriciaat zijn vier ruitvormige rouwborden en voorts zes grote rouwkassen. De kerkvloer is belegd met een groot aantal, merendeels rijk gebeeldhouwde grafzerken. Het gotische zandstenen doopvont, dat na een verblijf in het Fries Museum in de kerk terugkeerde, dateert uit de tweede helft van de 15de eeuw en is beneden versierd met duivelskoppen en daarboven met afbeeldingen van o.a. Petrus met de sleutel.

Toren

De zware, zeer gesloten, 12de-eeuwse toren is na de herbouw van de kerk in de 17de eeuw verhoogd. De spits is na een brand in 1956 vernieuwd. Eerder, namelijk in 1790 en 1886, onderging de toren ingrijpende herstellingen. Voor de reformatie bevatte de toren twee door koepelgewelven afgedekte kapellen. In de onderste geleding tussen zware romaanse rondbogen is de kerkenraadskamer ondergebracht. Op de eerste verdieping zijn nog duidelijk de sporen van de vroegere koepelgewelven zichtbaar.

Orgel

Het monumentale orgel van 1877 is gebouwd door de Firma Van Dam en heeft een voor die firma en voor die tijd karakteristiek front, waarin een rudimentair rugpositief is opgenomen. In 2016 restaureerde Bakker & Timmenga dit monumentale instrument.

Documenten