Hoe ziet de toekomst van onze kerkgebouwen eruit? Waarom willen we ze zo graag in ons landschap behouden en wat is daarvan het belang? Maar ook: welke initiatieven zijn er eigenlijk al om deze gebouwen levend te houden?
Met deze vragen houden de Kerkvernieuwers zich onder andere bezig. De broers Sander en Stephan Ummelen en Ankie Petersen zijn drie ondernemers en de drijvende krachten achter dit platform. Ze verbinden kennis en netwerken rondom kerkvernieuwing, met als doel om samen te werken aan een steviger fundament voor de kerkgebouwen van Nederland.
Alle drie hebben ze een eigen voorliefde voor cultureel erfgoed ontwikkeld. Ankie is erfgoedspecialist en heeft haar eigen bureau, Old News Agency. Sander en Stephan runnen het bureau Waardengedreven, dat organisaties helpt om mensen, medewerkers of burgers te betrekken op basis van gedeelde waarden. Vanuit dat perspectief kijken ze ook naar de toekomst van kerkgebouwen.
De Kerkvernieuwers bestaan inmiddels een jaar, maar de oprichters zijn al langer bezig met cultuur, erfgoed en maatschappelijke trends. ‘We hebben de afgelopen jaren een aardig netwerk opgebouwd vanuit onze zoektocht naar vernieuwende ideeën rondom kerkgebouwen’, begint Sander.
De website van de Kerkvernieuwers is inmiddels behoorlijk gevuld met de meest uiteenlopende projecten: van een bierpelgrimage en de kerk als Het Grootste Museum van Nederland tot Heilige Nachten en de theatervoorstelling Cabaretiers en Predikers. Daarnaast organiseren Sander, Stephan en Ankie iedere maand een online meetup voor geïnteresseerden om kennis en ervaringen met elkaar te delen en het gesprek te voeren over de toekomst van Nederlandse kerkgebouwen. ‘Met de Kerkvernieuwers creëren we een vruchtbare grond om daar samen over te praten vanuit intrinsieke motivatie. Dat is belangrijk als het gaat om een mooie toekomst voor ons erfgoed’, aldus Sander.
Volgens de Kerkvernieuwers ontstaat de komende jaren een schifting in de 7000 kerken die Nederland telt. ‘Veel kerken zullen gedeeltelijk of helemaal herbestemd worden. Sommige kerken zullen hun religieuze functie behouden, maar anderen niet. Religie verdwijnt volgens mij helemaal niet, alleen krimpen de traditionele gemeenschappen die in kerken gehuisvest zijn over het algemeen wel’, aldus Sander. De hamvraag is: hoe gaan we vervolgens al die leegkomende kerkgebouwen van een nieuwe en betekenisvolle invulling voorzien?
‘Het beheer en gebruik van kerken zal steeds meer een samenwerking tussen verschillende partijen worden. Het Europese Verdrag van Faro dat in 2005 is opgesteld benadrukt de maatschappelijke en verbindende waarde van cultureel erfgoed en het belang van deelname door de samenleving’, vult Ankie aan. ‘De rol van de overheid wordt hierin kleiner en de rol van burgers neemt toe.
Door de veranderende samenleving komen er ook nieuwe ‘eigenaren’ voor onze kerkgebouwen. We moeten een gevoel van gedeeld eigenaarschap creëren en nieuwe doelgroepen laten meedenken en bepalen over de toekomst van ons cultureel erfgoed.’ Dat is volgens Sander best lastig, want bij een dergelijke grote verandering spelen ook emoties een grote rol. ‘Het is voor veel mensen een beladen en zwaar thema, waarbij er ook vaak een gevoel van verlies wordt ervaren.’
‘Het is belangrijk jongeren inhoudelijk meer te gaan betrekken’, vervolgt Ankie. ‘De jongeren alleen een stem geven is niet voldoende. Je moet ze proactief en gelijkwaardig benaderen. Dan krijg je een ander soort dialoog over hoe kun je een gebouw toekomstbestendig kunt maken.’ Met alleen het statement ‘we moeten het cultureel erfgoed behouden voor de toekomst’, ga je het niet redden volgens de Kerkvernieuwers. ‘Er moet echt een cultuuromslag komen. Het herwaarderen van cultureel erfgoed moet op basis van co-creatie ingericht worden, dat kan alleen in gezamenlijkheid. Er moet meer vertrouwen en wederzijds begrip ontstaan om bestaande netwerken te verrijken en te verbreden.’
‘Het vergt een behoorlijke investering om de waarden van een nieuwe generatie te verbinden aan een kerkgebouw’, aldus Sander. ‘Dat is niet per se een rol voor de overheid. Het moet eigenlijk vanuit de maatschappij zelf komen. Je moet daarbij de intrinsieke motivatie van mensen om een kerkgebouw te behouden en betekenisvol te benutten aanboren. En daarbij ook bijvoorbeeld ondernemers met innovatieve ideeën niet schuwen. En dat zie nu al steeds meer. Een interessante ontwikkeling.’
De overheid zou een meer faciliterende rol kunnen spelen om nieuwe verbindingen tot stand te brengen. Cultureel erfgoed is namelijk een prachtig middel om je maatschappelijke doelen te verwezenlijken. En het liefst op initiatief van - en in samenspraak met - inwoners en andere betrokkenen zelf.
Wil je meer weten over De Kerkvernieuwers? Ga dan naar www.kerkvernieuwers.nl.