Op de site van Toekomst Religieus Erfgoed staan vijf interessante afleveringen van De Kerk van alle Kanten online. Dit zijn talkshows met als doel om Nederlandse gebedshuizen een toekomstperspectief te bieden, door kennis te delen en met alle betrokken partijen om tafel te zitten.
Aflevering 1: Kerk in functie
In de eerste uitzending van de Kerk van alle Kanten staat gebruik en hergebruik van kerkgebouwen centraal. Gasten vanuit verschillende hoeken - denk aan kerkbeheer, architectuur, vastgoed, openbaar bestuur, opleidingen – delen hun perspectief over de complexe opgave. De gemene deler bleek de dialoog: met elkaar in gesprek blijven, daarin elkaars waarden respecteren en deze vooral optimaal benutten. De waarde van de beleving van het gebouw, de waarde van stilte, de waarde van het erfgoed.
Aflevering 2: Kerk in Beeld
De kennis over kerkgebouwen was het onderwerp van de tweede uitzending. Samen met tafeldame Sophie van Bijsterveld ontrafelde presentatrice Marlies Claasen de discussie over wat die kennis voor ons kan betekenen in de complexiteit van het vraagstuk richting de toekomst.
Aflevering 3: Open Kerken
Stellen kerken zich open voor de samenleving of zijn ze vooral intern gericht? En wat is openstellen? In de derde uitzending van De Kerk van alle Kanten stond het thema open kerken centraal. Daarbij kwam de gastvrijheid van kerken ter sprake en de relatie tussen kerk en kunst.
Aflevering 4: Kerk in Perspectief
De vierde aflevering gaat over de gemeentelijke kerkenvisie. Door het opstellen van een kerkenvisie ontstaat er een dialoog tussen geloofsgemeenschappen, gemeente, inwoners. Die verbinding tussen verschillende partijen alleen is al veel waard, maar welke lessen hebben we geleerd van kerkenvisies tot nu toe?
Aflevering 5: Blik op de Toekomst
Nu een meerderheid (bijna 70 procent) van de gemeenten in Nederland een kerkenvisie heeft of hier nog mee bezig is, wordt het ook langzaam tijd voor een volgende fase. Met visionaire talkshow-gasten bespraken we deze fase. Daarnaast – ook in deze uitzending – een bijdrage van demissionair minister Ingrid van Engelshoven over de toekomst van religieus erfgoed.
Als een kerkgebouw getransformeerd wordt voor multifunctioneel gebruik, komt ook vaak de vraag op: wat te doen met de kerkbanken? Deze statische zitplaatsen lijken strijdig met een multifunctioneel kerkgebouw waarin flexibiliteit voorop staat. Daarnaast hebben ze monumentale waarden en vertellen ze een verhaal over inrichting en liturgie of zijn het soms ambachtelijke hoogstandjes.
Hoe ga je hier mee om? Zijn er manieren te bedenken waarmee je zowel recht doet aan de cultuurhistorische waarden als aan de behoefte om de ruimte vrij te kunnen indelen. Om die vraag te beantwoorden, is in de Oude Helenakerk in Aalten een experiment gestart.
Meer weten over dit experiment? Lees het complete artikel op de site van Toekomst Religieus Erfgoed.
De Redbadtsjerke in Jorwert heeft de afgelopen jaren diverse keren in de steigers gestaan. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het stuken van de pilaren bij het altaar. Daarmee zijn de grotere werkzaamheden zo goed als klaar. Als finishing touch wordt de hal nog voorzien van behang met daarop een plattegrond van Jorwert en omgeving.
‘We hebben veel werkzaamheden verricht de afgelopen jaren, beaamt Mathieu van den Boogaart van de PC Jorwert. Eens in de zoveel tijd is het hoognodige aangepakt. Onlangs is het stucwerk binnen aangepakt, er is nog geschilderd: de muren en het gewelf, en de oude schoorsteenpijp met asbest is verwijderd. Als ook het behang in de hal op de muren zit, gaan we nog aan de slag met het interieur: we willen graag extra stoelen en kasten.’
In 1994 is de Redbadtsjerke van Jorwert overgenomen door de stichting. Van den Boogaart neemt ons mee naar het begin van de werkzaamheden in 2006: het voegwerk van de toren is toen vernieuwd. In 2009 waaide de wijzerplaat met wijzers aan de westkant van de toren. Met hulp van dorpsbewoners en mbo scholieren werd deze hersteld en weer opgehangen.
In 2012 begon Nijkleaster vanuit de Redbadtsjerke haar activiteiten. ‘Op hun verzoek is de voorkerk volledig verbouwd tot een vergaderruimte, met keuken en bergkast. Twee jaar later is de loze ruimte boven de voorkerk voorzien van een vloer en verbouwd tot een ruimte geschikt voor bijeenkomsten’, vervolgt Van den Boogaart. Vanuit deze ruimte zijn er twee glazen puien in de wand achter het orgel gemonteerd, zodat vanaf de verdieping zicht is op het kerkschip. Ook de hal is toen aangepakt: twee nieuwe toiletten, een glazen tochtdeur en het schilderwerk is vernieuwd.
De kerk wordt verwarmd door middel van twee CV ketels op gas. De radiatoren op de muren zijn verwijderd. ‘Dit geeft een rustiger aanblik. En er zijn drie verwarmingsventilatoren opgehangen aan het gewelf tussen de trekspanten. Om warmteverlies via het gewelf en het dak te reduceren is in 2013 het gewelf boven afgedekt met een doek’, aldus het PC-lid.
In datzelfde jaar is het stucwerk op de muren in de kerk tot een hoogte van bijna 2,5 meter afgebikt, en van een nieuwe stuclaag voorzien. Dit in verband met schimmels, loslaten verflaag en het verschijnen van lelijke plekken op de witte muren, als gevolg van optrekkend vocht. Aan de buitenzijde is rond de kerk een grindbak aangelegd, voor een betere waterafvoer. De kerk heeft namelijk geen goten.
In 2015 is met aansturing en financiering door de stichting en fondsen een deel van de dakspanten, gordingen en sporen vervangen door nieuw eiken delen. Ook is er toen WIFI in de kerk gerealiseerd. Twee jaar later is het Albertus van Gruisen orgel uit 1799, eveneens met aansturing en financiering door de stichting en fondsen gerestaureerd. Het schilderwerk van alle houten zichtdelen van het orgel is gerestaureerd. De plaatselijke commissie heeft vanaf 1994 gespaard en daarmee financieel een substantiële bijdrage kunnen leveren.
Van den Boogaart: ‘We zijn nu bezig om samen met Nijkleaster en de Protestantse gemeente Westerwird via Ziggo een vaste kabelverbinding in de kerk te realiseren. Het WIFI systeem is verouderd en moet worden vernieuwd, maar we kiezen voor een vaste kabelverbinding om vanuit de kerk diensten te kunnen streamen.’
Het kerkje in Kortezwaag (Gorredijk) staat bekend om de ‘Preek van de Leek”. Graag houden mensen van diverse pluimage daar een lezing over een onderwerp wat hen aan het hart ligt.
Omdat er nu geen bezoekers ontvangen kunnen worden, heeft de plaatselijke commissie een alternatief bedacht om toch iets te kunnen bieden aan het publiek.
In samenwerking met SA!Media zijn er een drietal ontmoetingen georganiseerd met ‘oud-lekenprekers’. Zij worden geïnterviewd door Arend Wanenga van SA!Media. De interviews zijn via een podcast te beluisteren.
Op zondag 11 april is de beurt aan Jan Dirk van der Zee, directeur amateurvoetbal van de KNVB. U kunt vanaf 11.00 uur via deze link https://sa24.nl/lekeprekers/ het interview afspelen.
Op zondag 18 april komt Jan Oudeboon, onderwijsadviseur, aan het woord en als laatste op 25 april, Gerk Jan Rinsma, eigenaar van Rinsma Fashion.
Veel luisterplezier gewenst!
Willem de Graaf is onze bouwkundig expert en werkt inmiddels twaalf jaar voor de stichting. Hij houdt zich bezig met het beheer, onderhoud en restauratie van kerken. Hij schrijft onderhouds- en restauratieplannen en zorgt ervoor dat het uitvoerende werk wordt gedaan met behulp van heel veel specialisten. Want werken aan monumentale kerken vereist expertise. Maar ook voor het vervangen van een slot of een klemmende deur komt Willem in actie.
Willem zit al meer dan veertig jaar in het vak. Begonnen op jonge leeftijd bij zijn vader in het restauratiebedrijf waar hij in de praktijk het vak leerde en in de avonduren een studie volgde. Vanuit de praktijk werkte hij zich op van timmerman en metselaar naar uitvoerder tot projectleider. Ook is hij drie jaar docent geweest aan de Friese Poort. Op zijn veertigste besluit hij als bouwkundig expert voor zichzelf te beginnen.
Willem heeft een enorme schat aan kennis en ervaring. Kennis die hij heeft opgedaan in de praktijk, maar hij heeft ook veel gelezen en maakt gebruik van de kennis van andere specialisten. Hij doet het werk niet alleen. ‘Ik heb een groot netwerk. Dat komt goed van pas. Alles wat je aanraakt in onze kerken is namelijk van monumentale waarde. Van het schilderwerk tot de gebrandschilderde ramen, kozijn, vloeren en banken. Zeker bij restauraties kijken verschillende specialisten met mij mee hoe we het het beste aan kunnen pakken.’
De afgelopen jaren heeft Willem drie grote restauraties voorbereid en begeleid: Dedgum, Wier en Augsbuurt. Maar hij kan ook blij worden van het restaureren van een kansel, een toren of het retoucheren van een orgel. Of het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden: alles is een specialisatie en is mooi om te doen. Willem: ‘Geen kerk is gelijk. Iedere kerk heeft unieke en mooie elementen. Al het werk is een uitdaging en dat maakt mijn werk zo leuk. Het is een eer dat ik mijn monumentale kennis en zienswijze op deze manier in de praktijk kan brengen.’
Het schrijven van restauratieplannen is een andere tak van sport dan onderhoudsplannen. Maar beide keren gaat het erom dat de kerk er goed en mooi bij staat. ‘We doen niet meer dan noodzakelijk. Het doel is niet om een kerk te pimpen.’ Ook het aanpassen van een kerk binnen de monumentale kaders zodat het nog beter gebruikt kan worden hoort bij Willem zijn werk. Zoals het inbouwen van een pantry of toilet. ‘Het moet altijd passen binnen de stijl van een kerk.’
Naast restauratie en onderhoud zijn er ook kleinere klussen, zoals het vervangen van een lamp in de nok van de kerk of het vervangen van een scharnier. Dat is minstens zo belangrijk en voor Willem net zo waardevol. Willem: ‘Wat ook enorm waardevol is, zijn alle vrijwilligers die op onze kerken passen en aan de bel trekken als er wat is op het gebied van onderhoud. Het is voor mij onbegonnen werk om iedere week bij alle kerken langs te gaan. De vrijwilligers verdienen daarom een groot applaus.’
Al twaalf jaar is geen dag hetzelfde voor Willem. ‘We hebben de afgelopen jaren zoveel mooie dingen gedaan en resultaten geboekt met onze prachtige kerken. Dat is de grootste beloning van mijn werk. Dan riid ik oan it ein fan de dei bliid nei hûs ta.’
Omrop Fryslân zendt live via televisie en website zes kerkdiensten uit vanuit onze prachtige Romaanse Redbadtsjerke uit de 12e eeuw in Jorwert. De eerste is vandaag, donderdag 1 april en ook vrijdag 2 april om 19.00u is er een kerkdienst. De volgende kerkdienst vanuit Jorwert is zondag 4 april om 10.00u. De laatste is zondag 25 april om 10.00u.
Vanwege de coronacrisis zendt Omrop Fryslân al een jaar lang iedere zondag vanuit een kerk in Friesland een dienst uit zodat mensen dit thuis kunnen volgen. De dienst online volgen? Dat kan via deze link.
Meer informatie over de vieringen vanuit de kerk in Jorwert is hier te vinden.
Geanne Panstra is 22 jaar en studeert Vastgoed & Makelaardij aan de Hanze Hogeschool in Groningen. Als vierdejaarsstudent klopte ze bij de stichting aan voor haar afstudeerstage. Sinds februari dit jaar doet ze onderzoek naar het rendement van kerken in relatie tot de meegeefsom van kerkelijke gemeenten. ‘Het is een interessante stage, omdat het onderzoek geen doorsnee opdracht is. Wanneer krijg je nou geld mee als je vastgoed koopt?’
‘Mijn vader attendeerde me op de stichting’, vertelt Geanne. ‘Hij is organist. Tijdens de overdracht van de kerk in Koarnjum aan de stichting speelde hij op het orgel. Ik was direct enthousiast omdat monumentale panden anders zijn dan bedrijfsgebouwen of woonhuizen. Dat maakte mij nieuwsgierig.’
Tijdens haar afstudeeropdracht hoopt ze de stichting en kerkgemeenten meer handvatten en mogelijkheden te bieden voor een overname. ‘Nu lukt het financieel niet altijd. De meegeefsom wordt namelijk bepaald op basis van een aantal factoren, met name de bouwkundige staat van een kerk. Het gebruik van kerken wordt daarin niet meegenomen.’
De vraag is: hoe kan de toekomstige bestemming van een (leegstaand) kerkgebouw in de vaststelling van de meegeefsom worden meegenomen? Door haar onderzoek hoopt ze meer inzicht te krijgen in de berekeningen die worden gemaakt. En of het rendement van kerken mogelijk van invloed kan zijn op de meegeefsom.
Haar woonplaats Britsum is de thuisbasis voor zowel studie als stage. ‘Het is heel stil en onpersoonlijk, maar gelukkig bieden telefoon en teams uitkomst. Ik volg online les en dat gaat prima. Ook mijn stage doe ik volledig vanuit huis. Wel heb ik iedere week contact met Rommie en Hester over de voortgang en met alle vragen die ik heb, kan ik bij hen terecht.
Geanne haar stage loopt tot de zomer. Daarna wil ze gaan werken. Ze weet nog niet precies waar en wat ze wil doen. ‘Het is een brede studie. Je leert veel van diverse vakgebieden’, aldus Geanne. Vastgoedrecht en het taxeren van woningen en objecten vindt ze zeer interessant. Wel jammer dat ze na haar studie niet meteen als zelfstandig makelaar of taxateur aan de slag kan. Daarvoor moet ze eerst haar master halen of het werk in de praktijk leren. Ze gaat voor het laatste.
Onze 14e eeuwse Sint Gertrudiskerk in Peins doet deze week dienst als residentie voor twee jonge kunstenaars in het kader van Kompost, een productie van Popfabryk en New Noardic Wave.
Kompost is een tijdelijke, experimentele vrijplaats voor beeldmakers en geluidskunstenaars in of uit Friesland. Voor elke editie worden twee kunstenaars uitgenodigd om samen te werken aan een compositie op een unieke locatie in Friesland. De makers verblijven er een week lang, zowel overdag als ’s nachts.
Er zijn, verspreid over het jaar, in totaal vier edities van Kompost. Alle vier vinden ze plaats in verschillende kerken van de stichting. Peins is de eerste residentie. De stichting stimuleert het gebruik van de kerken en biedt ruimte om culturele activiteiten zoals Kompost te ontplooien.
Het is goed toeven in de eeuwenoude kerk en de kunstenaars laten zich inspireren door de bijzondere atmosfeer en de rust en stilte. Zondagmiddag presenteren zij, in eigen kleine kring, het eindresultaat.
Als de kunstenaars vertrokken zijn doet de kerk weer dienst als refugio: eenvoudige overnachtingsplaats voor pelgrims of fietsers en wandelaars.
De tentoonstelling ‘Rondje om de kerk’ in het Fries Museum, is vanaf nu deels online te bewonderen. De tentoonstelling is speciaal samengesteld voor het 50-jarig jubileum van de stichting vorig jaar. Gezien de coronamaatregelen hebben weinig mensen deze tentoonstelling kunnen bezoeken. Daarom is er een half uur durende online rondleiding gemaakt waar een aantal unieke afbeeldingen van en voorwerpen uit kerken worden uitgelicht. Bekijk de rondleiding hier.
Conservator oude kunst Marlies Stoter van het Fries Museum stelde de expositie samen. De expositie bestaat uit diverse tekeningen, prenten en oude foto’s van kerken in Friesland. En dan vooral van de verdwenen kerken of kerken die later aangepast zijn. Deze beelden zijn nog niet eerder vertoond. Dankzij die tekeningen en prenten is nog te zien hoe de verbouwde of verdwenen kerken er in vroegere tijden uitzagen. Alleen al van de bedehuizen van de stichting heeft het museum 800 afbeeldingen. Alle afbeeldingen tentoonstellen is onmogelijk, daarom is er beamerpresentatie met 170 afbeeldingen van de huidige 54 kerken van de stichting.
In de schatkamers van het Fries Museum liggen ook heel veel voorwerpen die afkomstig zijn uit kerken. Voorwerpen die allemaal een bijzonder verhaal kennen. Ook een aantal daarvan is tentoongesteld en te zien in de online rondleiding, zoals een bijzondere 17e eeuwse kerkbank uit de kerk van Hegebeintum. Twee bijzondere zilveren kelken uit de afgebroken Sint-Vituskerk en de enorme kanselbijbel uit 1714 van de Johanneskerk uit Britsum die de stichting terug moest kopen nadat deze uit de kluis was gestolen.
De tentoonstelling ‘Rondje om de kerk’ maakt onderdeel uit van de presentatie ‘Ferhaal fan Fryslân’ van het Fries Museum die nu online te ontdekken zijn via virtueletour.ferhaalfanfryslan.nl. Naast de vaste opstelling zijn ook verschillende wisselpresentaties uit het Fries Museum te bekijken in een 360 graden omgeving. De tentoonstellingen zijn op een pc, tablet of smartphone te bekijken.
Er wordt nog steeds druk gewerkt aan de kerk in Augsbuurt. Even een korte update over deze bijzondere restauratie. ‘We zitten in de afbouwfase’, vertelt bouwkundig expert Willem de Graaf. De fundering is helemaal klaar en de vloer is hersteld aan de binnenkant. De steigers aan de buitenkant zijn weg zodat de schoonheid van de kerk weer tot zijn recht komt. ‘De stukadoor en de schilder kunnen nu binnen aan de slag’, vervolgt De Graaf. ‘Ook komt er nieuw sanitair en gaan we aan de slag met de pantry.’
In november vorig jaar werd de eerste mijlpaal voor de kerk bereikt: een compleet nieuwe fundering onder het schip van de kerk. Maar liefst vijftig stalen palen, gevuld met beton, gingen de grond in. Zowel in de kerk als buiten de kerk. Deze palen zijn per twee met elkaar en de kerkmuur verbonden. Een bijzondere constructie.
