Geslaagde gezamenlijke activiteit met Tsjerkepaad in Dedgum

Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken organiseerden op 13 juli een bijzonder gezamenlijk programma. Dit programma vond plaats in de geheel vernieuwde kerk van Dedgum.

Voor de bezoekers was er de mogelijkheid om deze kerk van binnen en buiten te bekijken. Om 15.00 uur begon het programma met bijdragen van Bert Looper (directeur van Tresoar) over ‘kerk en kunst’ en Jannie Brandsma (muziek en zang). Gerko Last van de Stichting Alde Fryske Tsjerken vertelde over de restauratie en vernieuwing van het kerkgebouw.

 

Beide organisaties kijken terug op een bijzonder geslaagde middag. De kerk van Dedgum zat bomvol en de belangstellenden waren enthousiast over alle bijdragen.

Ook volgend jaar houden beide Stichtingen weer een gezamenlijk programma. Het thema voor volgend jaar wordt 'Jouw kerk, jouw verhaal'. Dat wordt ook het jubileumthema van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, die volgend jaar 50 jaar bestaat.

Foto's: Joke Bakker/SAFT

Tsjerkepaad dit jaar met als thema 'Kerk en kunst'

Tsjerkepaad heeft dit jaar als thema 'Kerk en kunst'. Ook veel kerken van onze Stichting stellen dit jaar in juli, augustus en september de deuren open voor het publiek.

Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken werken graag samen. Beide organisaties hebben hetzelfde doel: mensen laten beleven hoe bijzonder de Friese kerken zijn. Onze Stichting is blij met het thema van dit jaar. Veel kerken zijn kunstwerken op zichzelf; bovendien ligt, staat en hangt in veel kerken kunsthistorisch bezit dat zeer de moeite waard is om te bekijken.

Op zaterdag 13 juli organiseren onze Stichting en Tsjerkepaad een gezamenlijke bijeenkomst in de kerk van Dedgum, met als spreker Bert Looper van Tresoar. Dit belooft een bijzondere dag te worden, waarin de bezoekers ook kunnen genieten van de prachtig gerestaureerde kerk van Dedgum.

De officiële opening van Tsjerkepaad is op zaterdag 29 juni in de Michaelskerk in Anjum. Tsjerkepaad duurt tot en met 14 september. Dan is de officiële sluiting in de Rooms-Katholieke kerk van Blauwhuis. 

Kerk Dedgum feestelijk in gebruik genomen

Met een prachtig feest is afgelopen vrijdag en zaterdag gevierd dat de kerk van Dedgum er weer prachtig bij staat. De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft voor ongeveer acht ton in het gebouw geïnvesteerd. Het resultaat is een prachtige kerkzaal, met dorpshuis-functie, Bêd & Brochje én een uitkijkpunt vanaf de toren.

Honderden mensen kwamen vrijdag en zaterdag langs om het resultaat te bewonderen. De kerk werd officieel geopend door gedeputeerde Kramer van de provincie Fryslân. Ook wethouder Stella van Gent van de gemeente Súdwest-Fryslân was erbij aanwezig. Zowel de provincie als de gemeente hebben ruimhartig bijgedragen aan de restauratie.

Vrijdag was de officiële opening, zaterdag was er een Open Dag voor alle belangstellenden. Daar kwamen bijna driehonderd mensen op af, waardoor het zaterdag een drukte van belang was in Dedgum.

 

 

Orgel Britsum na restauratie opnieuw in gebruik genomen

Op zondag 19 mei 2019 is het volledig gerestaureerde orgel van de Johanneskerk in Britsum opnieuw in gebruik genomen. Tijdens een druk bezochte bijeenkomst vertelde directeur Bert Yedema van Orgelmakerij Bakker & Timmenga over wat er aan het orgel is gerestaureerd. Organist Theo Jellema liet met zijn indrukwekkende orgelspel horen wat het orgel in Britsum allemaal voor klanken in zich heeft. We kijken terug op een bijzonder geslaagde middag.

Onze Plaatselijke Commissie in Britsum organiseert op zaterdag 25 mei 2019 van 15.00 – 16.30 uur een open middag voor orgelliefhebbers. Er is dan gelegenheid voor max. 6 personen om het orgel p.p. 10 min. te bespelen. Voor aanmelding en informatie over deze orgelmiddag kunt u contact opnemen met Rina Sijtsma, tel: 06-54922701 of per mail: rinasijtsma@gmail.com.

Afscheidsconcert Libbene Stiennen

Vrijdagavond 5 april jongstleden heeft Piter Wilkens samen met zijn muzikanten Willo de Bildt en Ytzen Peterson officieel de allerlaatste voorstelling van het muzikale programma "Libbene Stiennen" ten tonele gebracht in De Lawei in Drachten. Het programma is in 2015 op verzoek van de stichting Alde Fryske Tsjerken ter ere van het 45-jarig SAFT-jubileum in dat jaar door Wilkens op CD uitgebracht.

In de afgelopen 3,5 jaar dat Wilkens en zijn muzikanten met deze voorstelling door de provincie hebben getourd, hebben zij gemiddeld meer dan 1 x per maand een kerk of theater vol luisteraars in vervoering gebracht met de prachtige melodieën en teksten. 

De Stichting is Piter Wilkens dankbaar voor de wijze waarop hij zijn liefde voor de kerken heeft omgezet in tekst en muziek. Een waardevolle ode aan ons Fries kerkelijk erfgoed en daarmee aan het werk van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. 

 

 

Geanimeerde bijeenkomst over rouwborden Hegebeintum

Op donderdag 4 april hebben we genoten van een prachtige bijeenkomst in Hegebeintum, waar we met donateurs en belangstellenden de gerestaureerde rouwborden in de kerk hebben bewonderd.

Restaurateur Randolph Algera gaf tekst en uitleg over de keuzes die zijn gemaakt bij het restaureren van de 16 borden die de kerk rijk is.

We kijken terug op een prachtige bijeenkomst. Hartelijk dank aan alle vrijwilligers van het bezoekerscentrum aan de voet van de terp. En hebt u de wandborden nog niet gezien? Dan raden we u van harte aan binnenkort eens een kijkje te gaan nemen in de kerk. De gidsen ontvangen u met open armen.

Weekblad Actief maakte een video-verslag. Deze is hier te bekijken.

Adellijke grafbeelden Holwerd onthuld

Vrijdagmiddag 29 maart was het dan eindelijk zover: de onthulling van de twee adellijke grafbeelden in de kerk van Holwerd. Al vele tientallen jaren was het de grote wens van de kerkrentmeesters de beelden terug te laten keren naar hun oorspronkelijke plaats. Na een oproep van wijlen Sytze ten Hoeve kwam het in een stroomversnelling waarbij het Fries Museum uiteindelijk de beelden in bruikleen heeft gegeven.

In 2017 volgde de gelukkige ontdekking van de namen van de twee afgebeelde personen. Het gaat hier namelijk om kolonel Hessel Meckema van Aylva (1608-1660) en zijn Oostenrijkse vrouw Elisabeth von Althann (1597-1663). De beelden zijn afkomstig van een veel groter grafmonument die op deze plaats heeft gestaan, maar die omstreeks 1795 uit de kerk zal zijn verwijderd. Hierna leden de twee beelden een zwervend bestaand in de omgeving, voordat ze in het depot van het Fries Museum terechtkwamen.

Na het openingswoord van voorzitter Alde Fryske Tsjerken Jan Kersbergen, hield professor dr. Yme Kuiper een interessante lezing over Hessel, zijn militaire carrière en de zandstenen beelden.
Hij liet via een powerpointpresentatie zien dat dit monument met knielende figuren voor Friese begrippen uitzonderlijk was, maar prima paste in een traditie in Nederland.

Vervolgens kreeg directeur Kris Callens van het Fries Museum het woord, waarna hij gezamenlijk met Jan Kersbergen de beelden onthulde.

De aanwezigen konden hierna nog even napraten onder het genot van een consumptie, wat weer goed verzorgd was door de lokale beheerscommissie.

Tekst: André Buwalda

Foto's: Rommie van der Heide & Jan de Boer

 

Veel bezoekers tijdens Voorjaarsexcursie in Noardeast-Fryslân

De excursiecommissie van Alde Fryske Tsjerken organiseerde zaterdag een voorjaarsexcursie langs een drietal kerken in de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân. De kerken van Nes, Metslawier en Ternaard konden op veel bezoekende donateurs en overige belangstellenden rekenen. 

Rond de 140 bezoekers werden door gemeenteleden ontvangen met koffie en iets lekkers in de zestiende-eeuwse, laatgotische Grutte Tsjerke van Ternaard. Hier gaf Liuwe van der Meer verschillende interessante vertellingen over het grotendeels uit kloostermoppen opgetrokken kerkgebouw, het kerkgebouw heeft een eenbeukig schip met een vijfzijdige koorsluiting. De steunberen zijn in 1792 vernieuwd.

De in 2000 weer blootgelegde zerkenvloer toont fraaie zestiende- en zeventiende-eeuwse zerken. In de zeventiende eeuw schonk Douwe II van Aylva de toenmalige Nederlands Hervormde gemeente een orgel door Bader gebouwd dat in 1864 vervangen werd door een orgel van de firma Van Dam. De hoofdwerkkast met zijn unieke houtsnijwerk en geflankeerd door 32 houtenwapenborden is wel behouden. De preekstoel en de herenbank voor de familie Aylva, die eigenaar was van de Ayvla State en de Herwey State, dateren uit de zeventiende eeuw. De in neoclassicistische stijl gebouwde toren heeft de oude zadeldaktoren in 1871 vervangen.

17de -eeuws interieur

Veel mensen kwamen met vragen over de typen bouwstijlen en gebruikte materialen. Zo is het op de dag van vandaag waarom de kerk van Ternaard zo’n groot Baderorgel bezit, nu recentelijk een van Dam binnenwerk! Ok in die tijd was de kerk van Ternaard een rijke gemeente, en met de inbreng van de van Aylva’s had men ook geen probleem. Maar waarom een orgel die men in tijd in een kerk van Leeuwarden of een andere grote stad verwachte. Het antwoord hierop is en blijft een vraag! Er is hierover geen documentatie te vinden. Maar dat het een mooi orgel is werd door de bezoekers zeer gewaardeerd. Verder is het kerkgebouw en interieur goed bewaard en origineel gebleven, ‘je kan er bij wijze van spreken zo een film uit de tijd van Rembrandt in opnemen’. Aldus Liuwe van der Meer.

Rondje Noardeast-Fryslân

De excursie leden die een dag arrangement hadden geboekt kregen hierna een lunch in Herberg de Waard van Ternaard, daarna vertrokken zij per bus naar Nes waar de uit twaalfde eeuw stammende Johanneskerk op hun bezoek kon rekenen. De laatste kerk van bezichtiging was de Doarpstsjerke van Metslawier, een zaalkerk uit 1776 gebouwd op een wierterrein waar in de middeleeuwen een voormalige kerk stond. In deze kerk was ook de sluiting van excursie met een vertelling van Piet Wouda over Balthasar Bekker ‘De betoverende wereld’, begeleid door orgelmuziek van Jaap Sake Heeringa.

Verslag en foto: Bote Sape Schoorstra

 

 

Onthulling en lezing ridderbeelden Holwerd op 29 maart 2019

Op 29 maart 2019 worden de de ridderbeelden in de Sint Willibrorduskerk van Holwerd onthuld door Kris Callens, directeur van het Fries Museum. Tijdens die bijeenkomst is er ook een lezing door Prof. dr. Yme Kuiper over de Adellijke memoriecultuur in Friesland in de Gouden Eeuw. U bent hiervoor van harte uitgenodigd.

Tien jaar geleden nam de Stichting Alde Fryske Tsjerken de Sint Willibrorduskerk in Holwerd in eigendom over van de Hervormde Gemeente Holwerd. Bij die gelegenheid pleitte ons algemeen bestuurslid Sytse ten Hoeve voor de terugkeer van de ridderbeelden van de familie Van Aylva naar de kerk waar ze ooit voor gemaakt waren.

Deze beelden, een knielende ridder en zijn echtgenote, dateren uit het midden van de zeventiende eeuw. Ze stonden op het familiegraf van de Van Aylva’s, een roemrijke adellijke familie uit Holwerd, in de voorganger van de huidige kerk. Bij de nieuwbouw van de kerk in 1776-1781 werd om het praalgraf van de Van Aylva’s heen gebouwd. Een kleine twintig jaar later werden de beelden in de Franse tijd (rond 1795) uit de kerk verwijderd. Na lange omzwervingen belandden ze uiteindelijk in het Fries Museum, waar ze de laatste jaren in depot lagen opgeslagen.

Tien jaar na de overname kunnen we de wens van de op 1 januari 2016 overleden Sytse ten Hoeve in vervulling laten gaan. De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft de beide beelden in langdurig bruikleen gekregen van het Fries Museum en laten terugplaatsen in de Sint Willibrorduskerk, naar een ontwerp van architectenbureau Kijlstra en Brouwer uit Beetsterzwaag.

Lezing Adellijke memoriecultuur in Friesland in de Gouden Eeuw

Over het grafmonument van het echtpaar Aylva in Holwerd

Spreker: Prof. dr. Yme Kuiper, em. bijzonder hoogleraar Faculteit Letteren, RU Groningen

Toelichting: Qua aantal grietmansposten en hoge militaire ambten behoorde het geslacht (Van) Aylva tot de meest invloedrijke en vooraanstaande adel in Friesland in de zeventiende eeuw.

Zijn hoge maatschappelijke positie kon op verschillende manier worden getoond. Dit thema vormt een belangrijk onderdeel van een powerpointlezing naar aanleiding van de herplaatsing van de grafbeelden in de kerk van Holwerd. Wie waren de afgebeelde personen? Hoe uniek zijn hun grafbeelden?

Programma Lezing en Onthulling vrijdag 29 maart 2019

Het officiële gedeelte begint om 15.00 uur, vooraf is er gelegenheid om een kop koffie te drinken

-          Welkom door Jan Kersbergen, voorzitter Stichting Alde Fryske Tsjerken

-          Lezing door Yme Kuiper, em. bijzonder hoogleraar Faculteit Letteren, RU Groningen

-          Onthulling door Kris Callens, directeur Fries Museum, Leeuwarden

-          Hapje en drankje na afloop

 

Aanmelden

In verband met de catering wordt u verzocht om zich vooraf aan te melden. Dat kan tot uiterlijk dinsdag 26 maart 2019 via info@aldefrysketsjerken.nl of telefoon: 058-2139666

Laatste uitvoering van Libbene Stiennen

Op vrijdagavond 5 april brengt Piter Wilkens samen met zijn vaste begeleiders Ytzen Peterson en Willo de Bildt voor de laatste keer het programma “Libbene Stiennen” ten tonele.

In 2015 heeft Piter Wilkens de muziekvoorstelling Libbene Stiennen gemaakt ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Libbene Stiennen is een lofzang geworden op de authentieke middeleeuwse dorpskerk en de belangrijke, onmisbare plek van de ‘tsjerke’ in het Friese landschap. Pareltjes, door Piter op luchtige wijze aan elkaar gesproken.

Deze laatste uitvoering is in de Lawei in Drachten. Kaarten zijn hier te reserveren.

Winter Tour Roon Staal begint in Mariakerk Gorredijk

Met een nieuw programma begint zanger en pianist Roon Staal op 7 februari in de Mariakerk in Kortezwaag Leijen zijn nieuwe Winter Tour. De tour eindigt op 25 februari in Zoetermeer en doet in totaal 7 provincies aan.

In 2019 staan 3 nieuwe album releases op het programma: ten eerste zijn album 'A New Door Opens' met daarop piano composities van eigen hand zoals het gelijknamige titelnummer maar ook 'Anthem For All' en 'The Land Where We Dance'. Dit album neemt Staal in januari op in Japan waar hij het afgelopen jaar meerdere concerten gaf.

Later in 2019 wordt een nieuw album verwacht met veel nieuwe coversongs waaronder werk van John Lennon (Across The Universe), Boudewijn de Groot en Gilbert O'Sullivan. Tenslotte zal aan het einde van het jaar een tweede kerstalbum verschijnen in navolging van zijn eerste 'Christmas Album'.

Staal geeft tussen de touren in Nederland door ook optredens in het verre oosten van Rusland (Vladivostok) en Japan. De zanger weet met zijn warme stem en prachtige pianospel het publiek steeds weer te raken met prachtige vertolkingen van zijn eigen composities en werk van andere componisten. Naast bekende eigen songs als Weet Waarom Je Leeft, Promise en In The Silence Of Light zullen ook zijn bekendere cover werken als Help Me Through The Night, Pie Jesu en Stay With Me 'Till The Morning niet ontbreken.

Alle informatie m.b.t. de Winter Tour en het concert te Gorredijk kunt u vinden op de website www.roonstaal.com Toegangskaarten kunnen hier online besteld worden of telefonisch via 06-30025992 en kosten € 17,50 per stuk.  Aanvangstijd concert is 20.00 uur. De deuren zijn een half uur voor aanvang van het concert geopend.

Van Harenskerk op tv in serie over Rembrandt

De Van Harenskerk in Sint Annaparochie komt op de landelijke televisie. Voor een serie over de schilder Rembrandt zijn opnames gemaakt in deze kerk. In de voorloper van de huidige kerk zijn Rembrandt en Saskia van Uylenburgh getrouwd.

Dit jaar staat Nederland in het teken van Rembrandt en de Gouden Eeuw. Aanleiding is de 350e sterfdag van onze beroemdste Hollandse Meester. Mede om deze reden is er ook een grote tentoonstelling in het Fries Museum.

Door zijn jarenlange passie voor Rembrandt laat Jan Six - nazaat van Rembrandts goede vriend Jan Six 1e - de kijkers aan de start van het Rembrandtjaar met een andere blik kijken naar het imposante oeuvre van de grootste schilder uit de Gouden Eeuw.

Zo bleek Rembrandt dol op drama. Ook vertelt Six over Rembrandts nietsontziende blik op de vrouwen om hem heen. En wist u dat hij de kunst van zijn voorgangers letterlijk afkeek? Iedere aflevering komt een nieuw onderwerp aan bod: Rembrandt als denker, Rembrandt als dief, Rembrandt als voyeur, Rembrandt als regisseur en Rembrandt als vader.
 
Six over Rembrandt, van woensdag 30 januari t/m 1 februari om 22.45 uur bij AVROTROS op NPO 2
Six over Rembrandt, 2 en 3 februari om 22.30 uur bij AVROTROS op NPO 2

De aflevering over de Van Harenskerk in Sint Annaparochie is hier te zien.

Podiumtour

Podiumtour is een nieuw initiatief van het impresariaat van de stichting Alde Fryske Tsjerken. Tijdens Podiumtour kan het publiek gedurende een aantal maanden genieten van een muzikant, acteur of spreker die de gelegenheid krijgt in een geselecteerd aantal kerken, verspreid over de provincie, op te treden.

Anne-Goaitske Breteler, 23 jaar jong, afkomstig uit Nes, mag het spits afbijten met haar lezing over de walvisvaarders.

Op 14 juni 2018 heeft Anne-Goaitske haar debuut 'De traanjagers, herinneringen van naoorlogse walvisvaarders' uitgebracht bij de Amsterdam University Press. In het boek beschrijft zij op fraaie wijze de herinneringen van oud-walvisvaarders die allemaal, net na de Tweede Wereldoorlog, mee zijn gegaan op de reizen richting de Zuidpool. De sfeer aan boord en de avonturen in de havens passeren de revue evenals de walvisjacht zelf, maar ook de twijfel en ambivalentie die tot op de dag van vandaag als een schaduw over deze herinneringen hangen.

Nu het boek verschenen is, geeft Anne-Goaitske door heel Nederland lezingen over dit onderwerp. In haar lezing bespreekt zij niet alleen deze vergeten geschiedenis aan de hand van de reisverhalen van de mannen die ze sprak, maar ze laat het tevens zien met originele foto's en film-fragmenten. 

De recensies over haar tot nu toe gehouden lezingen zijn lovend.

Data van de lezingen (entree € 7,50):

20 januari      15.30 uur      Mariakerk Boer

27 januari      15.00 uur      Mariakerk Bears

3 februari       14.30 uur     Dorpskerk Gaast

3 maart          15.30 uur      Van Harenskerk St. Annaparochie

10 maart        15.30 uur      Mariakerk Blessum

13 maart        20.00 uur      Nicolaaskerk Swichum

6 april             20.00 uur      St. Genovevakerk Jelsum

14 april           15.00 uur      St. Hippolytuskerk Olterterp

19 mei            15.00 uur      Ioannis Theaterkerk Wier

Naar Rembrandt & Saskia? Bezoek dan ook Sint Annaparochie!

Bezoekt u een dezer weken de Rembrandt & Saskia tentoonstelling in het Fries Museum? Dan is het ook leuk om een kijkje te nemen in Sint Annaparochie. Daar trouwde het echtpaar. 
Niet in de huidige kerk, dat moeten we eerlijk toegeven. Op de plaats van de huidige kerk stond een eenvoudig stenen kerkje met een toren. Deze kerk heeft dienst gedaan tot 1682. Het huwelijk van Rembrandt van Rijn en Saskia van Uylenburgh in 1634 heeft dus in de oude kerk plaatsgevonden. U kunt daar hier meer over lezen én horen.
De kerk van Sint Annaparochie is het bezoeken meer dan waard. Op deze pagina vindt u achtergrondinformatie over de kerk en kunt u luisteren naar verhalen die over deze kerk zijn geschreven. Hier is ook het sleuteladres  te vinden, zodat u de kerk van binnen kunt bekijken als deze gesloten is.
Een speciale route langs álle bezienswaardigheden rondom Saskia en Rembrandt kunt u hier bekijken.

Na vijftig jaar weer kerkdienst in Bonifatiuskerk Ter Idzard

Het was een bijzonder moment: in het volle Bonifatius kerkje in Ter Idzard was zondagmorgen een speciale kerkdienst van de PKN gemeente Olde- en Nijeholtpade en Oldeholtwolde. Het is zo’n 50 jaar geleden dat in deze kerk, eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, een kerkdienst werd gehouden door de toenmalige kerkelijke gemeente Ter Idzard/Oldeholtwolde.

Deze bijzondere dienst was ter gelegenheid van de afsluiting van het theaterproject ‘De tael van et hatte’, als onderdeel van LF2018 Under de Toer. En verder ter gelegenheid van de restauratie van het kabinetorgeltje uit 1895. Voorganger was Ds. Paul den Hollander uit Oldeholtwolde. Tijdens de kerkdienst speelde Henk van der Bij uit Wijnjewoude speelde op het orgel. Aan het begin van de kerkdienst luidde Popke Oosterhof, lid van commissie van het kerkje, de klok.

De huidige kerk, die gewijd is aan de heilige Bonifatius, dateert  uit de periode 1423 -1455. De bisschop van Utrecht, Rudolf van Diepholt, schonk in die tijd een aflaat van 40 dagen aan allen die binnen een jaar een bijdrage gaven aan het kerkbestuur van Idzardia voor de bouw van de kerk. Evenals andere kerken in Weststellingwerf had de kerk van Ter Idzard als dochter- of kleindochterkerk een bijzondere band met de aloude aan Sint Clemens gewijde moederkerk van Steenwijk.

In 1903 is het gebouw grondig gewijzigd. In dat jaar is de huidige toren aan de kerk gebouwd, zonder spits. De spits is pas op de toren geplaatst in 1926 door de gebr. Scheenstra voor een bedrag van 1475 gulden. In 2009-2010 is de kerk grondig gerestaureerd.

(Foto's en tekst: Lenus van der Broek)

Monstrans Viglius van Aytta tijdelijk te zien in Tresoar

Een der beroemdste Friezen aller tijden, Viglius van Aytta, heeft eindelijk een standbeeld in Leeuwarden gekregen. Op vrijdag 19 oktober werd het voor de Kanselarij onthuld door Herman van Rompuy, van 2010 tot 2014 voorzitter van de Europese Raad.

De Nicolaaskerk van Swichum, sinds 1995 eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, is in de dertiende eeuw gebouwd. Vermoedelijk werd dit mede mogelijk gemaakt door schenkingen van de hoofdelingenfamilies Van Aytta en Wiarda.
De vader van Viglius was  herenboer in Barrahûs, een gehucht even ten westen van Swichum. Viglius zelf werd in 1507 geboren en overleed in 1577. Hij klom onder Karel V op tot de hoogste ambten in het bestuursapparaat van de Nederlanden.
Na zijn dood werd hij bijgezet in de Sint-Baafskathedraal in Gent. Het had echter niet veel gescheeld of hij was in de Nicolaaskerk van Swichum begraven. In zijn testament had hij dat namelijk laten vastleggen, als hij tenminste tijdens een bezoek aan zijn geliefde Friesland zou komen te overlijden. Wie zijn indrukwekkende praalgraf nu wil zien, zal naar Vlaanderen moeten afreizen.
Ter gelegenheid van de onthulling van het standbeeld van Viglius heeft Tresoar een expositie aan hem gewijd van 19 oktober tot en met 6 januari 2019. Eén van de grootste verrassingen die daar te zien is, is een schitterende verguld zilveren monstrans die in 1561 hoogstwaarschijnlijk door Viglius van Aytta zelf aan de Nicolaaskerk van Swichum geschonken is.
In een monstrans die vóór in de kerk op het altaar stond, wordt een geconsacreerde hostie bewaard. Dit liturgische pronkstuk, waarvan het bestaan zelfs de grootste Vigliuskenners was ontgaan, is voor de expositie in bruikleen ter beschikking gesteld door het Bisdom Haarlem-Amsterdam.
In het decembernummer van ons magazine Alde Fryske Tsjerken dat vlak voor de Kerst verscheen, is de geschiedenis van de monstrans uitgebreid beschreven door historicus en redactielid Oebele Vries.

De expositie ‘Maak kennis met Viglius van Aytta, de grootste vergeten Fries was tot en met 6 januari 2019 te bezoeken in Tresoar. Kees Sluys schreef ter gelegenheid van de onthulling van het standbeeld een publieksboekje over 'Viglius van Aytta - Fries Europeaan avant la lettre' (Uitgeverij Thoth, Bussum). 

Standbeeld 
Het standbeeld van Viglius werd door de Stichting Standbeeld Viglius van Aytta van Swichum geschonken aan de gemeente Leeuwarden. Op 19 oktober is het feestelijk onthuld door de oud-voorzitter van de Europese Raad, Belgisch Minister van Staat, Herman van Rompuy, de stichting en burgemeester Ferd Crone van Leeuwarden. Voor de datum van de onthulling werd gekozen, omdat Viglius van Aytta op 19 oktober 1507 werd geboren. 

Glaasjes
Viglius van Aytta schonk de kerk van Swichum niet alleen een monstrans, ook liet hij naast de kerk een ‘godshuis’ bouwen, een gasthuis voor arme lieden. Dit godshuis werd in 1902 gesloopt. Een viertal beschilderde raampjes werd toen veiliggesteld en dook in 1987 onverwachts op. Ze werden door de Ottema Kingma Stichting aangekocht en in januari 2013 overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
De glaasjes dateren uit de zeventiende eeuw. Op de glaasjes zijn een kleurige goudvink, een narcis en een cartouche met de mededeling ‘Jr Aytta van Swichum A 1626’ geschilderd. De glaasjes zijn te bezichtigen in de Nicolaaskerk van Swichum.

Gevelstenen
Bij de sloop van het godshuis werden ook enkele gevelstenen gered met het familiewapen van de Van Aytta’s. Bij de restauratie van de Nicolaaskerk in 1997 zijn ze tegen de buitenmuur van het kerkhof herplaatst, als monument voor Viglius van Aytta en het door hem gestichtte godshuis.

Het boekje ‘Swichum – dorp, kerk en de Aytta’s’ dat Peter Karstkarel en Leo van der Laan in 2000 schreven, is verkrijgbaar via de webwinkel van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Een precisiewerkje: rouwborden Hegebeintum worden gerestaureerd

In de kerk van Hegebeintum is restaurator Randolph Algera van Art Decor uit Heerenveen druk bezig met de restauratie van de zestien ouwborden. Een bijzondere klus, die met veel precisie wordt uitgevoerd.

De kerk van Hegebeintum staat op de hoogste terp van Nederland. In de kerk bevinden zich zestien rouwborden van de voormalige bewoners van het nabij gelegen landhuis Harsta State. De zestien rouwborden vormen één van de grootste collecties in het hele land.

Het is heel bijzonder dat de rouwborden bewaard zijn gebleven. In de Franse tijd moesten alle adellijke wapens uit openbare ruimten verwijderd worden. Veel rouwborden zijn toen vernietigd. Van 80 tot 90 procent van de grafzerken zijn de familiewapens weggehakt. In Hegebeintum zijn ze nog netjes aanwezig op de zerk van de broer van ‘stedendwinger’ Menno van Coehoorn. Het is een raadsel hoe de rouwborden en zerken de Franse tijd hebben doorstaan. Het verhaal gaat dat de rouwborden naar Harsta State zijn gebracht, en dat ze daar in de kelder of schuur zijn verstopt. De zerken zijn vermoedelijk in de kerk gebleven en daar afgedekt.

De kerk van Hegebeintum trekt ieder jaar duizenden bezoekers, die veelal diep onder de indruk raken van de veelzijdigheid van de rouwborden. Ook Randolph Algera, die de restauratie uitvoert, is onder de indruk. In zijn rapport over de benodigde werkzaamheden schrijft hij: ‘De kerk ademt sfeer en oudheid uit.’ Daar wil hij bij het schoonmaken rekening mee houden: ‘Het schoonmaken van het patina of het te groot ingrijpen tijdens een restauratie zal hier dan ook direct afbreuk aan doen.’

Alle zestien rouwborden vragen om een aparte behandeling. In zijn voorstel aan de Stichting heeft Algera dit minutieus uitgewerkt. Toch zijn er een aantal gemeenschappelijke kenmerken, schrijft hij: ‘Het goud is sterk verouderd, maar schoonmaakproeven wijzen uit dat onder het vuil nog kwalitatief goed goud zit met hoge glans.’ Daarom wordt er vooral veel schoongemaakt.

Ook schrijft hij: ‘Het valt me direct op dat de wapenschilden wel heel gelijkmatig zijn qua kleur en qua veroudering. Dit duidt er vermoedelijk op dat er een schilderbeurt heeft plaatsgevonden aan verschillende borden op een gelijktijdig moment. Hierdoor zie je dat, ondanks dat leeftijd van de borden verschilt, de onderlinge kleuren niet verschillen. Het kan ook zijn dat de borden in een later moment gelijktijdig geschonken zijn, maar dat vermoed ik niet.’

De restauratie van de zestien rouwborden is enkele weken geleden gestart. De kosten worden deels betaald uit een provinciale subsidie.

Foto's: Bram Buruma

Secretaris Jan Doede Niemeijer overleden

Op 12 november 2018 is in zijn woonplaats Leeuwarden ir. Jan Doede Niemeijer overleden, op de leeftijd van 74 jaar. Hij was sinds 1999 een zeer betrokken bestuurslid van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en vervulde vanaf 2005 de functie van secretaris.

Jan Doede Niemeijer heeft zich bijna twintig jaar onvermoeibaar ingezet voor de Alde Fryske Tsjerken. Hij stond altijd klaar en vertegenwoordigde de Stichting bij tal van gelegenheden. Een betere ambassadeur konden wij ons niet wensen.

Jan Doede vond dat de kerk het levend middelpunt van het dorp moest blijven. Kerken zijn geen dode monumenten maar ‘levende stenen’, hield hij niet op te benadrukken; ze moesten vooral gebruikt blijven worden. Daarnaast heeft hij bij vele restauraties de bouwkundige van de Stichting terzijde gestaan.

Ik leerde hem kennen toen ik in 2005 bestuurslid werd. Omdat er in die jaren geen directeur was, namen wij die functie op ons. We kwamen al snel tot de conclusie dat het roer om moest om verantwoord te kunnen doorgaan met het overnemen van kerken. De rijkssubsidie werd steeds kariger en de Stichting had te weinig geld om dat te compenseren. En dat terwijl er in toenemende mate kerken werden aangeboden. Het was onze taak de Stichting toekomstbestendig te maken. Samen met de nieuw aangestelde directeur begon het bestuur de organisatie te verbeteren.

Een vijftal kerken was hoognodig toe aan restauratie en ook daarvoor moest geld worden gevonden. Omdat we overgenomen kerken een nieuw leven willen geven, werkten we ook aan een betere relatie met de Plaatselijke Commissies. Jan Doede Niemeijer heeft daarbij een doorslaggevende rol gespeeld.

De beloning kwam in 2016 toen de minister van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen ons aanwees als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud. Daar zijn er niet veel van. Om er voor in aanmerking te komen, moet een monumentenorganisatie in alle opzichten uitstekend presteren. Deze status brengt belangrijke voordelen met zich mee. Zonder wie dan ook te kort te doen, mag gesteld worden dat Jan Doede Niemeijer een bovengemiddelde bijdrage heeft geleverd aan de successen die we nu kunnen vieren. Hij keek met voldoening terug op wat er bereikt is.

Acht jaar geleden bleek hij ernstig ziek. Zijn optimistische levensinstelling droeg er toe bij dat hij nog een aantal mooie en zinrijke jaren had. Daar was hij dankbaar voor.

Jan Doede Niemeijer had zich nog graag een aantal jaren voor de Stichting willen inzetten. We zullen nog vaak aan hem denken.

Namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken,

Jan Kersbergen, voorzitter

Alde Fryske Tsjerken neemt 50ste en 51ste kerk over

De Stichting Alde Fryske Tsjerken neemt op vrijdag 23 november de kerken van Ferwoude en Gaast over. Voor de Stichting  zijn het de 50e en 51e kerk sinds haar oprichting in 1970.

De overname van beide kerken is in goede harmonie gegaan met de Protestantse Gemeente Gaast-Ferwoude, die de last van beide kerkgebouwen niet meer kon dragen. Beide partijen zijn blij dat op deze manier de toekomst van beide gebouwen is gegarandeerd en dat de kerken gebruikt blijven worden.

De kerk van Ferwoude dateert in z’n huidige vorm uit 1767. Waarschijnlijk werd toen de dertiende-eeuwse voorganger van de kerk ingrijpend verbouwd. Maar er zijn ook berichten dat de voorganger in 1762 werd afgebroken, en dat de tufsteen werd verkocht aan de cementindustrie van Makkum. De kerk is in 1877 bepleisterd. Toen kreeg de kerk aan de westkant ook een nieuw entreeportaal. De dakruiter is eigendom van de Stichting tot Behoud van Monumenten in de gemeente Súdwest Fryslân.

De kerk van Gaast lijkt veel jonger dan hij is. De kerk dateert vermoedelijk uit de veertiende eeuw, maar werd in 1906 met kleine bakstenen ommetseld. Het eikenhouten interieur dateert uit de achttiende eeuw. In 1850 werd er een nieuw gewelf aangebracht. De dakruiter dateert uit 1763 en is eigendom van de Stichting tot Behoud van Monumenten in de gemeente Súdwest Fryslân.

Waarnemend directeur Gerko Last is verheugd dat de Stichting beide kerken kon overnemen. ,,Wij konden de Protestantse Gemeente ontlasten door beide gebouwen over te nemen. Samen met een al benoemde Plaatselijke Commissie willen we ervoor zorgen dat de kerken ook gebruikt blijven, dat het ‘levende stenen’ blijven in het Friese landschap. Daar is in de dorpen ook veel enthousiasme voor. Daar zijn we erg blij mee.’’

De overdracht zal vrijdagmiddag plaatsvinden om 15.00 uur (inloop) in de kerken van Ferwoude én Gaast. Daar zal de akte passeren, zullen sleutels worden gewisseld en zullen er toespraken zijn.

Drukbezochte donateursbijeenkomst in Britsum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken kijkt terug op een bijzonder geslaagde donateursbijeenkomst in Britsum. Deze vond afgelopen zaterdag 3 november plaats in Britsum.
Op de donateursbijeenkomst kwamen meer dan 110 mensen af. ,,Dat is een teken van grote betrokkenheid bij het werk van onze Stichting'', reageert interim directeur Gerko Last. 
Na het openingswoord van voorzitter Jan Kersbergen praatte Last de aanwezigen bij over de actuele zaken van de Stichting. Daarbij ging het onder meer over mogelijke kerkovernames, de restauratie van de kerk in Dedgum, de actuele financiële zaken en het groot onderhoud aan 26 van onze kerken.
Na de pauze hield Anneke B. Mulder-Bakker (em. UHD Middeleeuwse geschiedenis en Mediaevisitiek aan de Rijksuniversiteit Groningen) een boeiende lezing over het thema ‘Geleefde vroomheid in de Friese landen’.
Zij ging in op de vraag: hoe komen de laat-romaanse kerken aan hun (heilige) namen? Wie koos de heiligen als patroon voor kerk en dorp? Wat zagen de gelovigen in hen? Voorbij kwamen de namen van Sint Maarten, Sint Nicolaas maar ook Margaretha en Catharina van Alexandrië. Ook ontvouwde zij een eigen theorie over de muurschilderingen in de Johanneskerk van Britsum.
Na het verhaal van mevrouw Mulder namen veel donateurs de kans nog waar om een bezoek aan de Johanneskerk te brengen, waar een levendig gesprek ontstond over het interieur van deze prachtige kerk.

Restauratie van de kerk in Dedgum in volle gang

De restauratie van de kerk in Dedgum is in volle gang. Wat een werk wordt er op dit moment verzet! De kerk wordt weer top, en is straks ook geschikt als dorpshuis, B & B én krijgt een uitkijkpunt in de toren. 
Het is op dit moment een drukte van belang in Dedgum. Overal rondom de kerk staan busjes van werklieden die met de kerk bezig zijn. In en buiten de kerk lijkt het alsof de bouwvakkers overal tegelijk mee bezig zijn. 
Het eindresultaat wordt een aanwinst voor het dorp. De plannen voor restauratie én herbestemming zijn in nauw overleg met de bewoners van Dedgum gemaakt.
Het werk wordt mogelijk gemaakt door de provincie Fryslân, diverse fondsen, de inwoners van Dedgum én de donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

In onze rubriek 'In de steigers' vindt u een serie actuele foto's van het werk.

TV-opnames voor Mijn Pelgrimspad

De KRO-NCRV is deze maanden bezig met het maken van filmopnames voor de programmareeks Mijn Pelgrimspad , waarbij presentator Annemiek Schrijver op het Jabikspaad zal gaan pelgrimeren. Onderweg bezoekt ze kerken en hoort ze verhalen van inwoners langs de route. De uitzendingen, 15 stuks in totaal, volgen vanaf begin september.

Annemiek Schrijver gaat langs een groot aantal kerken die in beheer zijn bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Ze start  bij de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie, waar ook het pelgrimsinformatiecentrum is gevestigd. Bij het begin van de pelgrimage wordt ze uitgezwaaid door Henk Kroes. Ook loopt ze langs de Mariakerk in Boer en de Redbadtsjerke in  Jorwert, waar Nijkleaster is gevestigd. In die kerk blijft ze ook een nachtje slapen (Tsjemping).

Daarnaast maakte KRO-NCRV op 28 augustus ook een opname in en rond de Dorpskerk Huizum, als oudste monument van Leeuwarden. Men interviewde Gooitsen Eenling, die artistiek leider is van het Slauerhoffproject dat cultureel podium Dorpskerk Huizum dit jaar brengt als onderdeel van het hoofdprogramma van LF2018 (Under de Toer): zie hierover, incl. kaartverkoop theatervoorstelling, verder www.slauerhoff-2018.nl. 

Gooitsen Eenling denkt als theatermaker al zijn hele leven lang na over de verbeelding van belangrijke vragen die in het leven spelen. Met zijn positieve en enthousiasmerende persoonlijkheid is hij een ideale gesprekspartner voor Annemiek Schrijver.

Eerdere afleveringen van het programma zijn hier te vinden.

Friese middeleeuwse kerken te zien op www.kerken.frl

Fryslan heeft het meest ‘kerkdichte’ landschap van Europa. De kerken zijn beeldbepalend in het landschap, maar lang niet altijd fysiek toegankelijk. De website kerken.frl biedt sinds eind juni een unieke digitale beleving en toont foto’s, tekstuele informatie – en als het even kan – bewegend materiaal, activiteiten en mooie verhalen.

Zaterdag 30 juni presenteerde de provincie Fryslân, in samenwerking met Stichting Erfgoed & Publiek, de website tijdens de opening van Tsjerkepaad in Oldeberkoop! Een groot deel van de kerken op deze website zijn (of worden) gekoppeld aan een unieke QR-code die op een bordje bij de kerk zichtbaar is. Wie deze code met de smartphone scant, komt op een pagina van Kerken.frl over de betreffende kerk. Overigens hebben de kerken die in eigendom zijn bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken al een 'eigen' QR-code, die verwijst naar www.aldefrysketsjerken.nl. 

Basis voor de www.kerken.frl is een motie die is aangenomen in Provinciale Staten van Fryslân. Inhoud van deze breed gedragen motie is om alle monumentale middeleeuwse kerken in Fryslân digitaal toegankelijk te maken door middel van een website en een bordje met QR-code. Doelgroep: de cultuurtoerist. De website bevat in eerste instantie middeleeuwse kerken in Friesland, zo’n 140. Zij beheren hun eigen activiteiten, nieuws en blogs. Het boek ‘alle middeleeuwse kerken in Friesland’ van Peter Karstkarel vormt het uitgangspunt voor de website.

De Stichting Erfgoed en Publiek en de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben afgesproken op hun sites naar elkaars websites te verwijzen.

Tsjerkepaad gestart op 30 juni, gezamenlijke activiteit 14 juli

Op zaterdag 30 juni is Tsjerkepaad 2018 van start gegaan in Oldeberkoop. Na de opening zijn in Fryslân de hele zomer lang 253 kerken iedere zaterdagmiddag open voor het publiek. Het is de 15de editie van Tsjerkepaad: een prachtig initiatief om de rijkdom van de Friese kerken te laten zien. 

Op zaterdag 14 juli wordt er traditiegetrouw een gezamenlijke activiteit georganiseerd door Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Deze activiteit vindt dit jaar plaats in Baard. Daar wordt de Friese versie van de voorstelling ‘Jezus’ van Helmert Woudenberg uitgevoerd voor belangstellenden.

De Sint Gertrudiskerk (Dekemawei 6, 8834 XB, Baard) is vanaf 13.30 uur geopend. Om 15.30 uur begint de voorstelling “Jezus”, gratis aangeboden door de Stichtingen Tsjerkepaad en Alde Fryske Tsjerken. Gooitsen Eenling en Adri Terlouw brengen in dit programma een aantal scènes uit de Friese vertaling van de voorstelling ‘Jezus’ van theatermaker Helmert Woudenberg. Jinke Lyklema – van Weringh (dwarsfluit) en Anke Stavinga (gamba) spelen er tussen de scènes passende muziek bij.

De toegang is gratis. Aansluitend kunt u in het nabijgelegen eetcafé Baard voor € 19,50 per persoon aanschuiven voor een voortreffelijk drie gangen buffet met bij de voorstelling passende gerechten in bijbelse sferen. U dient zich daar dan wel voor uiterlijk 12 juli aan te melden via: jezusmonologen@gmail.com.

Restauratie kerk Dedgum is van start gegaan

De restauratie van de kerk in Dedgum is donderdag 21 juni officieel van start gegaan. Op die dag onthulden voorzitter Jan Balkema van de Plaatselijke Commissie in Dedgum en voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken het bouwbord.

Het restauratieplan is uitgewerkt door Kijlstra Brouwer Architecten. De werkzaamheden worden uitgevoerd door bouwbedrijf Jurriens Noord. De eerste werkzaamheden zijn al begonnen. De totale begroting bedraagt ruim 700.000 euro. Het werk wordt mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van het Rijk, Provincie Fryslân, gemeente Sud West Fryslân, diverse fondsen en donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

De hervormde kerk is geheel opnieuw opgebouwd in 1889-1892. Deze ‘nieuwe kerk’ heeft een oudere kerk vervangen en is ontworpen door architect J. van Reenen. De kerk staat op een ovaal kerkhof gelegen op een lage terp, iets verhoogd te opzichte van de omgeving.

De kerk in Dedgum verkeert al langere tijd in een slechte staat. een andere kerk in Fryslân heeft op dit moment zo'n grote onderhoudsachterstand als die van Dedgum. De Stichting Alde Fryske Tsjerken nam de kerk op 21 november 2014 over van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. De middelen die de Stichting meekreeg, waren niet toereikend om snel tot restauratie over te kunnen gaan.

Met de dorpsbewoners van Dedgum is in de afgelopen jaren gesproken over nieuwe gebruiks­mogelijkheden. Naast de maandelijkse kerkdiensten wil Dedgum graag dat de kerk als dorpshuis gebruikt kan worden. Dorpsfeesten, verjaardagpartijen, oud- en nieuw, de nieuwjaarsborrel e.d. kunnen straks in de kerk worden gehouden. De kerk zal daardoor veel meer als ontmoetingsplek voor het gehele dorp fungeren. Hiervoor heeft architectenbureau Kijlstra & Brouwer uit Beetsterzwaag een plan uitgewerkt.

Om de kerk ook geschikt te maken als dorpshuis wordt de huidige ruimte die bezoekers betreden als ze de kerk binnenkomen, vergroot. Daarvoor moet de muur worden verplaatst. Met die verplaatsing ontstaat een ontmoetingsruimte die als vergaderzaal kan worden gebruikt. Daarnaast blijft de kerkzaal groot genoeg om activiteiten te kunnen houden. Er is op dit moment nog geen toilet aanwezig in de kerk. Naast de toren wordt een nieuw ‘baarhokje’ aangebracht. Hier stond vroeger ook al een baarhokje maar deze is afgebroken t.b.v. funderingsherstel. In dit nieuwe baarhokje wordt een toilet gecreëerd.

In de toren wordt ook een Bêd en Brochje gerealiseerd, die gerund zal worden door de Plaatselijke Commissie. Als extra attractie wordt in de toren ook een uitkijkpunt gerealiseerd. De werkzaamheden worden naar verwachting in het voorjaar van 2019 afgerond.

Geslaagde excursie met HOVO langs Friese kerken

De dagexcursie van de HOVO Seniorenacademie en de Stichting Alde Fryske Tsjerken is succesvol en geanimeerd verlopen. Een groep van cursisten bezochten een aantal kerken en kregen volop informatie over het werk van onze Stichting.

Tijdens de dagexcursie bezochten de cursisten de Dorpskerk van Huizum, de kerk in Marsum, de kerk in Hegebeintum en de kerk van Aldtsjerk. Ze kregen daarbij deskundige informatie van docent drs. Saskia van Lier.

In Marsum valt de rijkdom aan herenbanken in het protestantse interieur op. Het lijkt alsof de lokale adel met elkaar streed om de mooiste dan wel grootste bank in de kerk. Met dit zichtbare interieurstuk manifesteerde men de eigen invloed en macht in de kerk.

Huizum heeft een kansel van vóór de Reformatie. Dergelijke stukken zijn maar weinig bewaard, omdat ze meestal te klein werden bevonden. De protestantse preek kreeg letterlijk meer aanzien. Ook van vóór de Reformatie zijn de passiesymbolen in het houten gewelf.

Hegebeintum hangt vol met monumentale rouwborden die duidelijk laten zien wie de belangrijkste kerkbezoekers destijds waren. In Hegebeintum werd ook geluncht in het bezoekerscentrum en gaf bestuurslid Pieter van Schravendijk uitleg over de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

In Aldtsjerk troffen de cursisten een van de meest klassieke protestantse interieurs van Friesland én Nederland. De samenhang tussen kansel, banken, rouwborden, orgel en zerken is zeer bijzonder. Daar genoten de cursisten van een kort orgelconcert.

meer informatie over de HOVO is te vinden op HOVO Seniorenacademie Groningen Friesland.

Kerk Hegebeintum doet mee aan Dag van het Wad

De kerk én het bezoekerscentrum in Hegebeintum zijn één van de publiekstrekkers tijdens de Dag van het Wad, die op zaterdag 30 juni en zondag 1 juli wordt gehouden. 

Een heel weekend lang viert de organisatie dat de Waddenzee sinds 2009 Werelderfgoed is. Het feestprogramma, vol met uiteenlopende activiteiten, is te vinden op https://www.visitwadden.nl/dag-van-het-wad. Van slapen aan de Dijk in Noordpolderzijl tot aan een garnalenpelwedstrijd in Paesens-Moddergat, van een kwelderwandeling met de boswachter tot aan zeehonden vrijlaten op het wad en alles wat daar tussenin zit. De informatie over Hegebeintum verschijnt binnenkort op deze site.

De kerk en het bezoekerscentrum in Hegebeintum sluiten prachtig aan bij deze dag. Het landschap net achter de dijk hoort immers onlosmakelijk bij de Wadden. Het landschap langs de Friese kust heeft een bijzonder kenmerk: de terp. Terpen kan men omschrijven als door mensenhanden opgeworpen heuvels die bescherming moesten bieden tegen het opkomende zeewater.

De terpen werden regelmatig opgehoogd met klei, mest en huishoudelijk afval. De meeste terpen hebben hierdoor een hoogte bereikt van 2-7 m boven NAP. De terp van Hegebeintum spant de kroon met bijna 9 m boven de zeespiegel.

Omstreeks het jaar 1000 is het aanleggen van de zeedijken begonnen en verloren de terpen geleidelijk hun betekenis als vluchtplaats voor het wassende water. Terpen zijn in hun volle omvang blijven liggen tot het midden van de 19de eeuw. Toen zijn de terpen grotendeels afgegraven. Terpaarde bleek zeer vruchtbaar en werd zo de kunstmest van de 19de eeuw, geschikt om de armere landbouwgronden te bemesten. Hele terpen verdwenen op deze manier tenzij er een kerk bovenop stond. Zo bleef van de terp van Hegebeintum nog een steil en markant gedeelte over.

Deze geschiedenis én de prachtige kerk van Hegebeintum laten we graag zien aan de mensen die de Dag van het Wad bezoeken.

Bijzonder openluchtconcert bij Dorpskerk Huizum

Amsterdam heeft het fameuze Prinsengrachtconcert, zoiets gebeurt in Huizum op zaterdag 9 juni om 14.00 uur ook! Dan wordt de doorgaande sloepenroute tussen het Escheraquaduct en de Potmarge officieel geopend. Daarmee wordt de Dorpskerk Huizum vanuit beide richtingen over de Wirdumervaart per boot bereikbaar. Alle reden om feest te vieren!

In samenwerking met Vrij-Baan vindt tussen 14.00 en 16.00 uur een openluchtconcert bij de kerk plaats, bedoeld voor zowel sloepenbezitters als voor publiek op het plein aan de overkant (Pasveerweg, ingang Abbingapark). Los van beschikbare stoelen wordt het publiek nadrukkelijk gevraagd een eigen sloep of klapstoel mee te nemen. Optredens worden verzorgd door:

• Appie Scheer (‘de Huizumer Frans Bauer’) vertolker van het levenslied (incl. it Woanskip); bekend van de CD ‘Als Je Zo Lief Naar Mij Lacht’;
• the Given Horseuit Groningen; dit vitale duo is bekend van o.a. DWDD en brengt meezingers en eigen werk, een voorproef van hun nieuwe album.
• de fantastische band de Stokers uit Amsterdam. Deze groep van 7 mannen speelt naar men zegt elk festival 'plat' met banjo, zingende zaag, drum, contrabas, trombone, accordeon, toeters en bellen en stemmen (vaak Nederlandstalig).

Wethouder Friso Douwstra doet aan het begin de onthullingshandeling. Dan komen zelfs Escher en Slauerhoff nog langs.... Naar Escher is het aquaduct genoemd en rond Slauerhoff vinden er tussen 4 augustus en 6 oktober tal van LF2018-evenementen in de Dorpskerk plaats (zie www.slauerhoff-2018.nl!). Beiden werden in hetzelfde jaar (1898 ) in Leeuwarden geboren. Hun ‘terugkeer’ op 9 juni naar Leeuwarden gebeurt met een theater-act.

Tijdstip: 9 juni tussen 14.00 en 16.00 uur. Het concert is gratis.

Kaartverkoop Slauerhoff in Huizum van start

De Dorpskerk Huizum doet mee aan het Under de Toerproject in het hoofdprogramma van LF2018 met 'Slauerhoff: In Memoriam Patris'. De beroemde in Leeuwarden geboren dichter Jan Jacob Slauerhoff wijdde een van zijn allerlangste gedichten (34 strofen, dus 34 'verhalen') aan zijn vader en diens begrafenis in Huizum.
Aan dat gedicht, In Memoriam Patris, wordt een expositie van Friese en Duitse kunstenaars gewijd die op 4 augustus van start gaat (elke zaterdagmiddag tot en met 6 oktober te bezichtigen). Daarnaast wordt een theatervoorstelling aan dat gedicht gewijd, met Gooitsen Eenling als artistiek leider. Die vinden plaats op 14, 16, 16, 22 en 23 september (20:30 u.). Naar aanleiding van vragen over de kaartverkoop voor deze bijzondere voorstelling met poëzie en muziek, die zich afspeelt op de begraafplaats en in de Dorpskerk van Huizum het volgende. U kunt vanaf nu kaarten voor de voorstelling (€15,00) kopen via de website www.slauerhoff-2018.nl.

Op deze website treft u ook veel andere informatie aan over het zeer turbulente leven en het tijdloze werk van de dichter Slauerhoff en de projecten die de Dorpskerk Huizum daaraan wijdt. Voor de theatervoorstellingen geldt: vol is vol......

Regiobijeenkomst VBMK gaat langs oude Friese kerken

De VBMK-bijeenkomst is helaas afgelast.

In het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 houdt de Vereniging Monumentale Kerkbeheerders Friesland op donderdag 17 mei een regiobijeenkomst in Friesland/Leeuwarden. De bijeenkomst wordt georganiseerd samen met Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Het thema van de middag is toerisme en sluit aan bij Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Met een bus wordt een tocht gemaakt door het mooie toeristisch aantrekkelijke Friese land. Onderweg worden enkele fraaie kerken bezocht, waaronder de kerk van Hegebeintum (foto). Daarna volgt een minisymposium in de kerk van Swichum. Drie sprekers gaan daar in op de mogelijkheden van toerisme voor kerkgebouwen. De middag wordt afgesloten met een netwerkborrel.

Refugio - overnachten in 12 kerken - van start in Swichum

In een feestelijke bijeenkomst is 'Tsjemping' in Fryslân officieel van start gegaan. Gedeputeerde Michiel Schrier van de provincie Fryslân heeft vrijdag 26 april de eerste paal met het refugio-icoon bij de kerk in Swichum in de grond geslagen. Met deze handeling is het project ''Refugio in Friese kerken'' officieel van start gegaan. Maar liefst 12 kerken doen mee.
Tien kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken bieden in 2018 onderdak aan wandelaars en fietsers, die als pelgrim onderweg zijn. SAFT heeft er zelfs een Friese naam voor: ''tsjemping'', een samentrekking van tsjerke (kerk) en camping.
De kerken van SAFT zijn in Zurich, Peins, Blessum, Boksum, Jorwert, Britsum, Swichum, Foudgum, Sibrandahus en Terband. Het kerkje in Hiaure, die een aparte stichting is, doet ook mee. Bijzonder is dat de kerkenraad van de PKN Nicolaaskerk in Nijland besloten heeft mee te doen. Dat is bijzonder, want het is een ''levende'' gemeente.
Pelgrims in het bezit van een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, een stempelkaart van het Jabikspaad of de Camino der Lage Landen kunnen er gebruik van maken. Donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken mogen er ook slapen, op vertoon van het magazine 'Alde Fryske Tsjerken'.

Veldbedden
De kerken hebben maximaal vier veldbedden en gasten moeten zelf een slaapzak meenemen. Een van de ''huisregels'' is dat je 24 uur tevoren telefonisch de beschikbaarheid nagaat. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.000 uur. Van april tot oktober kun je terecht in de refugio's.

Alle adressen zijn hier te vinden.

Bijna alle kerkjes met een refugio liggen aan, of in de buurt van het Jabikspaad of aan het nieuwe Claercamppad, dat medio 2018 klaar is. Aan het nieuwe Friese Elfstedenpad en het Odulphuspad - in wording - liggen meerdere kerkjes. Een refugio in de kerk kan ook als uitvalsbasis dienen om de bijzondere omgeving van kerkjes, de terpen en kerkpaden in Fryslân te verkennen.

De refugio's zijn een initiatief van de Stichting Santiago aan het Wad. De Stichting Alde Fryske Tsjerken is een van de oprichters van deze stichting.

Foto: Gedeputeerde Michiel Schrier

Veel belangstelling voor cultuurhistorische dag Waadhoeke

“Wij binne groats met deuze opkomst foor ‘e kultuurhistorise dâg”, zei wethouder Cultuur van de gemeente Waadhoeke, Jan Dijkstra, in zijn Bildtse openingswoord bij de Cultuurhistorische dag Waadhoeke in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. 36 cultuurhistorische organisaties uit de hele gemeente waren aanwezig op deze dag met een informatiemarkt en interessante lezingen. Ook de Stichting Alde Fryske Tsjerken was aanwezig in de 'eigen' kerk.

Dijkstra was vol lof over de organisatie van deze dag. “Jullie zijn de eersten die vanuit ‘de mienskip’ dit in Waadhoeke voor elkaar krijgen, zei hij tegen mede-organisator Bildts Aigene.” De organiserende werkgroep bestond naast Bildts Aigene uit Museum Martena, Vrienden van Franeker, Documentatie Menaam en Stifting ArgHis Littenseradiel. Dijkstra benadrukte het belang van het documenteren van de historie van plaatsen, streken en straten. “Wie zijn verleden niet kent, heeft geen identiteit”, zei Dijkstra in zijn openingswoord.
Ook wethouders van de gemeente Waadhoeke, Haarsma en Tol waren aanwezig. Ze spraken met veel vertegenwoordigers van de organisaties en woonden een lezing bij. “Een mooi initiatief, goede verbindingen en contacten, daar hebben we behoefte aan in Waadhoeke”, aldus de wethouders.

Kennis delen
Tijdens de lunch was er tijd om met elkaar kennis te maken en ervaringen uit te wisselen. Het gebruik van Facebook, het zoeken naar vrijwilligers, het maken van een website, vele onderwerpen passeerden de revue. De één heeft het al en de ander zoekt het nog, dus daar is veel hulp onderling mogelijk.
Ruim 100 bezoekers kwamen naar de Groate Kerk om de informatiemarkt te bezoeken en kennis te maken met de cultuurhistorische organisaties. Sommigen kwamen met foto’s waarop onbekende gebouwen of personen. Met alle kennis van de lokale historie moet het zeker mogelijk zijn om erachter te komen wie of wat is afgebeeld op oude foto’s.
Ook de drie lezingen werden goed bezocht: rond de zestig toehoorders woonden de drie interessante lezingen bij: Bert Looper (Tresoar) vertelde over de Friese identiteit, Nanna Hilton (RUG) hield een verhaal over haar onderzoek naar de streekgebonden uitspraak van de Friese taal en Johan Nicolay (RUG) vertelde over zijn archeologisch onderzoek in het gebied dat grofweg de nieuwe gemeente Waadhoeke beslaat.

Refugio in tien Friese kerken

Pelgrims kunnen vanaf dit voorjaar slapen in maar liefst 10 verschillende kerken in Fryslân. Het gaat daarbij om negen kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken: Zurich, Peins, Blessum, Boksum, Britsum, Swichum, Foudgum, Sibrandahus en Terband. Het kerkje in Hiaure, dat niet van SAFT is en een aparte stichting is, doet ook mee.
Deze zogenoemde refugio's zijn tot stand gekomen in samenwerking met stichting Santiago aan het Wad. Deze stichting stimuleert pelgrimeren in Fryslân. Samen is er zelfs een speciale naam voor bedacht: ''tsjemping'', een samentrekking van tsjerke (kerk) en camping.
Pelgrims die in het bezit zijn van een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, een stempelkaart van het Jabikspaad of de Camino der Lage Landen kunnen er gebruik van maken. Donateurs van SAFT mogen uiteraard ook in de kerken slapen.
De kerken hebben maximaal vier eenvoudige slaapplaatsen en gasten moeten zelf een slaapzak meenemen. Een van de ''spelregels'' is dat je 24 uur tevoren telefonisch de beschikbaarheid moet nagaan. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur.
Meer informatie staat in de flyer: Refugio's in Friese kerken.pdf
De verwachting is dat de refugio's in de loop van maart van start gaan. Tot oktober kun je er terecht.
Bijna alle kerkjes met een refugio liggen aan, of in de buurt van het Jabikspaad of aan het nieuwe Claercamppad, dat medio 2018 klaar is. Een refugio in de kerk kan ook als uitvalsbasis dienen om de bijzondere omgeving van kerkjes, de terpen en kerkpaden in Fryslan te verkennen.
Meer kerken overwegen om in 2018 refugio te zijn. Op de site van Santiago aan het Wad komt een lijst van kerkjes waar pelgrims kunnen overnachten.
Kerken die meer informatie willen over het refugioproject of zich willen aanmelden, kunnen contact opnemen met Hans de Jong, voorzitter van Santiago aan het Wad.

Vernieuwd voorportaal Groate Kerk Sint Jacobiparochie geopend

In Sint Jacobiparochie is woensdag 21 februari het vernieuwde voorportaal van de Groate Kerk geopend. In het voorportaal, achter het middelste van de drie grote deuren, is nu een prachtig tafereel te zien over pelgrimeren. En dat is niet voor niks: in de Groate Kerk is onder meer het Pelgrimsinformatiecentrum gevestigd, waar veel informatie is te vinden over pelgrimeren.

Een vernieuwd voorportaal stond al heel lang op de wensenlijst van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Bij de vorige verbouwing van de kerk, waarbij onder meer het Pelgrimsinformatiecentrum werd gerealiseerd, was het al de bedoeling het voorportaal te verfraaien. Dat lukte helaas niet door gebrek aan geld.
De wens is nu gerealiseerd dankzij Stichting Santiago aan het Wad, waar de Stichting Alde Fryske Tsjerken een van de participanten in is.
Santiago aan het Wad (www.santiagoaanhetwad.nl) heeft als doelstelling om het pelgrimeren in Fryslân te bevorderen. Daarvoor wordt de Camino der Lage Landen georganiseerd, vindt er op een woensdag 25 juli een Pelgrimsfestival plaats, worden er routes en refugio's in het leven geroepen en een bijzondere film geproduceerd over pelgrimeren in het Friese landschap.
In de plannen is ook het voorportaal meegenomen. De achterwand bestaat uit een foto van pelgrims op de dijk bij Zwarte Haan. Er is ook een pelgrim afgebeeld, die gekleed gaat in traditionele wandelkledij. Deze kleding is van pastoor Jan Romkes van der Wal, die jarenlang de drijvende kracht was achter het Jabikspaad. Bij de opening van het voorportaal waren familieleden van de pastoor aanwezig.
Ook bestuurslid Jan Doede Niemeijer van de Stichting Alde Fryske Tsjerken was bij de opening aanwezig. Hij sprak zijn dank uit dat Santiago aan het Wad de realisatie van het vernieuwde voorportaal mogelijk heeft gemaakt.

Voorjaarsexcursie 17 maart Kûbaard, Iens en Spannum

De voorjaarsexcursie voert zaterdag 17 maart naar de kerken van Kûbaard, Iens en Spannum. De kerken zijn open van 11.30 tot 17.00 uur en gratis toegankelijk. Wie met de bus langs de drie kerken wil reizen, wordt een lunch en koffie/thee aangeboden.

In de middeleeuwse Victorkerk van Kûbaard (foto) zien we op de muur bij het orgel een deel van een fresco van Christoffel met kind uit omstreeks 1500. Christoffel was de patroonheilige van de middeleeuwse reiziger. In de vijfzijdige koorsluiting zien we nog een restant van een raam dat ons herinnert aan de tijd dat daaronder een grote kraak heeft gezeten, vanwege het grote aantal kerkgangers. De kerk is voorzien van kleurrijke banken en een preekstoel met klankbord die dateert uit de zeventiende eeuw.

Van de dertiende-eeuwse Hervormde kerk in Iens zijn de noordelijke muur met romaanse elementen en de zadeldaktoren voor een groot deel bewaard gebleven. In de noordmuur zit een sluitsteen met het opschrift: 'Cogito mori. Hier leggen begraven die lichamen van deze namen'. Dit is waarschijnlijk een sluitsteen van een grafkelder. In 1952 werd op de toren een ooievaarsnest geplaatst. In 1874 is de kerk vergroot met als gevolg dat naast de zeventiende-eeuwse preekstoel onder de vloer een regenwaterbak zit.

In Spannum is van verre de forse laatgotische zadeldaktoren van de Remigiuskerk al zichtbaar. Na een verwoestende strooptocht van Spaanse legerbendes in 1586 is de kerk omstreeks 1600 weer opgebouwd. Aan de zuidmuur van de toren zien we een gedenksteen die ons herinnert aan het feit dat de toren in 1742 is vernieuwd. Achter de oostelijke steunbeer staat een miniatuurhuisje tegen de kerk. Het interieur van de kerk vertoont veel eikenhouten elementen: onder meer fraai uitgevoerde zijschotten van banken, de zeventiende-eeuwse avondmaalstafel en de preekstoel met fraai gesneden vleugelstukken in het achterschot. Aan de noordmuur valt het grote bord ui 1729 op met een afbeelding van Mozes en de tekst van de 'Tien Geboden'.

Alles over inschrijven, vertrektijden en organisatie vindt u hier.

Boek Justin Kroesen gepresenteerd in kerk Huizum

Op maandag 8 januari 2018 is in de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum het nieuwe boek De Friese Elfkerkentocht van prof. dr. Justin Kroesen gepresenteerd. In dit boek neemt hij de lezer mee langs elf schitterende Friese dorpskerken waarin nog een gaaf zeventiende- of achttiende-eeuws interieur bewaard is gebleven.
Het boek is drietalig (Nederlands, Engels en Duits) en is uitgegeven door de Stichting Alde Fryske Tsjerken in samenwerking met Uitgeverij Wijdemeer. Het boek is verkrijgbaar via de boekhandels in Fryslân, de website van Uitgeverij Wijdemeer en in een aantal van de elf beschreven kerken.

Toorts-initiatief
Tijdens de bijeenkomst in de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum lanceerde de Europese netwerkorganisatie Future for Religious Heritage een campagne om in heel Europa steunbetuigingen in te zamelen voor het behoud van religieus erfgoed. Verschillende betrokkenen deponeerden een brief in een symbolische schatkist. De verzamelde brieven zullen in oktober 2018 door de FRH worden overhandigd aan de Europese commissaris van cultuur. Lees meer hierover elders op deze website.
Wilt u ook een brief schrijven? Mailen kan rechtstreeks naar de FRH, maar ook via de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Wij sturen uw brief dan door naar de FRH.

Bekijk hier een filmpje over het Toorts-initiatief van de FRH.

Lees hier ook de brief van gedeputeerde Johannes Kramer.

Lees hier het verslag van de bijeenkomst in het Friesch Dagblad.

Nieuwe luisterroutes voor zes Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft voor zes van haar kerken een luisterroute laten maken die kan worden beluisterd via de gratis app van Izi.Travel. Het gaat om de kerken van Bears, Britsum, Huizum, Jorwert, Sint Annaparochie en Sint Jacobiparochie. In de app worden bijzondere verhalen over de zes kerken verteld. Het is een toegankelijke, moderne manier om de oude kerken op een nieuwe manier te bezoeken.

Bezitters van een smartphone kunnen de app downloaden op hun telefoon. In de app zit een landkaart, waarop de zes Alde Fryske Tsjerken met een luisterroute zijn aangegeven. De routes kunnen ter plekke, dus in de kerken gebruikt worden, als de eigenaar van de smartphone toegang heeft tot internet via wifi, 3G of 4G. De routes kunnen ook thuis alvast worden gedownload.
De Stichting komt met deze eerste zes luistertours tegemoet aan de behoefte van veel bezoekers om meer uitleg over de kerk te krijgen. Tot nu toe waren bezoekers afhankelijk van de aanwezigheid van een vrijwilliger in de kerk, of een papieren kerkbeschrijving.
De luisterroutes zijn geen concurrent van de vrijwilligers die rondleidingen geven, benadrukt directeur Gerhard Bakker van de Stichting. ,,In de praktijk blijken de bezoekers van onze kerken het altijd nog op prijs te stellen als ze door een vrijwilliger worden rondgeleid. Dat lukt meestal wel in de zomerperiode tijdens Tsjerkepaad, maar daarbuiten is het minder makkelijk te organiseren. Kerkenliefhebbers weten vaak wel dat ze bij de Alde Fryske Tsjerken een sleutel kunnen ophalen bij één van de buren, het sleuteladres. Die hebben echter lang niet altijd gelegenheid om mee te lopen. Met de luisterroutes krijgen bezoekers nu toch de mogelijkheid om uitleg over de kerk te horen.”
De routes zijn ontwikkeld door communicatiebureau Terp 10 uit Oosterbierum, in nauwe samenwerking met de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissies die de kerken beheren.
De Stichting heeft een aparte folder laten maken om de kerken met een luisterroute onder de aandacht van het grote publiek te brengen. Deze folder wordt in december met het magazine Alde Fryske Tsjerken aan de donateurs van de Stichting toegezonden, en tevens verspreid over een aantal drukbezochte VVV’s, musea en campings.

Iconen krijgen vaste plek in Annakerk Hantumhuizen

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft een collectie van tien iconen geschonken gekregen voor de Annakerk in Hantumhuizen. Maandag 13 november 2017 werd een akte van overdracht ondertekend, in aanwezigheid van de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie.

De iconen zijn geschilderd door Joukje Nicolai-de Haan uit Dokkum. Haar man, Lieuwe Nicolai, is voorzitter van het Frysk Oekumenisch Wurkferbân Dongeradiel (FOWD), die regelmatig Friestalige kerkdiensten organiseert in de Annakerk.
De iconen die ze nu geschonken heeft, hangen al een jaar of vier in de kerk. Eén ervan, waarop de heilige Sint Anna is afgebeeld, werd op 11 juni 2014 al geschonken aan de Plaatselijke Commissie en ritueel ingewijd door pastoor mevrouw Mulder-Vogelzang uit Iendyk. Deze icoon kreeg een vaste plek links van de preekstoel. De overige negen hangen in het koor van de kerk.
Joukje Nicolai-de Haan schildert sinds een jaar of vijftien iconen in de Russisch- en Grieks-orthodoxe traditie. Ze houdt zich strikt aan de regels die daarvoor gelden ten aanzien van figuratie, kleurgebruik en goudopleg. In totaal heeft ze er wel zo'n zestig tot zeventig gemaakt. Ze leerde het schilderen van iconen van iemand in Ee, en volgde later ook nog een cursus van een week in het klooster van Denekamp.
Eerder kalligrafeerde ze veel oorkondes, onder andere voor de Provincie de brevetten die worden uitgereikt aan mensen die de Elfsteden zowel wandelend als schaatsend als fietsend hebben bezocht. Dat is secuur werkt, legt ze uit, waar je veel geduld voor moet hebben.
Bij het schilderen van iconen komt ze in een andere tijd en wereld terecht, en kan ze alles even van zich afzetten, zoals ze het zelf omschrijft. De iconen die ze schildert, bedenkt ze niet zelf maar maakt ze na van voorbeelden uit boeken.
De Plaatselijke Commissie van Hantumhuizen voelt zich "vereerd" met de schenking. Heel bijzonder dat deze collectie nu een vaste plek in onze kerk krijgt, zegt voorzitter Reinder Prins. Mensen die hier binnenkomen bekijken of als eerste de gewelven, of ze lopen vrijwel rechtstreeks naar de iconen.

Kort verslag donateursbijeenkomst 2017 in Balk

De jaarlijkse donateursbijeenkomst bracht zaterdag 4 november 2017 ruim tachtig donateurs en belangstellenden naar zalencentrum De Treemter in Balk. Bij de lezing van prof. dr. Sible de Blaauw over de Friese schilder van kerkinterieurs Jacob Ydema waren nog eens twintig familieleden van Jacob Ydema extra aanwezig. Aansluitend was er een kort bezoek aan de Sint Ludgeruskerk van Balk, waar heel bijzondere kruiswegstaties van Jacob Ydema te vinden zijn.

Sible de Blaauw plaatste de muurschilderingen en beschilderde ramen van Jacob Ydema in historisch perspectief. Veel mensen kennen de gewelfschilderingen uit onze kerk in Britsum wel. Na de Reformatie is veel moois verdwenen achter "protestantse" witkalk. Toen de rooms-katholieke kerk in de tweede helft van de negentiende eeuw haar zichtbare positie in de samenleving terugkreeg (na jarenlang in schuilkerken bijeen te zijn gekomen), volgde een golf van (veelal neogothische) nieuwbouw kerken, waarin ook de kerkelijke muur- en glasschilderkunst weer een kans kreeg.
De Friese boerenzoon Jacob Ydema (1901-1990) uit Greonterp, als kunstenaar rond 1924 opgeleid aan Rijksacademie in Amsterdam, kreeg in de jaren 1935-1945 een groot aantal opdrachten in Friesland, onder andere in Bakhuizen, Rijs (kapel Mooi Gaasterland), Sleat, Woudsend, Leeuwarden (Sint Jozef pension), Nes (Ameland), Balk en Sint Nicolaasga. Buiten Friesland onder andere in Barger Oosterveld, Steenwijksmoer (beide Drenthe), Doetinchem, Breda (1955) en Jennings (Louisiana, USA, 1956-1957).
De kruiswegstaties die Ydema in de jaren 1941-1944 in de Sint Ludgeruskerk in Balk schilderde, zijn heel bijzonder. In plaats van de 14 gebeurtenissen als losse scènes te schilderen, maakte hij er een doorlopende band langs de noord- en de zuidmuur van, die hij ook nog eens aanvulde met een aantal extra scènes.
De afbeeldingen op de noord- en zuidmuur hebben een nogal verschillende schildersstijl. Daarom dacht de parochie op basis van onderzoek van deskundigen dat er twee verschillende schilders aan hadden gewerkt. Sible de Blaauw toonde aan dat Jacob Ydema beide zijden heeft geschilderd, en dat hij een 'stijlpluralist' is.
"Dat is compleet nieuw voor mij", reageerde Rinke Huitema, locatieraadslid voor bouwzaken, die de bezoekers onder leiding van Sible de Blaauw verwelkomde. "Dat betekent dat we de tekst aan de muur ook zullen moeten aanpassen."
Een van de opvallendste extra scènes is een voorstelling van een groep mensen die elk een kruis dragen. "Daarmee nodigt Ydema de kijker uit om zichzelf met het verhaal te identificeren. Ieder mens draagt een kruis. Opvallend detail is dat de pastoor in het groepje er duidelijk niet onder gebukt gaat, de rest wel."

Publicaties
Het opkomende talent van de jonge Jacob Ydema werd herkend door de bekende kunsthistoricus Frits van der Meer uit Bolsward, die tweemaal een publicatie wijdde aan Ydema. De eerste publicatie was naar aanleiding van de schilderingen die Ydema in 1937 in de voormalige schuilkerk van Woudsend aanbracht. Een tweede artikel publiceerde hij in 1975 in de Publicatieband van de Stichting Alde Fryske Tsjerken over de glasvensters die Ydema maakte voor de r.-k Sint Nicolaaskerk in Sint Nicolaasga.
Ydema behoorde tot de belangrijke groep van schilders die in het Interbellum, tussen de twee wereldoorlogen in, een groot aantal kerken beschilderden. Hij werkte zonder vooraf een ontwerptekening te maken, en schilderde uit z'n hoofd rechtstreeks op de muren en gewelven. Dit wordt ook wel "de genade van de steiger" genoemd; alleen een diepgelovige schilder kan - staande in de traditie - zoiets in één keer opzetten.
Begin jaren zestig was het voorbij met het beschilderen van r.-k. kerkinterieurs. De nieuwbouw van de Heilige Franciscus van Assisi in Franeker (1961-1962) vormde een laatste stuiptrekking, in de woorden van Sible de Blaauw. Onder invloed van het Tweede Vaticaanse Concilie wilden de gelovigen alles maar uit de kerken verwijderd hebben. "Er vond in de jaren zestig een nieuwe beeldenstorm plaats, die misschien nog wel heftiger was dan die van de Reformatie."
Voor Jacob Ydema was het doek als scheppend kunstenaar in kerken toen gevallen. Hij stortte zich op een studie culturele antropologie, hoewel hij in de periode 1975-1988 nog heel wat vrij werk maakte.

Clemenskerk Ameland
De schilderingen van Ydema in de Sint Clemenskerk in Nes op Ameland zijn bij de brand in 2013 grotendeels verloren gegaan. Alleen in de gewelfschelpen van de apsis zijn wat restanten bewaard gebleven en intussen zorgvuldig gerestaureerd, tot grote vreugde van Sible de Blaauw. De Sint Clemenskerk heeft na de brand een nieuw samenhangend kleurenprogramma gekregen van de hand van Randolph Algera uit Heerenveen, wat in zekere zin als een "wederopleving van de kerkelijke monumentale kunst in Friesland" kan worden beschouwd. De Sint Clemenskerk wordt 25 november 2017 opnieuw ingewijd door de bisschop van Groningen-Leeuwarden.

Download hier de power point presentatie van prof. dr. Sible de Blaauw.

Officiële ingebruikname orgel Jorwert na restauratie

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft dinsdag 31 oktober tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Redbadtsjerke in Jorwert het gerestaureerde Van Gruisen orgel opnieuw in gebruik genomen. De bijeenkomst werd bijgewoond door zo'n vijftig belangstellenden. Zondag 5 november is er een open middag voor orgelliefhebbers.

Directeur Bert Ydema van Orgelmakerij Bakker & Timmenga uit Leeuwarden gaf tijdens de bijeenkomst een toelichting op het technische gedeelte van de restauratie. Orgeladviseur Theo Jellema uit Leeuwarden, die de restauratie heeft begeleid, plaatste het Van Gruisen orgel in z'n historische context en speelde vervolgens een viertal werken uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw op het gerestaureerde instrument:

• Ballo del Granduca, van Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621)
• Daphne, van een anonieme componist uit circa 1660
• Jesu, meine Freude, van Friedrich Wilhelm Zachow (1663-1712)
• Capriccio, van Georg Böhm (1661-1733)

Karin Veldman van Restauratie- en decoratieschilders Veldman en Veltman vertelde uitgebreid over het schilderwerk aan de orgelkas en de peiwand.

De restauratie is financieel mogelijk gemaakt door een subsidie van de Provincie Fryslân, een aanzienlijke bijdrage van onze Plaatselijke Commissie in Jorwert die hier jarenlang voor gespaard en actie gevoerd heeft, en verschillende cultuurfondsen:

• M.A.O.C. gravin Van Bylandt Stichting
• Maatschappij van Welstand
• Meindersma-Sybenga Stichting
• Orgelfonds Mooy
• Prins Bernhard Cultuurfonds
• P.W. Janssen's Friesche Stichting
• Stichting tot Behoud van het Nederlandse orgel
• Dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds
• Een fonds dat anoniem wenst te blijven

Meer informatie: lees hier verder over de restauratie.

Open orgelmiddag
De Plaatselijke Commissie van Jorwert organiseert op zondag 5 november een open middag voor orgelliefhebbers (van 13.30 tot 15.30 uur). Het gerestaureerde orgel kan bezichtigd worden en tevens is er gelegenheid voor orgelliefhebbers om het orgel te bespelen. Aanmelding is ter plaatse mogelijk vanaf 13.00 uur. Voor meer informatie over deze orgelmiddag kunt u contact opnemen met Anita de Boer (anitadeboer@ziggo.nl).

Foto: met dank aan Ad Fahner

Kort verslag van onze najaarsexcursie 2017

Op zaterdag 7 oktober vond onze najaarsexcursie plaats langs de Sixtuskerk te Sexbierum, de Andreaskerk te Wijnaldum en de Reginakerk te Zweins. Een van de bezoekers schreef onderstaand verslag.

Zaterdag 7 oktober kwamen wij heel voldaan terug van de najaarsexcursie. Wat maakte die dag zo geslaagd? De kerken stralen al zelf, die behoeven geen extra toelichting. Maar de omlijsting van deze dag maakte alles tot een geheel.
De start was in een luxe, ruime touringcar van Arriva en we werden professioneel begeleid door Jan Bolt van de excursiecommissie, die de chauffeur langs "lytse dykjes" liet rijden zodat we het landschap goed konden bekijken. En wanneer je als groep in één van de kerken arriveert, wordt er meteen met de uitleg gestart.
In Sexbierum zocht iedereen onder de preekstoel naar de kleine eitjes die door de maker Johann Georg Hempel in de takken waren verborgen. Daarna genoten we van een voortreffelijke lunch in het nabijgelegen gastvrije restaurant ‘De Harmonie’. Van harte aanbevolen!
In Wijnaldum genoten we van het orgelspel door vader en zoon Binnema, die quatre-mains speelden en op de kuip van de preekstoel keken we naar de afbeelding van de geboorte van Jezus met elementen van een Friese boerenschuur.
Tenslotte Zweins, waar de inleider duidelijk maakte dat kerk en wereld samengaan: in de kerk zie je herenbanken, grafzerken en rouwborden. De families Van Beyma thoe Kingma en Lycklama a Nijeholt zaten in de herenbanken vreedzaam tegenover elkaar.
De middag werd afgesloten door het blokfluitensemble onder leiding van Paul van der Voort. De muziek paste zo goed in deze mooie kerk!
Hierna was er een laatste verrassing: hapjes en drankjes en napraten over deze geslaagde excursie. Een echte "neisit!" De regen deerde ons niet, er was zoveel te zien, horen en gelegenheid om van oude en/of nieuwe contacten te genieten. Ik zie al uit naar de volgende excursie!

Alie Hoekstra, Bolsward

Twee ton subsidie voor negen Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken krijgt een kleine twee ton subsidie van het Rijk voor het onderhoud van negen van haar 49 kerkgebouwen in de komende zes jaar. De subsidie is afkomstig uit de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (SIM). Om het werk volledig te kunnen uitvoeren, dient de Stichting een even groot bedrag zelf op tafel te leggen.
De kerken waarvoor subsidie is toegezegd zijn die van Bears, Leeuwarden-Huizum, Jouswier, Gorredijk-Kortezwaag, Olterterp, Oostrum, Uitwellingerga, Wier en Dedgum. Het grootste subsidiebedrag is toegezegd voor de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum (€ 43.077), het kleinste voor Jouswier (€ 9.957). In totaal is er voor deze negen kerken € 186.204 subsidie beschikbaar in de periode 2018-2023.
Het plafond van de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten, de maximale subsidiabele kosten die kunnen worden ingediend, ligt op 3% van de herbouwwaarde per zes jaar. Voor dit cluster van negen kerken heeft de Stichting 2,3% aangevraagd.
Als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud mag de Stichting de subsidie geclusterd, dus voor groepen van kerken aanvragen. Vorig jaar kreeg de Stichting € 692.141 subsidie toegezegd voor een cluster van 26 kerken.

€50.000 van Súdwest Fryslân herbestemming Dedgum

De gemeente Súdwest Fryslân draagt 50.000 euro bij aan de herbestemming van de kerk van Dedgum. Daarmee komt de restauratie en herbestemming een belangrijke stap dichterbij.
De gemeente ziet de aanvraag van de Stichting Alde Fryske Tsjerken als "een unieke kans om met een relatief lage bijdrage zowel een dorpshuis te realiseren in een dorp die deze faciliteit niet heeft, als om een monumentale kerk in stand te houden", zo schrijft het college van Burgemeester en Wethouders.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met dit gebaar. ,,Cultuurfondsen zullen eerder willen helpen als ook de overheden meebetalen", reageert directeur Gerhard Bakker. ,,Eerder heeft de Provincie al drie ton toegezegd voor de restauratie. Nu is er ook een overheidsbijdrage voor de herbestemming."
Voor de restauratie van de kerk is in totaal (voor toren en schip) zo'n 550.000 euro nodig, voor de herbestemming ruim 200.000 euro. Voor het tekort worden de cultuurfondsen benaderd en is de Stichting een actie crowdfunding begonnen. Zo zijn de donateurs in juni gevraagd om een extra bijdrage over te maken. ,,Dat heeft al meer dan 10.000 euro opgeleverd", aldus een opgetogen Bakker.

Het Friesch Dagblad besteedde op donderdag 3 augustus 2017 aandacht aan het besluit van B&W van Súdwest Fryslân om subsidie beschikbaar te stellen voor de herbestemming van de kerk van Dedgum.

Wilt u ook een steentje bijdragen? Lees dan hier verder.

Zomerprogramma van Tsjerkepaad en Alde Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft ook dit jaar weer samen met de Stichting Tsjerkepaad een folder voor toeristen uitgegeven. In de folder werd een aantal bijzondere zomeractiviteiten onder de aandacht gebracht. De folder is verspreid onder de grotere, drukker bezochte campings en in hotels.

De Stichting Tsjerkepaad heeft ook dit jaar de zomeropenstelling geregeld van 250 kerken in heel Friesland op zaterdagmiddag in de periode van 1 juli tot en met 9 september (open monumentendag). Zo'n uitgebreide openstelling van kerkgebouwen komt nergens in Nederland voor. De 250 kerken die meededen aan Tsjerkepaad, staan vermeld in de gids Tsjerkepaad 2017 die in de deelnemende kerken te koop was en bij tal van VVV's.

Het zomerprogramma vermeldde een groot aantal activiteiten en exposities in de periode 24 juni tot en met 16 september (open monumentendag). Elders op onze website vindt u tips voor allerlei prachtige wandel- en fietsroutes.

Sleuteladressen
Onze 49 kerken kunnen het hele jaar door bezocht worden. Als de deur op slot zit, kan de sleutel worden opgehaald bij het sleuteladres. Naast de voordeur hangt een bordje met een QR-code voor meer informatie.

Bijzondere activiteiten

• Zaterdag 16 september: feestelijke sluiting Tsjerkepaad 2017 in onze Dorpskerk Huizum.

Vrijwel permanent opengestelde Alde Fryske Tsjerken

• Allingawier, Woord- en Beeldkerk, via Museumdorp Aldfaers Erf, din t/m zon 10-17 uur
• Bears, Mariakerk, via Uniastate: din t/m vrij 10-17 uur; za/zo 13-17 uur
• Jorwert, Radboudkerk, met dank aan Nijkleaster: dagelijks van 12-18 uur
• Hegebeintum, via Bezoekerscentrum: ma t/m za: 10-17 uur, zo: 12-17 uur
• Raard, Irene Oerka Verbeek Museum: 'Het monument' (vrijdag-, zaterdag- en zondagmiddag)

Alle inscripties op grafzerken en rouwborden op een rij

Wie als toerist of als liefhebber een kerk bezoekt, vraagt zich soms af welke namen er nou precies vermeld staan op de grafzerken, rouwborden en avondmaalsbekers. Voor deze geïnteresseerden heeft Hessel de Walle op internet een uitgebreide database gebouwd, waar alle beschikbare informatie per kerk is ondergebracht. Nieuw is dat Hessel de Walle de informatie per kerk nu ook als PDF aanbiedt. Heeft u plannen om een bepaalde kerk te bezoeken? Download dan eerst de PDF met inscripties vanaf de site van Hessel de Walle.

Veel mensen denken dat er op op het puntje van elke kerktoren een haan hoort te staan. Dat is lang niet altijd het geval. Soms heeft de windvaan de vorm van een zeilschip, een paard of een engel met een bazuin. Ook dit valt terug te zoeken op internet. Pim Brascamp biedt een overzicht van alle windvanen in heel Nederland. Een overzicht van alle windvanen in Friesland die niet de vorm van een haan hebben, verscheen in december 1996 in ons toenmalige Publicatie nummer 53 van de hand van Sytse ten Hoeve. Pim Brascamp heeft deze informatie uiteraard allemaal netjes in zijn website verwerkt, onder vermelding van de bron.

Liefhebbers van Friese kerkorgels weten de website van Organum Frisicum wel te vinden en te waarderen. Daarop wordt een groot aantal orgels beschreven. Onder de knop AUDIO zijn opnamen te beluisteren die Omrop Fryslan in diverse kerken gemaakt heeft, bijvoorbeeld van het orgel in onze Groate Kerk van Sint Jacobiparochie.

Zoekt u een kerkbeschrijving? Dan kunt u elders op deze website terecht. Deze beschrijvingen zijn gemaakt door de vrijwilligers van onze excursiecommissie.

Zoekt u een fiets- of wandelroute? Ook daar kunt u elders op deze website voor terecht.

Staten nemen motie aan voor extra steun Alde Tsjerken

Provinciale Staten van Fryslân heeft woensdag 28 juni 2017 een motie van de FNP aangenomen om het werk van de Stichting Alde Fryske Tsjerken te steunen met een extra bijdrage van € 200.000. De motie kreeg een breed politiek draagvlak.

Vóór de motie stemden FNP, ChristenUnie, CDA, PvdA, VVD en SP. Tegen stemden D66, GroenLinks, PVV en 50Plus. De motie wordt ingediend bij de behandeling van de Kadernota 2018 van de Provincie Fryslân. Via deze Kadernota heeft Provinciale Staten een budget van € 20 miljoen te verdelen, dat gereserveerd is voor de tweede helft van de huidige collegeperiode 2016-2019.
De Stichting heeft in haar Beleidsplan 2017-2020 aan de Provincie gevraagd om de jaarlijkse subsidie van € 200.000 te verhogen tot € 350.000. Dit in verband met de toename van het aantal kerkgebouwen dat de Stichting in eigendom heeft. In 2009, toen de subsidie voor het laatst verhoogd werd, waren dat er 38. Inmiddels heeft de Stichting 49 kerken in eigendom.
De Stichting pleit er al jaren voor om de subsidie te laten meegroeien met het aantal kerken, legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,Het aantal kerken is met 25% gegroeid, maar de subsidie is gelijk gebleven. Dat gaat steeds meer knijpen. Wij zijn dan ook blij dat de Staten de motie van de FNP zo breed gesteund hebben."

Structurele verhoging
De Stichting had liever gezien dat de subsidie structureel verhoogd werd, aldus Bakker. ,,Dat is jammer genoeg niet mogelijk via de Kadernota, die alleen incidentele middelen te verdelen heeft. Uiteindelijk hebben we natuurlijk liever deze € 200.000 als incidenteel budget bovenop onze jaarlijkse subsidie, dan dat we nog langer moeten wachten op een structurele subsidieverhoging. Met deze twee ton hebben we in 2018 en 2019 in ieder geval een ton per jaar extra te besteden. Dat maakt het mogelijk om het personeelsbestand enigszins uit te breiden.”
,,We geven de hoop niet op dat de subsidie ooit toch eens structureel zal worden verhoogd”, aldus Bakker. ,,Dat is een vast agendapunt in ons jaarlijkse overleg met de gedeputeerde. Johannes Kramer gaf in november aan dat hij zeer te spreken is over het vele werk dat de Stichting doet.”
,,De provincie ziet ons als een belangrijke factor omdat we zo veel kerkgebouwen in stand houden én actief gebruiken, met de inzet van zes part time medewerkers (3,5 FTE) en ruim 250 vrijwilligers. Daarbij hebben we het niet alleen over het behoud van 49 kerken, maar ook over de leefbaarheid van die dorpen in regio’s met krimp en vergrijzing, de bevordering van het cultuurhistorisch toerisme en een impuls in de werkgelegenheid in de monumentenzorg.”
Bakker is blij dat het College van Gedeputeerde Staten erkent dat de Stichting een structurele subsidieverhoging nodig heeft. ,,In de bijlage 'Groslijst Statenvoorstellen' bij de Kadernota 2018 schrijven GS dat ze 'de ontwikkeling herkennen dat steeds meer (monumentale) kerken niet meer beheerd kunnen worden'. En dan volgt: 'Van belang is dat dit een structurele verhoging behelst'. Dat standpunt is veelbelovend."
In de FNP-motie wordt aan Gedeputeerde Staten gevraagd om in de loop van 2017 en 2018 met de Stichting Alde Fryske Tsjerken te overleggen over een mogelijke structurele oplossing van het probleem van een sterke toename van het uitvoerende werk. ,,De oplossing moet bezien worden in het bredere kader van oplossingen voor de structurele geldkrapte bij onderdelen van het provinciale erfgoedbeleid, staat in de motie. De FNP vraagt aan GS om daar eind 2018 over terug te rapporteren aan Provinciale Staten. Dat zijn toch hele duidelijke afspraken", aldus Bakker.

Fietsen en wandelen langs oude Friese kerken

Voor liefhebbers van oude Friese kerken zijn er op internet tal van fiets- en wandelroutes te vinden. Op deze pagina bieden we een kleine selectie aan. Heeft u een tip voor een mooie route? Mail die naar info@aldefrysketsjerken.nl en wij plaatsen hem erbij.

Merk Fryslân
De bomen zijn groen, de lammetjes zijn geboren en de bloemen staan weer in bloei. Het is het perfecte moment om lekker op pad te gaan. En wel naar Friesland. De afwisseling van terpen, kerken, bossen, meren en niet te vergeten de Waddenkust zijn het perfecte decor voor een fiets- of wandeltocht. Ontdek wat het eigenzinnige Friesland te bieden heeft, op de fiets of te voet! Op de website van Merk Fryslân is een groot aantal fietsroutes te vinden, bijvoorbeeld de Menistepaadroute (22 km) langs onze kerken in Sint Annaparochie en Sint Jacobiparochie, maar ook verhuurpunten van fietsen.

Fietsnetwerk
De website Fietsnetwerk heeft onlangs een route van 42 km uitgezet langs Friese kerken. Vanuit Leeuwarden is de route het makkelijkst op te pakken bij Ritsumazijl. De tocht voert langs een aantal kerken van onze stichting, in Blessum, Boksum, Bears en Baaium. De kerk van Bears wordt vrijwel permanent opgesteld via bezoekerscentrum Uniastate Bears. Met een kleine omleiding kan ook de kerk van Jorwert bezocht worden. Op alle kerken van de Stichting is een gevelbord aangebracht met het sleuteladres en een QR-code die verwijst naar de betreffende pagina van de kerk op onze website. Wilt u naar binnen, neem dan vooraf even contact op met het sleuteladres, om teleurstellingen te voorkomen. Download de route hier. Een fiets huren kan bij Fiets Point op het NS-station Leeuwarden.

Tsjerkepaad
De Stichting Tsjerkepaad coördineert de openstelling van 250 Friese kerken in de zomer. Tien weken lang zijn deze kerken geopend op zaterdagmiddag van 13.00 tot 17.00 uur. Op de website van Tsjerkepaad zijn ook een aantal fiets- en wandelroutes te downloaden. De fietsroute Aldeboarn-Engwirden bijvoorbeeld voert langs onze kerken in Haskerdijken en Terband. De fietsroute Nieuwehorne-Katlijk komt langs ons kerkje in Katlijk. Van Dokkum vertrekt een fietsroute langs onder andere de kerken van Wetsens, Hantumhuizen, Foudgum, Bornwird, Raard en Sibrandahus. De fiets- en wandelroutes zijn te vinden op de pagina met downloads van Tsjerkepaad.

Waddenwandelen
Waddenwandelen heeft 1200 km aan wandelroutes te bieden. Er wordt een flink aantal routes voor dagwandelingen aangeboden. Bijvoorbeeld de route 'Rond de terpen' (15,5 km) die onder andere langs onze kerk in Hegebeintum voert. De route 'Van stad naar wad' (16 km) voert van Dokkum naar Holwerd langs onder andere onze kerken in Foudgum en Holwerd.
Op de website zijn ook aantrekkelijke arrangementen te vinden, bijvoorbeeld 'Overnachten in Santiago aan het Wad' van De Jacobshoeve in Sint Jacobiparochie, mooi te combineren met een bezoek aan onze Groate Kerk.
Kijk verder op de website van Waddenwandelen. Er is ook een app die gratis kan worden gedownload, zodat je de routes op je smartphone kunt gebruiken.

Historische wandelpaden
Landschapsbeheer Fryslan heeft een netwerk ontsloten langs vijftig historische voetpaden in noordoost Friesland: 400 kilometer in totaal. De paden of restanten ervan zijn waar mogelijk hersteld en verbonden met bestaande wandelmogelijkheden. Zo ontstaan nieuwe, volwaardige routes. Deze bijzondere wandelroutes voeren deels over oude voetpaden als kerken-, jaag- en schoolpaden en in onbruik geraakte handels- en pelgrimsroutes. Bij het samenstellen van het netwerk is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van rustige (onverharde) wegen en fietspaden. Gedeeltelijk lopen de wandelpaden over boerenland en door natuurgebieden. De routes zijn terug te vinden op de website van Historische Wandelpaden, bijvoorbeeld deze bij Oostrum en Jouswier.

Swalkrûtes
Sinds eind jaren tachtig van de vorige eeuw bestaan de wandel- en fietsroutes met de naam Swalkrûtes (‘swalkje’ is Fries voor rondzwerven). Het doel van deze routes is om de kleine dorpen onder de aandacht te brengen bij fietsers en wandelaars. Zij stimuleren de kleinschalige recreatie en daarmee de levendigheid in de dorpen. De omschrijvingen van de dorpen en de routebeschrijvingen zijn aangeleverd door vrijwilligers van dorpsbelangen. Door de betrokkenheid van de lokale deskundigen ontdekt u plekken die normaal voor een buitenstaander geheim zouden blijven. Er zijn onder meer routes uitgezet vanuit Hantumhuizen, Jelsum-Koarnjum, Katijk, Rottevalle en Ter Idzard waarbij het wandelen mooi te combineren is met het bezoek aan onze kerk ter plaatse. Op alle kerken van de Stichting is een gevelbord aangebracht met het sleuteladres en een QR-code die verwijst naar de betreffende pagina van de kerk op onze website. Wilt u naar binnen, neem dan vooraf even contact op met het sleuteladres, om teleurstellingen te voorkomen.

Waddenfonds subsidieert plan Santiago aan het Wad

De Stichting Santiago aan het Wad krijgt subsidie van het Waddenfonds voor de uitvoering van haar plannen om in 2018 zo veel mogelijk pelgrims naar Sint Jacobiparochie te laten komen. Donderdag 8 juni worden de plannen toegelicht in de Groate Kerk van Sint Jacobiparochie.

Het Waddenfonds heeft in totaal drie miljoen euro toegekend aan acht duurzame projecten in het Waddengebied. Het geld maakt deel uit van een totale investering van 6,7 miljoen euro in de drie waddenprovincies Groningen, Fryslân en Noord-Holland. Van de twintig aanvragen zijn er acht gehonoreerd. Het project 'Nacht aan het Wad' krijgt 445.000 euro.
'Nacht aan het Wad' komt voort uit het Feel the Night programma van architecte Nynke-Rixt Jukema. Keunstwurk is penvoerder van dit project, waarbij onder onder andere een 'starbarn' (sterren-observatorium) wordt voorzien op het recreatieterrein bij Zwarte Haan. Bij de realisatie van deze blijvende nachtlocatie wordt nauw samengewerkt met de gemeente het Bildt en provincie Fryslân, de Stichting Santiago aan het Wad, Sense of Place, Landschapbeheer Friesland, Planetarium Eise Eysinga Franeker en de Volkssterrenwacht Burgum. Lees meer over het project Feel the Night op de website van Keunstwurk.

Santiago aan het Wad
De Stichting Santiago aan het Wad kan met het geld van het Waddenfonds haar plannen verwezenlijken voor een aanpassing van het pelgrimsinformatiecentrum in het voorportaal van de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie, het laten maken van een film over het Friese landschap waar de pelgrim doorheen trekt, het organiseren van een Jacobusfestival op de naamdag van Jacobus (25 juli 2018) in en rond de Groate Kerk van Sint Jacobiparochie, het ontwikkelen van een netwerk van refugio's (slaapplaatsen) en het laten digitaliseren van de pelgrimsroutes.
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob organiseert in dit kader in samenwerking met de Stichting Jabikspaad Fryslân een 'Camino der Lage Landen', een estafette door Nederland, waarbij de pelgrims in 2018 langs drie routes naar het Noorden kunnen wandelen. Lees meer over de Camino-estafette op de website van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Via die website kan ook een pelgrimspas worden gedownload.
Voorzitter Joost Bol van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob steunt de plannen van harte: "Velen van ons hebben bijzonder goede herinneringen aan de Camino der Lage Landen ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig bestaan van het Genootschap in 2011. Regelmatig hoorden we dat we nog zoiets zouden moeten doen, maar we hebben bewust gewacht op een gelegenheid die een dergelijke activiteit waardig zou zijn. We denken dat dit idee van de Friese pelgrims ter gelegenheid van 'Leeuwarden Culturele hoofdstad van Europa' de juiste impuls daarvoor is. Bas Brouwer, die ook de Camino der Lage Landen organiseerde, is bereid om deze camino vorm te geven. Onze regio's zijn enthousiast om er weer de 'couleur regional' in te brengen en een aantal werkgroepen levert ook graag een bijdrage. 2018 wordt dus een jaar om naar uit te kijken!"

Pelgrimscentrum
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is als mede-oprichter van de Stichting Santiago aan het Wad blij met de toekenning van de subsidie van het Waddenfonds. ,,Dit is een prachtige impuls voor het pelgrimeren", vindt directeur Gerhard Bakker. ,,Het versterkt de rol die de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie al zo veel jaren met glans vervult. Het pelgrimscentrum wordt nog verder ingevuld en steeds aantrekkelijker om te bezoeken. Maar heel Fryslân kan hiervan profiteren. Dit project beoogt structurele verbeteringen op te leveren van de infrastructuur voor pelgrims, die blijvend zijn en ook na 2018 nog hun publiek zullen blijven trekken."
De bezoekcijfers van Santiago de Compostella blijven maar stijgen, benadrukt Bakker. ,,Tot en met mei van dit jaar is er in Santiago de Compostella al weer een plus van 13% genoteerd. Sceptici denken dat pelgrimeren een hype is die wel weer over waait. Het tegendeel lijkt waar te zijn. Ook in Sint Jacobiparochie ziet het Genootschap de bezoekcijfers alleen maar toenemen van mensen die zich willen laten informeren over de camino naar Santiago de Compostella."
Het pelgrimsinformatiecentrum in De Groate Kerk van Sint Jacobiparochie is iedere tweede en vierde zaterdag van de maand geopend van 11.00 tot 15.00 uur.

Lees hier verder over de geschiedenis van het project Santiago aan het Wad.

Excursie 1 juli 'Rome en Reformatie' in Woudsend

De Stichting Alde Fryske Tsjerken en de Stichting Tsjerkepaad verzorgen op zaterdag 1 juli gezamenlijk een middagexcursie naar Woudsend. Daar bevindt zich de enig overgebleven rooms-katholieke schuilkerk van na de Reformatie. Een uitgebreid artikel over de Friese schuilkerken is te vinden in het juni-nummer van ons magazine 'Alde Fryske Tsjerken', dat op 21 juni verzonden wordt aan de donateurs.

Het middagprogramma begint om 13.30 uur in de Sint Michaëlkerk, een schuilkerk uit 1792 (Merkstrjitte 11). Na de ontvangst om 13.30 uur door voorzitter ds. Gerrit Groeneveld van de Stichting Tsjerkepaad wordt er uitleg gegeven over de kerkhistorie van Woudsend door Herman Deden.
Woudsend heeft vier kerken, waarvan de RK- en de PKN-kerk nog altijd actief worden gebruikt. De voormalige gereformeerde kerk wordt sinds 1999 bewoond door een particulier en de voormalige doopsgezinde kerk is al sinds 1969 in gebruik als restaurant It Ponkje. In 1337 werd in Woudsend het Karmelklooster opgericht. De protestantse kerk is daar naar vernoemd.
Na de uitleg van Herman Deden kunnen de deelnemers van deze excursie op eigen gelegenheid kennis maken met de historische dorpskern van Woudsend, met behulp van een routekaart die wordt uitgereikt.
De RK- en PKN-kerk zijn beide geopend ter bezichtiging van 13.00-17.00 uur. In de Sint Michaëlkerk is een mini-tentoonstelling ingericht over pater Titus Brandsma. In de Karmelkerk is een expositie ingericht met houtsculpturen van René Smeets rond het thema 'de man van Nazareth'. Ook de molens van Woudsend zijn te bezichtigen.
In de protestantse Karmelkerk (Ald Tsjerkhôf 2) bespeelt Klaas Booy om 14.45 uur het orgel. De middag wordt om 16.30 uur afgesloten met een muzikaal optreden van Louiza Saitova, zangeres afkomstig uit Tsjetsjenië (nu woonachtig in Woudsend) in de protestantse kerk 'De Karmel'.
Deze middag rondom het jaarthema “Rome en de Reformatie” wordt georganiseerd door de Stichting Tsjerkepaad in samenwerking met de Stichting Alde Fryske Tsjerken en vrijwilligers uit beide kerken van Woudsend.

Kerken open vanaf 13.00 uur.
Entree: gratis

Grote belangstelling open middag Westernijtsjerk

Ruim honderd mensen bezochten zaterdag 20 mei 2017 de open dag ter gelegenheid van de renovatie van het interieur van de kerk van Westenijtsjerk. De bezoekers konden met eigen ogen zien dat het resultaat van de opknapbeurt er mag zijn.

Na een openingswoord van voorzitter Jan Bosselaar van de Plaatselijke Commissie Westernijtsjerk lichtte directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken toe welke werkzaamheden in de laatste maanden van 2016 zijn verricht. De renovatie van het interieur was vooral nodig vanwege houtrot in en zwam onder de vloer aan de noordzijde. De banken en vloer aan de noordzijde en de herenbanken zijn eruit daarom uit geweest om hersteld te worden en alle banken, het peischot en de lambrisering zijn opnieuw geschilderd. Een klein deel van de banken is verwijderd, waardoor de herenbanken beter tot hun recht komen.

Grafzerk Jeppema
Tijdens de werkzaamheden kwam onder de houten vloer van het middenpad een grafzerk van rode Bentheimer zandsteen tevoorschijn. Deze is schoongemaakt en blijft in zicht. Melle Koopmans van de grafschriftencommissie van het Genealogysk Wurkferbân van de Fryske Akademy gaf uitleg over de grafzerk. Deze blijkt zeer bijzonder te zijn en één van de oudste van Ferwerderadiel.
Op de zerk staan de namen op van vader Feije en zoon Sypt Jeppema. Zij woonden rond 1500 op de Jeppemastins. De kerk van Westernijtsjerk werd in de dertiende eeuw waarschijnlijk gesticht door de familie Jeppema. De kerk staat namelijk in de zuidelijke hoek van het terrein waar in de middeleeuwen de familie Jeppema een stins, later een state, bezat.
Vrij vertaald staat er op de zerk: In ’t jaar ons Heren juni 1400 zes ende negentig stierf Feya Jeppama. In ’t jaar 1500 ende negen op Sint Anthonis (= 17 januari) avond stierf Sypt Jepama één pater noster (= onze vader).
Feye en Sypt Jeppema worden in bepaalde bronnen ook wel met de achternaam Unema genoemd, omdat ze uit die familie afkomstig waren. Maar omdat ze op Jeppema woonden, kregen ze tevens de aanduiding Jeppema, zoals destijds vaker voorkwam.
Het wapen op de zerk is van de familie Goslinga met linksboven een halve adelaar, rechtsboven een ster, rechtsonder een wassenaar (maan) en linksonder lelies. Volgens Melle Koopmans waren de families naar alle waarschijnlijkheid vroeger aan elkaar gelieerd.
Volgens grafstenenkenner Hessel de Walle, die een database beheert met alle grafschriften in Friesland, is de Jeppema-zerk de 56ste grafzerk van vóór 1500 in Friesland. Van die 56 zerken zijn er 35 bestemd voor de adel, 13 voor geestelijken en 8 onduidelijk. De Jeppema-zerk is in de database terug te vinden onder boeknummer 9698 (zoek op 'Westernijkerk').

Permanente expositie
De Plaatselijke Commissie is zeer ingenomen met de renovatie en met de vondst van de zerk, want zij had al het plan om een permanente expositie in te richten over de historie van Jeppemastate en de kerk. De zerk voegt daar een prachtig en tastbaar element aan toe. Om de expositie, met onder andere een maquette van Jeppemastate, te kunnen realiseren zijn de afgelopen tijd diverse fondsen aangeschreven.
Tijdens de renovatie werden onder de vloer en achter de lambrisering meer ontdekkingen gedaan, zoals een tegelvloer, een in 1604 dichtgezette doorgang en nissen in de muur. Deze zijn niet meer in het zicht, maar foto's ervan kunnen dit jaar tijdens Tsjerkepaad worden bekeken. Een twaalftal oude muntjes die onder de vloer gevonden zijn, worden getoond in een vitrine.

Cheque
Restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt en schildersbedrijf Noordhoek, die de werkzaamheden hebben uitgevoerd, verrasten de Plaatselijke Commissie met het aanbieden van een cheque van € 500. Deze zal worden besteed aan de permanente expositie.
De eerstvolgende activiteit van de Plaatselijke Commissie Westernijtsjerk is een lezing over de bijzondere geschiedenis van Weeshuis Tjallingastate in Westernijtsjerk op vrijdagavond 23 juni. (Met dank aan Titia Jippes.)

Acht alde Fryske tsjerken schitteren in Under de Toer

Acht kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken krijgen een rol in het project Under de Toer in het kader van Leeuwarden Friesland Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Het gaat om de kerken van Boksum, Britswert (samen met Wiuwert), Haskerdijken, Huizum, Katlijk, Kortezwaag, Ter Idzard en Wetsens.

Donderdag 18 mei 2017 presenteerde Under de Toer in de Grote Kerk van Leeuwarden de 32 deelprojecten. In het project draait het allemaal om verhalen van onder de toren. Verhalen die in de loop van de tijd zijn verzameld, die al generaties bekend zijn, of in het nu ontstaan, die de mensen verbindt of opnieuw verrassen.
De 32 verhalen van Under de Toer komen tot leven in een vorm waarop ze nog niet eerder zijn verteld; door unieke samenwerking tussen kunstenaars en de gemeenschap krijgen ze een nieuw karakter.
Vanaf 1 januari 2018 ontvouwt zich hierdoor een verrassend landschap van theater, muziek, performance en beeldende kunst, gedragen door de "mienskippen" onder de 32 torens.

Prachtig resultaat
Acht van de 32 projecten spelen zich af in of bij onze Alde Fryske Tsjerken. Een prachtig resultaat, vindt directeur Gerhard Bakker. ,,Ik vind het sowieso al geweldig dat de Culturele Hoofdstad opent met Under de Toer, in het laatste weekend van januari. De aandacht van alle internationale gasten wordt meteen gevestigd op kerken. Hoe mooi kun je het bedenken?"
Dat een kwart van de kerken die meedoen eigendom is van de Alde Fryske Tsjerken, spreekt Bakker aan. ,,Het laat zien dat onze kerken leven. De dorpen gaan er met ontzettend veel plezier mee aan de slag. Zelfs in een klein dorp als Wetsens weten ze het voor elkaar te krijgen, als enige in de regio noordoost Friesland trouwens."
Bakker genoot van de voorproefjes die donderdag 18 mei in de Grote Kerk geboden werden. ,,Het bruiste daar van enthousiasme. Al die 32 dorpen hebben er zin in. Wat een creativiteit! Echt geweldig.Friesland laat zich van z'n beste kant zien."

Acht projecten
Wie meer wil weten over de 32 projecten kan op de vernieuwde website van Under de Toer rondkijken. Op deze pagina vindt u de linkjes naar de acht projecten in onze kerken.

• Boksum: De slach by Boxum
• Wiuwert/Britswert: Anna Maria zie ook hun pagina op Facebook
• Haskerdijken: Dodo fan Haska
• Huizum: Slauerhoff - In Memoriam Patris
• Katlijk: De klok en het meisje
• Kortezwaag: De klok moat werom! zie ook hun pagina op Facebook
• Ter Idzard: De tael van et hette
• Wetsens: Sint Vitus Passie zie ook hun eigen website

Alde Fryske Tsjerken stapt over op duurzame energie

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft besloten om de energie voor haar kerken voortaan gecentraliseerd in te kopen via de energiecoöperaties van Noordelijk Lokaal Duurzaam (NLD). Donderdag 11 mei werd het contract hiervoor getekend in Hantumhuizen. Diezelfde avond werden de Plaatselijke Commissies geïnformeerd over deze nieuwe ontwikkeling.

,,Lokale energiecoöperaties spannen zich in om de energie duurzaam en in de eigen omgeving op te wekken. De winst gaat niet naar aandeelhouders in het buitenland, maar vloeit terug naar de regio. Dat spreekt ons aan", legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,In vergelijking met de huidige 49 individuele contracten gaat deze centrale inkoop ons een besparing van circa 10 procent opleveren. Bovendien scheelt het ons veel administratief werk. In plaats van een of twee facturen voor gas en elektriciteit per maand per kerk krijgen we nu twee keer per jaar een verzamelfactuur, naast de jaarlijkse eindafrekening per kerk."

Cheque
De Stichting kreeg in Hantumhuizen een symbolische cheque ter waarde van 2025 euro aangeboden. Door klant te worden via een energiecoöperatie, investeer je in duurzame projecten bij jou in de buurt, legde directeur Jaap Hoekzema van de NLD uit. Ieder lokaal initiatief krijgt namelijk per klant een vaste bijdrage van € 75,- per jaar van NLD. Door over te stappen op een duurzame-energieleverancier genereer je dus geld voor je eigen stad, dorp of wijk.
Voorzitter Marga Waanders van de Friese koepel Us Koöperaasje zette ook haar handtekening onder de cheque. Waanders is in het dagelijks leven burgemeester van Dongeradeel. Zij sprak haar waardering uit voor de stap van de Stichting Alde Fryske Tsjerken richting duurzame energie. ,,De energietransitie komt er aan. Het is mooi dat de Alde Fryske Tsjerken daar haar steentje aan wil bijdragen."

Samenwerking
De samenwerking met NLD zal de komende maanden nader worden uitgewerkt. ,,Bij het juni nummer van ons magazine Alde Fryske Tsjerken wordt een folder van NLD meegestuurd aan onze 3800 donateurs. Wie dat wil kan zelf ook overstappen en lid worden van een energiecoöperatie in de buurt. De NLD gaat ons verder helpen met onderzoek naar energiebesparingen bij onze kerken."
Het contact met de NLD kwam tot stand via een van de vrijwilligers van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, Rein de Wolff, die tevens bestuurslid is van energiecoöperatie Doniawerstal. In het juni nummer van ons magazine Alde Fryske Tsjerken publiceren we een interview met hem.

Erfgoedcafé over kerkvloeren 18 mei in Sint Annaparochie

Het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân houdt donderdag 18 mei een Erfgoedcafé in onze Van Harenskerk in Sint Annaparochie over het onderwerp “vloeren in de kerk”.

Na bijdragen over archeologie en de kerkvloer en grafzerken in relatie tot het interieur (van o.a. Albert Reinstra van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), zal vanuit een technische invalshoek worden stilgestaan bij dilemma’s als:

• comfort versus monumentale waarden
• archeologie versus toegankelijkheid
• liturgisch versus functionaliteit

Dit in de vorm van een aantal cases in de Friese situatie waar het soms wel en soms niet gegaan is zoals het zou moeten.
Het Erfgoedcafé is bedoeld voor de ambtenaren van de Friese gemeenten met monumentenzorg in het pakket. Gezien dit specifieke onderwerp zijn ook de (technische) medewerkers van de organisaties die werkzaam zijn op het gebied van kerkrestauraties, van harte uitgenodigd. Opgave via: dbloemhof@monumentenzorg.frl

Driezum
Volgens een bericht in het Friesch Dagblad (zaterdag 22 april 2017) ligt de restauratie van de hervormde kerk van Driezum al enige tijd stil ligt. Het is wachten op de vergunning van de gemeente Dantumadiel voor het aanleggen van een betonnen vloer in de kerk. Er liggen negatieve adviezen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en welstandsorganisatie Hus & Hiem. Lees meer op de website van de Hervormde Gemeente Driezum.

Verantwoordingsbijeenkomst Van Harenskerk

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft woensdag 19 april een "verantwoordingsbijeenkomst" gehouden voor alle mensen die een extra bijdrage hebben overgemaakt voor het herstel van de zerkenvloer in de Van Harenskerk in Sint Annaparochie.

De Stichting deed in de zomer van 2016 een beroep op haar donateurs om een extra gift over te maken. Bij de restauratie was onder de houten vloer een prachtige collectie zerken tevoorschijn gekomen. In goed overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de monumentencommissie van de provinciale welstandsorganisatie Hûs & Hiem en de gemeente het Bildt is besloten om de zerken niet weer onder de houten vloer te laten verdwijnen, maar om ze opnieuw als vloer te gaan gebruiken. De extra giften zijn gebruikt om de meerkosten hiervan te dekken.
Bij de heropening van de kerk op woensdag 26 oktober 2016 beloofde de Stichting dat er in het voorjaar van 2017 een aparte bijeenkomst voor de gulle gevers gehouden zou worden. Een kleine vijftig bezoekers kregen woensdag 17 april een prachtig programma aangeboden.

Constructief probleem
Architect Harmen Grunstra uit Bolsward vertelde welke werkzaamheden er hebben plaatsgevonden. De verzakking van de zerken onder de houten vloer zorgde voor een constructief probleem. Ze waren zo ernstig verzakt dat daar niet met goed fatsoen een nieuwe houten vloer op te funderen viel. Het was mede een reden om de zerken weer naar boven te halen, en opnieuw als vloer te gaan gebruiken.
Op aandringen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Hus & Hiem zijn de zerken zo veel mogelijk op dezelfde plek blijven liggen als ze werden aangetroffen, zo legde Grunstra uit. ,,Het is altijd een ingewikkeld proces om de wensen en belangen op elkaar af te stemmen, maar we zijn er goed uitgekomen met elkaar."

Intermezzo
Zanger/dichter Hein Jaap Hilarides zorgde voor een muzikaal intermezzo. Hij speelde onder meer zijn nieuwe nummer "Gûl dyn tranen", wat menig aanwezige tot ontroering bracht. ,,Zo'n kerk is en blijft een geweldige ruimte waarin dit soort intieme muziek op een prachtige manier tot z'n recht kan komen", reageerde directeur Gerhard Bakker.

Mysterie van de ridderzerk
Historicus dr. Kees Kuiken vertelde in zijn lezing over de verschillende graven in en rond de kerk. De zestiende eeuwse zerk waarop een ridder in harnas is afgebeeld, is en blijft nog steeds een mysterie. Onlangs deed Kuiken opnieuw onderzoek naar het ruitvormige familiewapen op de zerk. Mogelijk gaat het om het wapen van de familie Van der Meijde uit het Zuidhollandse Ameide? Download hier de lezing van Kees Kuiken.

Foto's
Boven: Harmen Grunstra
Hieronder:
- De Van Harenskerk
- Kees Kuiken bij de ridderzerk
- De verzakte zerken zoals die vorig jaar onder de houten vloer tevoorschijn kwamen
- Werk aan de nieuwe fundering voor de zerkenvloer

'Skûlje yn Jorwert' opnieuw te zien in Jorwert

De Redbadtsjerke in Jorwert is in april van dit jaar opnieuw het toneel van de voorstelling 'Skûlje yn Jorwert' van Jan Arendz en Marijke Geertsma. Er zijn nog kaarten te koop. Kijk voor de volledige speellijst op de website van J&Mteaterwurk.

Bas van Gelder begon in 1940 als predikant in Jorwert. Kort na de Tweede Wereldoorlog nam hij afscheid. Over zijn bijzondere belevenissen in de oorlogsjaren hield hij een dagboek bij. Dat werd in 2014 onder de titel Nachtboek van een kerkuil uitgebracht door de Friese Pers Boekerij, met een voorwoord van de huidige predikant van Jorwert en Nijkleaster, ds. Hinne Wagenaar. Dit dagboek vormt de basis voor het toneelstuk van Jan Arendz en Marijke Geertsma.

Op de website van J&M Teaterwurk is het volgende te lezen: "Alhoewel het er in eerste instantie op lijkt dat Jorwert weinig zal merken van de Duitse bezetting, in vergelijking met Leiden waar hij vandaan komt, gaat ook in Jorwert de oorlog een rol spelen. De dominee, die moet onderduiken (in zijn eigen kerk), wordt verraden en opgepakt en naar de gevangenis in Leeuwarden gebracht. Jorwert is een hechte gemeenschap, maar in dit dorp wonen behalve verzetsmensen, ook mensen die de filosofie van Hitler aanhangen. Het is een kleine gemeenschap, die prachtig wordt gadegeslagen en beschreven door een dominee die van buiten Friesland in Jorwert komt te wonen en te werken in de oorlogsjaren. Het zijn juist deze jaren, waarin menselijke eigenschappen zich scherper profileren.

Wij ontvangen jullie met koffie en thee in café 'Het Wapen van Baarderadeel'. Daarna wandelen we door Jorwert, zodat jullie een beetje inzicht en begrip krijgen van het dorp in die oorlogsjaren. Tijdens de wandeling bekijken we een tentoonstelling van speciaal materiaal uit die tijd. Als we na drie kwartier terug zijn in het café, neemt de dominee (Jan Arendz) iedereen mee naar de kerk van Jorwert voor de voorstelling."

De première van de reprise was op vrijdag 7 april 2017. De laatste voorstelling is op zaterdag 30 april 2017. Kaarten kunnen besteld worden via de website van J&Mteaterwurk.

Veel belangstelling afsluiting project Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft donderdag 6 april het project funderingsherstel kerktoren Hegebeintum afgesloten. Ruim vijftig mensen die een financiële bijdrage hadden geleverd aan de crowdfunding, waren aanwezig op de “verantwoordingsbijeenkomst”.

Het hadden er nog wel meer kunnen zijn, denkt directeur Gerhard Bakker , maar van lang niet alle gevers is het gelukt om hun adres te achterhalen voor een persoonlijke uitnodiging.
De bezoekers werden getrakteerd op een gevarieerd programma. Bouwhistoricus Frank van der Waard liet aan de hand van foto’s nog eens zien wat hij aantrof toen de archeologen de voet van de toren hadden uitgegraven. Onder de toren uit 1717 ontdekte hij een oudere fundering, uit de dertiende eeuw. Die dateert uit dezelfde tijd dat het tufstenen schip van de kerk werd verlengd met baksteen; dat is één bouwfase geweest, aldus Van der Waard.

Libbene Stiennen
Na de bouwtechnische toelichting op de geschiedenis van de toren bracht Piter Wilkens een drietal liederen van zijn programma “Libbene Stiennen” ten gehoren. Dit muzikale intermezzo werd door velen op prijs gesteld. Wilkens zong onder meer het nummer “De dowestien”, waarin hij een stuk tufsteen sprekend ten tonele voert. Een toepasselijk lied, omdat het schip van de kerk van Hegebeintum voor driekwart gebouwd is van tufsteen.
Als derde onderdeel van het programma vertelde voorzitter Rits van der Ploeg van de Stichting Rekreaasje en Toerisme over de nieuwbouwplannen voor het bezoekerscentrum De Terp. Voor de nieuwbouw is een aanvraag ingediend bij het Waddenfonds.

Een soort reünie
Directeur Bakker merkte dat de bijeenkomst voor velen een soort reünie was. ,,De mensen die iets extra’s hebben overgemaakt voor het funderingsherstel, zijn allemaal betrokken op deze kerk. Het was grappig om te zien hoeveel mensen elkaar kenden van vroeger. Ik sprak met een echtpaar uit Gorredijk dat vertelde dat ze afstammen van één van de drie kerkvoogden wier naam vermeld staat in het zilveren doopschaaltje dat in het Fries Museum bewaard wordt. Iemand anders had de kerk getekend toen hij op de TU Delft studeerde. Zijn vrouw had jarenlang als gids voor de VVV groepen begeleid bij een bezoek aan onder andere Hegebeintum. Zo had eigenlijk iedereen wel een bijzondere band met deze kerk.”
Nu het project funderingsherstel voltooid is, hoopt Bakker dat velen de weg naar Hegebeintum zullen weten te vinden. ,,In het bezoekerscentrum is één van de stoeltjes te zien die in de betonnen fundering verwerkt is. En er zijn tijdens het werk veel foto’s gemaakt, zodat iedereen kan terugkijken hoe het geweest is. De scheuren tussen de toren en de buitenmuren zoals die achter het orgel op de kraak te zien zijn, hebben we laten zitten. Die gaan we niet dichtmaken, zodat de bezoeker kan blijven ervaren hoe erg de toren aan het verzakken was.”

Nieuwe gevelbordjes met QR-code op alle 49 Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerke heeft in het voorjaar van 2017 de gevelbordjes op al haar 49 kerkgebouwen vervangen. Op het nieuwe bordje is een aangepaste versie van het logo afgedrukt, het sleuteladres en een zogeheten QR-code. Alle overige borden zijn van de gevels verwijderd.

Door de QR-code met de smartphone in te lezen worden bezoekers gelinkt met de website van de Stichting Alde Fryske Tsjerken met alle informatie over het betreffende kerkgebouw. Bij veel kerken is op de website ook een telefoonnummer en soms zelfs nog een tweede sleuteladres te vinden, naast het sleuteladres dat op het gevelbordje staat.
De QR-code is een vierkante geblokte barcode die in 1994 werd ontwikkeld door een Japans bedrijf. Inmiddels is dit alternatief voor de streepjescode op tal van plekken terug te zien, zoals in tijdschriften en op bushaltes. De nieuwe bordjes werden in maart voor het eerst gepresenteerd tijdens de overname van de kerken van Koarnjum en Jelsum.

Blauwwit / oranjewit
Op enkele kerken is nog wel het blauw-witte schildje blijven zitten of is het nieuwe oranje-witte schildje aangebracht. Dat betreft met name kerken waarvan de toren in eigendom is van een andere eigenaar, veelal de gemeentelijke stichting monumentenbehoud, zoals in Dongeradeel.
Het blauw-witte schildje is in het leven geroepen tijdens de Haagse Conventie van 1954 en duidt een pand aan dat in oorlogstijd beschermd moet worden en kan dus ook voorkomen op moderne panden zoals belangrijke archieven, bibliotheken en musea. De herkenbaarheid van de objecten door dit schildje moet leiden tot eerbiediging van het erfgoed door strijdende partijen tijdens gevechtshandelingen. Het is een internationaal herkenningsteken, dat reeds in vredestijd kan worden aangebracht op bepaalde rijksmonumenten, en waarvan uiterlijk, vorm en gebruik zijn vastgelegd in 1954.
Het oranje-witte schildje is in 2014 geïntroduceerd voor gebouwen met de status van Rijksmonument. De Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het echter belangrijker dat voor de bezoeker meteen zichtbaar is dat het haar eigendom is, dan dat het een Rijksmonument is. Vooral ook omdat alle kerken van de Stichting sowieso de status van Rijksmonument hebben. Daar hoeft dus geen enkele twijfel over te bestaan.

ANWB-borden
In het verleden is op een aantal kerken van de Stichting een bruin ANWB-bord aangebracht met steun van het Zimmermann-fonds. Deze borden blijken niet bestand tegen zonlicht te zijn en worden in de loop der jaren steeds moeilijker leesbaar. Het is voor de Stichting te arbeidsintensief om die borden 'bij de tijd te houden'.
In de loop der jaren werden onze kerken steeds meer een kerstboom met duizend ballen, zo veel borden hingen er aan. Steeds weer kwam de vraag of er niet nog een bord opgehangen mocht worden. Om wildgroei tegen te gaan heeft het bestuur van de Stichting besloten een restrictief beleid te voeren en om in principe maar een bordje, ons eigen bordje toe te staan.
De Plaatselijke Commissies die de kerken namens de Stichting beheren, wordt de gelegenheid geboden om langs het voetpad naar de kerk of bij het toegangshek naar het kerkhof een vitrinekast met informatie te plaatsen. Die ruimte wordt al op veel plaatsen benut.
Voor de geïnteresseerde bezoeker is er nu een eenduidig bord, met moderne QR-code. Tachtig procent van de Nederlanders bezit al een smartphone, zo blijkt uit onderzoek. Ook voor veel ouderen wordt het steeds vanzelfsprekender om daar gebruik van te maken.
De gevelbordjes die de Stichting heeft laten ophangen, zijn bovendien ook nog eens goedkoper en relatief makkelijk te vervangen als ze in de loop der jaren van kleur zouden verschieten. De Stichting is er van overtuigd hiermee een toekomstbestendige beslissing te hebben genomen, aldus directeur Gerhard Bakker.

Kerken Koarnjum en Jelsum in eigendom overgenomen

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft donderdag 30 maart 2017 de kerkgebouwen van Koarnjum en Jelsum overgenomen van de Hervormde Gemeente Britsum-Cornjum-Jelsum. Bijzonder is dat het benodigde instandhoudings- en exploitatiefonds beschikbaar is gesteld in de vorm van landerijen.

De bijeenkomst begon om half acht in de kerk van Jelsum. Na de toespraak van de voorzitter van de kerkenraad F. Kuipers, een kort optreden van het kerkkoor en een bedankwoord van kerkrentmeester Y. Tamminga gingen de ruim vijftig aanwezigen naar de kerk van Koarnjum. Daar werd de bijeenkomst voortgezet. Allereerst werd de akte van overdracht gepasseerd door notaris mr. Siebe Swart.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken betaalde een symbolische euro voor de beide kerken samen. Tamminga overhandigde vervolgens de sleutels van de kerken aan voorzitter J. Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Die sprak de aanwezigen toe, waarna hij de Plaatselijke Commissie installeerde die de kerken gaat beheren. Voorzitter G. Veldman van de Plaatselijke Commissie legde uit wat de plannen zijn.

Genoveva en Nicolaas
De Sint-Genovevakerk van Jelsum dateert uit de twaalfde eeuw. Met name in de noordmuur zijn de kenmerken van de Romaanse bouwstijl nog goed te herkennen. In de kerk is een aantal banken uit de zestiende eeuw bewaard gebleven. In 1660 kwamen er nieuwe banken. De preekstoel dateert uit 1703. In het tongewelf bevinden zich gesneden rozetten met de symbolen van het lijden van Christus; één van de weinige nog overgebleven middeleeuwse gewelfversieringen in Fryslân.
De Sint-Nicolaaskerk van Koarnjum is in 1873 in eclectische stijl gebouwd ter vervanging van een bouwvallig geworden vroeg-middeleeuwse kerk. In het koor hangen drie zeventiende-eeuwse borden met de tien geboden (vernieuwd in 1853), de geloofsbelijdenis (1608) en het onze vader (1603). Op het tiengebodenbord zijn de wapens van de families Van Goorle en Martena aangebracht. Ook de preekstoel komt uit de oude kerk en stamt uit de achttiende eeuw. De kerk had aan de noordzijde een aparte ingang voor de adellijke bewoners van de naastgelegen buitenplaats Martenastate.

Plaatselijke Commissie
De kerken van Koarnjum en Jelsum zijn in beheer gekomen bij één Plaatselijke Commissie. De kerken worden nog 34 keer per jaar gebruikt voor de eredienst. De Plaatselijke Commissie wil de kerken gaan gebruiken voor concerten, exposities en dergelijke. Via de Plaatselijke Commissie kan de kerk gehuurd worden voor rouw- en trouwdiensten, maar ook voor "inspirerend vergaderen" op een bijzondere locatie.
De meegeefsom die door de Hervormde Gemeente beschikbaar is gesteld voor het toekomstige onderhoud, bestaat uit een aantal hectares land. Uit de pachtinkomsten kan het onderhoud van de beide kerken en het gebruik door de kerkelijke gemeenschap worden betaald.

Kerk 48 en 49
Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken zijn dit de 48ste en 49ste kerk die zijn overgenomen in het 47-jarige bestaan. De laatste keer dat de Stichting een kerkgebouw overnam, was op 20 maart 2017: de dorpskerk van Zurich.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is in 1970 opgericht om monumentale kerkgebouwen over te nemen in dorpen waar het kerkelijk draagvlak te klein is geworden, en om in overleg met de dorpsbewoners te zoeken naar nieuw gebruik. Bovendien spant de Stichting zich in om publieke belangstelling te wekken voor kerkgebouwen in het algemeen.

Kanselbijbel ligt in Ferhaal fan Fryslân in Fries Museum

De kanselbijbel van Britsum die in de zomer van 2016 terug in het bezit van de Stichting Alde Fryske Tsjerken kwam na een diefstal uit het kantoor vijftien jaar geleden, is opgenomen in de expositie "Ferhaal fan Fryslân" in het Fries Museum in Leeuwarden. De met zilverbeslag versierde bijbel is door de Stichting in langdurig bruikleen gegeven.

De terugkeer van de kanselbijbel van Britsum trok in de zomer van 2016 veel media-aandacht. Naast regionale kranten en Omrop Fryslân schreven ook de landelijke dagbladen De Telegraaf en Trouw erover. De bijbel werd vijftien jaar geleden bij een brute inbraak in het toenmalige kantoor van de Stichting gestolen. Het boek dook op in een veilinghuis in Alkmaar. Dankzij oplettende cultuurliefhebbers werd de Stichting gealarmeerd. Na tussenkomst van de recherche van Alkmaar kwam de kanselbijbel op 24 augustus weer terug naar Fryslân.
De Stichting is blij dat het Fries Museum zich over dit unieke exemplaar heeft willen ontfermen, zegt directeur Gerhard Bakker. ,,Het is jammer als zo'n bijzonder object in een kluis ligt te verstoffen. Tentoonstelling in de kerk van Britsum achten wij te riskant; of er zouden daar kostbare aanvullende beveiligingsmaatregelen getroffen moeten worden. Het Fries Museum heeft toegezegd dat de kanselbijbel permanent wordt tentoongesteld, in ieder geval tot 2019."
De bijbel ligt in de expositie "Ferhaal fan Fryslân" op het 'eiland' waar ook een grietmansportret hangt, vertelt conservator Marlies Stoter. De tekst wijst op de nauwe band tussen bepaalde adellijke families met het bestuurlijke en kerkelijke leven in de dorpen waar ze hun deftige huizen bewoonden.

Lezing in Britsum
Stoter doet onderzoek naar de geschiedenis van de kanselbijbel. Afgesproken is dat zij haar bevindingen te zijner tijd zal presenteren op een lezing in de kerk van Britsum.

Alde Fryske Tsjerken heeft kerk Zurich overgenomen

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft op maandag 20 maart 2017 de hervormde kerk van Zurich overgenomen van de Protestantse Gemeente Witmarsum-Pingjum-Zurich. Bijzonder is dat het vruchtgebruik van enkele hectares land beschikbaar wordt gesteld voor de exploitatie van de kerk na de overdracht.

De dorpskerk van Zurich is gebouwd in 1864, ter vervanging van een kerk die in 1772 werd gesloopt. De toren van de oude kerk bleef staan. Deze werd in 1913 ingrijpend aangepast toen de kerk van buiten werd gerestaureerd.
De kerk van Zurich is weliswaar een vrij jong gebouw, maar is qua vormgeving een buitenbeentje onder de kerken van de “collectie Fryslân”. Het heeft het karakter van de in de kerkbouw vrij zeldzame neorenaissance stijl. Stedenbouwkundig is de kerk met het kerkhof van groot belang voor het dorp Zurich. De kerk verkeert nog nagenoeg in de oorspronkelijke staat.

Plaatselijke Commissie
De kerk is na de overdracht in beheer gekomen bij een Plaatselijke Commissie. Via de Plaatselijke Commissie kan de kerk gehuurd worden voor rouw- en trouwdiensten, concerten en (familie)­bijeenkomsten.
Met de Protestantse Gemeente is overeengekomen dat die jaarlijks een bedrag overmaakt voor het gebruik van de kerk, in ruil voor vijf kerkdiensten. De Protestantse Gemeente betaalt deze exploitatievergoeding uit de opbrengsten die zij heeft van verpachte landbouwgronden die bij de kerk van Pingjum en Zurich hoorden.

Kerk nummer 47
Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken was dit de 47ste kerk die werd overgenomen in het 47-jarige bestaan. De laatste keer dat de Stichting een kerkgebouw overnam, was in 2016 (Wetsens).
De Stichting Alde Fryske Tsjerken werd in 1970 opgericht om monumentale kerkgebouwen over te nemen die hun religieuze functie verloren, en om in overleg met de dorpsbewoners te zoeken naar nieuw gebruik. Bovendien spant de Stichting zich in om publieke belangstelling te wekken voor kerkgebouwen in het algemeen.

Druk bezochte excursie langs Hijum, Koarnjum en Goutum

Onze voorjaarsexcursie langs de kerken van Hijum, Goutum en Koarnjum bracht zaterdag 18 maart 2017 weer veel mensen op de been.

Voor de commissie die onze excursies organiseert, is het iedere keer weer een verrassing hoe groot de belangstelling is. Het aantal deelnemers dat met de bus meegaat, is natuurlijk vooraf wel bekend. Maar hoeveel mensen er op eigen gelegenheid bij de kerken langs komen, is afwachten. Deze keer waren het opvallend veel mensen, zo was de inschatting van voorzitter Piet Wouda van de excursiecommissie. Zeker wel tegen de tweehonderd.
Toen de bus bij de Agneskerk in Goutum arriveerde, bleek hij een lekke band te hebben. Terwijl de deelnemers binnen naar het verhaal van Teake van Popta van de excursiecommissie luisterden, moest de buschauffeur de lekke band laten oppompen om de bus even later om te wisselen voor een ander exemplaar. Daardoor liep het busprogramma enige vertraging op. Uiteindelijk is het toch gelukt om de busreizigers op de afgesproken tijd van vijf uur op het station in Leeuwarden af te zetten.
In de Nicolaaskerk van Koarnjum vertelde Liuwe van der Meer van de excursie in het kort iets over de kerk, om vervolgens uit te wijden over het naastgelegen slot Martenastate. Hij liet onder andere beelden van de oude state zien, die eind negentiende eeuw gesloopt werd omdat de eigenaar het onderhoud niet meer kon bekostigen. De Nicolaaskerk van Koarnjum wordt eind maart 2017 door de Hervormde Gemeente Britsum-Cornjum-Jelsum, tegelijk met de Genovevakerk van Jelsum overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
De voormalige hervormde kerk van Hijum, die ook vernoemd is naar de heilige Nicolaas, is al sinds 1975 in eigendom van de Stichting kwam. Hier legde Wijnand Dijkstra van de excursiecommissie uit dat Nicolaas de beschermheilige van zeevaarders was. Ooit lagen Koarnjum en Jelsum aan de kust van de toenmalige Middelzee.
In de kerk van Hijum was tevens een stand ingericht van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, waar bezoekers terecht konden met hun vragen. Zonder verwarming was het er knap koud.
De kerk van Hijum wordt beheerd door vrijwilligers van onze Plaatselijke Commissie. Twee van hen waren de hele middag aanwezig. In de afgelopen jaren heeft de kerk van Hijum het nodige onderhoud gekregen. Duidelijk te zien was dat de komende jaren het interieur nog wel een beurt nodig heeft, met name ten aanzien van het stucwerk. De kerk van Hijum wordt weinig gebruikt, en was nog niet eerder bezocht door de excursiecommissie.
De dag werd afgesloten met een orgelconcert van Take Beukema in de Nicolaaskerk van Koarnjum. Toen was de bus inmiddels al weer vertrokken naar Leeuwarden, om de busreizigers op tijd af te kunnen zetten bij het station. Een twintigtal mensen genoten van het orgelspel. Een mooie afsluiting van een bijzondere middag.

Mariakerk in Boer krijgt harmonium uit 1894

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft het te grote kerkharmonium van Boer ingeruild voor een instrument dat meer geschikt is voor het begeleiden van de gemeentezang. Het nieuwe instrument is donderdag 16 maart 2017 bezorgd door harmonium restaurateur Louis Huivenaar uit Dieren.

In de Mariakerk van Boer stond sinds iets meer dan een eeuw een zogenaamd drukwindharmonium van de Franse bouwer Rudolphe-Debain. Het werd in 1909 overgenomen van de Doopsgezinde Gemeente in Balk, die het rond 1895 naar Nederland haalde. Het instrument werd in 2008 tijdens de restauratie van de Mariakerk in Boer overgebracht naar de werkplaats van Louis Huivenaar. Die concludeerde dat een volledige restauratie noodzakelijk was.
Voor de Stichting was het prijskaartje van € 50.000 echter een onoverkomelijke barrière. ,,Zeker als je bedenkt dat de marktwaarde een paar duizend euro is”, legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,Plannen om een aparte stichting voor de fondswerving op te richten, zijn helaas niet van de grond gekomen. Hoe bijzonder de Rudolphe-Debain ook is, we hebben er nu toch afscheid van genomen. Het is een exoot. Die hoort niet thuis in Fryslân. Het was de enige in de hele provincie. Het instrument was ook veel te groot voor het kerkje van Boer.”
De Rudolphe-Debain is ingeruild voor een zuigwindharmonium uit 1894 van de American Organ Company. ,,Dat was de fabriek van Jilles van der Tak uit Rotterdam die harmoniums bouwde van 1859 tot 1930”, legt Louis Huivenaar uit. ,,Dit is geschikt voor gebruik in de huiskamer, maar ook prima voor een kleine kerk met een goede akoestiek zoals in Boer.”
Volgens een recente boekuitgave over de geschiedenis van de American Organ Company adverteerde dit bedrijf veel in het Noorden, onder andere in de Leeuwarder Courant. ,,Dit type komt hier veel vaker voor en is absoluut toereikend voor het begeleiden van de gemeentezang.”
De Mariakerk van Boer werd in 1975 tegelijk met de kerken van Peins, Schalsum en Zweins overgenomen van de toenmalige hervormde streekgemeente Ried-Schingen, die toen nog acht kerken bezat. De huidige Protestantse Streekgemeente Ried-Schingen, waaronder ook de dorpen Slappeterp en Dongjum vallen, kerkt afwisselend in de acht kerken en dus ook een paar keer per jaar in Boer.

Ruim tachtig aanmeldingen voor Under de Toer

In 2018 staan de Frriese kerken volop in de belangstelling tijdens Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Eén van de hoofdonderdelen van het programma is het project 'Under de Toer', dat zich afspeelt in en rond Friese kerken. De première is op zondag 28 januari in de Grote Kerk in Leeuwarden, tijdens het openingsweekend wanneer gasten vanuit heel Europa naar Leeuwarden zullen komen om daar getuige van te zijn.

Under de Toer presenteert 30+1 bijzondere verhalen, die in kerken zijn geboren. Deze verhalen vormen het vertrekpunt voor manifestaties waarin kunstenaars samenwerken met de gemeenschap in dertig Friese dorpen. Samen verbeelden ze de mooiste verhalen die het waard zijn opnieuw verteld te worden.
De aanduiding +1 verwijst naar de hoofdvoorstelling die Under de Toer zelf organiseert in de Grote Kerk in Leeuwarden. In die kerk vindt op 28 januari de première plaats, tijdens het openingsweekend van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het zeer bijzonder dat Leeuwarden 2018 wordt geopend met Under de Toer. ,,Dit betekent dat er meteen vanaf het begin aandacht zal zijn voor de Friese kerken", aldus directeur Gerhard Bakker.
Bij de voorstelling die regisseur Jos Thie en tekstschrijver Bouke Oldenhof aan het uitwerken zijn voor de Grote Kerk, zal verwezen worden naar de dertig dorpen waar ook een kunstzinnige manifestatie zal plaatsvinden. ,,Voor de Friese dorpen is het een geweldige kans om zich te profileren en aandacht te vragen voor hun kerk. Natuurlijk vindt elk dorp dat juist hun kerk de mooiste/belangrijkste/bijzonderste is; welk dorp is er niet trots op haar eigen oude kerk?"

Kerken SAFT
Een tiental dorpen waar kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken staan heeft een plan ingediend bij de jury die de verhalen selecteert. De jury is nu een aantal weken in beraad om de ruim 80 plannen te bespreken. ,,Half april wordt duidelijk welke 30 dorpen aan de slag kunnen met het budget dat Under de Toer beschikbaar stelt. We zijn bijzonder benieuwd welke verhalen er uiteindelijk verteld zullen worden."

Restauratie orgel Jorwert in volle gang

In december 2016 is Orgelmakerij Bakker & Timmenga uit Leeuwarden begonnen met de restauratie van het Albertus van Gruisen-orgel (1799) in de Sint-Radboudkerk van Jorwert. Zowel het pijpwerk als de kas worden onder handen genomen. In de week van 23 januari zijn er steigers rond het orgel geplaatst. Daarmee worden de guirlandes en bekroningen bereikbaar gemaakt, die hersteld moeten worden.

In 2013 vroeg de Plaatselijke Commissie van Jorwert die de kerk namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, of het orgel gerestaureerd kan worden. De kerk wordt regelmatig gebruikt door de Protestantse Streekgemeente Westerwert, die tevens kerkdiensten houdt in Bears, Jellum en Weidum.
In opdracht van de Stichting heeft orgeladviseur Theo Jellema uit Leeuwarden een restauratieplan gemaakt. Nadat de provincie Fryslân in 2015 een subsidie van 50.000 euro toezegde, zijn vorig jaar de cultuurfondsen aangeschreven. Die hebben voldoende toegezegd om tot uitvoering te kunnen overgaan. De Stichting draagt zelf maximaal 10% bij vanuit het Orgelfonds dat in 2013 kon worden gesticht dankzij een grote gift van een donateur uit Leeuwarden.

VEKA-lade
Het orgel van Jorwert kreeg in 1913 nieuwe klavieren. In 1956 werd het instrument gerestaureerd door W. van Leeuwen. Die bracht een nieuwe vinding, de VEKA-lade, in het orgel aan. Volgens Jellema is het orgel goed bewaard gebleven. Het Van Gruisen-pijpwerk is nog integraal en niet-geretoucheerd aanwezig.
De VEKA-lade die Van Leeuwen in tientallen orgels in het hele land installeerde en die vrijwel overal tot klachten leidde, functioneert in Jorwert al bijna zestig jaar zonder problemen. Overleg met Bakker &Timmenga en met orgeldeskundige Rudi van Straten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft dan ook tot de beslissing geleid om de VEKA-lade in Jorwert te laten zitten.
De restauratie die in december 2016 is begonnen, richt zich met name op het herstel van de kas en de optimalisering van de speelaard en registreerbaarheid. Het pijpwerk hoeft alleen herstel waar sprake is van beschadigingen. De intonatie van beide tongwerken, sterk verlopen na zestig jaar, zal weer op orde worden gebracht.

Albert van Gruisen
Albertus van Gruisen (1741-1824) bouwde zeven orgels in Fryslân: Reduzum (1785, later gewijzigd), Sloten (1786, met gebruikmaking van een eerder orgel van Jan Harmens), Warga (1787, in 1870 gesloopt), Heerenveen (1790, in de 21e eeuw naar Spanje verhuisd), Jorwert (1799), Marssum (1803) en Hallum (1811).

Eerdere orgelrestauraties
De Stichting Alde Fryske Tsjerken liet eerder de orgels van Sint-Jacobiparochie (1983), Blessum (1995), Terband (2003), Hegebeintum en Zweins (2004), Boksum (2011-2013) en Leeuwarden-Huizum (2015) restaureren.

Provincie zegt ton toe voor kerktoren Dedgum

De Provincie Fryslân heeft in december 2016 een subsidie van 100.000 euro toegezegd voor de restauratie van de kerktoren van Dedgum. De Stichting Alde Fryske Tsjerken hoopt in het vierde kwartaal van 2017 te kunnen beginnen.

De kerk van Dedgum staat er slecht bij. Tijdens de najaarsexcursie van 2016 hebben onze donateurs het met eigen ogen kunnen zien. Geen andere kerk in Fryslân heeft op dit moment zo'n grote onderhoudsachterstand als die van Dedgum.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken nam de kerk op 21 november 2014 over van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. De middelen die de Stichting meekreeg, waren niet toereikend om snel tot restauratie over te kunnen gaan.
Met de dorpsbewoners van Dedgum is gesproken over nieuwe gebruiksmogelijkheden. Naast de maandelijkse kerkdiensten wil Dedgum graag dat de kerk als dorpshuis gebruikt kan worden. Hiervoor heeft architectenbureau Kijlstra & Brouwer uit Beetsterzwaag een plan uitgewerkt.
Het eerste deel van het plan behelst de restauratie van de kerktoren. Hiervoor heeft de Provincie Fryslân in december 2016 een subsidie van 100.000 toegezegd. De totale kosten van de torenrestauratie worden begroot op circa 250.000 euro.
Voor de restauratie van het schip is nog eens ruim drie ton nodig. Deze werkzaamheden wil de Stichting bij voorkeur in 2018, direct aansluitend op de restauratie van de toren, laten uitvoeren. Om dat mogelijk te maken is er nog veel geld nodig.

Herbestemming
Het plan voor de restauratie en herbestemming is maandag 17 januari 2017 gepresenteerd aan wethouder Mirjam Bakker van de Gemeente Súdwest Fryslân. De komende maanden vindt nader overleg plaats om te kijken wat er mogelijk is.

Crowdfunding
De Stichting hoopt dat er voor de kerk van Dedgum net zo'n succesvolle actie voor crowdfunding kan worden gevoerd als voor het funderingsherstel in Hegebeintum. In november vorig jaar kon de Stichting bekendmaken dat een donateur die anoniem wil blijven, een bedrag van 30.000 euro heeft geschonken voor de restauratie van de kerk van Dedgum. Wilt u ook helpen om de restauratie te bespoedigen? Neem dan contact op met onze directeur, de heer Gerhard A. Bakker.

Ga hier naar de speciale actiepagina voor Dedgum.

Een markt voor Friese kerken

Er staan op dit moment zes kerkgebouwen in Friesland te koop. Dat blijkt uit een snelle rondgang op internet. Op deze pagina is het actuele aanbod te vinden. Gratis en belangeloos. Tips en aanvullingen zijn welkom op info@aldefrysketsjerken.nl

De Stichting Alde Fryske Tsjerken ontvangt regelmatig verzoeken om informatie over leegstaande kerken in Friesland die te koop staan. Laten we allereerst een misverstand uit de weg ruimen dat kennelijk bij sommigen leeft. De kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken zijn niet te koop! Wij nemen alleen maar kerkgebouwen met de status van Rijksmonument in eigendom over, met als doel om dit cultuurhistorisch waardevolle erfgoed te behouden voor de toekomst. In samenspraak met de dorpsbewoners zoeken we naar nieuwe gebruiksmogelijkheden, waarbij de publieke functie zo veel mogelijk behouden kan worden.

In enkele gevallen is het gelukt om een duurzame herbestemming te vinden:
• Allingawier: in gebruik bij de Aldfaers Erf Route
• Bears: verhuurd aan Stichting Poarte en Uniastate Bears
• Hegebeintum: verhuurd aan Stichting Rekreaasje en Toerisme Ferwerderadiel
• Raard (D): in gebruik als Museum Oerka Irene Verbeek
• Sint-Jacobiparochie: verhuurd aan Stichting Kultureel Sintrum De Groate Kerk

De overige kerken van de Stichting zijn in beheer van onze Plaatselijke Commissies en kunnen via hen worden gehuurd voor concerten, exposities, huwelijken, begrafenissen en overige (familie)bijeenkomsten. Wilt u een van onze kerken huren, kijk dan eens onder de knop 'Kerken'. Door het filter aan de linkerkant van de pagina te gebruiken, krijgt u steeds de kerken die voldoen aan een bepaald selectiecriterium. Als u bijvoorbeeld 'bruiloftsfeest' aanklikt, krijgt u een overzicht van alle kerken die zich lenen voor een bruiloftsfeest.

Vrije markt
Het beleid van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is er op gericht om de overgenomen kerken niet te vervreemden. De Stichting ziet derhalve geen taak voor zich weggelegd om te bemiddelen. Wie een kerk wil kopen, kan zich oriënteren op de vrije markt. Enkele makelaars noemen zich gespecialiseerd in “religieus erfgoed", zoals de kantoren Redres en Reliplan.
Een snelle oriëntatie op internet leert dat er op dit moment (september 2017) zes kerkgebouwen in Friesland te koop staan. De bedragen die hieronder genoemd worden, zijn afkomstig van de websites van de betreffende makelaars. De Stichting Alde Fryske Tsjerken is hiervoor niet verantwoordelijk of aansprakelijk te stellen. Tips en aanvullingen zijn welkom op info@aldefrysketsjerken.nl

Reliplan
In Drachtstercompagnie staat een voormalig kerkje te koop met naastgelegen woning. De vraagprijs is € 385.000 k.k. (september 2017).

Redres
De voormalige gereformeerde kerk van Koudum (Verlengde Hoofdstraat 15) staat in de etalage bij Redres (vraagprijs april 2017: € 579.000 k.k; februari 2016: € 695.000 k.k.).

Jaap
In Appelscha staat bij Makelaardij Jaap het voormalige kerkje aan de Wester Es 50 te koop, net buiten het dorp. De vraagprijs is € 425.000 (december 2017).

Funda
Bij bedrijfsmakelaardij Funda staan de voormalige hervormde kerk aan de Fok in Heerenveen te koop en de voormalige gereformeerde kerk aan de Burgemeester Falkenaweg. De prijs van de hervormde kerk aan de Fok 48 is € 350.000 (april 2017). De vraagprijs van de gereformeerde kerk is € 1.450.000 (april 2017. In oktober 2015 was dat nog € 1.680.000).

Burgwerd
Een kerk die sinds 2011 bij Redres in de etalage stond, is de tot woning verbouwde voormalige rooms-katholieke kapel van Burgwerd (vraagprijs maart 2013: € 399.000; mei 2015: € 369.000). In april 2016 staat deze kapel niet meer op de website van Redres te koop, maar op "Oozo". De vraagprijs was in februari 2016 nog steeds € 369.000, maar bedraagt sinds april 2016 weer € 399.000.

Recent verkocht

• De voormalige gereformeerde kerk van Wommels is verkocht aan de eigenaren van café It Reade Hynder. Zij gaan in de kerk wonen, zo meldt de lokale krant Op 'e Skille op 25 oktober 2017.
• Op de website Huispedia stond lange tijd het in 2000 tot woonhuis verbouwde gereformeerde kerkje van Boazum (Waltawei 17) te koop. Gunning zou plaatsvinden per 1 september 2017 of zo veel eerder of later in nader overleg. Eerder werd dit kerkje aangeboden via makelaardij Boonstra voor € 450.000 (mei 2014).
• De voormalige gereformeerde Kerk (bouwjaar 1888) van Wons was volgens een bericht in de Leeuwarder Courant van 5 juni 2015 al drie jaar geleden verkocht. In april 2017 stond de kerk nog steeds op internet te koop (vraagprijs € 350.000).
• Het Reformatorisch Dagblad meldde op 27 november 2015 dat de doopsgezinde gemeente De Lytse Streek twee kerkgebouwen te koop had gezet. Het ging om de doopsgezinde kerken in Itens en Franeker. De Vermaning van Itens was al eerder verkocht (Friesch Dagblad 15 juli 2016). Nu is ook de Vermaning van Franeker verkocht aan een particulier die er in wil gaan wonen, aldus de Leeuwarder Courant (30 maart 2017).
• De Gereformeerde Kerk van Nes-Wierum in Nes is via bemiddeling van het Kantoor der Kerkelijke Goederen verkocht aan Rinsma Invest BV in Driezum, meldt het Friesch Dagblad (18 februari 2017).
• De voormalige rooms-katholieke Sint Wirokerk in Easterwierrum stond samen met de pastorie te koop voor € 470.000 (prijs maart 2014). De kerk is inmiddels verkocht door iemand die er in wil gaan wonen. De koper heeft de pastorie in de verkoop gezet.
• De Rooms-Katholieke Kerk aan de Kerkstraat 10 (bouwjaar 1938) in Makkum is in januari 2017 verkocht aan de zogeheten Algemene Kerk, meldt Omrop Fryslân op 24 januari 2017. De kerk behoudt dus z'n religieuze functie.
• De voormalige gereformeerde Zilverstraatkerk in Franeker is aan een particulier verkocht, die er een woning van wil maken, zo meldt de Leeuwarder Courant (17 januari 2017).
• De voormalige doopsgezinde kerk van Sint Annaparochie, die verbouwd is tot pannenkoekenrestaurant De Struverij, heeft een nieuwe eigenaar. Het restaurant is heropend op 26 november 2016.
• Sinds november 2011 stond de hervormde kerk van Jirnsum te koop. Eind 2016 is er een koper gevonden die de kerk wil verbouwen tot woning, zo meldt Omrop Fryslân (7 januari 2017). Op 17 maart 2017 heeft de officiële overdracht plaatsgevonden aan bouwbedrijf De Timmermanstjoender uit Garyp.
• De voormalige gereformeerde kerk van Appelscha stond korte tijd te koop op Funda. Lees meer over de achtergrond van de verkoop op de website van het Reformatorisch Dagblad (9 oktober 2015). Begin juli 2016 wordt de kerk gesloopt, meldt het Friesch Dagblad (15 juli 2016). De kerk wijkt voor woningbouw.
• De doopsgezinde kerk van Itens is verkocht aan de Hervormde Gemeente Itens-Hinnaard. Volgens het bericht in het Friesch Dagblad (15 juli 2016) wilde de koper "ongewenste ontwikkelingen" voorkomen. Er zouden plannen zijn om een bierbrouwerij te vestigen in de Vermaning van Itens. ,,Wij willen niet dat er dingen gebeuren die niet passen in Itens", zegt kerkvoogd Douwe Willemsma tegen het Friesch Dagblad.
• De voormalige gereformeerde kerk van Hijum met aangebouwde woonruimte stond sinds april 2014 via Funda te koop. Toen was de vraagprijs nog € 158.500. In mei 2015 bedraagt de vraagprijs € 148.500. Medio november 2015 meldt de website van Funda: 'verkocht onder voorbehoud'. De kerk stond in februari 2016 niet meer op Funda aangeboden, maar nog wel bij makelaardij Kingma (ook hier met de mededeling "onder voorbehoud verkocht"). Medio juni 2016 is de kerk van de website van Kingma verdwenen.
• De voormalige gereformeerde kerk It Pypke in Augustinusga is volgens het Friesch Dagblad (28 januari 2016) verkocht aan de gebroeders De Wal in Surhuisterveen, inclusief orgel, kosterswoning en pastorie.
• Bij bureau Reliplan heeft de Pieter Stuyvesantkerk van Peperga lange tijd te koop gestaan (vraagprijs: € 225.000 / januari 2014). Medio november 2015 is de kerk uit de etalage van Reliplan verdwenen. De Heerenveense Courant meldt op 16 juni 2016 dat het kerkje is gekocht voor vijf projectontwikkelaars uit de Randstad, die er een nieuwe bestemming voor zoeken.
• De voormalige remonstrantse kerk in Workum (Noard 66) is mogelijk verkocht. Deze tot woning omgebouwde kerk heeft jaren op de website van Funda te koop gestaan. In februari 2012 bedroeg de vraagprijs € 669.000. De prijs daalde in maart 2013 naar € 579.500, in januari 2014 naar € 529.000 en in augustus 2014 naar € 495.000. Medio november 2015 is de kerk uit de etalage van Funda verdwenen.
• De doopsgezinde kerk (Fermanje) van Jirnsum heeft sinds juli 2014 een nieuwe eigenaar gevonden. Lees een interview met de nieuwe eigenaren op de website van dorpsbelang Jirnsum.
• De in 1849 gebouwde Sint Martinuskerk aan de Grote Dijlakker 41 in Bolsward werd tot voor kort gebruikt door Christelijke Muziekvereniging Oranje. Volgens het Friesch Dagblad (1 augustus 2015) is het pand verkocht en komen er nu drie appartementen in. De verbouwing is vooral inpandig en de voorkant blijft intact.
• De voormalige gereformeerde kerk van Arum heeft te koop gestaan bij Reliplan, maar is in het voorjaar van 2015 verkocht aan een kunstenaar die eerder op Terschelling in een kerk gevestigd was.
• De gereformeerde Koepelkerk van Leeuwarden is in het voorjaar van 2015 verkocht aan de eigenaar van het bedrijfsverzamelgebouw Emmastate (Emmakade 59).
• Volgens de Leeuwarder Courant (18 mei 2015) is de Pelikaankerk in Leeuwarden tegen een marktconforme prijs verkocht aan de PeliKoepelwijk, een afsplitsing van de Protestantse Gemeente Leeuwarden in wording.
• De gereformeerde kerk van Rinsumageest heeft zeven jaar te koop gestaan bij bureau Redres. De vraagprijs bedroeg aanvankelijk € 290.000. In april 2015 was de prijs gezakt tot € 195.000. Volgens het Friesch Dagblad (9 mei 2015) is de kerk verkocht aan een ondernemer die er een bed & breakfast in wil vestigen.

Adviesteam Fryske Tsjerken
Het herbestemmen van kerken gaat niet vanzelf. Kerkeigenaren die besloten hebben de kerk te verkopen of initiatiefnemers die een kerk in gebruik willen nemen, kunnen sinds 2012 een beroep doen op het Deltateam Fryske Tsjerken. Met ingang van 1 januari 2016 is deze taak overgeheveld naar het Kenniscentrum Herbestemming Noord, een samenwerkingsverband van het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân en haar partners in Groningen en Drenthe, en het bureau DBF in Grou. Sindsdien wordt gesproken van het Adviesteam Fryske Tsjerken. Meer informatie vindt u op de website van de provincie.

Onze kerken zijn te bezoeken via sleuteladressen

De 49 prachtige kerken die eigendom zijn van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, zijn het hele jaar door te bezoeken. Als de deur op slot zit, kan de sleutel worden opgehaald bij het sleuteladres.

Vroeger hing er aan elke kerk een bordje met daarop het sleuteladres van de kerk. In deze tijd van internet zijn de sleuteladressen heel makkelijk te vinden op onze website. Zoek onder de knop 'Kerken' de kerk die u wilt bezoeken. Aan de linkerkant van de betreffende pagina vindt u onder meer het sleuteladres. In sommige gevallen is dat de huurder van de kerk, zoals in Allingawier, Bears, Hegebeintum, Raard (D), Swichum en Sint-Jacobiparochie.
Wilt u zeker weten dat u de kerk van uw keuze kunt bezoeken, bel dan even van tevoren met het sleuteladres of de contactpersoon. Daarmee voorkomt u onnodige teleurstellingen.
Het sleuteladres is overigens niet degene die de kerk verhuurt. Daarvoor kunt u de contactpersoon bellen of mailen.
Wilt u alle sleuteladressen bij elkaar in één document? Klik dan hier. En stel uw eigen route samen.
Wie een smartphone bezit, kan sinds het voorjaar van 2017 gebruik maken van de QR-code op het bordje naast de voordeur (zie foto).

Permanente openstelling
De 49 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken worden merendeels beheerd door vrijwilligers, de zogeheten Plaatselijke Commissies. Deze beheerscommissies bestaan uit gemiddeld drie tot vijf personen. Daarmee is het wel duidelijk dat de kerken niet permanent opengesteld kunnen worden onder toezicht van vrijwilligers. Vandaar dat bezoekers gevraagd wordt om even de sleutel op te halen op het sleuteladres.
Enkele kerken zijn wel degelijk het hele jaar door opengesteld, zoals Boksum, Jorwert en Hantumhuizen. In die dorpen zijn vrijwilligers aanwezig die 's ochtends de deur willen openzetten en aan het eind van de middag weer sluiten. Veelal zijn dit kerken binnen dorpen waar de bewoners redelijk toezicht vanuit hun woning kunnen houden.
In veel andere dorpen is dit helaas niet mogelijk vanwege het risico van vandalisme en diefstal. Soms is het dorp ook gewoon te klein, zodat een dagelijkse openstelling een te zware belasting zou vormen.
Een aantal kerken is verhuurd. De bezoektijden van deze kerken vindt u op de website van de huurders. De kerk van Hegebeintum is vrijwel het jaar rond te bezoeken, via bezoekerscentrum De Terp, evenals de Mariakerk in Bears, via Uniastate. Het Irene Oerka Verbeek Museum in Raard (D) is van april tot en met november te bezoeken. Het pelgrimsinformatiecentrum van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob in het voorportaal van De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie is twee zaterdagen per maand geopend.

Tsjerkepaad
Liefhebbers van Friese kerken kunnen in de zomermaanden hun hart ophalen tijdens Tsjerkepaad. Gedurende tien weken zijn dan 250 (van de in totaal 780) Friese kerken op zaterdagmiddag geopend van 13.00 tot 17.00 uur. De Stichting Tsjerkepaad geeft ieder jaar een gids uit met alle kerken die meedoen. Samen met de Stichting Alde Fryske Tsjerken geven zij een folder uit met Zomeractiviteiten, die verspreid wordt via hotels, campings en musea. Op de website van Tsjerkepaad zijn allerlei wandel- en fietsroutes te donwloaden.
In geen andere provincie in Nederland worden in de zomermaanden zo veel kerken tegelijk opengesteld. De Stichting Tsjerkepaad kan dan ook niet genoeg worden geprezen voor dit opmerkelijke initiatief. Het toont de vriendelijke gastvrijheid die de Friese kerkgemeenschappen willen uitstralen. De vrijwilligers die de kerken op zaterdagmiddag bemensen, doen dat uit gedrevenheid voor de kerk als historisch erfgoed én vaak ook uit spirituele motieven (openheid naar belangstellenden toe).

Culturele Hoofdstad 2018
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is met de vrijwilligers van haar beheerscommissies in gesprek over verruiming van de openstelling in 2018, als Leeuwarden de Culturele Hoofdstad van Europa is. Medio 2017 start de Stichting een campagne om vrijwilligers uit de wijde omgeving van onze kerken op te roepen om mee te helpen bij de openstelling. Het streven is er op gericht om de kerken dan van maart tot en met oktober open te stellen op zaterdag en wellicht ook zondagmiddag. Dit betekent dat de Plaatselijke Commissies flink versterkt moeten worden. Heeft u belangstelling? Neem dan contact op met de betreffende beheerscommissie, via de contactpersoon op de website.

Donateur schenkt ton voor behoud twee kerken

Een donateur uit het zuidwesten van Fryslân heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken honderdduizend euro geschonken voor het behoud van twee kerken. Het grootste gedeelte van het bedrag gaat naar het instandhoudingsfonds voor de kerk van Raard (D), zodat het toekomstige onderhoud van dit kerkje is veiliggesteld. De rest van het bedrag mag worden gebruikt voor de restauratie van de kerk van Dedgum.

De schenking kwam totaal onverwacht voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken. ,,Het stond zo maar op onze bankrekening”, vertelt directeur Gerhard Bakker. Samen met voorzitter Jan Kersbergen heeft hij de schenkers thuis bezocht. Ze willen niet met name genoemd worden en ook hun woonplaats moet geheim blijven.
Bakker: ,,Het blijkt een donateur van het eerste uur te zijn, die meteen bij de oprichting in 1970 zich heeft aangemeld. Hij vertelde dat ze altijd heel gewoon en sober hebben geleefd. In overleg met de kinderen is besloten dit bedrag aan de Stichting te schenken. Anders zou een groot deel naar de fiscus gaan. De Stichting is een culturele Algemeen Nut Beogende Instelling. Wie aan ons schenkt, hoeft geen successierechten te betalen.”
De liefde voor de Friese kerken zit diep bij de schenker, heeft Bakker gemerkt. ,,Hij zei: wat is Fryslân nog als de kerktorens uit het landschap zouden verdwijnen?” Er zijn ook religieuze motieven. ,,Deze donateur is nog van de generatie die het kerkgebouw heel sterk beleefde als 'huis van God'. Nu de kerken krimpen en moeten bezuinigen, wordt er minder waarde gehecht aan gebouwen en wordt het theologisch accent van het gebouw naar de gelovigen verschoven. De stenen worden minder belangrijk. In dat opzicht is het prachtig dat deze schenkers willen helpen om de toekomst van onze kerken veilig te stellen.”

Raard (D)
De kerk van Raard (D) is 1979 door de Stichting overgenomen met een instandhoudingsfonds van 17.500 gulden (€ 7.941,15). Van dit bedrag is inmiddels niets meer over. De schenking die nu is binnengekomen wordt geparkeerd in een nieuw instandhoudingsfonds. Het is de bedoeling dat daar niet op wordt ingeteerd, maar dat het rendement wordt gebruikt ten behoeve van het benodigde eigen aandeel op het onderhoud. Voor iedere euro die de Stichting uitgeeft aan onderhoud, moet de helft (50%) als eigen aandeel op tafel worden gelegd.

Dedgum
De kerk van Dedgum is in 2014 overgenomen met een instandhoudingsfonds van € 225.000. Daarvan moet € 100.000 gereserveerd worden om met het rendement daarvan het toekomstige onderhoud te kunnen betalen. De overige € 125.000 kan de Stichting inzetten voor de restauratie. ,,De totale kosten van restauratie en herbestemming tot dorpshuis worden geraamd op € 750.000. Van de provincie vragen we dit jaar € 120.000 voor de restauratie van de toren en volgend jaar € 150.000 voor het schip van de kerk. Verder doen we onderzoek naar andere subsidiemogelijkheden. De bijdrage van deze donateur komt daarbij als geroepen”, aldus Bakker.

Kerstconcerten in Alde Fryske Tsjerken: keus genoeg

Tijdens de weken voor Kerst zijn er veel kerstactiviteiten in onze kerken. Een volledig overzicht is te vinden in onze agenda. We lichten graag een aantal dingen uit dit overzicht:

Op zondag 11 december geeft het Roder Meisjeskoor een concert in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie, Tijdstip: 15.30 uur

Op vrijdag 16 december treedt het koor Rolling home uit Sneek, met de bekende muzikant Tseard Nauta, op in de kerk van Rottevalle. Tijdstip: 20.00 uur

Op vrijdag 23 december is er een kerstconcert met kerstvertelling in de dorpskerk van Huizum. Tijdstip: 20.00 uur

Op zaterdag 24 december treedt sopraan Tetsje van der Kooi met haar programma Kryst yn ’e Wrâld op in de Terbandster tsjerke. Tijdstip: 20.00 uur

Op zaterdag 24 december treedt Trio Garmoniya op in de Ioannis Teatertsjerke in Wier. Tijdstip: 20.00 uur

Klik hier voor de volledige agenda

Project Under de Toer zet verhaal van de kerk centraal

Het project Under de Toer van regisseur Jos Thie en schrijver Bouke Oldenhof zet tijdens Leeuwarden Friesland Culturele Hoofdstad 2018 het verhaal van de kerk centraal. Donderdag 18 mei wordt bekend gemaakt welke dorpen mee mogen doen.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met het project. ,,Het is een unieke kans voor 32 Friese dorpen om zich met het verhaal van hun eigen kerk aan de bezoekers, die hopelijk van heinde en verre komen, te presenteren", zegt directeur Gerhard Bakker.
De Stichting is zijdelings betrokken bij het project Under de Toer. Op zondag 23 oktober 2016 vond de presentatie plaats in de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum, een van de 49 kerken die eigendom zijn van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. ,,De vrijwilligers die de Dorpskerk van Huizum namens de Stichting beheren, staan te trappelen om in 2018 iets te doen met het verhaal van Slauerhoff", weet directeur Bakker. ,,Ze zijn super enthousiast, en dat is wel nodig want de organisatie van Under de Toer verwacht wel iets van de deelnemende dorpen."
Voor de 32 dorpen die mee mogen doen aan Under de Toer, ligt een budget van 12.000 euro klaar. De inzendingen worden beoordeeld door een jury. ,,Onze impresario Reina Hilarides zit daar namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken in", legt Bakker uit.

Unieke kans
Hij hoopt dat veel Friese dorpen de kans zullen grijpen om mee te doen. ,,Her en der wordt wel gemopperd dat Leeuwarden 2018 van bovenaf komt, dat de 'mienskip' onvoldoende ruimte krijgt. In dit project, dat financieel mede mogelijk wordt gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds, krijgt de mienskip juist alle kans! Een dorp dat met elkaar - van onderop - een mooi plan bedenkt om het verhaal van de eigen kerk tijdens Leeuwarden 2018 uit te dragen, kan als het ware een bonus verdienen van 12.000 euro!"
Bakker hoopt dat ook een aantal dorpen meedoet waar kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken staan. ,,Huizum is sowieso enthousiast met Slauerhoff ("Alleen voor Huizum heb ik nog een zwak"). Maar hopelijk zijn er meer dorpen die samen met de vrijwilligers die onze kerken beheren, aan de slag willen richting 2018. Ik ben ontzettend benieuwd met welke bijzondere verhalen de bezoekers in 2018 verrast zullen worden."

Heropening Van Harenskerk Sint Annaparochie

Na een bijzondere restauratie is de Van Harenskerk in Sint Annaparochie op woensdag 26 oktober 2016 officieel heropend. De bijeenkomst werd bezocht door ruim tachtig belangstellenden, onder wie burgemeester Gerrit Krol en wethouder Nel Haarsma van de gemeente het Bildt.

De officiële openingshandeling werd verricht door directeur Kris Callens van het Fries Museum. Na het woord van welkom door voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en een toelichting op de restauratie door architect Harmen Grunstra, onthulde Callens de grafzerk van Steven Dirks, een notabele uit Sint Annaparochie die leefde in dezelfde tijd als Saskia van Uylenburgh en wellicht ook haar huwelijk met schilder Rembrandt van Rijn in 1634 heeft meegemaakt. Dat huwelijk vond plaats in de voorganger van de huidige kerk die dateert uit 1684. Van die voorganger is maar weinig bewaard gebleven en meegenomen naar de nieuwe Van Harenskerk. Eigenlijk alleen een paar psalmborden en het torenuurwerk.
De grafzerken die dit voorjaar bij de restauratie van het interieur onder de houten vloer van de Van Harenskerk tevoorschijn kwamen, komen ook uit de vorige kerk. ,,Via deze zerken kom je Rembrandt en Saskia heel dicht op de huid", aldus directeur Gerhard Bakker. ,,Je kunt nu de graven zien van mensen die in hun tijd hier in Sint Annaparochie geleefd hebben. Vaak worden bij restauraties de oude zerken maar gauw weer onder de houten vloer teruggestopt om meerkosten te voorkomen. Omdat hier een belangrijk stuk Bildtse geschiedenis weer zichtbaar gemaakt kon worden, hebben wij besloten de zerken opnieuw als vloer te gaan gebruiken."

Verzakking
Architect Harmen Grunstra uit Bolsward legde uit dat er niet alleen een cultuurhistorische, maar ook (en vooral) een constructietechnische reden was om de zerken als vloer te gaan gebruiken. ,,De houten vloer rustte namelijk op stapeltjes stenen (poeren) die op de grafzerken waren gemetseld. De grafzerken zelf waren ernstig aan het verzakken en lagen schots en scheef. Het is een klein wonder dat de kerkgangers nooit door de houten vloer gezakt zijn. Als we de vloer terug hadden willen aanbrengen, dan zou die niet zo maar op de zerken gefundeerd kunnen worden, want dat verzakken gaat maar door. Dan zou je over vijftig jaar weer een probleem hebben."
Er waren heel wat besprekingen voor nodig om uiteindelijk tot de huidige oplossing te komen, vertelde Grunstra. ,,De zerken liggen zo veel mogelijk op dezelfde plek als waar ze gevonden zijn; er hoefden er maar een paar verplaatst te worden. Zo lagen ze dus ooit ook in de kerk waarin Rembrandt en Saskia trouwden."
Projectleider Peter de Haan van Saskia 400 deed nog eens de bijzondere geschiedenis van Saskia van Uylenburgh uit de doeken. Hij riep de Plaatselijke Commissie Sint Annaparochie op om mee te doen aan het project Under de Toer in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018. ,,Jullie hebben hier goud in handen. Iedereen is stinkend jaloers op jullie. Een paar jaar geleden is hier al eens het huwelijk van Rembrandt en Saskia nagespeeld. Froukje de Jong-Krap heeft een prachtig boek over haar geschreven. Jullie hebben zelf al eens een tentoonstelling ingericht. Met relatief weinig moeite valt daar een prikkelend project van te maken voor de toeristen van 2018."
Vrijwilligers
Voorzitter Teake Brandsma van de Plaatselijke Commissie gaf een toelichting op een drietal grafzerken die nu aan het licht zijn gekomen. Hij beloofde Peter de Haan om diens suggestie nog eens te bespreken met zijn vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie.
De Van Harenskerk staat vermeld in het eerder dit jaar verschenen boek met de honderd mooiste Kerkinterieurs in Nederland. ,,Dat betekent dat we allicht meer bezoekers zullen krijgen. Om de kerk vaker open te kunnen stellen, zijn er echter meer vrijwilligers nodig. Die zijn van harte welkom. Misschien kan ook de gemeente het Bildt daaraan denken als ze bezigheden zoekt voor uitkeringsgerechtigden. Wij zouden die hier met veel plezier ontvangen en begeleiden."
De onthulling van de grafzerk van Steven Dirks werd voorafgegaan door een solo op bugel van Lisanne Terpstra, die het laatste deel speelde van het stuk Intrada van Otto Ketting (1958). Pietrix Rozendal zong het Saskia-lied, op orgel begeleid door Eerde Kalsbeek. Die verzorgde ook een muzikaal intermezzo, met het stuk Magnificat quinti toni van Johann Pachelbel (1653-1705).

Fondswerving
De restauratie van de Van Harenskerk is financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van:

• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (subsidieregeling BRIM)
• Provincie Fryslân (subsidieregeling restauratie monumenten)
• Gemeente het Bildt
• Stichting Bildtse Belangen
• Stichting Carelshaven in opheffing
• Stichting Reginafonds
• Gravin Van Bylandt Stichting
• Prins Bernhard Cultuurfonds
• Koninklijke Smilde Fonds
• Meindersma-Sybenga Stichting
• Stichting Bouwcultuurfonds Friesland
• Dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds
• Bredius-Stichting
• Een Amsterdams fonds dat anoniem wil blijven
• Extra bijdragen van onze donateurs t.b.v. het zerkenplan

Een fraaie toeristische Rembrandt & Saskiaroute die onder meer Grote Kerk in Leeuwarden (dooplocatie Saskia) met de Van Harenskerk (trouwlocatie) in St. Annaparochie verbindt is hier te downloaden.

In het voorjaar van 2017 vindt een aparte bijeenkomst plaats voor alle donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken die in de zomer van 2016 een extra bijdrage hebben overgemaakt voor het zerkenplan.

Nieuwe campagne: Til de kerken naar de toekomst

Til de tsjerken nei de takomst ta. Dat is het motto van de nieuwe donateurwervingscampagne die de Stichting Alde Fryske Tsjerken in de laatste week van september van 2016 is begonnen. De campagneleus is ontleend aan één van de liedjes die Piter Wilkens schreef voor het programma "Libbene Stiennen" ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan van de Stichting in 2015. In het Nederlands luidt de slogan 'Til de kerken naar de toekomst'.

De start van de campagne wordt in de laatste week van september en de eerste week van oktober gemarkeerd met een radiospotje op Omrop Fryslân. Daarin roept Piter Wilkens als een ware ambassadeur de Friezen op om donateur te worden van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Wilkens vindt het belangrijk dat de Friese kerken blijven bestaan. Hij draagt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een warm hart toe, en heeft dan ook om niet meegewerkt aan de totstandkoming van het spotje. U kunt het radiospotje hier beluisteren.

Wilt u donateur worden? Klik dan hier. Fijn dat u ons wilt helpen om de oude Friese kerken in stand te houden!

De campagneleus is afkomstig uit het liedje "Komme en gean" van de CD "Libbene Stiennen":

• Minsken komme en gean
• En litte sa har tsjerken stean
• Opgeande, delgeande tiid
• Dat is wat de minsken liedt
• Mar dit gebou sil wer in funksje ha
• Kom, til de tsjerken nei de takomst ta

De CD "Libbene Stiennen" ligt klaar voor alle nieuwe donateurs.
U kunt de CD hier ook gewoon los bestellen.
Het tekstboekje kan vanaf deze website worden gedownload.

Goede sfeer bij najaarsexcursie

Onze najaarsexcursie op zaterdag 1 oktober heeft weer een groot aantal mensen op de been gebracht die de kerken van Dedgum, Hindeloopen en Blauwhuis bezochten. Naast de bus kwamen flink wat bezoekers op eigen gelegenheid de kerken bezichtigen.
De deplorabele staat van de kerk van Dedgum maakte diepe indruk op de bezoekers. Het gebouw wacht al jaren op restauratie. In 2017 zal eerst de toren worden aangepakt, het jaar daarna het schip van de kerk. De kerk krijgt een nieuwe functie als dorpshuis.
Teake van Popta van de excursiecommissie pleitte in zijn lezing voor de terugkeer van het poortje van de Aylva's uit 1707. Het poortje dat bij de sloop van de vorige kerk werd overgedragen aan het Fries Museum, bevindt zich nu in het Eysingahuis in Leeuwarden.
In de hervormde kerk van Hindeloopen kregen de bezoekers een uitleg over het gebouw van Jannie Zweed, die voor de gelegenheid in Hindelooper klederdracht gehuld was. Wijnand Dijkstra van de excursiecommissie bespeelde het orgel.
In de rooms-katholieke Sint Vituskerk van Blauwhuis werd de inleiding verzorgd door Sytse Kooij van de excursiecommissie. Samen met koster John Weel verzorgde ze tevens de rondleidingen. Vocaal ensemble Cantado uit Drachten bracht - heel sfeervol - enkele Maria-liederen ten gehore.

Bekijk hier het filmpje dat GPTV maakte van de kerk van Blauwhuis.

Zeven ton subsidie voor Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft zeven ton subsidie toegezegd gekregen voor de instandhouding van 26 kerkgebouwen in de periode 2017-2022. Als eigenaar dient de Stichting een even groot bedrag als eigen bijdrage op tafel te leggen om in totaal voor € 1,4 miljoen aan onderhoud te kunnen laten uitvoeren.

Als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud mag de Stichting subsidie in clusters (groepen) aanvragen. Het gaat in dit geval om de 23 kerken waarvoor in 2010 € 1,2 miljoen subsidie was toegezegd voor de periode 2011-2016, aangevuld met drie kerken die de Stichting in die periode in eigendom heeft overgenomen: Kortehemmen, Baaijum en Haskerdijken.
De subsidie is toegekend door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vanuit de subsidieregeling Instandhouding Monumenten (BRIM). Deze regeling is niet bedoeld voor restauraties. Het Rijksbudget daarvoor is gedecentraliseerd naar de Provincies. De Stichting zal deze maand twee aanvragen indienen bij de Provincie, voor de kerktoren van Dedgum en het orgel van Britsum.

Kerk Hegebeintum op 7 september officieel heropend

Op woensdag 7 september 2016 is de gerestaureerde kerk van Hegebeintum officieel heropend, in aanwezigheid van bijna tachtig genodigden. Directeur Gerhard Bakker onthulde bij die gelegenheid dat de huidige toren uit 1740 is gebouwd op de fundering van een oudere toren uit 1300, die ook al verzakt is. De geschiedenis heeft zich in Hegebeintum dus herhaald!

Na het funderingsherstel in 2016 is in de eerste helft van dit jaar de toren zelf gerestaureerd. Toen dat klaar was, is ook het interieur nog opgeknapt. De werkzaamheden konden kort na de bouwvak worden voltooid. Alles ziet er nu weer prachtig uit. De kerk kan er weer vele jaren tegen.

De toespraken van 7 september

• Terugblik op de restauratie, door ir. Peter van der Meer van Ingenieursbureau ATB Wassenaar
• Bouwhistorisch en archeologisch onderzoek, door Gerhard Bakker, directeur Stichting Alde Fryske Tsjerken
• De toekomst van Hegebeintum, door Mient Holwerda, secretaris Stichting Rekreaasje en Toerisme yn Ferwerderadiel

Bezoekscentrum
De kerk van Hegebeintum wordt beheerd door de Stichting Rekreaasje en Toerisme yn Ferwerderadiel (R&T), die ook eigenaar is van Bezoekerscentrum De Terp onderaan de terp (Pypkedyk 4, Hegebeintum). Deze stichting verzorgt vanuit het bezoekerscentrum rondleidingen naar de terp en de kerk. De Stichting Alde Fryske Tsjerken is bijzonder dankbaar voor alle steun die zij tijdens het restauratieproces heeft gekregen van R&T. Er is fantastisch samengewerkt rond de start, de open dagen, educatief bezoek van scholen en het bezoek van diverse prominenten achter de schermen.

Alle gevers op een rij
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is alle gevers bijzonder erkentelijk. De werkzaamheden werden financieel mogelijk gemaakt door:

• Mevrouw Yke Wierda, onze (aanvankelijk anonieme) weldoener uit Den Haag
• Provincie Fryslân
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (BRIM)
• Gemeente Ferwerderadiel
• Hervormde Gemeente Blije Hegebeintum
• Donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken
• Diverse cultuurfondsen
• Bezoekers van de kerk c.q. bezoekerscentrum De Terp
• En vele anderen

Voor alle mensen die een extra gift hebben overgemaakt organiseert de Stichting Alde Fryske Tsjerken in het voorjaar van 2017 nog een aparte bijeenkomst. Zij kunnen daarvoor dus nog een uitnodiging tegemoet zien!

Recherche Alkmaar brengt gestolen bijbel Britsum terug

De recherche van Alkmaar heeft woensdag 24 augustus 2016 de kanselbijbel van Britsum terugbezorgd, die vijftien jaar geleden werd gestolen bij een inbraak in het toenmalige kantoor van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De bijbel dook vlak vóór de zomervakantie op bij een veilinghuis in Alkmaar.

Op verzoek van de Officier van Justitie heeft de politie Alkmaar de Stichting Alde Fryske Tsjerken in contact gebracht met de man die de bijbel ter veiling aanbod. Met hem is overeenstemming bereikt over een vergoeding. Over de hoogte daarvan zijn geen mededelingen gedaan.
De Stichting kwam de kanselbijbel op het spoor dankzij een kunstkenner in Noord-Holland. Die merkte de bijbel op in de catalogus van het veilinghuis. Hij tipte de Hervormde Gemeente Britsum-Cornjum-Jelsum, die tot 1980 eigenaar was van de kerk van Britsum. In dat jaar werd de kerk overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken, inclusief de volledige inventaris.
De kerkrentmeester die de tip binnenkreeg, waarschuwde de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Die schakelde een advocaat in om de bijbel terug te krijgen. Op diens verzoek nam de politie van Alkmaar de bijbel in beslag, om de herkomst te kunnen onderzoeken.
De Britsumer bijbel is in 1714 uitgegeven door Jacob en Pieter Keur te Dordrecht en Pieter Rotterdam te Amsterdam. De bijbel is aan de kerk geschonken door de families Burmania en Eysinga; hun familiewapens zijn aangebracht op de zilveren schildjes op de omslag.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft al haar kerken verzekerd bij Donatus, inclusief de inventarissen. De Stichting heeft in 2001 van Donatus een vergoeding ontvangen. Met de verzekeraar is afgesproken dat de kosten van verwerving in mindering komen op het te restitueren, eerdere uitgekeerde bedrag.
De Stichting bewaart de teruggekeerde bijbel voortaan op een veilige plaats, aldus voorzitter Jan Kersbergen. Over het waar en hoe zijn geen mededelingen gedaan.

Bijbel Westhem
Bij de inbraak in het kantoor aan de Zuidergrachtswal werd ook nog een andere kanselbijbel meegenomen, die van Westhem. Daar is nooit meer iets van gehoord. De Stichting hoopt dat ook die ooit nog een keer boven water komt.

Radio 1 schonk vanochtend aandacht aan deze zaak. U kunt het gesprek met directeur Gerhard Bakker hier terugluisteren.
Ook Omrop Fryslân was erbij en maakte een reportage.

Hieronder kunt u de reportage zien die GPTV maakte:

Verantwoordingsbijeenkomst extra giften Hantumhuizen

Dankzij extra bijdragen van onze donateurs kon in de Sint Annakerk van Hantumhuizen een keuken en toilet worden aangebracht. De actie die we vorig jaar juni voerden, leverde in totaal ruim 12.000 euro van ruim 500 donateurs op. Op dinsdag 30 augustus hebben we laten zien wat er met hun extra donatie gebeurd is.

Voorzitter Reinder Prins van de Plaatselijke Commissie Hantumhuizen bedankte alle donateurs voor hun steun, en legde uit wat de plannen van de Plaatselijke Commissie zijn. De Sint Annakerk wordt onder meer verhuurd aan het Frysk Oekumenysk Wurkferban Dongeradiel. Iedere derde zondag van de maand is er een Friestalige kerkdienst in Hantumhuizen. Een jaar of acht jaar geleden vroeg het FOWD al eens om gebruiksvoorzieningen. Toen was daar geen geld voor. Gesprekken met de gemeente Dongeradeel en de provinciale afdeling Plattelandsprojecten leverden niets op. De uiteindelijke oplossing werd gevonden door een beroep te doen op de donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Bouwkundige Willem de Graaf vertelde tijdens de bijeenkomst over de onderhoudswerkzaamheden die hebben plaatsgevonden in het kader van de subsidieregeling BRIM, en over de inbouw van een sober keukenblokje in de consistorie en een toilet in de hal van de kerk. De werkzaamheden zijn uitgevoerd door Bouw- en Restauratiebedrijf Dijkstra De Graaf uit Engwierum.
Hoofdmoot van het programma was een lezing van Liuwe van der Meer van onze excursiecommissie. Hij zette in een boeiende lezing, die werd ondersteund door tal van prachtige beelden, de geschiedenis van de Sint Annakerk in perspectief tot de romanogotiek.
Het muzikale intermezzo is het programma werd verzorgd door organist Harm Kloppenburg. Hij speelde onder meer een variatie op Amazing Grace in een arrangement van Martin Mans.
Onder de aanwezigen waren onder meer de zus van mevrouw De Jong-Tolsma die de Stichting heeft bedacht in haar testament. Een deel van haar nalatenschap is gebruikt voor het herstel van de kerk van Hantumhuizen. Ook was pastor Visser aanwezig namens de Protestantse Gemeente Hantum c.a., waar het dorp Hantumhuizen onder valt. Een bericht van verhindering werd ontvangen van het college van Burgemeester en Wethouders van Dongeradeel, omdat die op dinsdagmiddag vergaderen, maar ons wel "een hele fijne bijeenkomst" toewensten. De verste reis om de bijeenkomst in Hantumhuizen mee te maken, werd ondernomen door een echtpaar met Friese wortels uit Wijk bij Duurstede. De catering werd deze middag verzorgd door de beheerder van dorpshuis It Tiksel.

Lees hier de toespraak van Reinder Prins

Alde Tsjerken steunt project Santiago aan het Wad

In 2018 zo veel mogelijk pelgrims naar Friesland halen. Dat is in het kort de doelstelling van de recent opgerichte Stichting Santiago aan het Wad. In plaats van Santiago de Compostella als eindbestemming wordt in 2018 het Friese dorp Sint-Jacobiparochie gepromoot. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob ondersteunt dit plan, evenals de gemeente het Bildt en de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

In 2018 is de Friese provinciehoofdstad Leeuwarden een jaar lang Culturele Hoofdstad van Europa. Gehoopt wordt op honderdduizenden extra bezoekers. Zij krijgen een veelzijdig programma aangeboden. Santiago aan het Wad is één van de initiatieven die in de marge van het officiële programma worden ontwikkeld.

Pelgrimeren is hot, zegt secretaris Gerko Last van de Stichting Santiago aan het Wad. In de eerste vier maanden van dit jaar zijn er al 29.207 mensen aangekomen in de kathedraal van Santiago de Compostella. Dat is een historisch record. In het laatste 'heilige jaar' 2010 bleef de teller na vier maanden steken op 28.278. Gemiddeld komen er nu dagelijks 800 pelgrims aan.

Wie naar Santiago de Compostella wil pelgrimeren, kan zich in drie informatiecentra van het Nederlands Genootschap van Santiago laten informeren: in Utrecht, het Brabantse Vessum en het Friese Sint Jacobiparochie. Dit laatste pelgrimsinformatiecentrum is in april 2011 geopend in het voorportaal van De Groate Kerk, eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Het idee om in 2018 zo veel mogelijk pelgrims naar Friesland te laten lopen, is inmiddels omarmd door het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Voormalig penningmeester Bas Brouwer van het Genootschap is toegetreden tot het bestuur van Santiago aan het Wad. In 2011 was hij medeorganisator van de 'Camino der Lage Landen', die het Genootschap ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan organiseerde.

Alle twaalf afdelingen van het Genootschap organiseerden toen wandeltochten in estafette vorm, die in totaal zo'n 3300 mensen op de been bracht. Op dit moment hebben elf van de twaalf afdelingen hun medewerking toegezegd om in 2018 zo veel mogelijk mensen naar het Noorden, richting Sint-Jacobiparochie te laten wandelen, aldus Brouwer.

Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken is het project Santiago aan het Wad een prachtige kans om De Groate Kerk van Sint Jacobiparochie nationaal op de kaart te zetten, zegt directeur Gerhard Bakker. De Groate Kerk is één van onze paradepaardjes, en functioneert al meer dan dertig jaar heel succesvol als cultureel centrum voor de gemeente het Bildt. Met het pelgrimsinformatiecentrum in het voorportaal is de kerk nóg interessanter geworden, ook voor gewone toeristen die niet van plan zijn om naar Santiago te pelgrimeren.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken steunt het initiatief dan ook financieel, samen met het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, de gemeente het Bildt en de Stichting Bildtse Belangen. Er is een enthousiaste groep van vrijwilligers bereid gevonden om de verschillende planonderdelen uit te werken. Het gaat om vijf plannen, die los van elkaar uitgewerkt worden.

'Camino der Lage Landen': Landelijke pelgrimsestafette vanaf de Nederlandse zuidgrens tot aan de Friese waddenkust, georganiseerd door het Nederlands Genootschap van Sint Jacob (februari - 25 juli 2018). Fryslân wordt via drie routes benaderd, respectievelijk vanuit west-, midden- en oost-Nederland. Deelnemers ervaren de afwisseling in cultuurlandschap onderweg. Vooral Fryslân als deltaregio van het Wadden Wereld Erfgoed - van 'woud' naar 'wad' - kent een hoge mate van landschappelijke diversiteit binnen een provincie.

Internationaal Jacobsfestival op 25 juli 2018: Feestelijke afsluiting van de Camino der Lage landen in Sint Jacobiparochie en Zwarte Haan. Culturele promotie van Fryslân als doel van pelgrimeren.

Stimulering van refugio's en verblijfsarrangementen: Laagdrempelige, blijvende faciliteiten langs pelgrimsroutes in Fryslân (cultuurhistorische, toeristisch, overnachting, eten & drinken).

Uitgave en digitalisering van route-informatie: Nieuwe informatieservice wordt ontwikkeld die kan worden aangeboden via internet en mobiele telefoon.

Vernieuwing ontvangstfaciliteiten Pelgrimsinformatie centrum: In de Groate Kerk is nu het Pelgrimsinformatiecentrum gevestigd. Dit centrum wordt vernieuwd en uitgebreid, met onder meer een tochtportaal voor in de Groate Kerk en een permanente film-/foto-expositie over pelgrimeren in Fryslân voor bezoekers.

Meer informatie is te vinden op: www.facebook.com/santiagoaanhetwad

Knielende ridders keren terug naar kerk Holwerd

De Stichting Alde Fryske Tsjerken krijgt van het Fries Museum in Leeuwarden twee beelden van knielende ridders in bruikleen, die in de zeventiende en achttiende eeuw op het graf van de adellijke familie Van Aylva in de hervormde kerk van Holwerd hebben gestaan. Daarmee gaat een laatste wens van oud-bestuurslid Sytse ten Hoeve in vervulling.

De ridderbeelden kennen een roerige geschiedenis. Ze zijn vermoedelijk in de Franse tijd uit de kerk verwijderd, hebben jarenlang op de stoep van de boerenhoeve Noord-Kleffens in Raard (D) gestaan, zijn in de negentiende eeuw aan het Friesch Genootschap geschonken, zijn jarenlang in de binnentuin van het Fries Museum aan de Turfmarkt tentoongesteld en liggen sinds een paar jaar opgeslagen in het museumdepot in Nuis.

Een laatste wens
Met de terugkeer van de ridders naar Holwerd gaat een lang gekoesterde wens van wijlen Sytse ten Hoeve in vervulling. Al bij de overdracht van de Willibrorduskerk aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken in 2008 pleitte hij als lid van het Algemeen Bestuur ervoor om de ridders terug te halen naar Holwerd.
Ten Hoeve heeft achter de schermen intensief meegewerkt aan een bruikleenverzoek, dat hij onderbouwde met een historische beschrijving van de unieke beelden. Op 1 januari 2016 overleed hij. De toezegging van het Fries Museum dit voorjaar heeft hij niet meer kunnen meemaken.
Het is de bedoeling dat de ridders in de tweede helft van dit jaar naar Holwerd overgebracht worden.

Magazine
Een uitgebreid artikel over de knielende ridder en mevrouw Van Aylva staat in het nieuwste nummer van het blad 'Alde Fryske Tsjerken', dat op 20 juni 2016 is verschenen. De bijdrage van Sytse ten Hoeve is bewerkt en aangevuld door drs. Albert Reinstra, bouwhistoricus bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Wilt u een gratis kennismakingsexemplaar van ons blad 'Alde Fryske Tsjerken' ontvangen? Stuur dan een mailtje naar info@aldefrysketsjerken.nl

Werkzaamheden aan interieur kerk Hegebeintum

De kerk van Hegebeintum kon in juni 2016 niet worden bezocht. In opdracht van de Stichting Alde Fryske Tsjerken vond een opknapbeurt van het interieur plaats. Er is met name gewerkt aan het stucwerk op de onderste meters van de binnenmuren. Het bezoekerscentrum De Terp in Hegebeintum bleef gewoon geopend. Er worden excursies naar de terp verzorgd voor het gereduceerde tarief van € 1,50. Kijk voor de meest actuele informatie op de website van Bezoekerscentrum De Terp.

Het streven is er op gericht om de werkzaamheden voor de zomervakantie af te ronden. De officiële heropening van de kerk staat gepland voor eind augustus of september.

Jaarverslag Alde Fryske Tsjerken 2015 online

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft het Jaarverslag 2015 online gezet. Ook de jaarrekening over vorig jaar is nu online te vinden. Datzelfde geldt ook voor de jaarrekening van het Stipefûns Alde Fryske Tsjerken.
In het Jaarverslag wordt teruggekeken op het bijzondere jaar 2015, waarin de Stichting het 45-jarig bestaan mocht vieren. Dit gebeurde onder meer met een bijzondere expositie in het Fries Natuurmuseum. Ook werden verschillende kerken gerestaureerd. Hoogtepunt was de aanpak van de scheefzakkende toren van Hegebeintum.

U kunt de verslagen inzien door te klikken op onderstaande links:
Jaarverslag 2015
Jaarrekening 2015 Stichting Alde Fryske Tsjerken
Jaarrekening 2015 Stipefûns Alde Fryske Tsjerken

CD 'Libbene stiennen' in Wetsens gepresenteerd

In een volle Sint Vituskerk in Wetsens is zondag 5 juni de CD 'Libbene Stiennen' van Piter Wilkens gepresenteerd. De Friese troubadour overhandigde het eerste exemplaar aan schrijver Bouke Oldenhof. Samen met regisseur Jos Thie werkt Oldenhof aan het project 'Ûnder de toer', dat in 2018 de Friese dorpskerk met z'n bijzondere verhalen centraal stelt in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Maandag 6 juni werd bekend dat dit project een bijdrage van een half miljoen euro krijgt van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Naast een permanente voorstelling in de Grote Kerk in Leeuwarden hopen Jos Thie en Bouke Oldenhof nog eens dertig voorstellingen in Friese dorpskerken te kunnen realiseren in samenwerking met de dorpsbewoners.
De CD werd in Wetsens gepresenteerd omdat dit de 46ste kerk is die aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken is overgedragen, en omdat de bekende Friese schrijver Rink van der Velde daar begraven ligt. Een spontane verrassing tijdens de presentatie was het voordragen van een gedicht over de kerk van Wetsens dat geschreven is door Eppie Dam, door diens partner Lienke Boot.

U kunt de CD 'Libbene Stiennen' heel gemakkelijk bestellen via deze website.

Zerkenvloer Van Harenskerk Sint Annaparochie hersteld

Bij de restauratie van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie is onder de houten vloer een dertigtal grafzerken tevoorschijn gekomen uit de zestiende tot en met de achttiende eeuw. Na overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, welstandsommissie Hûs & Hiem en de gemeente het Bildt heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken besloten de zerken in het zicht te brengen en opnieuw als vloer te gaan gebruiken. Op zaterdag 4 juni was er in het kader van de Dag van de Bouw open huis. Daar kwamen 253 bezoekers op af.

Dat er zich onder de houten vloer van de Van Harenskerk een groot aantal grafzerken bevond, was al langer bekend. Er zijn handgeschreven aantekeningen bewaard gebleven van geschiedschrijver Hartman Sannes van de restauratie in 1940, toen de vloer ook open lag. Sannes publiceerde de grafschriften in 1952 in de reeks 'Grafschriften tussen Flie en Lauwers', deel II.
Niet bekend was hoe de zerkenvloer er nu, ruim 75 jaar later, bij lag. Na de restauratie van alle banken langs de muren van de kerk was het herstel van de houten vloer in het midden, tussen de vier zuilen die het dak dragen, het laatste wat er nog moest gebeuren. ,,Toen de planken verwijderd waren, kwamen de zerken voor het eerst sinds driekwart eeuw weer in het licht", vertelt directeur Gerhard Bakker. ,,Het was voor ons een grote verrassing hoe goed de zerken bewaard zijn gebleven. Toen ons bestuur er kennis van nam, was meteen duidelijk dat we er iets mee zouden moeten doen."

Verrijking
De Stichting nodigde de gemeente het Bildt, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Hûs & Hiem uit om te komen kijken. ,,Iedereen was het er over eens dat het een verrijking van het cultuurhistorische verhaal van de Van Harenskerk zou opleveren als de zerken zichtbaar blijven. Op basis daarvan kon architect Grunstra het restauratieplan aanpassen en Bouwbedrijf Julianus uit Marssum berekenen hoeveel extra geld er nodig zou zijn."
De Plaatselijke Commissie van Sint Annaparochie, die de Van Harenskerk beheert namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken, is blij met de oplossing. Bakker: ,,Dit brengt een belangrijk stuk van de geschiedenis van het Bildt naar boven. In de kerk ligt bijvoorbeeld Steven Dirks (†1661) begraven, de eerste Bildt-boer die als 'edelman' in de Friese Statenvergadering in Leeuwarden zat, zo weet ik van historicus Kees Kuiken."
Steven Dirks leefde in de tijd dat Rembrandt van Rijn met Saskia van Uylenburgh trouwde (1634) in de oude kerk die op dezelfde plek stond. De huidige, achthoekige Van Harenskerk werd gebouwd in 1682.

Meerkosten
De Stichting Alde Fryske Tsjerken hoopt dat haar donateurs en anderen een extra bijdrage willen leveren voor het weer zichtbaar maken van de zerkenvloer. De meerkosten bedragen ongeveer € 35.000. ,,Bij het juni–nummer van ons magazine 'Alde Fryske Tsjerken' zullen wij een oproep doen om een extra donatie over te maken. De uitvoering van het werk kan daar niet op wachten. Het zou wel mooi zijn als onze donateurs en andere kerk- en historieliefhebbers ons hier een stukje bij zouden kunnen helpen."
Een eerste bijdrage werd reeds ontvangen van een donateur uit Leeuwarden, die zijn verjaardagsgasten om een bijdrage voor dit doel heeft gevraagd. Dat leverde het prachtige bedrag van € 710 op.

Alde Fryske Tsjerken neemt kerk Wetsens over

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft vrijdag 8 april 2016 de hervormde kerk van Wetsens overgenomen van de Protestantse Gemeente Dokkum-Aalsum-Wetsens. Bijzonder is dat de overname mogelijk wordt gemaakt door een financiële bijdrage van een particulier.

De Protestantse Gemeente Dokkum-Aalsum-Wetsens zette de kerk aanvankelijk te koop. Hoewel er een koper gevonden was, heeft de Protestantse Gemeente toch medewerking willen verlenen aan overdracht aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken toen het echtpaar Willem en Trudy van Riemsdijk bereid bleek om bij te dragen aan het benodigde instandhoudingsfonds. ,,Het is voor het eerst in de 45-jarige geschiedenis van de Stichting Alde Fryske Tsjerken dat een particulier meebetaalt aan het instandhoudingsfonds", aldus directeur Gerhard Bakker. ,,Dat maakt deze overname uniek."

Twaalfde eeuw
De tufstenen kerk van Wetsens dateert uit de eerste helft van de twaalfde eeuw en was oorspronkelijk gewijd aan Sint-Vitus. De toren stortte in 1842 tijdens een kerkdienst in. Er was toen geen geld om de toren te herbouwen. In plaats daarvan kwam een driezijdige sluiting van gele Friese steen, met een klokoverhuiving tegen de gevel. De westgevel met deze klokkenstoel is eigendom van de gemeentelijke Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel.
In het interieur zijn sporen zichtbaar die bewijzen dat er ooit gewelven aanwezig waren. Het interieur is in 1836 vernieuwd. De preekstoel, het doophek en de banken dateren waarschijnlijk uit die tijd. Het orgel is afkomstig uit Sappemeer en werd in 1933 in Wetsens geplaatst.

Plaatselijke Commissie
De kerk is na de overdracht in beheer gekomen bij een Plaatselijke Commissie. Via de Plaatselijke Commissie kan de kerk gehuurd worden voor rouw- en trouwdiensten, concerten en (familie)­bijeenkomsten. De Plaatselijke Commissie heeft inmiddels een website geopend en een pagina op Facebook, inclusief een uitgebreid fotoverslag van de feestelijke bijeenkomst.
Voor de Stichting is dit de 46ste kerk die wordt overgenomen in het 45-jarige bestaan. De laatste keer dat de Stichting een kerkgebouw overnam, was in 2014 ( Dedgum).
De Stichting Alde Fryske Tsjerken werd in 1970 opgericht om monumentale kerkgebouwen over te nemen die hun religieuze functie verloren, en om in overleg met de dorpsbewoners te zoeken naar nieuw gebruik. Bovendien spant de Stichting zich in om publieke belangstelling te wekken voor kerkgebouwen in het algemeen.

Bekijk hier de reportage van Omrop Fryslan.

Voorjaarsexcursie naar Swichum, Wirdum en Warstiens

De voorjaarsexcursie gaat op zaterdag 19 maart 2016 naar de kerken van Swichum, Warstiens en Wirdum. De excursie is voor iedereen toegankelijk. U kunt zich hiervoor aanmelden als u met de bus mee wilt. Wie met eigen vervoer bij de kerken langs wil gaan, is van harte welkom.

De dertiende-eeuwse Nicolaaskerk in Swichum was oorspronkelijk gewijd aan Nicolaas van Myra. De romaanse kerk staat op een terp die voor een groot deel aan het begin van de twintigste eeuw is afgegraven. De kerk heeft prachtige rondboogvensters, een piscina, een hagioscoop, een weggewerkt poortje en een zadeldaktoren. Bij de laatste restauratie is op een overgebleven stompje van een steunbeer aan de koorzijde een dekplaat aangebracht met de tekst: 'hier stond een beer, hij is niet meer'. De kerk laat allerlei sporen zien van de geschiedenis van de familie van Viglius van Aytta.

De zaalkerk van Warstiens is in eclectische stijl gebouwd in 1882. Het ontwerp is gemaakt door de Leeuwarder architect H.H. Kramer. De kerk is gebouwd ter vervanging van een middeleeuwse kerk. Hierbij is de traditionele oost-west oriëntatie volledig omgekeerd. Als enige kerk in Fryslân staat de toren niet aan de west- maar aan de oostzijde van de kerk. Een deel van Warstiens is beschermd dorpsgezicht.

De aan Sint Martinus gewijde kerk van Wirdum dateert uit de dertiende eeuw, hoewel tufsteen in de noordmuur nog sporen laat zien uit de twaalfde eeuw. De kerk heeft een tijdlang twee torens gehad. De tufstenen westtoren is in de achttiende eeuw gesloopt om gebruikt te kunnen worden in de cementindustrie. Hierdoor ontstond de bijnaam: 'tuorkefretters' (torenvreters). Opvallend is dat de toren die nu nog resteert, tegen de zuidmuur is gebouwd.

Het bijzondere interieur kenmerkt zich door een fraai orgel en enkele indrukwekkende grafzerken in verschillende stijlen van zerkbeeldhouwkunst. In de noordelijke kapel ligt een zandstenen gotische priesterzerk.

In één van de kerken zal een (kort) concert plaatsvinden.

Meld u nu aan voor de Voorjaarsexcursie.

'Toneelmeesters' te gast bij Alde Fryske Tsjerken

Woensdag 17 februari 2016 is het programma 'Toneelmeesters' te gast bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. In de uitzending praat presentator Arno van der Heyden met impresario Reina Hilarides van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en met 'toneelmeester' Peter Popken van de Dorpskerk in Leeuwarden-Huizum. Van der Heyden brengt een bezoek aan de Dorpskerk in Huizum en aan Kultureel Sintrum De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie - allebei kerken waarin zeer regelmatig culturele activiteiten worden georganiseerd. De klassieke gebouwen vormen sfeervolle decors voor concerten en lezingen.

De uitzending is voor het eerst te zien op woensdag 17 februari vanaf 17.30 uur op Podium.TV en gaat daarna elke twee uur in de herhaling, maar kan later ook online teruggekeken worden via de volgende link: http://www.podium.tv/nl/201602171732
Podium.TV is de sport- en cultuurzender van het Noorden. Podium-TV is in heel Noord-Nederland via de kabel te ontvangen (Ziggo: kanaal 35; Caiway: kanaal 39; KabelNoord: kanaal 19).

Present op Dag van Noord-Nederlandse Archeologie

De Stichting Alde Fryske Tsjerken was met een stand aanwezig op de Dag van de Noord-Nederlandse Archeologe die op zaterdag 19 maart 2016 gehouden werd in het gebouw van Tresoar in Leeuwarden.

De Stichting heeft regelmatig te maken met archeologie. Wanneer een kerk gerestaureerd wordt, komt de archeologie al snel om de hoek kijken. De afgelopen jaren zijn onder andere waarnemingen gedaan in de kerken van Boer, Wier en Foudgum. Dat levert soms verrassende vondsten op. Variërend van oude en jonge munten tot zeldzame scherven middeleeuws glas. En van estriken van oudere vloeren tot stukken steen van een oudere kerk op de zelfde plek.
In Foudgum werd bij de restauratie in 2015 een zeldzaam wierookvat van roodbakkende klei gevonden (zie foto). Uit de provincie Groningen zijn twee vergelijkbare vondsten bekend (Ezinge en Sauwerd). Het wierookvat uit Foudgum was het eerste dat in Fryslân opdook.

Hegebeintum
De Stichting heeft in 2015 de kerktoren van Hegebeintum gered. De toren was al jaren aan het verzakken, en dreigde om te vallen. Er is een ondergrondse tafel van beton aangebracht, waar de toren nu stevig op staat. De werkzaamheden zijn uitgevoerd met financiële steun van een vermogende particulier, de Provincie Fryslân en een succesvolle crowdfundingsactie.
Voorafgaand aan de werkzaamheden heeft het Rijk boringen laten verrichten. Die kunnen iets vertellen over de opbouw van de terp Hegebeintum. Tijdens het funderingsherstel zelf is archeologisch onderzoek verricht door RAAP. Over de bevindingen wordt later dit jaar gerapporteerd.
De Stichting heeft op de Dag van de Noord-Nederlandse Archeologie informatie verstrekt over de archeologische waarnemingen die gedaan zijn in de kerken van Wier, Haskerdijken en Foudgum, en verschillende vondsten getoond. Op een laptop waren foto's te zien van het archeologisch onderzoek in Hegebeintum.

POM-status voor Stichting Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is door minister Bussemaker van OC&W aangewezen als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud (POM). ,,Het is een erkenning voor het werk dat wij met een betrekkelijk kleine organisatie (3,2 fte) en ruim 250 vrijwilligers doen voor de instandhouding van 45 kerken in Fryslân”, reageert een verheugde voorzitter Jan Kersbergen. ,,Dit is de kroon op al onze inspanningen in de afgelopen 45 jaar.”

Volgens de adviescommissie van de Raad voor Cultuur voldoet de Stichting Alde Fryske Tsjerken aan alle beoordelingscriteria. Eerder waren er twijfels bij de financiële positie. Die zijn er nu niet meer. Ook is de adviescommissie ervan overtuigd geraakt, na verklaringen van verschillende deskundigen, dat de Stichting zorgvuldig met monumenten omgaat.
Voorzitter Kersbergen is erkentelijk voor alle steun die de Stichting gekregen heeft in de aanvraagprocedure. ,,Niet alleen architecten, Bond Heemschut en de voormalige directeur van Hûs & Hiem zijn achter ons gaan staan, ook de vorige gedeputeerde Jannewietske de Vries en de huidige Johannes Kramer. We zijn blij dat de Raad voor Cultuur en de minister zich hebben laten overtuigen.”

Minder rompslomp
De status heeft als voordeel dat de Stichting verlost wordt van veel administratieve rompslomp bij de aanvraag en verantwoording van subsidies, vult directeur Gerhard Bakker aan. ,,Bovendien krijgen POM's voorrang bij de verdeling van de subsidies, maar daar is het ons niet om te doen. Wij hopen dat de minister het advies van de Raad voor Cultuur overneemt om het criterium dat je op papier moet aantonen dat je vijf jaar goed bezig bent geweest, verder te versoepelen. Dat is veel stimulerender voor al die organisaties die met veel vrijwilligersinzet ontzettend veel doen voor monumentenbehoud, zoals de Raad voor Cultuur ook stelt.”
De Stichting verwacht dat de procedure bij de bestuursrechter tegen de afwijzing van de tweede aanvraag nu snel kan worden afgerond.

Lees meer over de POM-status op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

'Nachtboek van een kerkuil' op het toneel in Jorwert

De Redbadtsjerke in Jorwert wordt in april en mei van dit jaar het toneel van een zeer bijzondere voorstelling. Onder de titel 'Skûlje yn Jorwert' brengen Jan Arendz en Marijke Geertsma het oorlogsdagboek Nachtboek van een kerkuil van ds. Bas van Gelder tot leven.

Bas van Gelder begon in 1940 als predikant in Jorwert. Kort na de Tweede Wereldoorlog nam hij afscheid. Over zijn bijzondere belevenissen in de oorlogsjaren hield hij een dagboek bij. Dat werd in 2014 uitgebracht door de Friese Pers Boekerij, met een voorwoord van de huidige predikant van Jorwert en Nijkleaster, ds. Hinne Wagenaar. Dit dagboek vormt de basis voor het toneelstuk van Jan Arendz en Marijke Geertsma (J&Mteaterwurk).

Op de website van J&M Teaterwurk is het volgende te lezen: "Alhoewel het er in eerste instantie op lijkt dat Jorwert weinig zal merken van de Duitse bezetting, in vergelijking met Leiden waar hij vandaan komt, gaat ook in Jorwert de oorlog een rol spelen. De dominee, die moet onderduiken (in zijn eigen kerk), wordt verraden en opgepakt en naar de gevangenis in Leeuwarden gebracht. Jorwert is een hechte gemeenschap, maar in dit dorp wonen behalve verzetsmensen, ook mensen die de filosofie van Hitler aanhangen. Het is een kleine gemeenschap, die prachtig wordt gadegeslagen en beschreven door een dominee die van buiten Friesland in Jorwert komt te wonen en te werken in de oorlogsjaren. Het zijn juist deze jaren, waarin menselijke eigenschappen zich scherper profileren.

Wij ontvangen jullie met koffie en thee in café 'Het Wapen van Baarderadeel'. Daarna wandelen we door Jorwert, zodat jullie een beetje inzicht en begrip krijgen van het dorp in die oorlogsjaren. Tijdens de wandeling bekijken we een tentoonstelling van speciaal materiaal uit die tijd. Als we na drie kwartier terug zijn in het café, neemt de dominee (Jan Arendz) iedereen mee naar de kerk van Jorwert voor de voorstelling."

De première is op vrijdag 8 april 2016. De laatste voorstelling is op zaterdag 14 mei 2016. Kaarten kunnen besteld worden via de website van J&Mteaterwurk.

Restauratie Van Harenskerk officieel van start

De restauratie van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie is woensdag 20 januari officieel van start gegaan. Wethouder Boukje Tol van de gemeente het Bildt heeft samen met secretaris Jan Doede Niemeijer van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en voorzitter Teake Brandsma van de Plaatselijke Commissie Sint Annaparochie het bouwbord onthuld.

Het restauratieplan is uitgewerkt door Grunstra Architecten BNA uit Bolsward. De werkzaamheden worden uitgevoerd door Julianus Ambachtelijke Bouwers BV uit Marssum. De totale begroting bedraagt drie ton.
Om te voldoen aan de voorwaarden van de provinciale subsidie is het werk begin december al begonnen aan de buitenzijde van de kerk. Binnen de kerk is Julianus begin januari aan de slag gegaan, zodat de geplande kerst- en oudjaarsvieringen eind december nog in de Van Harenskerk konden plaatsvinden.

Vloer verzakt
Het grootste gedeelte van het werk bestaat uit de restauratie van de vloer, die ernstig verzakt was. Daarvoor moeten alle eikenhouten banken verwijderd worden, die langs de muren van de achtkantige kerk staan opgesteld. Julianus is begonnen aan de westzijde. De banken zijn zo veel mogelijk in hun geheel geheel losgemaakt en opgesteld in het middelste vierkant van de kerk, tussen de zuilen, waar normaliter losse stoelen staan.
Bij het openleggen van de vloer zijn aan de westzijde vier grafzerken gevonden, en een aantal brokstukken. Deze zijn geïnventariseerd door deskundige Hessel de Walle. Ook historicus Kees Kuiken, die de geschiedenis van het Bildt heeft geboekstaafd, is al ter plaatse geweest.
Kees Kuiken zal bij de officiële start van de restauratie aanwezig zijn. Dan zal ook al wel iets verteld kunnen worden over de eerste gevonden stenen.

Fondswerving
De Stichting Alde Fryske Tsjerken nam de Van Harenskerk in eigendom over op 13 oktober 2012. De Stichting Bildtse Belangen en de gemeente het Bildt hebben bij die gelegenheid financiële steun toegezegd voor de restauratie die nu wordt uitgevoerd. Dat de aanvang van het werk zo lang op zich heeft laten wachten, heeft te maken met de financiering. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stelde pas in 2014 subsidie beschikbaar. Daarna kon pas begonnen worden met de fondswerving voor het ontbrekende deel. Het werk wordt mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van de Provincie Fryslân, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Stichting Carelshaven in opheffing, diverse andere fondsen en donateurs en belangstellenden.

Na funderingsherstel nu ook restauratie toren Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken gaat op korte termijn beginnen met de restauratie van de kerktoren van Hegebeintum. Na het funderingsherstel dat in 2015 heeft plaatsgevonden, kan in het eerste kwartaal van 2016 ook de toren zelf aangepakt worden. De werkzaamheden zijn gegund aan Bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum.
De plannen voor de restauratie van de kerktoren van Hegebeintum maken onderdeel uit van het BRIM-project 2011-2016 voor 23 van onze 45 kerkgebouwen. Het funderingsherstel dat vorig jaar heeft plaatsgevonden, was daarin niet voorzien. Die werkzaamheden konden in de tijd naar voren gehaald worden dankzij bijdragen van mevrouw Yke Wierda, de Provincie Fryslân en een succesvolle crowdfunding campagne. Nu de toren op een ondergrondse tafel van het beton is geplaatst, kan de restauratie van de toren zelf alsnog beginnen.
De werkzaamheden van het funderingsherstel zijn nog niet volledig afgerond. De komende weken moet ook nog het kerkhof aan de westelijke zijde, rond de kerktoren, worden opgehoogd. Er wordt 120 kubieke meter grond aangebracht. Doel is om de rondgang rond het kerkhof op een gelijke hoogte te krijgen. Tevens wordt het grove grind op het pad vervangen door een laag schelpen.

Algemeen bestuurslid Sytse ten Hoeve overleden

Op nieuwjaarsmorgen is Sytse ten Hoeve uit Nijland overleden, lid van ons algemeen bestuur, op de leeftijd van zeventig jaar. Sytse was van 1975 tot 2006 directeur van het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek. In 1981 kwam hij voor het eerst in het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Na twintig jaar trad hij af om vijf jaar later, in 2006, weer terug te komen. Op 10 december was hij nog aanwezig bij de laatst gehouden vergadering van het Algemeen Bestuur in de Hippolytuskerk in Olterterp.
Als bestuurslid heeft Sytse ten Hoeve een onschatbare bijdrage geleverd aan het werk van de Stichting, zegt voorzitter Jan Kersbergen. Maar ook als auteur heeft hij een grote bijdrage geleverd aan het onderzoek naar en de kennis over de Friese kerken. Van zijn hand verschenen vele artikelen in ons blad, aanvankelijk 'Publicaties' genoemd, later 'Keppelstok' en op dit moment 'Alde Fryske Tsjerken'. In het decembernummer konden we nog een artikel over de preekstoel van Menaldum plaatsen, naar aanleiding van de vondst van de ontwerptekeningen van die preekstoel in de archieven.
Zijn kennis van het kerkelijk erfgoed was werkelijk fenomenaal, zoals onder meer bleek uit zijn inbreng als lid van de stuurgroep van het inventarisatieonderzoek dat de Stichting Alde Fryske Tsjerken in 2009-2010 in opdracht van de Provincie Fryslân verricht heeft, en dat resulteerde in het rapport Tink om 'e Tsjerken. In 2014 publiceerde hij het boek De Nicolaaskerk van Nijland, een monografie over de kerk in zijn woonplaats, gebaseerd op tientallen jaren studie. Tijdens de donateursbijeenkomst van 18 oktober 2014 vertelde hij daar nog uitgebreid over. Bij die gelegenheid is bijgaande foto gemaakt.
Zijn gezondheid liet al lang te wensen over, maar vooral de laatste jaren waren zwaar. Niettemin deed de Stichting nooit tevergeefs een beroep op hem en bleef zijn inzet onverminderd groot. Hij had nog vele plannen waaraan hij helaas door zijn te vroege overlijden niet is toegekomen. We zullen zijn persoon, zijn kennis en zijn grote inzet node missen.

Namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken
Jan Kersbergen, voorzitter
Gerhard A. Bakker, directeur

Lees hier het artikel dat het Friesch Dagblad op maandag 4 januari 2016 over Sytse ten Hoeve publiceerde.

Twee bijzondere legaten voor Alde Fryske Tsjerken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft twee bijzondere legaten gekregen voor in totaal € 465.000. Een deel van het geld wordt gebruikt om restauratieprojecten mogelijk te maken. Het overgrote deel wordt toegevoegd aan het instandhoudingsfonds van de Stichting. Van het rendement van dit fonds wordt in de toekomst het eigen aandeel van het onderhoud betaald.

De Stichting heeft € 300.000 euro ontvangen uit de nalatenschap van mevrouw Pauline Marie Dijkema (6 maart 1920 – 7 mei 2014). Haar vader was van 1917 tot 1921 predikant in Hegebeintum. Zij heeft haar hele leven lang een bijzondere band gehad met kerken in Fryslân, en met die van Hegebeintum in het bijzonder. Een nalatenschap aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken was voor haar daarom vanzelfsprekend.
Mevrouw Dijkema heeft bepaald dat minstens een derde van haar nalatenschap besteed moet worden aan de kerk in Hegebeintum. De Stichting geeft daar graag gehoor aan. Directeur Gerhard Bakker: ,,We hebben dit jaar actie gevoerd om de verzakking van de toren van Hegebeintum tegen te gaan. Mochten we onverhoopt met een tekort blijven zitten, dan komt deze bijdrage als geroepen.''

Grafmonument Hero Elzes
Een deel van de nalatenschap is inmiddels gebruikt voor de restauratie van het grafmonument van haar broertje Hero Elzes Dijkema, die in 1918 op tweejarige leeftijd in Hegebeintum overleed. Tussen de stukken van mevrouw Dijkema bevond zich de aantekening dat dit grafje na haar overlijden wel geruimd mocht worden. Uit dankbaarheid voor het legaat heeft de Stichting besloten om het graf te behouden en de verantwoordelijkheid voor de instandhouding ervan over te nemen.

Hantumhuizen
Het tweede legaat is afkomstig van mevrouw De Jong-Tolsma. Het gaat hierbij om een bedrag van € 165.000. Conform de wens van de nabestaanden is een deel van dit geld meteen gebruikt voor een specifiek project, in dit geval de restauratie van de Sint Annakerk van Hantumhuizen, die maart 2015 werd afgerond. Het resterende deel wordt toegevoegd aan het instandhoudingsfonds.

Het leeuwendeel van de nalatenschappen die de Stichting ontvangt, gaat sinds enkele jaren naar het instandhoudingsfonds dat nodig is voor de financiering van het eigen aandeel van het onderhoud. Omdat de Rijkssubsidie flink gedaald is, moet de Stichting een steeds groter aandeel van het onderhoud zelf betalen. Dat wil de Stichting bij voorkeur doen vanuit het rendement van het eigen vermogen. Dat betekent dat er bij de huidige rentestand een fonds nodig is van ongeveer € 20 miljoen.

Schenkingen en legaten 2014
Een overzicht van alle schenkingen en legaten groter dan € 500 wordt jaarlijks gepubliceerd in ons magazine. De lijst van 2014 is gepubliceerd in Alde Fryske Tsjerken nummer 13, december 2015.

Volle kerk in Jorwert bij 3e Regnerus Steensmalezing

Vrijdag 18 december heeft Justin Kroesen de 3e Regnerus Steensmalezing uitgesproken in de Radboudkerk van Jorwert. Hij maakte onder de titel 'Vroomheid in hout en steen' de balans op van een halve eeuw onderzoek naar historische kerken.

De Regnerus Steensmalezing werd de afgelopen drie jaar georganiseerd door vier organisaties die een sterke band hadden met Regnerus Steensma: de Rijksuniversiteit Groningen, de Stichting Alde Fryske Tsjerken, de Stichting Oude Groninger Kerken en het Karmelklooster in Drachten.
Een jaar na het plotselinge overlijden van Regnerus Steensma (op 13 december 2012) werd de eerste lezing gehouden in het Karmelklooster in Drachten, over kloosters, het onderwerp waarop Regnerus Steensma afstudeerde. Vorig jaar vond de tweede lezing plaats in de kantoorkerk van de Stichting Oude Groninger Kerken over 'kerk en moderne kunst', een tweede aandachtsgebied waarin Regnerus Steensma zich verdiept had. Dit jaar was de derde lezing gericht op zijn onderzoek naar historische kerkgebouwen.
De lezing werd uitgesproken door dr. Justin Kroesen, die Regnerus Steensma aan de Rijksuniversiteit opvolgde als docent aan het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed. Omdat hij op 1 januari 2016 in een nieuwe functie aan de Universiteit van Bergen (Noorwegen) begint, droeg zijn lezing tevens het karakter van een afscheidscollege.
Na een woord van welkom van voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, die kort de loopbaan van Justin Kroesen belichtte en ook het filmpje liet zien dat Justin Kroesen maakte van de kerk van Hegebeintum, volgde een muzikaal intermezzo van Piter Wilkens. Hij speelde vier nummers uit zijn programma 'Libbene stiennen'.

Een samenvatting van de 3e Regnerus Steensmalezing is te vinden in het Friesch Dagblad van zaterdag 19 december 2015. Het Reformatorisch Dagblad schreef een uitgebreide reportage over het afscheid van Justin Kroesen, 's ochtends eerst met een symposium in Groningen en 's middags met de 3e Regnerus Steensmalezing in Jorwert. De Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden publiceerden de lezing in verkorte vorm als opiniebijdrage.

Bij zijn afscheid kreeg Justin Kroesen een kunstwerk van Frans Ram aangeboden, dat het kerkje op de terp van Hegebeintum verbeeldt. Foto: Reformatorisch Dagblad/Sjaak Verboom

Lees hier de volledige toespraak.

Lees hier het verslag in het Reformatorisch Dagblad

Lees hier het verslag in het Friesch Dagblad

Nieuw nummer magazine 'Alde Fryske Tsjerken'

Donderdag 17 december is het nieuwe nummer van ons magazine 'Alde Fryske Tsjerken' verschenen, met daarin artikelen over de in 1940 gesloopte Galileërkerk in Leeuwarden, de 17e-eeuwse preekstoel van Menaldum, de Terbantster Tsjerke, het funderingsherstel in Hegebeintum en het project 'Nieuw leven voor oude kerken'. In het hart van het blad is zoals altijd het katern met Stichtingsnieuws te vinden.

Wilt u een gratis kennismakingsnummer ontvangen? Stuur dan een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl

Of wordt meteen donateur. Dat kan heel gemakkelijk via deze website geregeld worden. Klik hier.

Afbeelding: Historisch Centrum Leeuwarden/Ch. Gombaud

Gerestaureerd orgel Huizum weer in gebruik genomen

Het gerestaureerde orgel in de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum is vrijdag 11 december 2015 opnieuw in gebruik genomen. Het orgel is gerestaureerd door orgelbouwer Bakker & Timmenga uit Leeuwarden, na advies van orgeladviseur Theo Jellema.

De opdracht voor de restauratie van het orgel was al op 17 december 2012 verstrekt, door de vorige eigenaar van de Dorpskerk, de Protestantse Gemeente Leeuwarden-Huizum. De Dorpskerk werd op 29 november 2013 in eigendom overgenomen door de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Onderdeel van de 'bruidsschat' was het eigen aandeel in de restauratiekosten dat de Protestantse Gemeente al had gereserveerd.
Dat de start van de restauratie nog een jaar op zich liet wachten, hangt samen met computerproblemen binnen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daardoor lukt het maar steeds niet om de BRIM-beschikking die was afgegeven aan de Protestantse Gemeente Leeuwarden-Huizum, over te zetten op naam van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Al met al heeft de restauratie een klein jaar geduurd. Directeur Bert Yedema van Bakker & Timmenga vertelde tijdens de feestelijke overdracht van het gerestaureerde orgel aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken, dat er drie problemen zijn aangepakt. Allereerst is de schade door de tijd hersteld, met name lekkage aan de blaasbalg. Ten tweede is de schade door het gebruik aangepakt, vooral de slijtage aan mechanieken, registers en klavieren. En ten derde zijn een aantal aanpassingen uit de jaren vijftig ongedaan gemaakt.

Ouder aroma
Het orgel is in 1849 gebouwd door de derde generatie van de gebroeders Van Dam uit Leeuwarden, zo vertelde adviseur Theo Jellema voor hij liet horen hoe het orgel nu klinkt. Bij de bouw werd gebruik gemaakt van ouder pijpwerk. Dat geeft dit orgel een bijzondere klank, "een ouder aroma". Het orgel onderging in de twintigste eeuw enige wijzigingen, de laatste daarvan in 1954-1956.
Jellema vertelde de "minder verstandige wijzigingen" uit 1955 nu weer ongedaan zijn gemaakt. Het instrument telt 756 pijpen. Het vormt een scharnierpunt in de ontwerpgeschiedenis van de gebroeders Van Dam, omdat in dit orgel voor het eerst gebruik is gemaakt van zogeheten 'tussentorens' in het front. In plaats van de gebruikelijke drie torens met daar tussen twee velden telt dit orgel vijf torens en vier velden. Dat is een revolutionaire verandering geweest, benadrukte Jellema. Kort na het orgel van Huizum werkte Van Dam dit nieuwe motief nog veel grootser uit in de orgels van Grou en Witmarsum.

Orgelprogramma
Als derde spreker vertelde voorzitter Peter de Haan van de Plaatselijke Commissie Huizum tijdens de feestelijke bijeenkomst wat de plannen zijn nu het orgel gerestaureerd is. Onderzocht wordt onder meer of er een speciaal orgelprogramma kan worden opgesteld, met steeds weer een andere organist.
De Plaatselijke Commissie van Huizum, die het gebouw namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, organiseert een groot aantal activiteiten in de Dorpskerk. Zij vonden Theo Jellema bereid om aansluitend op de feestelijke overdracht nog een extra concert te geven van een uur, waarin hij werken speelde van Bernardo Storace, Domenico Zipoli, Pablo Bruna, Antonia de Caberzon, Claude Ballestre, Jean-Jaques Beauvarlet-Charpentier, Max Reger en Johann Sebastian Bach.

Foto: Fred ter Elst

Piter Wilkens verlengt tournee 'Libbene stiennen'

De tournee die Piter Wilkens afgelopen najaar met het programma 'Libbene stiennen' gemaakt heeft langs vijf Alde Fryske Tsjerken, krijgt in 2016 een vervolg. Er komt tevens een CD van het programma.

Piter Wilkens is dik tevreden over de vijf voorstellingen die hij afgelopen half jaar ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken gegeven heeft in Holwerd, Jorwert, Schurega, Leeuwarden-Huizum en Sint-Jacobiparochie. Na de lovende recensies van het Friesch Dagblad en de Leeuwarder Courant over de première in Holwerd zaten de kerken steeds vol.
Diverse andere Plaatselijke Commissies van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben hem inmiddels gevraagd of hij ook in hun kerk wil optreden. Wilkens gaat graag op die uitnodigingen in. De voorstelling is op 24 januari te zien in Olterterp, op 31 januari in Dedgum, op 7 februari in Britswert, op 20 maart in Haskerdijken, op 3 april in Rottevalle en op 24 april in Boksum.

'Piter geeft de kerk terug'
Directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken roemt de liedjes van Piter Wilkens. ,,Piter geeft de kerken terug aan de Friese samenleving. Sinds de jaren zestig zijn veel mensen met de rug naar de kerk komen te staan. Wilkens is in zijn liedjes in staat om te laten zien dat geloof – waarin dan ook - nog altijd van waarde is en dat de kerken het verdienen om meegenomen te worden naar de toekomst. Met name de laatste regel van het refrein van het lied 'Komme en gean' raakt mij: “Kom, til de tsjerke nei de takomst ta." Dat hoor ik als een opdracht voor alle Friezen. Help mee om de kerkgebouwen een toekomst te geven."
Volgens Piter Wilkens heeft het verzoek om een programma over kerk en natuur te schrijven, nieuwe wegen geopend. “Hij kon nu opeens allerlei ideeën en thema's kwijt waarvoor hij eerder geen plek had in zijn voorstellingen. Kijk naar zijn lied over de monniken, wat die niet allemaal voor Fryslân betekend hebben. En heb jij wel eens ooit een stuk tufsteen horen zingen?"
De Stichting krijgt veel positieve reacties. ,,We hebben Piter Wilkens gevraagd om nieuwe doelgroepen te bereiken. Aan de kaartreserveringen kunnen we zien dat er veel mensen bij zijn geweest die geen donateur zijn. We begeven ons dus buiten vertrouwde wegen. Dat is best een waagstuk. Gezien de grote belangstelling voor deze vijf voorstellingen heeft het goed uitgepakt."

Cadeau voor Friese samenleving
Bakker noemt 'Libbene stiennen' een cadeau aan de Friese samenleving. ,,De Friese taal is door Piter Wilkens verrijkt met vijftien prachtige nieuwe liedjes over kerk, geloof en natuur. Dat cadeau bieden we de Friezen graag aan, voor alle steun die wij nu al weer 45 jaar ontvangen. Met dank aan de Friese cultuurfondsen die ons jubileumproject Goddelijk Groen mogelijk hebben gemaakt."

De CD "Libbene stiennen" verschijnt in de eerste helft van 2016. Wie belangstelling heeft kan een e-mail sturen naar info@aldefrysketsjerken.nl met in het infoveld "CD Piter Wilkens".

Tweede helft betonvloer toren Hegebeintum gestort

De kerktoren van Hegebeintum is weer veilig. Op vrijdag 13 november 2015 is de tweede helft van de betonvloer gestort, waarop de toren is komen te staan. ''Laat de herfststormen nu maar komen", verzucht een opgeluchte directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De komende weken is aannemer Van der Werff uit Dokkum nog druk met de verdere afwerking binnen en rond de toren. De heropening staat gepland voor het eerste kwartaal van 2016.

Experiment met verwarmde kussens in kerk Jorwert

Nijkleaster gaat experimenteren met een nieuwe manier van verwarmen. Tijdens de vieringen in de Redbadtsjerke in Jorwert wordt niet de hele ruimte verwarmd, maar krijgen de bezoekers een verwarmd kussen om op te zitten. De verwarmde kussens zijn een moderne variant op de ouderwetse stoof, waarmee kerkgangers vroeger hun voeten warmden.

De kussens zijn ontworpen door Teun van Leijsen van het bedrijf Stoov. Het idee ontstond toen hij alleen woonde en het hele huis warm stookte. “We vinden het zo normaal om overal te stoken. Daarbij gaat er veel warmte verloren. Dat is zonde. In plaats daarvan kun je beter naar de bron kijken en mensen verwarmen”, zegt Van Leijsen op de website van Nijkleaster.

Hij ontwierp het systeem vijf jaar geleden. Inmiddels zijn de eerste Stoov-kussens in gebruik op verschillende plaatsen, onder meer in de horeca. De Stoov-kussens worden nu ook ingezet in de kerk van Jorwert, die eigendom is van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en die regelmatig gebruikt wordt door de Protestantse Gemeente Westerwert en Stifting Nijkleaster.

De kerkzaal wordt regelmatig gebruikt door bezoekers die minder dan een uur in de kerk zitten. Het verwarmen van het hele gebouw is op dat soort momenten te duur. Met Stoov hoopt Nijkleaster een passende, zuinige en milieubewuste oplossing te hebben gevonden. Nijjkleaster heeft duurzaamheid als een van de belangrijke speerpunten.

De kussens worden draadloos opgeladen in een speciaal daarvoor ontwikkelde, verrijdbare kast en kunnen ieder gewenst moment gepakt worden om als verwarming te dienen. Omdat er gebruikt gemaakt worden van zwak stroom (tot 12V) zijn er geen risico's aan verbonden. Nijkleaster is bijzonder benieuwd naar de ervaringen van de bezoekers die in de kerk komen en denkt dat ook andere kerken in de omgeving belangstelling hebben voor deze oplossing.

Eerste Friese kerk op protestantsecultuurschatten.nl

De kerk van Hegebeintum is de eerste Friese kerk die is opgenomen op de site www.protestantsecultuurschatten.nl. In een bijzonder filmpje wordt de geschiedenis én het interieur van de kerk op de hoogste terp van Nederland beschreven door dr. Justin Kroesen van het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed van de Rijksuniversiteit Groningen.

In 2012 nam dr. Justin Kroesen het initiatief tot het ontwikkelen van een filmserie over de vele verhalen die de interieurs van oude protestantse kerken ons vertellen. In 2013 en 2014 is een drietal films ontwikkeld en geproduceerd door programmamaakster dr. Shanti van Dam van Valuemedia uit Utrecht. In september is een film over Hegebeintum gemaakt. De film is begin november online gezet.

Kroesen koos voor de kerk in Hegebeintum vanwege de bijzondere locatie op de terp, het rijke interieur van de kerk – er hangen maar liefst zestien rouwborden aan de muren – en de actualiteit: op dit moment wordt de scheefzakkende toren van de kerk op een bijzondere manier gered.

Over het bijzondere interieur van de kerk zegt Kroesen in de film: ,,De wanden van de kleine kerk zijn vrijwel compleet behangen met maar liefst zestien rouwborden en -kassen, en daarmee is Hegebeintum recordhouder in Noord-Nederland. Ze herinneren aan de bewoners van de Harstastate, een versterkt steenhuis ten oosten van het dorp. Met hun uitbundige heraldiek geven ze de kleine kerk bijna het karakter van een private slotkapel. Van de ooit monumentale state is slechts een restant bewaard gebleven, zodat we de adellijke cultuur nu alleen nog in de kerk kunnen beleven.''

De Stichting Alde Fryske Tsjerken, eigenaar van de kerk van Hegebeintum, heeft met liefde en enthousiasme meegewerkt aan de film. ,,We zijn trots op deze bijzondere kerk, en vinden het prachtig dat de kerk nu ook online op deze mooie manier aandacht krijgt'', zegt directeur Gerhard Bakker. “Hegebeintum verdient het om landelijk aandacht te krijgen. Vrijwel nergens is zo'n grote collectie rouwborden bewaard gebleven als hier. Boven de preekstoel bevinden zich resten van de oudste fresco's van Fryslân, dat is ook iets wat maar weinig mensen weten."

Bent u al donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken? Nee? Klik dan hier en ontvang twee keer per jaar ons prachtige magazine.

Open dag bij kerktoren Hegebeintum groot succes

De toren van Hegebeintum staat tijdelijk op één been. Dat is een noodzakelijk – en spannend – onderdeel van het werk om het scheefzakken van de Beintumer toer tegen te gaan. Het werk is zo uniek dat het bezoekerscentrum De Terp in Hegebeintum iedereen de mogelijkheid heeft gegeven het werk te komen bekijken. Afgelopen zaterdag 7 november was er een Open Dag, die door meer dan 200 mensen is bezocht. De Open Dag was daarmee een groot succes.

Het gebeurt zelden dat een scheefzakkende toren wordt 'gered'. Ook de techniek waarmee het gebeurt is bijzonder. De kerktoren wordt op een ondergrondse 'tafel' gezet, bestaande uit een betonnen 'tafelblad' met daaronder vijftien poten van 12 meter lang. De techniek is uitgedacht door ingenieursbedrijf Wassenaar in Haren en wordt uitgevoerd door bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum.

Om de betonnen vloer te kunnen gieten, moet er uit de onderkant van de toren een laag verwijderd worden. Dat is aan de zuidkant inmiddels gebeurd. Aan de noordkant vindt dat momenteel plaats. De stenen worden weggeslagen; op die plek worden ijzeren stoeltjes geplaatst. Dat heeft als gevolg dat de toren tijdelijk 'op één been staat'.

Bij het bezoekerscentrum komen geregeld mensen langs die het werk willen bekijken. Dat is in verband met de veiligheid niet wenselijk. Daarom werd er een speciale Open Dag georganiseerd. Rondleiders beklommen met groepen de terp om uitleg te geven over de werkzaamheden. Ook was er de mogelijkheid om de prachtige kerk van Hegebeintum, onder meer beroemd vanwege de zestien unieke rouwborden, van binnen te bekijken.

Bent u al donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken? Nee? Klik dan hier en ontvang twee keer per jaar ons prachtige magazine.

Scholieren Ferwerderadiel bezoeken Hegebeintum

Een kleine 130 leerlingen van de groepen 7 en 8 van zes basisscholen uit Ferwerderadiel brachten donderdag 5 november 2015 een bezoek aan het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum.

Bezoekerscentrum De Terp had een bus ingehuurd om de verschillende groepen van school te halen en na een educatief bezoek aan Hegebeintum weer terug te brengen. De kinderen kregen uitgebreid uitleg over de werkzaamheden.

Voorzitter Rits van der Ploeg van de Stichting Rekreaasje & Toerisme Ferwerderadiel sprak tegenover een journalist van Omrop Fryslan de ambitie uit om het bezoekerscentrum te vernieuwen, naar aanleiding van de terugkomst van de negen meter lange boorkern die eerder dit jaar uit de terp is getrokken en die nu wordt geconserveerd. Wanneer de boorkern precies terugkomt, is nog niet bekend. Maar het is wel een goede gelegenheid om het bezoekerscentrum te moderniseren om jaarlijks 10.000 bezoekers te kunnen trekken, aldus Van der Ploeg.

Zaterdag 7 november houdt bezoekerscentrum De Terp een open dag van 10.00 tot 16.30 uur. De entree is dan gratis.

Jubileumjaar afgesloten met Piter Wilkens in Sintjabik

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft de jubileumactiviteiten ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan op zondag 1 november 2015 afgesloten met een sfeervol concert van Piter Wilkens in De Groate Kerk van Sint Jacobiparochie. Het was de vijfde keer dat Piter Wilkens het programma 'Libbene Stiennen' ten gehore bracht in een oude Friese kerk. Directeur Gerhard Bakker kon in zijn welkomstwoord bekendmaken dat het niet de laatste keer was. Verschillende Plaatselijke Commissies van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben gevraagd of Piter Wilkens ook bij hen wil komen optreden.

Verlenging tournee Libbene Stiennen
Wilkens heeft inmiddels besloten om zijn tournee te verlengen. De volgende data zijn inmiddels bekend: zondag 24 januari in de Hippolytuskerk van Olterterp, zondag 31januari in de kerk van Dedgum, zondag 7 februari in de St. Joriskerk Britswert, zondag 20 maart in De Kapelle Haskerdijken en zondag 3 april in de Doarpstsjerke van Rottevalle. Aanvangstijd 15.30 uur, entree € 12,50. Zie de Uitagenda voor meer informatie.

CD
De Stichting onderzoekt nog of er ook een CD kan worden gemaakt van het programma 'Libbene Stiennen'. Enkele tientallen mensen lieten in De Groate Kerk hun naam en adres achter op de intekenlijst. Wilt u ook intekenen? Mail dan naar info@aldefrysketsjerken.nl Zodra besloten is of de CD inderdaad gemaakt zal worden, ontvangt u nader bericht.

De voorstelling 'Libbene Stiennen' kreeg meteen bij de première op 20 september in Holwerd al opmerkelijk positieve recensies in de Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad. Lees hier een verslag van Wiep Koehoorn van het concert op 1 november in de Groate Kerk van Sint Jacobiparochie.

Wilt u het boekje met de liedteksten bestellen? Mail dan naar info@aldefrysketsjerken.nl De prijs is 5 euro inclusief verzendkosten (zo lang de voorraad strekt).

De tournee van Libbene Stiennen langs de kerken van Holwerd, Jorwert, Schurega, Leeuwarden-Huizum en Sint-Jacobiparochie is mede mogelijk gemaakt door het Feitsma Fûns en de Douwe Kalma Stichting.

Bent u al donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken? Nee? Klik dan hier en ontvang twee keer per jaar ons prachtige magazine.

Kerkhoven centraal tijdens donateursbijeenkomst 2015 in Terband

De donateursbijeenkomst van 2015 werd op zaterdag 17 oktober gehouden in de Terbantster Tsjerke. Vanwege het jubileumthema "kerk en natuur" was landschapsarchitecte Els van der Laan van bureau Noordpeil uit Sneek gevraagd om iets te vertellen over haar onderzoek naar de 45 kerkhoven rond onze oude Friese kerken.

Van der Laan deed dit onderzoek in opdracht van Stichting De Nieuwe Kijk en de Provincie Fryslân. Ze heeft met name gekeken naar de plaats van de kerk en het kerkhof binnen het dorp door de eeuwen heen. Studie van oude kaarten leverde onder meer als nieuw inzicht op dat veel kerken gebouwd zijn in relatie tot een nabij gelegen stins of state, bijvoorbeeld in Blessum en Augsbuurt. Maar ook in Westernijtsjerk zijn de contouren van het terrein van Jeppemastate ten noorden van onze kerk op de kaart nog goed te herkennen. Te zien is dat de verbrede weg naar Holwerd (N357) gedeeltelijk over het voormalige state terrein is aangelegd, en dat er pal vóór de kerk een lelijk opslagterreintje voor aardappels en suikerbieten is aangelegd.
Ook de romanogotische kerk van Sibrandahûs is ooit gebouwd voor, of misschien zelfs wel in opdracht van de bewoners van de naastgelegen state, Sterkenburg. Nog veel bekender is natuurlijk de Mariakerk in Bears, die bij Uniastate hoorde. De contouren van het afgebroken kasteeltje Uniastate zijn in de jaren negentig van de vorige eeuw naar een ontwerp van kunstenaar Beb Mulder teruggebracht in een stalen staketsel.

Bomen
De landschapsarchitecte uit Sneek heeft in haar onderzoek ook gekeken naar de afscheidingen tussen kerkhof en omgeving. Soms is dat in de vorm van een hek (Marsum), haag (Goïngaryp), muur (Oldeberkoop), pad (Boazum), gracht (Nijland), een ring van bomen (Stiens) of een combinatie van een en ader. Lang niet altijd is de kerk dus omgeven door bomen, zoals veel mensen geneigd zijn te denken. Op de oudste tekeningen van kerken, zoals die van de bekende achttiende-eeuwse tekenaar Stellingwerff, kwam Van der Laan zelfs helemaal géén bomen tegen. Als je al wat begroeiing ziet, dan lijkt het geriefhout. Kerken zijn gebouwd om gezien te worden. Het lijkt iets van relatief recente tijden dat ze zijn "ingepakt" door bomen.
Van der Laan benadrukte dat bomen geen eeuwig leven hebben. Als de bomen rond een kerkhof aan het einde van hun levensduur zijn gekomen, is het verstandig om na te denken wat er mee moet gebeuren. Het restaureren van bomen is duur, en verlengt de levensduur maar relatief beperkt. Dat kerkrentmeesters soms oude bomen laten rooien en jonge bomen aanplanten, zoals bijvoorbeeld in de jaren negentig in Ginnum gebeurd is, begrijpt ze dan ook maar al te goed.
Van der Laan liet foto's zien van verschillende kerken die omgeven zijn door knotwilgen (Blessum, Augsbuurt). Doordat de wilgen regelmatig geknot worden, blijft de kerk goed zichtbaar in het landschap. Dat spreekt haar meer aan dan bijvoorbeeld de kerk van Hijum, die in de winter goed te zien is maar in de zomer verstopt zit achter het groen.
Directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken gaf aan dat de Stichting zich bescheiden opstelt in dezen. De Stichting heeft maar zes kerkhoven in eigendom, de overige 39 kerkhoven zijn eigendom van de kerkelijke gemeente ter plaatse. ,,De Stichting Alde Fryske Tsjerken kan de eigenaren van de kerkhoven natuurlijk niet dicteren wat zij zouden moeten doen. Soms vragen we heel vriendelijk of er misschien gesnoeid kan worden, zoals onlangs nog in Hegebeintum. Daar zijn we de kerktoren op een ondergrondse tafel van beton aan het zetten. Als je vanuit Ferwert komt, kun je het kerkje niet zien vanwege de begroeiing die er aan de westkant pal voor staat. Dat vinden we jammer. Hopelijk wil de Hervormde Gemeente Blije Hegebeintum daar toch eens werk van maken."

Provinciaal beleid
Van der Laan vertelde dat zij naar aanleiding van het onderzoek naar de kerkhoven van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, een nieuwe subsidieaanvraag bij de Provincie Fryslân wil indienen om het project een vervolg te kunnen geven. In het provinciale beleid, zoals dat is vastgelegd in de nota Grutsk op 'e Romte (uit 2012) worden kerken en kerkhoven niet genoemd. Kerkhoven behoren niet tot de 'structuren' waar de Provincie zich druk om maakt.
Ook in de definitie van 'groen erfgoed' zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed die heeft geformuleerd, komen kerkhoven niet voor. Het zou toch jammer zijn als de kerkhoven uiteindelijk verloren gaan.
Nu al zie je dat kerkrentmeesters soms kiezen voor funeraire efficiëntie en kostenbeperkingen. Sfeervolle toegangspaden worden soms veranderd in betonnen "landingsbanen", zoals bij de Terbantster kerk gebeurd is. Grafmonumenten worden geruimd als nabestaanden de grafrechten niet meer betalen, óók die van bekende adellijke families.
Steeds meer mensen laten zich cremeren. Dat betekent dat het maatschappelijk draagvlak voor begraven kleiner wordt. Hoog tijd om werk te maken van het kerkhof, zoals beoogd wordt met het 'Levend erfgoed' van prof. Bart Ramakers van de Rijksuniversiteit Groningen.

Groene kerkhoven
Kijk voor de power point presentatie van Els van der Laan over het project Groene Kerkhoven op de website van Noordpeil.

Eerste helft vloer gestort onder toren Hegebeintum

Donderdag 15 oktober is de zuidelijke helft van de betonvloer gestort die de nieuwe fundering gaat vormen onder de kerktoren van Hegebeintum. Op de foto hiernaast is goed te zien dat de toren scheef staat. Op de foto's hieronder is te zien dat de betonvloer al zo ver is uitgehard dat er op gelopen kan worden.
Aannemersbedrijf Van der Werff uit Dokkum is vrijdag 16 oktober meteen begonnen met de werkzaamheden aan de noordelijke helft van de toren. Op de foto rechtsonder hakt Theo het gat in de muur waarin het eerste stoeltje voor de noordelijke helft geplaatst zal worden. Zie ook de fotoreportage op de Facebookpagina van Bouwebedrijf Van der Werff.

Kerktoren Hegebeintum staat tijdelijk op één been

De kerktoren van Hegebeintum staat tijdelijk op één been. In de afgelopen weken heeft bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum een laag van zestig centimeter aan stenen weggehakt uit de zuidelijke helft van de toren. Steeds als er een blok stenen was weggehakt, werd er een "stoeltje" geplaatst om de druk op te vangen. Sinds anderhalve week staat de zuidelijke helft alleen nog maar op "stoeltjes".

Afgelopen week heeft de ijzervlechter daar betonijzer doorheen gevlochten. Komende week wordt daar een bekisting rond getimmerd. Daar wordt vervolgens beton in gestort. Vanaf dat moment staat de zuidelijke helft van de toren op een betonnen vloer, die ondersteund wordt door twaalf meter lange palen die rond de toren de terp in zijn geboord.

Het uitharden van de betonnen vloer duurt een week. Daarna wordt het hele proces nog een keer herhaald bij de noordelijke helft van de toren. Begin december moet het werk voltooid zijn, en staat de kerktoren van Hegebeintum op zijn ondergrondse "tafel" van beton.

Het plan voor het funderingsherstel is uitgedacht door ingenieursbureau Wassenaar. De techniek om een deel van de toren tijdelijk op "stoeltjes" te zetten is een jaar of dertig geleden ook al eens toegepast bij de kerktoren van Midwolde in Groningen.

Lees hier het verslag uit de Leeuwarder Courant van 30 september 2015.

Kerk Peins heropend met pop up galerie Claudy Jongstra

De kerk van Peins is vrijdag 9 oktober 2015 officieel heropend met een tweedaagse pop up galerie van Studio Claudy Jongstra uit Spannum. In het voorportaal van de kerk van Peins is een sobere keuken- en toiletvoorziening aangebracht.

Burgemeester Fred Veenstra van de gemeente Franekeradeel zei trots te zijn dat het werk van Claudy Jongstra niet alleen te zien is in Leeuwarden, Den Haag, Berlijn en Washington, maar ook in Peins. Hij sprak de hoop uit dat Claudy Jongstra nog lang van het kerkje gebruik zal maken.

Voorzitter Khoji Wesselius van de Plaatselijke Commissie bedankte de gemeente Franekeradeel, de provinciale afdeling Plattelandsprojecten en ook de Stichting Alde Fryske Tsjerken voor de gezamenlijke investering in het voorportaal. Hij was zeer te spreken over het feit dat het werk kon worden uitgevoerd door bedrijven uit het dorp en de directe omgeving. Hij benadrukte dat de Plaatselijke Commissie graag wil samenwerken met dorpsbelang en het dorpshuis.

Claudy Jongstra bedankte iedereen die de verbouwing heeft helpen mogelijk te maken. Zij kondigde aan tweemaandelijks een activiteit in het kerkje te willen organiseren. Na de tweedaagse pop up galerie wil ze in november een pop up diner in het kerkje organiseren.

Claudy Jongstra houdt zich al twintig jaar bezig met het ontwerpen en vervaardigen van textiele werken. Haar wandtapijten en wandbekledingen kenmerken zich in een sterke expressieve kwaliteit door het gebruik van natuurlijke materialen en plantaardige kleuren, maar ook in compositie. De pop up galerie in het kerkje in Peins was de eerste keer dat er een tentoonstelling was met zo'n grote diversiteit van haar kunst van de laatste tien jaar Veel mensen maakten zaterdag 10 oktober van de gelegenheid gebruik om haar werk te bewonderen. Wie wilde, kon ook werk aanschaffen.

De catering werd tijdens de opening en de pop up galerie verzorgd door de medewerkers van haar project Farm of the world. Er was veel vraag naar de potten met eigen gemaakte chutney.

Lees hier de toespraak van burgemeester Fred Veenstra van Franekeradeel.

Mooi boekje over 300 jaar kerk in Schurega

Over de geschiedenis van het kerkje van Schurega is een prachtig boekje verschenen van de hand van Roel Visser. Zondag 4 oktober 2015 werden de eerste exemplaren aangeboden aan directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en wethouder Hans Broekhuizen van de gemeente Heerenveen. De burgerlijke gemeente is eigenaar van de dakruiter en de westgevel van het kerkje. De Stichting Alde Fryske Tsjerken is sinds 1972 eigenaar van de rest van de kerk.

Tijdens een feestelijke bijeenkomst in het kerkje van Schurega vertelde Roel Visser uitgebreid over de totstandkoming van het 108 pagina's tellende boekje, waarin niet alleen de geschiedenis van het kerkje maar ook van het dorp Schurega uit de doeken wordt gedaan. Best wel een tragische geschiedenis, liet Visser zien. In 1517 stonden er zo'n zeven boerderijen op een rij ter hoogte van het kerkje op een paar honderd meter van de Schoterlandseweg, plus nog een stuk of vijf boerderijen aan de andere kant van de Schoterlandseweg. In de loop der eeuwen zijn vrijwel alle boerderijen "verhuist" richting de Schoterlandseweg.
Sinds 1973 heeft de gemeente Heerenveen de naam Schurega laten vervallen uit de dorpsnaam Jubbega-Schurega. Daar kwamen toen geen bezwaren tegen van de bewoners. Roel Visser, die zelf geboren werd op de boerderij tweehonderd meter westelijk van het kerkje, vindt dat jammer. Hij hoopt dat het dorp zich bij de gemeente sterk zal maken voor de terugkeer van de naam Schurega.
Wethouder Broekhuizen reageerde dat hij uitziet naar een eventueel petitionnement van de dorpsbewoners. Hij complimenteerde de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie Schurega voor hun inzet voor het behoud van dit stukje erfgoed, en riep iedereen op om het kerkje ook zo vaak mogelijk te gebruiken, bijvoorbeeld voor huwelijksfeesten (25 jaar enzovoorts). De inkomsten die daarmee gegenereerd worden, kunnen maar al te goed gebruikt worden voor het behoud van het kerkje.

Bezielde plek
Aansluitend op de inleiding van Roel Visser ging directeur Bert Looper van Tresoar nog wat dieper in op de geschiedenis van het kerkje. Hij sloot aan bij het artikel over het kerkhof van Smallebrugge, dat hij de dag ervoor publiceerde in de zaterdagbijlage van het Friesch Dagblad, waarin hij het kerkhof van Smallebrêge typeert als een "bezielde plek". Ook het kerkje van Schurega ziet hij als zo'n bezielde plek, en dan zelfs eentje die het verdient om te worden opgenomen in de Canon van de Friese geschiedenis en ook vaderlandse geschiedenis.
Toen de voorganger van het huidige kerkje in 1579 werd opgeleverd, werd het ingewijd in afwezigheid van de bisschop, vertelde Looper. Dat het "niet van de bisschop is gewijd", zoals het in de stukken staat, is volgens hem van landelijk belang. In de zestiende eeuw begon Luther met zijn reformatie, wat de Rooms-Katholieke Kerk probeerde te keren met een contrareformatie. De bouw van een kerkje in Schurega door de parochies van Jubbega en Schurega past in dat plaatje, waarbij de roomse kerk met de nieuwbouw van kerken probeerde de hervormingen tegen te gaan. De bouw van het kerkje werd acht jaar eerder begonnen en het had voor de hand gelegen dat het ingewijd zou worden door de Friese bisschop Cunerus Petri, die in 1561 was benoemd en geïnstalleerd in Leeuwarden. De oplevering van het kerkje heeft bisschop Cunerus Petri echter niet mogen meemaken, want hij werd in 1578 afgezet en verbannen. Dat verklaart waarom het kerkje een jaar later "niet van de bisschop werd gewijd".
Het jaar 1579 is bovendien bekend van de Unie van Utrecht en de vorming van de republiek der Nederlanden, het afscheid van Spanje en het katholicisme. Looper vermoedt dat het kerkje van Schurega het enige in heel Nederland is dat katholiek gebouwd werd, maar in gebruik werd genomen "in een tijd dat alles anders werd". Alleen daarom al verdient het een plaats in de Canon van de Friese en vaderlandse geschiedenis.
Looper besprak nog vier andere punten waarom het kerkje van Schurega zo bijzonder is. Wellicht wordt zijn lezing ooit nog eens verder uitgewerkt gepubliceerd. Looper roemde overigens de kwaliteit van het boekje: "het behoort tot de betere in de soort en de auteur heeft absoluut schrijftalent". Het boekje is voor € 13,95 te koop bij de Plaatselijke Commissie Schurega.

Piter Wilkens
Als geschenk voor de 300ste verjaardag van het kerkje kon directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken de plaatselijke beheerscommissie en alle mensen in de omgeving het concert van Piter Wilkens aanbieden, dat zondag 11 oktober 2015 plaatsvindt in Schurega. "Alle andere concerten van Piter Wilkens vinden plaats in onze grotere kerken, maar voor het jarige Schurega hebben we natuurlijk graag een uitzondering gemaakt."
Kaarten voor het concert zijn te bestellen via de website van de Harmonie, en via de Plaatselijke Commissie Schurega. De laatste kaarten worden zondag 11 oktober aan de kassa van de kerk verkocht.

Programma najaar 2015
Zondag 11 oktober: Piter Wilkens, 14.30 uur
Zondag 25 oktober: Wiltsje fan Paessens, 14.30 uur
Zondag 1 november: Fryske tsjinst m.m.v. Ulbe Zwaga en Grietje Kingma, 9.30 uur
Zondag 1 november: Zang en Vriendschap, 14.30 uur
Zondag 8 november: Roon Staal, 14.30 uur
Zondag 22 november: lezing Karst Berkenbosch, 14.30 uur
Vrijdag 18 december: Kerst... m.m.v. Our Choice, 20.00 uur

Donateursbjieenkomst 17 oktober in kerk Terband

De jaarlijkse donateurs bijeenkomst wordt dit jaar gewijd aan het thema jubileumthema 'kerk en natuur'. Na het vergadergedeelte verzorgt Els van der Laan van bureau Noordpeil uit Sneek een lezing over het onderzoek dat zij samen met Landschapsbeheer Friesland uitvoert naar de kerkhoven van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zij zal ook vertellen over de betekenis van de kerk in het landschap.

Programma
Het programma van de donateursbijeenkomst ziet er als volgt uit:
13.30 uur inloop met koffie/thee
14.00 uur aanvang vergadering / woord van welkom door voorzitter Jan Kersbergen
14.10 uur vergadering / actualiteiten en ontwikkelingen door directeur Gerhard Bakker
15.30 uur lezing Els van der Laan, bureau Noordpeil, over 'kerkhoven in het groen'
16.00 uur gesprek hierover met de aanwezigen
16.30 uur sluiting vergadering
Daarna: nazit met hapje en drankje

Verslag
Een kort verslag van deze donateursbijeenkomst kunt u elders op deze website lezen.

Lovende recensies 'Libbene stiennen' Piter Wilkens

De première van de tournee 'Libbene stiennen' van Piter Wilkens heeft lovende recensies gekregen in de Leeuwarder Courant en in het Friesch Dagblad. Het concert kreeg de voltallige vijf sterren van recensent Jacob Haagsma (LC). Arjan Hut (FD) spreekt van ,,in bysûnder undernimmen mei sterke ferskes yn in fertroude styl.''
'Libbene Stiennen' is de nieuwe voorstelling van Piter Wilkens, gemaakt op verzoek van de Stichting Alde Fryske Tsjerken in het kader van het 45-jarig bestaan van de organisatie. Het resultaat zijn twintig bijzondere liedjes, waarvan vijftien geheel nieuw geschreven, over de bijzondere plek van de kerk in het Friese landschap, met daarbij veel aandacht voor de natuur.
Haagsma is lovend over de liedjes: ,,Wilkens is in tige betûfte lietskriuwer, dy't mei dit programma wer sa'n fyftjin pearels oan syn oeuvre taheakke hat.'' Hut schrijft: ,,De eventuele plaat hjirfan soe wolris de topper yn syn diskografy wurde kinne.''

'Libbene stienen' is nog te zien op 11 oktober in het kerkje van Schurega, op 25 oktober in de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum en op 1 november in De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. Kaartjes zijn te bestellen via de website van de Harmonie.

Eerste stoeltjes aangebracht onder toren Hegebeintum

De werkzaamheden voor het funderingsherstel van de kerktoren van Hegebeintum vorderen gestaag. Na het boren van de vijftien funderingspalen buitenom en in de kerk is aannemer Doede van der Werff in week 38 van 2015 begonnen met het plaatsen van de eerste 'stoeltjes'. Er staan er buiten nog heel wat te wachten.

Op de tekening van Ingenieursbureau Wassenaar uit Haren hieronder is te zien hoe de kerktoren tijdelijk op stoeltjes komt te rusten. Dwars door de stoeltjes heen wordt een betonvloer gestort, die op de palen buiten de kerk komt te rusten.
Om alle risico's uit te sluiten, wordt de betonvloer overigens in twee delen gestort. Eerst de zuidelijke helft, daarna de noordelijke. Met het hakken van de gaten in de toren en het plaatsen van de stoeltjes in de zuidelijke helft is de aannemer wel een week of drie bezig.

‘Vijf eeuwen leven en werken Noord-Nederlandse pastorie’

Op 9 en 10 oktober vindt er een tweedaags symposium plaats over vijf eeuwen protestantse pastorie in Noord-Nederland. Het initiatief hiervoor is genomen door onze Groninger zusterstichting in samenwerking met het Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed van de Rijksuniversiteit Groningen.

Het symposium wordt gehouden in Leegkerk, in het kader van Refo500, een gedenkplatform voor 500 jaar Reformatie, en het Van Tuikwerd-fellowship, dat tot doel heeft het onderzoek naar Groninger kerken te stimuleren.

De vaak monumentale ambtswoning van de predikant heeft een bijzondere rol gespeeld in de cultuurgeschiedenis, onder meer als een culturele broedplaats: niet alleen werd er in de pastorie gelezen en gestudeerd, ook werd er wetenschap bedreven, evenals occultisme, en er werd literatuur en poëzie geproduceerd. In het verleden waren veel pastorieën tegelijk kleine boerderijen, later werd op veel plaatsen een grote landschapstuin aangelegd.

Door de eeuwen heen is de pastorie steeds in een waas van mysterie gehuld geweest. Tijdens dit symposium wordt duidelijk wat zich al die eeuwen achter de muren heeft afgespeeld. Ook is er aandacht voor de toekomst van de pastorie, die door de voortschrijdende ontkerkelijking in veel gevallen onzeker is geworden.

Op het programma staat een tiental lezingen door prominente onderzoekers. De eerste dag wordt afgesloten met een exclusieve lezing door theologe en 'pastoriekind' Jacobine Geel over het bijzondere karakter van het leven in de pastorie. Op de tweede dag vindt een middagexcursie plaats langs enkele pastorieën in de regio.

Vrijdag 9 oktober
9:30-10:00 Inloop met koffie

10:00-10:15 Welkom en inleiding door Nikolaj Bijleveld en Justin Kroesen

10:15-11:00 Justin Kroesen (Rijksuniversiteit Groningen): Kerk en pastorie in het Noordelijke cultuurlandschap

11:00-11:45 Gert van Klinken (Protestantse Theologische Universiteit, Amsterdam): Gereformeerd en hervormd pastorieleven onderling vergeleken. Ter Apel 1800-1950

11:45-12:30 Mirjam de Baar (Rijksuniversiteit Groningen): De pastorie als werkterrein van de predikantsvrouw tussen de 17e en de 20e eeuw

12:30-13:30 Lunchpauze

13:30-14:15 Albert Reinstra (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort): De pastorie als gebouwd erfgoed – Stijlen en typen

14:15-15:00 Nikolaj Bijleveld (Rijksuniversiteit Groningen): Volksverlichting en -opvoeding vanuit de pastorie, 1750-1850

15:00-15:45 Derk Jansen (Oentsjerk): Een nog geheimzinnig gebied (...). Spiritisme en occultisme in de negentiende-eeuwse pastorie

15:45-16:15 Theepauze

16:15-17:15 Lezing door Jacobine Geel: Wonen, werken en bidden. Over het leven in de pastorie

17:15-18:30 Borrel en afsluiting


Zaterdag 10 oktober
9:30-10:15 Yme Kuiper (Rijksuniversiteit Groningen): De pastorietuin in de Nederlandse literatuur en poëzie – François HaverSchmidt (Foudgum) en Jan Jacob Slauerhoff (Jorwert)

10:15-11:00 David Bos (Universiteit van Amsterdam/Vrije Universiteit Amsterdam): Dromen over een heilig huis – De verbeelding van de protestantse pastorie en haar bewoners in twintigste-eeuwse Nederlandse kinderboeken

11:00-11:15 Koffiepauze

11:15-12:00 Arjen Dijkstra (Rijksuniversiteit Groningen): Het boekbezit van predikanten in de zeventiende eeuw, spiegel van een intellectuele cultuur

12:00-12:15 Afronding door Nikolaj Bijleveld en Justin Kroesen

12:15-13:15 Lunchpauze

13:15-18:00 Excursie langs drie bijzondere pastorieën in het Groningerland

Deelname
De kosten voor deelname aan dit tweedaagse symposium bedragen €75,-. Hiermee krijgt u toegang tot alle lezingen, koffie/thee en lunch op beide dagen en de excursie onder deskundige leiding. U kunt zich opgeven via de Stichting Oude Groninger Kerken, info@groningerkerken.nl of tel. 050-3123569 Wacht u er niet te lang mee, het aantal plaatsen is beperkt!

Vijftien funderingspalen geboord in Hegebeintum

Met het boren van de funderingspalen rond de kerktoren van Hegebeintum zijn de werkzaamheden voor het funderingsherstel in week 37 van 2015 daadwerkelijk begonnen. Maandag en dinsdag zijn tien palen rond de toren geboord, woensdag de overigen vijf palen die in de kerk komen.


Op de foto hierboven begint het boren van de tiende paal aan de buitenzijde van de toren, in de noordoosthoek waar de toren tegen de kerk aan staat. De boorkop is nog net boven het aardoppervlak te zien.

Aannemersbedrijf Van der Werff BV uit Dokkum heeft voor het boren van de palen Eurofunderingen uit Veenwouden ingehuurd. Dit bedrijf heeft specialistische apparatuur om trillingvrij palen te kunnen boren. Voor deze methode is gekozen omdat de terp van Hegebeintum niet echt stabiel is en de kerktoren al jaren in zuidwestelijke richting aan het verzakken is. Door de palen trillingvrij te boren, wordt elk risico uitgesloten.

Tijdens het boren van de vijftien palen hebben zich geen problemen voorgedaan. De stalen buizen die de grond in werden gedraaid, verdwenen soepel naar beneden, steeds in stukken van drie meter. Als er weer drie meter in de grond gedreven was, werd er een nieuw stuk pijp bovenop geplaatst en vastgelast. Uiteindelijk kregen de palen allemaal een lengte van rond de twaalf meter.

Tijdens het boren van de palen werd een mix van beton en water ("grout") door de pijp naar beneden gepompt. Via gaten in de (zich naar beneden bewegende) boorkop stroomde de grout naar buiten, en vormde een mantel van een centimeter of tien dik rond de stalen pijp. Als de boorkop een harde zandlaag op twaalf meter diepte bereikt had, werd er met veel druk nog een extra dot grout naar beneden gepompt, waardoor zich een forse klomp rond de voet van de pijp vormde. Die moeten er voor zorgen dat de pijp niet verder in het zand zakken.

In het stukje pijp dat nog boven de grond uit stak, werd bewapeningsijzer geplaatst. Deze verticale staven zullen later verbonden worden met de bewapening die horizontaal in de gaten komt te liggen, die de komende weken in de torenvoet worden gehakt. Over deze bewapening heen wordt een betonvloer gestort, dwars door de toren heen. Zo ontstaat er uiteindelijk een ondergronds "tafelblad", waarop de toren komt te rusten. De boorpalen vormen de poten van de tafel en de betonvloer het blad.

Binnen was het lastiger manoeuvreren. Vanwege de beperkte werkhoogte onder de 'kraak' moest de boormachine zo veel mogelijk worden verkleind. Daarom ook konden er binnen geen stukken van drie meter de grond in gedreven worden, maar van slechts één meter lengte. Daardoor duurde het werk binnen ook langer dan buiten.

Bezoek blijft mogelijk
Bouwbedrijf Van der Werff begint in week 38 met het hakken van gaten in de voet van de toren. Ten behoeve van de veiligheid van de bezoekers worden hekken geplaatst, om bezoekers op veilige afstand te houden. De kerk van Hegebeintum kan gedurende de werkzaamheden overigens gewoon bezocht worden, via Bezoekerscentrum De Terp. De gidsen die de rondleiding verzorgen, kunnen het een en ander vertellen over het funderingsherstel van de toren. In het bezoekerscentrum zelf is een bescheiden expositie ingericht over het funderingsherstel.

Nieuw leven voor nagebouwd kerkje bij Aardappelweken

De Stichting Alde Fryske Tsjerken en het Natuurmuseum Fryslân hebben een nieuwe eigenaar gevonden voor het terpkerkje van de expositie 'Goddelijk Groen'. Het bijzondere kerkje gaat naar de Stichting Bildtse Aardappelweken, waar het onder meer gebruikt gaat worden voor een openlucht voorstelling in 2018. Dit idee kwam als winnaar uit de bus in een prijsvraag die de Stichting Alde Fryske Tsjerken had uitgeschreven. In totaal werden 14 verschillende plannen ingediend om het kerkje een nieuwe bestemming te geven.

Het kerkje was dé publiekstrekker op de expositie 'Goddelijk Groen', die afgelopen weekeinde afliep. De kerk ziet er aan één kant prachtig uit, precies zoals de Stichting Alde Fryske Tsjerken dit graag ziet. De andere kant ziet eruit als een 'bouwval', en laat zien hoe de natuur z'n plek vindt in de kerk. Deze kant past helemaal bij het Natuurmuseum Fryslân.

Het kerkje is cadeau gedaan door drie Friese bouwbedrijven: Dijkstra de Graaf uit Engwierum, Van der Werff uit Dokkum en Van der Vegt uit Weidum. De terp onder de kerk bestond uit steigermateriaal, geleverd door Sijperda.

De bouwbedrijven gaven bij de opening op 5 juni al aan dat zij graag zouden zien dat de kerk een nieuwe bestemming krijgt, en dat ze wilden meedenken over de verplaatsing van de kerk naar een andere locatie.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met de nieuwe bestemming. ,,Het idee van De Bildtse Aardappelweken sprak ons bijzonder aan'', zegt directeur Gerhard Bakker. ,,Het kerkje is zeer geschikt als decorstuk van een openluchtvoorstelling. We vinden het ook geweldig dat de Stichting het kerkje aanbiedt aan mensen die het willen gebruiken én dat ze zorgen voor een goede opslag.''

Voorzitter Froukje de Jong-Krap is bijzonder blij. ,,We gaan de kerk gebruiken bij onze voorstelling Altyd Seumer / Eternal Summer en mogelijk ook bij een van de andere activiteiten die de Stichting De Bildtse Aardappelweken organiseert in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018'', vertelt zij. De voorstelling 'Altyd Seumer' maakt onderdeel uit van het project 'Potatoes go wild', dat opgenomen is in de plannen van de Culturele hoofdstad 2018.

Directeur Gerk Koopmans zegt het ,,prachtig'' te vinden dat het kerkje een nieuwe bestemming krijgt. Eerder noemde hij het nabouwen van de kerk in het atrium al ,,een van de hoogtepunten'' in de tien jaar waarin hij het Natuurmuseum Fryslân leidt. ,,Ik vind het ook heel passend dat de kerk blijft behouden: behoud van de kerken is immers precies datgene waarvoor de Stichting Alde Fryske Tsjerken zich inzet.''

Bedrijfsleider George Willemsen van bouwbedrijf Van der Vegt uit Weidum is ,,verheugd dat de kerk waar we enkele weken met z'n drieën met hart en ziel aan hebben gewerkt een nieuw leven krijgt.'' De nieuwe bestemming, het Bildtse landschap, past precies vindt hij. ,,De kerk is in onze beleving een icoon dat het landschap en de natuur met elkaar verbindt. Dat komt heel mooi tot uiting op deze nieuwe plek.''

Winnaar wedstrijd mooiste Lego kerk van expositie Goddelijk Groen

Barteld Post uit Wjelsryp heeft de wedstrijd gewonnen wie de mooiste kerk van LEGO bouwde in het kader van de expositie Goddelijk Groen. Zondag 16 augustus kreeg hij uit handen van conservator Peter Koomen van Natuurmuseum Fryslân een prijzenpakket overhandigd. De Stichting Alde Fryske Tsjerken schrijft alle 27 deelnemers aan de wedstrijd een jaar lang gratis als donateur in, zo maakte directeur Gerhard Bakker bij de prijsuitreiking bekend.

In totaal werden er 19 kerken gebouwd door 27 kinderen. Enkele van de kerken waren in samenwerking gebouwd door twee of meer kinderen van een Buitenschoolse Opvang, die met zestig kinderen de expositie Goddelijk Groen bezocht. Tijdens de activiteitenmarkt in het weekeind van 15 en 16 augustus kon er gestemd worden. De prijsuitreiking was zondagmiddag om 16.00 uur. Daarvoor waren alle bouwers persoonlijk uitgenodigd. Barteld Post (12) werd ruimschoots winnaar met 41 van de 82 uitgebrachte stemmen.

Barteld bouwde de Ursulakerk van Wjelsryp na. Daar was hij al vóór de opening van de expositie Goddelijk Groen mee begonnen, vertelde zijn moeder. Een van de reacties op de stemformulieren was: "Wat een monnikenwerk, zoveel geduld gehad om deze prachtige kerk te maken, met zelfs een vlaggenstok + vlag! En ook nog een bestaande kerk nagemaakt, dat is best moeilijk en dus knap gedaan!" Daar was het Natuurmuseum het volledig mee eens.

In de Leeuwarder Courant van maandag 17 augustus vertelde Barteld dat hij gek is op kerken. In het weekeind gaat hij er regelmatig op uit om kerken te kijken. Dat heeft hij niet van een vreemde: zijn vader werkt bij architectenbureau Grunstra uit Bolsward, en is onder meer betrokken bij de komende restauratie van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie. "Maar Barteld heeft de kerk echt helemaal zelf gebouwd", bezworen zijn broers die bij de prijsuitreiking aanwezig waren.

Vader Piet vertelde dat Barteld op trompetles zit. "De hele familie is muzikaal. Hij leer zichzelf ook aan om orgel te kunnen spelen. Dan zie je die handjes over de toetsen vliegen. Dat doet hij allemaal uit het hoofd. Gisteren is hij nog met een vriendje naar de kerk van Baaium gefietst. Dan kruipen ze door de hele kerk heen."

De expositie Goddelijk Groen loopt nog tot en met 30 augustus 2015. De LEGO-kerkjes zijn overigens door de bouwers mee naar huis genomen.

Jubileumexcursie zaterdag 3 oktober is volgeboekt

Inschrijven voor de excursie van 3 oktober 2015 is niet meer mogelijk. We zitten aan het maximum aantal deelnemers. Dat is een geweldig feit want we gaan die dag met minstens 85 personen een prachtige excursie meemaken. Deze excursie heeft een feestelijk tintje in het kader van ons 45-jarig jubileum. Zie voor meer informatie over deze dag elders op deze website.

Op eigen gelegenheid
Wie de kerken op eigen gelegenheid wil bezoeken, kan 's middags in de kerken terecht als de bus er niet is. Om de busreizigers te kunnen rondleiden, is de kerk van Hegebeintum gesloten van 13.15-14.30 uur, de kerk van Jannum van 12.00-13.00 en van 14.40 tot 15.30 uur en de Kloosterkapel van Sibrandahûs van 15.30-17.00 uur. Museum Klooster Claercamp is gesloten van 12.00-12.30 uur.

Archeologisch onderzoek RAAP in Hegebeintum

Voorafgaand aan het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum heeft RAAP Noord-Nederland een beperkt archeologisch onderzoek verricht. Vóór de bouwvak heeft archeologe Martine Kremer het uitgraven van een sleuf in de kerk tegen de toren aan begeleid. Ook is onder haar toezicht alle aarde weggegraven binnen de toren, tot tachtig centimeter diep.


Aangetroffen zijn twee restanten van kindergraven, een munt met onbekende datering, een zilveren dubbeltje uit de tijd van koningin Juliana, enkele aardewerk scherven en een gebroken grafsteen.

In de sleuf die in de kerk tegen de toren aan gegraven is, moeten na de bouwvak vijf van de vijftien funderingspalen geboord worden. Buitenom de toren worden de overige tien palen geboord. Die komen in een anderhalve meter brede en tachtig centimeter diepe sleuf rond de toren, die direct na de bouwvak uitgegraven zal worden. Ook dat graafwerk zal weer archeologisch worden begeleid.

Een uitgebreid verslag van het archeologisch onderzoek binnen de kerk is te vinden in de Leeuwarder Courant van woensdag 15 juli 2015. Op de foto boven toont Martine Kremer een van de scherven die ze in de toren gevonden heeft. Op de foto's hieronder is de gleuf te zien die binnen de kerk tegen de toren aan gegraven is, de potscherven die gevonden zijn en de gebroken grafzerk van ene 'Nanne'.

Buiten, rond de toren
Bij het graven van de sleuf rond de toren waarin de funderingspalen geboord zullen worden, zijn direct na de bouwvak door RAAP geen bijzondere vondsten gedaan. Er is enkel wat puin aangetroffen in de ophogingslagen, en een knekelkist. Bouwhistoricus Frank van der Waard uit Groningen heeft waarnemingen in en rond de toren gedaan. De Stichting Alde Fryske Tsjerken zal te zijner tijd alle bevindingen publiceren.

Ideeën gevraagd voor herbestemming terpkerkje Goddelijk Groen

Tot en met maandag 24 augustus kunnen ideeën ingeleverd worden voor de herbestemming van het terpkerkje van de expositie Goddelijk Groen in Natuurmuseum Fryslân. Dit prachtige kerkje is een geschenk van drie samenwerkende bouwbedrijven. Het zou mooi zijn als deze blikvanger ná de expositie, die eindigt op 30 augustus, een mooie herbestemming krijgt.

Het kerkje – een op schaal 1:2 nagebouwde replica van de kerk van Sandfirden - is dé publiekstrekker op de expositie 'Goddelijk Groen'. De kerk ziet er aan één kant prachtig uit, precies zoals de Stichting Alde Fryske Tsjerken dit graag ziet. De andere kant ziet eruit als een 'bouwval', en laat zien hoe de natuur z'n plek vindt in de kerk. Deze kant past helemaal bij het Natuurmuseum Fryslân.
Het kerkje is cadeau gedaan door drie Friese bouwbedrijven: Dijkstra de Graaf bv uit Engwierum, Van der Werff bv uit Dokkum en Van der Vegt bv uit Weidum. De bouwbedrijven gaven bij de opening op 5 juni al aan dat zij ook graag zien dat de kerk een nieuwe bestemming krijgt, en dat ze graag willen meedenken over de verplaatsing van de kerk naar een andere locatie.
Kort na de opening zijn al verschillende ideeën binnengekomen bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken, onder meer om het kerkje in te zetten bij evenementen in het kader van Culturele Hoofdstad 2018. Daarvoor zou de kerk bijvoorbeeld een plek kunnen krijgen in de Grote Kerk in Leeuwarden. Ook is al het idee geopperd om de kerk te gebruiken bij één van de openluchtspelen die volgend jaar in Fryslân worden opgevoerd.

Herbestemming
Directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hoopt dat zich veel gegadigden zullen aanmelden voor de kerk. ,,Wij nodigen mensen van harte uit om met goede ideeën te komen. Mijn tip is om de tentoonstelling te bezoeken, door het kerkje te lopen en dan te mijmeren welke nieuwe bestemming dit kerkje kan krijgen. Het is zó prachtig geworden, dat het absoluut een mooie herbestemming verdient.'' Belangstellenden kunnen hun ideeën tot en met maandag 24 augustus 2015 per mail bekend maken via info@aldefrysketsjerken.nl

Foto-expositie Barbara Cook in 'Goddelijk Groen'

In het Natuurmuseum Fryslân is tot en met 30 augustus Goddelijk Groen te zien, een tentoonstelling over kerken en de dieren en planten die in en rond de Friese kerken leven. Deze expositie, een samenwerking van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en het Natuurmuseum Fryslân, is aangevuld met foto's van Barbara Cook. Thema's in haar werk zijn kerken en natuur.

Barbara M. Cook-Hochscheid uit Noordwijkerhout heeft de afgelopen jaren een grote collectie foto's opgebouwd van oude kerken. Haar liefde voor deze eeuwenoude gebouwen met hun interessante geschiedenis heeft haar ook naar Friesland gebracht. Alleen al in deze provincie heeft ze 75 kerken bezocht en vastgelegd. Het is een passie geworden, die ze graag deelt met andere 'verzamelaars'.

Behalve voor de gebouwen heeft Barbara Cook ook oog voor de natuur rondom de kerken. In deze rustige omgeving vinden veel dieren een toevlucht. Vogels, zoogdieren, maar ook minder opvallende dieren. Insecten, spinnen en andere kleine diertjes vangt ze in haar foto's. Vele uren in het veld hebben tot dit resultaat geleid. De foto's zijn te zien in de filmzaal van het museum.

Goddelijk Groen is ontstaan uit een samenwerking met de jubilerende Stichting Alde Fryske Tsjerken, die dit jaar 45 jaar bestaat. Bezoekers kunnen dwalen langs grafstenen die als vitrine dienst doen en uitrusten in een kerkbank. Blikvanger van de expositie is een Fries terpkerkje dat in het Rabobank Atrium van het museum is gebouwd. Voor kinderen is er een speciaal parcours met vragen en opdrachten. Ook is er een leuke actie: wie een Lego-kerkje bouwt en in het Natuurmuseum tentoonstelt krijgt gratis entree. Meer informatie hierover is te vinden op de website www.hetnatuurmuseum.nl.

Goddelijk Groen en de foto's van Barbara Cook zijn te zien tot en met 30 augustus 2015.

Kaartverkoop tournee Piter Wilkens "Libbene Stiennen"

De voorverkoop is begonnen voor de voorstelling "Libbene Stiennen" die Piter Wilkens dit najaar gaat spelen in vijf kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De première is op zondag 20 september in de Willibrorduskerk in Holwerd. De voorverkoop vindt plaats via stadsschouwburg De Harmonie in Leeuwarden.

Wilkens heeft de muziekvoorstelling “Libbene Stiennen" speciaal ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken geschreven. In de voorstelling staat het verhaal van de middeleeuwse dorpskerk centraal. Het verhaal van de terpen, boeren, adellijke families, geloof en de grote gebeurtenissen in het leven, kortom, het verhaal van Friesland.

De singer/songwriter heeft zich laten inspireren door oude Friese volksverhalen en de patroonheiligen van de kerken. Maar ook het jubileumthema “kerk & natuur" speelt een belangrijke rol in de liedjes. "Libbene Stiennen" is een lofzang op de authentieke middeleeuwse dorpskerk en de plek van de kerk in het Friese landschap.

Piter Wilkens weet iedereen, van jong tot oud, te raken met zijn voorstellingen. Hij staat dichtbij de mensen en is tegelijkertijd een groot artiest. Met zijn humor en betrokkenheid, maar ook zijn oog voor de grote thema's in het (Friese) leven, is hij van grote betekenis voor het culturele leven in Friesland. Hij heeft het talent om op een ongedwongen, schijnbaar terloopse manier belangrijke onderwerpen aan de orde te stellen. Piter Wilkens kiest bewust voor Friestalige voorstellingen. Het Fries is een veelzijdige taal met een prachtige klankenrijkdom, maar vooral is het de taal van zijn ziel. Zoals de kerk de ziel van het dorp is.

Piter Wilkens wordt in de voorstelling begeleid door Willo de Bildt, bas en Ytzen Peterson, gitaar.

Speelschema
Zondag 20 september, 15.30 uur
Willibrorduskerk, Holwerd
Tsjerkestrjitte 11 - 9151 HV Holwerd

Zondag 27 september, 15.30 uur
Redbadtsjerke, Jorwert
Sluitermanwei 4 - 9023 AB Jorwert

Zondag 11 oktober, 15.30 uur
Kerkje Schurega
Kerklaan 3 - 8411 ZG Jubbega (Schurega)

Zondag 25 oktober, 15.30 uur
Dorpskerk Huizum, Leeuwarden
Huizum Dorp 67 - 8934 BS Leeuwarden

Zondag 1 november, 15.30 uur
De Groate Kerk, Sint-Jacobiparochie
Oosteinde 1 - 9079 KZ Sint-Jacobiparochie

Kaartverkoop
Kaarten zijn te koop aan de kassa van De Harmonie.
Reserveren kan ook telefonisch via 058 - 233 0 233.
Of bestel de kaarten voor de voorstelling van jouw keuze via de website van De Harmonie.

Boeiende lezing directeur Henk de Vries van It Fryske Gea

Directeur Henk de Vries van de Friese natuurbeschermingsorganisatie It Fryske Gea hield zondag 28 juni 2015 een boeiende lezing in Natuurmuseum Fryslân over het beleid dat zijn organisatie aan het ontwikkelen is voor cultuurhistorisch waardevolle landschapselementen en monumenten. De lezing vond plaats in het kader van de expositie 'Goddelijk Groen', die tot en met 30 augustus te zien is in het Natuurmuseum.

De Vries vertelde dat zijn organisatie druk bezig met het afronden van een rapport over de inzet die men wil plegen op het gebied van cultuurhistorie. Na de zomervakantie moet het beleidsdocument klaar zijn. De Vries lichtte in zijn toespraak alvast een tipje van de sluier op. Hij benoemde vier ambities die It Fryske Gea nader gaat uitwerken.

Terpen en kloosterterreinen
Zo wil It Fryske Gea de provincie helpen bij het redden van terpen. Het terpenproject van de provincie en het rijk komt niet goed van de grond, aldus De Vries. It Gea wil de helpende hand toesteken "of misschien zelfs het initiatief nemen" om terpen uit de roulatie te halen van normaal agrarisch gebruik, zodat de bodemschatten beter bewaard kunnen blijven.

Een andere ambitie is om meer te doen met voormalige kloosterterreinen. Kloosters hebben tot 1580 een grote bijdrage geleverd aan de ontginning van het hoogveen en zo een nadrukkelijk stempel gedrukt op de inrichting van het landschap. Dat verhaal zou It Fryske Gea wel ergens willen vertellen, bijvoorbeeld in Smalle Ee, waar het voormalige kloosterterrein er maar wat bij ligt.

Concreet zijn de plannen nog niet, maar De Vries zou dan niet alleen wat willen doen met het terrein zelf waarop het klooster heeft gestaan, maar ook met het verdere grondgebied wat bij het klooster gehoord heeft. De kloosters hadden in 1580 enorme hoeveelheden land in bezit, in totaal zo'n 20% van het toenmalige Friese cultuurlandschap.

Houtwallen en boerenerven
Een derde ambitie betreft het behoud van houtwallen en –singels. Die slijten snel, óók in gebieden waar agrarische natuurverenigingen actief zijn. De Vries noemde het kleinschalige gebied tussen Drachtstercompagnie en Surhuizum als voorbeeld, waar nog prima wat te redden zou zijn.

Als vierde en laatste ambitie noemde De Vries het behoud van natuurwaarden op het Friese boerenerf.

De ambities zijn boven komen drijven bij een nadere studie naar de cultuurhistorische waarden van de 59 terreinen van It Fryske Gea van in totaal 20.500 hectare. “We hebben eerst heel precies geïnventariseerd wat we bezitten. Daarna hebben we de cultuurhistorische waarde vastgesteld van ieder terrein. In gebieden met een lage cultuurhistorische waarde zoals de Makkumer Noordwaard kunnen we de natuur meer haar gang laten gaan dan in gebieden met een hoge cultuurhistorische waarde zoals het Rijster Bos.”

Op basis van die analyse is per landschapstype bekeken waar de “gaten” zitten, wat nog niet door andere partijen behouden wordt. “Voor kerken hoeven we bijvoorbeeld geen ambities te ontwikkelen, want daarvoor bestaat al 45 jaar de Stichting Alde Fryske Tsjerken die haar werk prima doet. Voor de vier ambities die op deze manier boven kwamen drijven zien we wel kansen, al dan niet om samen te werken met andere partijen, zoals de Boerderijstichting en de Stichting Staten en Stinsen.”

Exploitatiekansen
It Fryske Gea stelt wel een duidelijke voorwaarde als er plannen ontwikkeld worden. “We moeten duidelijke exploitatiekansen zien. We gaan geen molenstenen op ons nek nemen.”

De Vries feliciteerde de Stichting Alde Fryske Tsjerken met het 45-jarige bestaan. Zelf bestaat de Friese natuurorganisatie dit jaar 85 jaar, maar dat wordt niet zo groots gevierd als het jubileum van de Alde Fryske Tsjerken. “Misschien over vijf jaar weer, als we 90 jaar bestaan.”

Kerk en natuur routes
Als jubileumcadeau voor de Alde Fryske Tsjerken heeft It Fryske Gea deze zomer drie routes uitgezet langs Stichtingskerken en nabijgelegen natuurgebieden van It Gea. Op 4 juli gaat een excursie langs de kerken van Terband en Ter Idzard en natuurgebied het Ketliker Schar. Op 8 augustus is er een excursie naar de kerk van Britsum en het park van Martenastate in Koarnjum. Op 12 september is een autorally langs de kerken van Foudgum, Holwerd en Westernijtsjerk, met aansluitend een wandeling door Noard-Fryslân Bûtendyks. Kijk voor meer informatie elders op deze website.

Funderingsherstel is nu echt begonnen in Hegebeintum

Samen met onze anonieme weldoener uit Den Haag heeft gedeputeerde Johannes Kramer van de Provincie Fryslân op donderdag 25 juni 2015 het bouwbord voor het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum onthuld. Het was voor Kramer de eerste klus in zijn nieuwe portefeuille erfgoed.


Kramer noemde het "een mooie mijlpaal voor de stichting in haar jubileumjaar". U kunt zijn toespraak hier nalezen.

Voor de media was de komst van onze (tot dat moment anonieme) weldoener uit Den Haag aanleiding om breed uit te pakken. Mevrouw Yke Wierda werd geïnterviewd door journalisten van de Leeuwarder Courant en Omrop Fryslân. En ook GPTV maakte een mooie reportage.

Direct na de onthulling van het bouwbord vond het afstemmingsoverleg plaats tussen de Stichting als opdrachtgever, ingenieursbureau Wassenaar als maker van het plan en Bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum dat de klus gaat klaren. Het bouwbedrijf begint op korte termijn met de voorbereidende werkzaamheden. Direct na de bouwvak wordt begonnen met graven rond de toren. De oplevering staat vooralsnog gepland voor eind november.

De kerk van Hegebeintum kan de hele periode gewoon bezocht worden. Bezoekers kunnen zich melden bij Bezoekerscentrum De Terp in Hegebeintum. Van daar uit worden rondleidingen naar de kerk verzorgd.

Ook de Friestalige oecumenische kerkdiensten van het Frysk Oekumenysk Wurkferbân Hegebeintum zullen gewoon doorgang vinden.

Boorkernen
In Utrecht konden op dezelfde dag bij TNO de verschillende deskundigen hun keus maken uit het materiaal uit de boorkernen die twee weken eerder uit de terp van Hegebeintum werden getrokken. Nadat de archeologen de verschillende lagen waaruit de terp in de loop der eeuwen is opgebouwd, van elkaar hadden onderscheiden en genummerd, konden de deskundigen verschillende monsters nemen (botmateriaal, aardewerk, metaal, plantenresten, enzovoorts). De uitkomsten van dit onderzoek laten nog wel enkele maanden op zich wachten.

Op de foto hierboven ziet u van links naar rechts gedeputeerde Johannes Kramer, mevrouw Yke Wierda en directeur Gerhard Bakker. Op de foto onder wordt mevrouw Wierda geïnterviewd door een verslaggever van Omrop Fryslân. Foto's: Rommie van der Heide/Stichting Alde Fryske Tsjerken

Beelden van de boorkernen Hegebeintum

TNO doet op dit moment onderzoek naar de grond die onlangs uit de terp van Hegebeintum is gehaald. Een bijzonder werkje, waarvan de uitkomst nog enige tijd op zich zal laten wachten.
Het eerste werk is door de medewerkers van TNO gefilmd en online gezet. We delen het filmpje graag met u.

Zomerexposities in tien Alde Fryske Tsjerken

Tien kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben deze zomer, in het kader van het 45-jarige bestaan van de Sticthing, bijzondere jubileumexposities samengesteld. De exposities kunnen afzonderlijk bezocht worden, maar u kunt ook een route samenstellen van de verschillende kerken en exposities.

Het thema van de zomerexposities is 'kerk & natuur'. Vele dieren en planten die in en om de kerk leven passeren de revue. De exposities zijn ook erg leuk voor kinderen. Dit maakt het tot een prachtig uitje voor het hele gezin in de zomervakantie.

U kunt hier een folder downloaden met alle informatie.

De entree is in alle kerken gratis. Een vrijwillige bijdrage voor het onderhoud van de kerken wordt op prijs gesteld.

Let op: de openingstijden verschillen per kerkgebouw.

Blessum (Buorren 8, 9032 XC, Blessum)
Een bijzondere expositie met foto's en schilderijen van flora en fauna rondom de kerk, samengesteld door de lokale Vogelwacht van Blessum en omstreken samen met de lokale Agrarische Natuurvereniging.
Geopend: 4 juli t/m 12 september, iedere zaterdag van 13.30 – 17.00 uur en zondag 13 september (open monumentendag) van 13.30 – 17.00 uur

Boksum (Sint Margrietwei 1, 9031 XG, Boksum)
Een prachtige wandeling over het kerkhof van de Margryttsjerke, met z'n prachtige boomsingel met zo'n honderd bomen, de bijzondere kruiden in het gras, korstmossen en steenbreekvarens. Ook huizen er vleermuizen in de kerk. Tijdens Tsjerkepaad is er een expositie met werk van Giovanni Dalessi en Frans Franciscus. Zie ook: http://www.zevenkerken.nl
Geopend: juni, juli, augustus en de eerste helft van september op woensdag, zaterdag en zondag van 13.00 – 17.00 uur

Britsum (Greate Buorren 1, 9055 MT, Britsum)
Vijf bijzondere vrouwen, Tineke Szarzynski, Hesther de Jong-Nijland, Albertine Feenstra, Melda Wibawa en Gerda Douma, exposeren in de Johanneskerk van Britsum hun visie op het thema “vogels". Ze schilderen, maken collages en illustraties en werken met hout en kapotte paraplu's. Zie ook de Facebookpagina van de Johanneskerk.
Geopend: 4/5 juli, 8/9 augustus, 12/13 september van 12.00 – 17.00 uur

Foudgum (Piet Paaltjenspad 1, 9154 BD, Foudgum)
Wat hebben koeien, schapen en lammeren te maken met de kerk? In de kerk van Foudgum wordt het duidelijk gemaakt. Ook is er aandacht voor de verhalen van Piet Paaltjens (François Haverschmidt), waarin de relatie tussen de boeren en de kerk naar voren komt.
Geopend: 4 juli t/m 12 september, iedere zaterdag van 13.30 – 17.00 uur en zondag 13 september (open monumentendag) van 13.30 – 17.00 uur

Holwerd (Tsjerkestrjitte 11, 9151 HV, Holwerd)
Holwerd stelt samen met de Bond Friese Vogel Wachten een mooie tentoonstelling samen. Holwerd is één van de weinige grote kerken van de Stichting, met een L-vorm, waar veel ruimte is voor een mooie, uitgebreide expositie.
Geopend: 6 juni t/m 12 september, iedere zaterdag van 13.00 – 17.00 uur

Dorpskerk Huizum (Huizum Dorp 67, 8934 BS, Leeuwarden)
“Parel aan de Potmarge". Bijna 800 jaar geleden begon op een groene oever van het riviertje de Potmarge de bouw van een kerk voor het dorp Huizum. Sinds die tijd is er veel veranderd in het tuindersgebied tussen Leeuwarden en Huizum, maar groen is het gebleven. Via de beelden van fotograaf Koos Foekema ontdekt u de vaak verborgen natuur rond de kerk en langs de Potmarge.
Geopend: 4 juli t/m 12 september, iedere zaterdag van 13.30 – 17.00 uur

Sint-Jacobiparochie (Oosteinde 1, 9079 KZ, St. Jacobiparochie)
De Feugelwacht 'het Oud-Bildt' heeft in De Groate Kerk een expositie samengesteld van werken van de toppers in de vogelfotografie: Ruurd Jelle van der Leij, Marcel van Kammen en Piet Blokland. Janneke Slot is bezig met het laatste jaar aan de Klassieke Academie voor de Schilderkunst en laat haar liefde voor de vogels van het doek afspatten.
Geopend: 6 juni t/m 12 september, iedere zaterdag van 13.00 -16.00 uur en iedere tweede en vierde zaterdag van 11.00-16.00 uur

Ter Idzard (Idzardaweg 61, 8476 EP, Ter Idzard)
De kerk van Ter Idzard organiseert een bijzonder kunstproject voor en door kinderen: “Beestachtige Kerkgangers". Kunstenaar Sigrid Hamelink maakt samen met groep 4/5 van CBS De Adelaar ( Wolvega) een expositie over kerkdieren. De kunstwerken bestaan uit kistjes waarvan de kinderen de binnenkant van vorm en tekst voorzien.
Geopend: 4 juli t/m 5 september, iedere zaterdag van 13.30 – 17.00 uur

Terband (Pastorielaan 12, 8441 PR, Terband)
“Heilige Huisjes en Groene Kathedralen" heet de zomerexpositie in de Rotondekerk / Terbantster Tsjerke. Voor de 3e keer is Geja Broers van Galerie Artemisia in Kunstzaken uit Leeuwarden deze zomer gastconservator in de Rotondekerk van Terband met werk van: Dianne Bakker, Frans Beelen, Sonja Burgerjon, Eva Kipp, Eva van Oosterhout, Jan Tregot, Meint van der Velde en Matty de Vries. De kunstenaars maken speciaal voor deze tentoonstelling nieuw werk, geïnspireerd door het thema en de kerk.
Geopend: 27/28 juni en t/m 9 augustus iedere zaterdagmiddag van 13.30 – 17.00 uur. Daarna geopend tijdens Tsjerkepaad.

Westernijkerk (Jepmaloane 2, 9073 TS, Marrum)
In Westernijkerk zijn schilderijen, foto's, mixed media en ruimtelijke objecten te zien van Henk Beeuwkes (Sint Jacobiparochie), Yvonne Brouwer (Blije), Gerbrig Wiersma-Piek (Hallum), Aukje Vellinga (Marrum) en Foeke Bijma (Hijum). Het kerkje bevindt zich op loopafstand van de zeedijk en natuurgebied Noorderleech.
Geopend: 6/20 juni, 4/18 juli, 1/15 en 29 augustus op zaterdag van 13.30 - 17.00 uur. Zaterdag 12 september: 10.00 - 17.00 uur.

Schurega (Kerklaan 3, 8411 ZG Jubbega (Schurega)
In de kerk van Schurega is deze zomer ook een expositie ingericht met foto's over kerk en natuur. De Plaatselijke Commissie van Schurega viert in het weekeind van 3 en 4 oktober het 300-jarige bestaan van het kerkje.

Hemels Groen
It Fryske Gea heeft ter gelegenheid van ons 45-jarige bestaan drie speciale excursies uitgestippeld in de zomermaanden. Meer informatie vindt u elders op deze website.

Gedeputeerde Kramer start funderingsherstel Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft gedeputeerde Johannes Kramer bereid gevonden om donderdag 25 juni 2015 de starthandeling te verrichten voor het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum. Bij de onthulling van het bouwbord aan de doorgaande weg langs Hegebeintum zullen tevens wethouder De Vries van de gemeente Ferwerderadiel én de anonieme weldoenster aanwezig zijn, die het startkapitaal beschikbaar stelde voor het funderingsherstel.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft de werkzaamheden voor het funderingsherstel gegund aan Bouwbedrijf Van der Werff BV uit Dokkum. De archeologische begeleiding rond het graven van de sleuven is gegund aan RAAP Noord Nederland. Donderdag 25 juni vindt tussen 9.30 en 10.30 uur de officiële starthandeling plaats, met het onthullen van een bouwbord. Kort daarna zal de aannemer daadwerkelijk beginnen met de werkzaamheden.

De kerktoren van Hegebeintum beweegt al jaren in zuidwestelijke richting. Als er niets gebeurt, zou de toren op enig moment omvallen. Om verdere verzakking te voorkomen, wordt de toren op een ondergrondse 'tafel' van beton gezet. De 'tafel' krijgt vijftien poten van twaalf meter lang die rondom de toren in de grond geboord zullen worden.

De kosten van het funderingsherstel zijn begroot op € 250.000. Een anonieme weldoenster uit het Westen van het land met wortels in Noord-Oost Fryslân heeft een startkapitaal beschikbaar gesteld om de werkzaamheden in de tijd naar voren te halen. De Provincie Fryslân heeft € 150.000 subsidie toegezegd voor zowel Hegebeintum als de restauratie van het orgel in Jorwert.

De actie “Red de kerktoren van Hegebeintum” die de afgelopen maanden gevoerd is, heeft tot nu toe in totaal zo'n € 28.000 opgeleverd, inclusief de bijdragen van de gemeente Ferwerderadiel (€ 2.000) en de Hervormde Gemeente Blije Hegebeintum (€ 5.000).

De werkzaamheden duren naar verwachting zo'n twaalf tot vijftien weken. De betonvloer onder de toren wordt in twee delen gestort. De heropening van de kerk staat gepland voor het najaar.

Presentatie TU Delft

Ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken de samenwerking gezocht met de opleiding restauratie en herbestemming van de TU Delft. Een internationale groep masterstudenten heeft in april een bezoek gebracht aan Friesland, en vijf van onze kerken bezocht en bestudeerd: die in Goïngaryp, Britswert, Hijum, Westernijtsjerk en Bornwird.

Voor elk van de kerken is een plan voor nieuw gebruik uitgewerkt. De resultaten van het onderzoek worden op maandag 6 juli gepresenteerd bij ARK Fryslân (Zuidergrachtswal).

De presentatie staat open voor alle belangstellenden. In verband met de beperkte capaciteit van de drijvende ark is het noodzakelijk om u vooraf aan te melden. Wilt u komen, stuur dan zo spoedig mogelijk een mail naar: info@aldefrysketsjerken.nl . Inschrijven kan tot en met woensdag 1 juli.

Programma:
14:00 Inloop met koffie/thee
14:15 Inleiding door Gerhard Bakker, directeur Stichting Alde Fryske Tsjerken
14:30 Presentatie door docent Bouwkunde TU Delft Alexander de Ridder en studenten
16:00 Vragen/discussie
16:30 Afsluiting

Lezing Henk de Vries (It Fryske Gea) over cultuur-historische waarden

Het is belangrijk om de cultuurhistorische waarde te bepalen van de natuurgebieden en andere bezittingen van It Fryske Gea. Door deze waarde goed vast te leggen wordt duidelijk hoe de organisatie deze gebieden het beste kan beschermen.

Daarover spreekt directeur Henk de Vries van It Fryske Gea zondag 28 juni (15.00) tijdens een lezing in het Natuurmuseum Fryslân in het kader van de expositie 'Goddelijk Groen'.

It Fryske Gea is een vereniging met 59 verschillende natuurgebieden met een totale oppervlakte van ruim twintigduizend hectare. De laatste jaren spreekt de Friese vereniging voor natuurbescherming zich steeds nadrukkelijker uit als hoeder van natuur, landschap en cultureel erfgoed. In dat kader kregen ecoloog Henk Hut en landschapshistoricus Jori Wolf, beiden werkzaam bij Staatsbosbeheer, de opdracht om cultuurhistorische waarden in de terreinen van It Fryske Gea in kaart te brengen.

De organisatie werkt daarin ook samen met Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis en hoofd van het Kenniscentrum Landschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is bij uitstek de deskundige die cultuurhistorie, natuur en bodemopbouw in samenhang beschouwt.

In een interview in het magazine van It Fryske Gea noemt Spek het historisch landschap ,,vogelvrij''. Hij is blij met de inspanningen die It Fryske Gea doet om het cultuurhistorisch erfgoed van haar terreinen in kaart te gaan brengen. “Er moet nog een behoorlijke slag worden gemaakt. Zo zijn de dijken bijvoorbeeld veelal onbeschermd. De bescherming van de natuur en cultuurhistorisch waardevolle elementen gaan hand in hand.''

Tijdens de lezing in het Natuurmuseum Fryslân gaat De Vries dieper op deze materie in. De lezing vindt plaats op zondag 28 juni om 15.00 uur. Bezoekers van het Natuurmuseum Fryslân hebben gratis toegang. Donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken krijgen 50% korting op de entree op vertoon van de bon in het magazine Alde Fryske Tsjerken.

Voor de kinderen is er tijdens de lezing een apart programma!

De expositie 'Goddelijk Groen' is sinds zaterdag 6 juni voor het publiek te bewonderen. Publiekstrekker is een kerk die in het atrium van het Natuurmuseum Fryslân op een heuse terp is nagebouwd.

Kerk- en natuurexcursies

Ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken organiseert It Fryske Gea deze zomer een drietal bijzondere combinatie-excursies rond het thema 'Kerk en natuur'.


Zaterdag 4 juli 2015: Terband - Ter Idzard - Ketliker Skar

Op zaterdag 4 juli start er om 13.30 uur een excursie bij de Rotondekerk in Terband. Deze kerk dankt haar naam aan de voormalige rotonde, voordat dit in 2000 een klaverblad werd. De neoclassicistische kerk uit 1845 is een ontwerp van architect Thomas Adrianus Romein, stadsarchitect van Leeuwarden.

Daarna gaat u op eigen gelegenheid naar de kerk in Ter Idzard. Deze kerk dateert uit de zestiende eeuw en is met name bekend om fraai gebeeldhouwde zandstenen epitafen. Tijdens deze excursie krijgt u een rondleiding in beide kerken.

Na de kerkbezoeken gaat u naar het Ketliker Skar, waar u een prachtige wandeling zult maken. Natuurgids Riemer van der Lei zal u van alles vertellen voer de historie van dit bijzondere natuurgebied.

Het Ketliker Skar is een oud wandelbos dichtbij Heerenveen. Eind vorige eeuw werd het aangelegd door de adellijke familie Bieruma Oosting. De familie gebruikte het bos voor de productie van hout. Tegenwoordig is het bos in beheer van It Fryske Gea, maar het bos heeft zijn adellijke karakter altijd behouden. De lange rechte lanen geven het bos een statig karakter.

Ook de bosbewoners hebben veel karakter. De imposante Schotse Hooglander graast in het gebied. Ze houden dit prachtige natuurgebied open. De damherten en reeën helpen ook een handje mee door hun elegante geknabbel aan twijgjes en verse blaadjes. Bij een adellijk bos hoort natuurlijk ook elegante muziek. Grote bonte specht, holenduif, kuifmees en de vele anders bosvogels nemen dit concert voor hun rekening.

De excursie begint om 13.30 uur en duurt tot 17.00 uur. U bent van harte welkom om deel te nemen. Aanmelden kan tot vrijdag 26 juni 12.30 uur via het hoofdkantoor van It Fryske Gea (tel 0512-381448) of via de website van It Fryske Gea. Deelname kost € 2,50 per persoon.

Zaterdag 8 augustus 2015: Britsum - Martenastate Cornjum

De excursie van zaterdag 8 augustus start bij de markante Johanneskerk in Britsum. Het schip stamt uit de dertiende eeuw. In de negentiende eeuw is de kerk ommetseld. De kerk heeft prachtige muurschilderingen, die gerestaureerd zijn.

De excursie wordt afgesloten met een prachtige wandeling door Park Martenastate, waar Geert de Vries u alles vertelt over de historie. Martenastate is een landgoed gelegen in het dorp Koarnjum, fraai gesitueerd, op enkele kilometers van Leeuwarden. Martenastate omhelst een landhuis, een park, een natuurkampeerterrein en een grafheuvel. In ieder seizoen valt er veel te zien én te beleven op Martenastate.

De excursie begint om 13.00 uur bij de Johanneskerk en duurt tot 15.45 uur. Aanmelden kan tot vrijdag 31 juli 12.30 uur via het hoofdkantoor van It Fryske Gea (tel 0512-381448) of via www.itfryskegea.nl. Deelname kost € 2,50 per persoon.

Zaterdag 12 september 2015: autorally

De excursie van zaterdag 12 september start bij de Mariakerk in Foudgum. Deze kerk staat op het restant van een terp. Van de oorspronkelijke middeleeuwse romaanse kerk resteren nog slechts enkele delen van de toren.

Vervolgens bezoekt u de Willibrorduskerk in Holwerd. Deze kerk heeft een merkwaardige L-vormige bouw en een toren met een opmerkelijk grote spits. De kerk heeft een prachtige kansel.

Als laatste bezoekt u de kerk van Westernijtsjerk bij Marrum. Deze werd aan het einde van de dertiende eeuw waarschijnlijk gebouwd met restanten van een voormalige stins: Jeppema State. In de vijftiende eeuw werd de kerk vernieuwd en vergroot. Het interieur van de kerk is van grote schoonheid.

De excursie wordt afgesloten met een prachtige wandeling door Noard-Fryslân Bûtendyks, waar Piter de Graaf, een gids van It Fryske Gea, u alles vertelt over de historie.

Noard-Fryslân Bûtendyks is uniek. Zo'n uitgestrekt landschap met zulke vergezichten is heel bijzonder in Nederland. Als je vanaf de dijk richting Waddenzee rijdt, zie je de begroeiing veranderen. Geleidelijk wordt de invloed van het zoute zeewater groter. Gras wordt kweldergras en verdwijnt vervolgens om plaats te maken voor planten als schorrekruid en zeekraal. Tot de begroeiing geheel verdwijnt en je terecht komt in de slikvelden met de rijsdammen. Neem de verrekijker mee en geniet van de prachtige natuur.

De excursie begint om 13.30 uur in Foudgum. De wandeling door Noard-Fryslân Bûtendyks duurt tot 16.45 uur. U bent van harte welkom om deel te nemen aan deze autorally. Aanmelden kan tot vrijdag 4 september 12.30 uur via het hoofdkantoor van It Fryske Gea via 0512-381448 of via www.itfryskegea.nl. Deelname kost € 3,-.

It Fryske Gea

It Fryske Gea is de provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Zij heeft als doel bescherming, behoud en ontwikkeling van natuur, landschap en cultuurhistorisch erfgoed in Fryslân. De vereniging beheert momenteel meer dan vijftig verschillende natuurgebieden - met een totale oppervlakte van 20.000 hectare - verspreid over de hele provincie. In haar werk wordt de vereniging gesteund door circa 32.000 leden.

Bouw je eigen Lego kerk

Het Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden roept kinderen op om thuis een heuse kerk van Lego te bouwen. Wie met een zelfgebouwde kerk naar het museum komt, krijgt gratis entree.

In het Natuurmuseum is op dit moment de tentoonstelling Goddelijk Groen, Alde Frsyke Tsjerken één met het Friese landschap te zien. Blikvanger van de expositie is een Fries terpkerkje dat in het Rabobank Atrium van het museum is gebouwd. Rond deze tentoonstelling is de actie 'Bouw je eigen Lego kerk' opgezet.

Bijna alle kinderen vinden het leuk om met Lego te bouwen. In vrijwel elk Nederlands gezin staat wel een doos vol met deze gekleurde steentjes in huis. Het Natuurmuseum roept al deze kinderen op om geheel naar eigen idee en ontwerp een 'Lego kerk' te bouwen. Het is de bedoeling dat al deze kerkjes in het museum tentoongesteld worden. Kinderen die hun kerk in het museum tentoonstellen (gedurende de looptijd van de expositie) krijgen gratis entree.

Stemmen
In het weekend van 15 en 16 augustus kunnen bezoekers stemmen welke Lego kerk ze het mooiste vinden. De winnaar wordt 16 augustus aan het einde van de middag bekend gemaakt en ontvangt een leuke prijs.

Iedereen mag meedoen, niet alleen kinderen maar ook ouders, opa's en oma's en andere volwassenen. Voorwaarde is wel dat de leeftijd van de bouwer vermeld wordt.

Kerkjes kunnen vanaf nu ingeleverd worden bij het museum. Na afloop van Goddelijk Groen krijgt iedereen zijn bouwwerk natuurlijk weer terug.

Goddelijk Groen is ontstaan uit een samenwerking met de jubilerende Stichting Alde Fryske Tsjerken. In de expositie is niet alleen aandacht voor het werk van de stichting, die dit jaar al weer 45 jaar bestaat, maar ook voor de dieren en planten die in en om een kerk leven. Bezoekers kunnen de kerktoren beklimmen, dwalen langs grafstenen die als vitrine dienst doen en uitrusten in een kerkbank. Voor kinderen is er een speciaal parcours met vragen en opdrachten. De expositie is nog te zien tot en met 30 augustus.

Het weekend van 15 en 16 augustus vindt niet alleen de prijsuitreiking van de Lego-kerk actie plaats, maar er is dan ook een uitgebreide markt, waar onder andere een glas-in-loodmaker, een iconenschilder, kaarsenmaker en organist acte de présénce geven (onder voorbehoud).

Grondboring Hegebeintum begonnen, mét Radio 1

Woensdag 10 juni heeft er een grondboring in de terp van Hegebeintum plaatsgevonden. Archeologen hopen met deze boring meer te weten te komen over de bijzondere geschiedenis van deze hoogste terp van Nederland. De grondboring wordt uitgevoerd voorafgaand aan het funderingsherstel van de Beintumer toer.

Radio 1 was bij het begin van de boringen. U vindt hun verslag hier.

Het verslag op Omrop Fryslân Radio is hier te beluisteren. De grondboring wordt hier een 'uniek project voor Europa' genoemd!

Op Fryslân1 is ook een verslag verschenen.

Het vakblad voor de aannemerij Cobouw heeft meer technisch aandacht besteed aan de komende werkzaamheden.

Terbantster Tsjerke nieuwe naam voor Rotondekerk

De Rotondekerk in Terband gaat verder onder de nieuwe naam Terbantster Tsjerke. Tijdens een feestelijke bijeenkomst ter gelegenheid van '700 jaar kerkelijke aanwezigheid in Terband' werd op vrijdag 12 juni 2015 de nieuwe naam onthuld door voorzitter Jelle de Jong van de Plaatselijke Commissie Terband en directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

De kerkgeschiedenis van Terband begint in 1315. Dan wordt in de historische bronnen voor het eerst gesproken over een kapel, gewijd aan de heilige Catharina, aan de Pastorielaan in Terband.

De huidige kerk dateert uit 1843 en is ontworpen door architect Thomas Romein. Teruggrijpen naar een heilige uit het rooms-katholieke verleden zou niet passend zijn voor dit negentiende-eeuwse gebouw, zo oordeelde het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Het idee om de kerk een andere naam te geven, werd geboren in de redactiecommissie. Broedend op een artikel voor het nummer van december 2015 kwam de Rotondekerk voorbij. Wordt het niet tijd om die kerk een meer passende naam te geven, zo werd geopperd. De rotonde bestaat al lang niet meer, en de kerk is toch veel ouder dan de rotonde? In de tweehonderdjarige geschiedenis van het huidige kerkgebouw is de rotonde maar een betrekkelijk korte tijd beeldbepalend geweest voor de omgeving.

De Terbantster Tsjerke heeft een aantal jaren leeg gestaan voor er vijftig jaar geleden begonnen werd met de Onderwegdiensten. In die tijd ontstond ook de naam Rotondekerk. Precies veertig jaar geleden (in 1975) werd de kerk door de Hervormde Gemeente van Heerenveen overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

In het weekeind van 12 juni werd daar op verschillende manieren bij stilgestaan. Na de feestelijke opening op vrijdagavond was zaterdag van 13.30 tot 17.00 uur de tentoonstelling '700 jaar Kerkgeschiedenis in Terband' te bezoeken. Zondagmorgen was er om 10.00 uur een oecumenische viering met als voorgangers pastoor J. Alferink en ds. P. Nijssen.

Zondagmiddag om half vier was er een optreden van Piter Wilkens, met onder meer enkele nummers van de voorstelling “Libbende Stiennen", die hij aan het schrijven is ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

De tentoonstelling “700 jaar kerkgeschiedenis in Terband" is verder nog te bezoeken op 20 en 21 juni van 13.30-17.00 uur.

Unieke grondboring in hoogste terp van Nederland: Hegebeintum

Op 10 juni 2015 zal voor het eerst duidelijk worden waaruit de hoogste terp van Nederland bestaat. De terp Hegebeintum (gemeente Ferwerderadiel), is bijna 9 meter hoog; meters hoger dan alle andere terpen in Nederland en daarbuiten. Terpen zijn kunstmatige heuvels waarop mensen konden wonen in het waddengebied, dat vóór de aanleg van de dijken regelmatig onder water liep. Twee mechanische boringen op de terp zullen boorkernen opleveren die een prachtige doorsnede geven van de geschiedenis van Hegebeintum, van het ontstaan van de terp rond 300 voor Christus tot de huidige tijd.

Aanleiding

Directe aanleiding voor het booronderzoek is het voornemen de kerktoren van Hegebeintum te verstevigen. Die toren lijdt onder een zo ernstige verzakking dat - als er niet wordt ingegrepen - hij uiteindelijk zal instorten. De Stichting Alde Fryske Tsjerken maakte als eigenaar van de kerk een plan om de verzakking te stoppen. Door het inschroeven van 15 betonnen palen komt de toren op dieper liggende vaste grond te staan waardoor deze wordt gestabiliseerd. De palen moeten dwars door de terp Hegebeintum heen worden geschroefd en zijn dan ook liefst 13 meter lang. Het ingrijpende plan kan worden uitgevoerd dankzij een gulle bijdrage van een particuliere schenker, de Provinsje Fryslân en vele kleine en grotere giften van fondsen en donateurs.

Twee boorkernen

Het plaatsen van de fundering van de toren zal de aanwezige archeologische resten verstoren. Omdat Hegebeintum een archeologisch rijksmonument is, heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vergunning aangevraagd voor de werkzaamheden. De vergunning is verleend op voorwaarde dat werkzaamheden archeologisch begeleid worden. Tijdens het graven van de sleuven rond de toren zal een archeoloog van RAAP Noord-Nederland dan ook waarnemingen doen. De kosten hiervan komen voor rekening van SAFT. De start van deze werkzaamheden staat gepland voor eind juni.

Vooruitlopend op het funderingsherstel grijpt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de gelegenheid aan om nader onderzoek te doen. Daarbij worden 10 cm brede boorkernen uit de grond gehaald op de locatie van twee van de geplande funderingspalen.

Deze boorkernen, die de volledige hoogte van de terp beslaan, dienen twee doelen. Na doorsnijden in twee helften wordt één helft aan nauwgezet archeologisch onderzoek onderworpen. Daarmee hopen archeologen de geschiedenis van Hegebeintum te ontsluieren: hoe oud zijn de verschillende lagen in de terp en waarom is de terp van Hegebeintum zo enorm hoog vergeleken met terpen elders? Werd de terp bewoond, wanneer en hoe? Is er iets te zeggen over de leefwijze van de bewoners van Hegebeintum door de eeuwen heen. Maar ook: kan het binnenste van de terp van Hegebeintum ons iets leren over hoe we terpen het best kunnen beschermen en instandhouden?

De andere helft van iedere boorkern wordt geconserveerd zodat ze aan het publiek kunnen worden getoond. Dit gebeurt bij het World Soil Museum (ISRIC) in Wageningen. Dit museum stelt één van de geconserveerde helften beschikbaar aan het Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum. Aan de fraaie gelaagdheid van de geconserveerde, 9 meter lange kern kan de lange geschiedenis van Hegebeintum visueel inzichtelijke worden gemaakt voor het grote publiek. De andere halve kern blijft bij ISRIC in de collectie van bodems van over de hele wereld, als voorbeeld van een door mensen gemaakte bodem.

Een breed gedragen project

Het project is met veel enthousiasme en support van verschillende private en overheidspartijen in korte tijd mogelijk gemaakt. De Vereniging voor Terpenonderzoek, Stichting Rekreaasje en Toerisme Ferwerderadiel en de Nederlands Hervormde Gemeente Blije-Hegebeintum trokken de beurs, evenals de Provinsje Fryslân en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De Stichting Alde Fryske Tsjerken speelde bij het verwerven van enkele private fondsen een belangrijke rol. Het onderzoek wordt uitgevoerd door wetenschappers van Rijksuniversiteit Groningen, RCE, TNO en TU Delft. ISRIC draagt zorg voor de conservering van twee halve boorkernen. De mechanische boringen worden uitgevoerd door Wiertsema & Partners te Tolbert.

Onder: een kaartje met de locatie van Hegebeintum en een foto met een paaltje op de plek waar geboord gaat worden.

Geslaagde opening 'Goddelijk Groen'

Prachtig weer, een enthousiast publiek, een prachtige kerk in het Atrium, een geweldig optreden van Piter Wilkens: de opening van de expositie 'Goddelijk Groen' in het Natuurmuseum Fryslân afgelopen vrijdag was een groot succes.

De expositie is ingericht naar aanleiding van het 45-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, en laat een mooi beeld zien van de relatie tussen kerk en natuur in Fryslân. Het Natuurmuseum Fryslân verdient een groot compliment voor de wijze waarop de expositie is ingericht. Uiteraard is er voor de kinderen een speciaal programma, met allerlei leuke vragen en opdrachten.

Directeur Gerhard Bakker verwoordde het afgelopen vrijdag zo: ,,We zijn bijzonder blij met dit prachtige kerkje op een heuse terp als blikvanger, en natuurlijk ook met de zaal waarin onze Stichting centraal staat. Het Natuurmuseum heeft een prestatie van formaat geleverd, en hopelijk gaan we de komende tien weken ook heel veel bezoekers trekken.'' Ook directeur Gerk Koopmans van het Natuurmuseum Fryslân sprak tijdens de opening. Hij zette de bouwbedrijven die het kerkje hebben gebouwd in het Rabobank Atrium uitvoerig in het zonnetje en werd nog tijdens zijn speech donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Zanger Piter Wilkens bracht tijdens de opening vier liedjes ten gehore die hij speciaal voor de jubileum van de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft geschreven. Dit najaar volgt er een cd én een tour langs verschillende kerken in Fryslân. Meer informatie hierover vindt u in de Uitagenda.

Wilt u de speech van directeur Gerhard Bakker nalezen? Klik dan hier.
Wilt u de speech van directeur Gerk Koopmans van het Natuurmuseum Fryslân nalezen? Klik dan hier.

Luister hier naar het verslag van Omrop Fryslân.

Lezing Els van der Laan over kerkhoven in Friesland

Fryslân moet meer aandacht hebben voor de staat van de kerkhoven in de provincie. Er is sprake van 'vertuining', van verkeerde bestratingen en rommelige graven. Kerkhoven moeten weer 'goddelijk groen' rond de kerken worden, 'groene kerkhoven als bakens van het Friese landschap'.

Dat zegt Els van der Laan, landschapsarchitecte bij No.ordpeil Landschap.Erfgoed, aanstaande zondag 7 juni (15.00 uur) tijdens een lezing in het Natuurmuseum Fryslân in het kader van de expositie 'Goddelijk Groen'.

Van der Laan heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de kerkhoven rond de 45 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Landschapsbeheer Friesland heeft daarbij geholpen door een inventarisatie aan te leveren van de huidige beplanting van de zes kerkhoven die eigendom zijn van de Stichting (Augsbuurt, Blessum, Leeuwarden-Huizum, Sibrandahûs, Olterterp en Westhem). Het onderzoek is mogelijk gemaakt met subsidies van Stichting De Nieuwe Kijk en de Provincie Fryslân.

Een van de opvallende zaken die Van der Laan constateert is dat veel kerken en kerkhoven omringd worden door hoge bomen, die als het ware het zicht op de kerk benemen. In vroeger tijden stonden deze bomen er niet, en waren de kerken veel beter zichtbaar als baken in het landschap.

Zij geeft als overweging mee om weer ruimte te maken voor een beter zicht op de kerken. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door knotwilgen rondom kerken te planten, die geregeld gesnoeid worden. Deze bomen zorgen voor 'Goddelijk Groen' en houden tegelijkertijd het zicht op de kerk en de kerktoren open.

De lezing vindt plaats op zondag 7 juni om 15.00 uur. Bezoekers van het Natuurmuseum Fryslân hebben gratis toegang. Donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken krijgen 50% korting op de entree op vertoon van de bon in het magazine Alde Fryske Tsjerken.

Voor de kinderen is er tijdens de lezing een apart programma!

De expositie 'Goddelijk Groen' is vanaf zaterdag 6 juni voor het publiek te bewonderen. Publiekstrekker is een kerk die in het atrium van het Natuurmuseum Fryslân op een heuse terp is nagebouwd.

Update 8 juni 2015. De Leeuwarder Courant heeft verslag gedaan van deze bijeenkomst. Klik op de kleine afbeelding hieronder om te lezen.

Bij Omrop Fryslân gaf Els van der Laan nog een toelichting.

Kerk Foudgum heropend

Donderdag 28 mei is de Mariakerk van Foudgum officieel heropend na een restauratie die zes maanden heeft geduurd. Voorzitter Jan de Jong van de Plaatselijke Commissie Foudgum bedankte bij die gelegenheid niet alleen de fondsen die hebben meebetaald maar ook alle dorpsbewoners die tijdens de restauratie verschillende keren hand- en spandiensten hebben verleend, de bedrijven die het werk hebben uitgevoerd: Bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum, schildersbedrijf Stavorinus uit Veenwouden en installatiebedrijf Bijlsma en de architect die de directie voerde: Gerard Brouwer van Kijlstra & Brouwer uit Beetsterzwaag.

De bijeenkomst vond plaats aan het eind van de middag, aansluitend op een vergadering van het Algemeen Bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Een groot aantal dorpsbewoners kwam een kijkje nemen en maakte de gezellige en informele opening mee.
Na de dankwoorden van Jan de Jong legde directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken uit dat de gelegenheid van de restauratie van het interieur is aangegrepen om de kerk meer geschikt te maken voor gebruik als dorpshuis. In Foudgum is geen horeca of andere (vergader)locatie aanwezig, dus was er een duidelijke behoefte om de kerk meer multifunctioneel te kunnen gebruiken. Daarvoor zijn voor in de kerk de banken aan weerszijden verwijderd en is er een vlonder gelegd in het middenpad zodat er een grote aaneensluitende vloer is ontstaan. Achter in de kerk zijn de banken demontabel gemaakt, zodat daar ruimte is voor het inrichten van een expositie over ds. Francois Haverschmidt/Piet Paaltjens. De Foudgumers die hun vertrouwde banken achterin de kerk bij binnenkomst misten, kon hij meteen al geruststellen: de banken bevonden zich op het moment van de opening nog in het atelier van de schilder, maar komen op korte termijn terug.
Tijdens de restauratie is het interieur van de kerk teruggebracht in de kleuren uit de tijd dat Francois Haverschmidt predikant was in Foudgum. Daarvoor heeft eerst grondig kleurhistorisch onderzoek plaatsgevonden door Veldman & Veltman. Het bleke groen uit de jaren vijftig heeft plaatsgemaakt voor glimmend rood mahonie uit de negentiende eeuw. Veel pittiger, complimenteerde de dorpsbewoners.

Subsidies en donaties
De werkzaamheden aan de kerk van Foudgum zijn mogelijk gemaakt door subsidies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (BRIM), de Provincie Fryslân, het Meens Luyten Janssen Block Fonds van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Meindersma-Sybenga Stichting, de Piet Paaltjens Stichting, het Koninklijke Smilde Fonds en enkele andere fondsen.
De donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben gezamenlijk € 15.000 extra beschikbaar gesteld voor de niet-subsidiabele kosten van de aanpassing van het interieur ten behoeve van het gebruik als dorpshuis en de plannen rond Francois Haverschmidt/Piet Paaltjens. De Plaatselijke Commissie van Foudgum organiseert op zaterdag 4 juli een bijeenkomst voor alle schenkers, om te laten zien wat er met de extra donaties is gebeurd (aanvang 14.00 uur). Deze gevers ontvangen nog een persoonlijke uitnodiging.

Fotoreportage
De Plaatselijke Commissie van Foudgum heeft tijdens de restauratie regelmatig foto's gemaakt, Die zijn terug te vinden op de Facebookpaginavan Foudgum.

Expertmeeting groene kerkhoven

Landschapsbeheer Friesland en bureau Noordpeil uit Sneek houden op 20 mei in het Natuurmuseum Fryslân te Leeuwarden een expertmeeting over de betekenis van kerkhoven voor de natuur en het Friese landschap. Belangstellenden kunnen zich aanmelden via Karin Sjoukes van Landschapsbeheer Friesland. De bijeenkomst begint om 15.00 uur en duurt zo'n twee uur.

Kerkhoven vormen een bijzonder waardevol cultuurhistorisch en groen erfgoed in het Friese landschap, dat het waard is om te behouden. In opdracht van de Stichting Alde Fryske Tsjerken doet bureau Noordpeil al enige maanden onderzoek naar een karakterisering van de Friese kerkhoven. Dit heeft geresulteerd tot een typologie van de kerkhoven in Fryslân. Tijdens de expertmeeting worden de eerste resultaten gepresenteerd. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door subsidies van stichting De Nieuwe Kijk en de Provincie Fryslân.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is zelf eigenaar van zes kerkhoven: die rond de kerken van Augsbuurt, Blesseum, Olterterp, Sibrandahûs en Westhem. Het zesde kerkhof is direct rond de Dorpskerk van Leeuwarden-Huizum gelegen. Dit kerkhof is als enige gesloten; op de rest kan nog gewoon begraven worden. Landschapsbeheer Friesland heeft in het kader van dit project deze zes kerkhoven geïnventariseerd en een beheersplan opgesteld, waar de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissies die de kerkhoven namens de Stichting Alde Fryske Tsjerken beheren, hun voordeel mee kunnen doen.

Lezing 7 juni
De Stichting Alde Fryske Tsjerken viert dit jaar het 45-jarige bestaan. Op 5 juni wordt in het Natuurmuseum Fryslân de expositie 'Goddelijk Groen' geopend. Hierin zal veel aandacht zijn voor de natuur in en rond kerkgebouwen, en dus ook voor de kerkhoven. In het kader van deze expositie verzorgt Els van der Laan van Bureau Noordpeil op zondag 7 juni om 15.00 uur in het Natuurmuseum een lezing over dit onderwerp. Er is die middag tevens een nevenprogramma voor kinderen.

Voorproefje
Een eerste voorproefje van de onderzoeksresultaten presenteerde Els van der Laan op vrijdag 24 april j.l. aan de studenten van de TU Delft, tijdens het symposium 'Religious Heritage' dat georganiseerd werd door ARK Fryslân.

Fotobijschrift
Op de foto is de Rotondekerk van Terband te zien, met het nieuwe toegangspad van beton dat dit voorjaar is aangelegd door de eigenaar van het kerkhof, de Protestantse Gemeente Heerenveen.

Levend erfgoed
Er bestaat op dit moment nog geen landelijke inventarisatie van alle waardevolle grafmonumenten. Prof. dr. Bart Ramaker van de Rijksuniversiteit Groningen is daarvoor een project aan het ontwikkelen, getiteld 'Levend Erfgoed', met Kiem-subsidie van het Nederlands Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Doel is niet alleen om alle grafmonumenten te inventariseren, maar ook om ze cultuurhistorisch te waarderen. Hoeveel grafmonumenten zo waardevol zijn dat ze het verdienen om te worden behouden, weet nu niemand. Zie ook het artikel 'De begraafplaats leeft' in het april-nummer van het tijdschrift Noorderbreedte.

Friese aannemers geven kerkje cadeau

Drie Friese bouwbedrijven hebben de Stichting Alde Fryske Tsjerken een bijzonder cadeau gegeven ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan. Dijkstra de Graaf bv uit Engwierum, Van der Werff bv uit Dokkum en Van der Vegt bv uit Weidum hebben in het atrium van Natuurmuseum Fryslân het kerkje van Sandfirden nagebouwd, dat dient als blikvanger voor de tentoonstelling 'Goddelijk Groen'.

De bouwbedrijven kwamen zelf met het aanbod om de metershoge kerk na te bouwen in het atrium van het Natuurmuseum, vertelt directeur Gerhard Bakker. ,,Wij hadden de bedrijven uitgenodigd om op de een of andere manier een bijdrage te leveren. In het overleg met het Natuurmuseum besloten ze om het hele project voor hun rekening te nemen. Een bijzonder royale geste, waar we echt mee geholpen zijn, fantastisch!"
De drie bouwbedrijven doen dit vanuit hun grote betrokkenheid bij de Friese kerken in het algemeen en als tegenprestatie voor al het restauratiewerk dat ze voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken uitvoeren, legt Bakker uit. Hij zegt het ,,prachtig'' te vinden dat deze ondernemers, die bij aanbestedingen altijd elkaars concurrenten zijn, nu kiezen voor deze bijzondere vorm van samenwerking. ,,Ze stellen zowel het materiaal als de manuren beschikbaar. Voor het museum en ons levert dit een geweldig meevaller op."
De kerk in het atrium van het Natuurmuseum komt op een terp te staan die gebouwd wordt door Sijperda Steigerbouw uit Leeuwarden. Het schilderwerk wordt verzorgd door Schildersbedrijf Stavorinus uit Veenwouden. Ook Intratuin, Fa. Hamat en KDHome products dragen een steentje bij.
De kerk zal er deels in goede staat uitzien en deels als ruïne. In de kerk zullen dieren en planten te vinden zijn die normaal in en buiten kerken voorkomen. Kinderen kunnen in de toren van de kerk klimmen. In een andere zaal zal tijdens de tentoonstelling veel informatie te vinden zijn over de natuur in en om Friese kerken. Ook wordt een kerkinterieur nagebouwd, inclusief kerkbanken, waar het werk van de SAFT centraal staat.
De tentoonstelling 'Goddelijk Groen" in Natuurmuseum Fryslân te Leeuwarden wordt op 5 juni geopend en duurt tot 30 augustus. Meer informatie over het verdere jubileumprogramma vindt u elders op deze website.

Mini symposium herbestemming kerken

Ter gelegenheid van het 45-jarige bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben wij de opleiding restauratie en herbestemming van de TU Delft uitgenodigd om onderzoek te doen naar herbestemmingsmogelijkheden van vijf oude Friese kerken. Een groep van bijna dertig studenten komt op donderdag 23 en vrijdag 24 april naar Fryslân om de kerken van Goingaryp, Britswert, Hijum, Westernijtsjerk en Bornwird te bezoeken. 
Op de tweede dag van het project vindt in Leeuwarden een mini-symposium plaats, waar de studenten uitleg krijgen over de situatie in deze provincie en het monumentenbeleid in Nederland. Dit symposium wordt georganiseerd door ARK  Fryslân in samenwerking met de TU Delft en onze Stichting. Het symposium vormt voor de studenten het startpunt voor een ontwerpopgave van één van de vijf genoemde kerken.
Het symposium staat open voor belangstellende. In verband met de beperkte capaciteit van de drijvende Ark is het noodzakelijk om u vooraf aan te melden. Wilt u komen, stuur dan zo spoedig mogelijk een mail naar: info@arkfryslan.nl . Inschrijven kan tot en met vrijdag 17 april.
Omdat het merendeel van de studenten uit het buitenland komt, is de voertaal Engels!

Program 24 april 2015
14.00 Official Opening / Alexander de Ridder

14.10 Theme 1: Changing Conditions / Gerhard Bakker Managing Director Stichting Alde Fryske Tsjerken

14.30 Theme 2: Landscape / Els van der Laan Managing Director bureau Noordpeil

15.15 Theme 3: The Church / Albert Reinstra Specialist Religious Architecture RCE

16:00-16:15 Short Break

16.15 Theme 4 : Research in Building History / Frank van der Waard Architectural Historian

17.00 Theme 5 : Conservation of Monuments / Gertjan Timmer Monumentsadvisor hus&hiem

17.45-18:15: Discussion

18:15-19:45: Diner buffet (contribution €5,-)

19.45 Theme 6 : Design practice 1 / Gerben Brouwer Architect

20.15 Theme 6 : Design practice 2 / Gunnar Daan Architect

21.00 Closure & Drink

Kijk voor meer informatie op de website van ARK Fryslan

Welkom op deze website

De website van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is vernieuwd! We hopen dat u tevreden bent over het resultaat. Hebt u vragen of kunt u iets niet vinden, dan horen we dat graag via onze contactgegevens. 

Deel uw liefde voor Friesland

Houdt u van Fryslân en vindt u het belangrijk dat ons erfgoed behouden blijft? Wilt u iets doen om komende generaties ook te laten genieten van al het moois in onze provincie? Kom dan op 22 april naar de Dorpskerk in Leeuwarden-Huizum.


Vijf Friese erfgoedinstellingen presenteren zich op 22 april in de Dorpskerk in Leeuwarden-Huizum tijdens een informele bijeenkomst waarin u alles te weten kunt komen over schenken en nalaten aan een Fries goed doel. De dag zal bestaan uit een gezellige markt met informatiestands van:

• Stichting Alde Fryske Tsjerken
• Museum Belvedère
• Fryske Akademy
• It Fryske Gea
• Tresoar

Er zal uitgebreid gelegenheid zijn om met mensen van de verschillende organisaties te spreken en vragen te stellen. Ook kunt u terecht voor een hapje en een drankje.
Deze informatiemarkt vindt plaats op 22 april 2015 van 11:00 uur tot 16:00 uur in de Dorpskerk in Leeuwarden-Huizum (Huizum Dorp 67). U kunt binnenkomen wanneer u wilt. De dag zal rond 11:30 uur officieel geopend worden door gedeputeerde Jannewietske de Vries.

Folder schenken en nalaten
Wilt u gratis een folder over Schenken en Nalaten aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken ontvangen? Bel dan van maandag tot en met donderdag tussen 09.00 en 17.00 uur naar 058-2139666 of mail naar info@aldefrysketsjerken.nl (Op vrijdag is ons kantoor gesloten.)

Meer informatie
Meer informatie over schenken en nalaten aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt u elders op deze website.

Culturele ANBI
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is een culturele ANBI. Dit betekent extra fiscale aftrekmogelijkheden voor de schenker. U kunt 125% van uw gift opgeven bij de belasting. Dit houdt in dat als u bijvoorbeeld €100,- schenkt, u € 125,- van de belasting mag aftrekken. De Belastingdienst hanteert hierbij een maximum schenking van € 5000,-. Wilt u meer informatie? Wij leggen het graag persoonlijk aan u uit. Bel van maandag tot en met donderdag tussen 09.00 en 17.00 uur naar 058-2139666 (vrijdags is het kantoor gesloten).

Goddelijk Groen in Natuurmuseum

Tot en met 30 augustus is de expositie Goddelijk Groen te zien in Natuurmuseum Fryslân te Leeuwarden.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken grijpt de viering van het 45-jarige bestaan aan om een brug te slaan naar nieuwe generaties. In het Natuurmuseum komen veel (groot)ouders met (klein)kinderen. Van 6 juni tot en met 30 augustus treffen zij een bijzondere expositie aan over het thema 'kerk en natuur'.

Naast de expositie Goddelijk Groen in het Natuurmuseum in Leeuwarden zijn kleinere exposities ingericht in tien kerken van de Stichting. Bovendien komt er een speciale jubileumvoorstelling over kerk en natuur van de Friese zanger Piter Wilkens, die vanaf september op tournee gaat langs vijf van onze kerken. De première is op zondag 20 september in de Willibrorduskerk in Holwerd.

Met al deze activiteiten viert de Stichting het feit dat ze zich al sinds september 1970 mag bezighouden met het beschermen en bewaren van kerken in Fryslân. De feestelijkheden zijn erop gericht om meer mensen te betrekken bij haar missie, en ook jongeren te bereiken.

De expositie in het Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden heeft als titel 'Goddelijk Groen'. In het atrium van het Natuurmuseum is een kerk op een terp op schaal nagebouwd. In het kerkje wachten spannende verrassingen voor de kinderen die naar binnen gaan. In twee zalen naast het atrium zijn exposities ingericht over flora en fauna in en rond de kerk, en over de Stichting Alde Fryske Tsjerken zelf.

Alle bezoekers van de tentoonstelling krijgen een folder mee met een uitnodiging om de tien 'satellietkerken' te bezoeken waarin ook exposities over kerk en natuur te bezichtigen zijn.

Wie liever een kerk in rust en stilte, en in zijn volle pracht en glorie wil bezoeken, kan natuurlijk gewoon een van de overige kerken van de Stichting bezoeken. Haal een sleutel op bij het sleuteladres, en u kunt ongestoord de kerk bezoeken.

De tentoonstelling in Natuurmuseum Fryslân wordt vanmiddag geopend. Dan wordt ook eerste nummer aangeboden van het magazine Alde Fryske Tsjerken, dat geheel gewijd is aan het thema kerk en natuur.

Tsjerkepaad en It Fryske Gea
Stichting Tsjerkepaad heeft dit jaar eveneens voor het jaarthema 'kerk en natuur' gekozen. De 250 Friese kerken die ook deze zomer weer deelnemen aan de openstelling op zaterdagmiddag, kunnen zich bij hun activiteiten laten inspireren door dit thema, door het houden van wandel- en fietstochten in de omgeving van de kerk, door exposities of op een andere manier.
Natuurbeschermingsorganisatie It Fryske Gea heeft toegezegd om deze zomer een aantal wandel- en/of fietsexcursies te zullen aanbieden vanuit verschillende kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Samenwerking
De samenwerking tussen de Stichting Alde Fryske Tsjerken en het Natuurmuseum Fryslân werd in november 2013 al aangekondigd. Voor het Natuurmuseum is de wereld van het Friese landschap vanouds een belangrijk thema, met alles wat daarbij hoort. Het gaat het museum zowel om de aanblik van het landschap zelf, als om de flora en fauna in deze provincie. Het museum trekt tienduizenden bezoekers per jaar, waaronder veel kinderen en kleinkinderen. Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken is deze expositie een uitgelezen kans om nieuwe doelgroepen te bereiken.

Met dank aan
De jubileumactiviteiten worden mogelijk gemaakt dankzij financiële bijdragen van de Provincie Fryslân, de gemeente Leeuwarden, een groot aantal cultuurfondsen en sponsoren:
- Provincie Fryslân
- Gemeente Leeuwarden
- Stichting Siebolt Foundation
- Prins Bernhard Cultuurfonds
- Stichting Woudsend Anno 1816
- Stichting Het Nieuwe Stadsweeshuis
- Stichting Herbert Duintjer Fonds
- Stichting M.A.O.C. Gravin Van Bylandt
- Stichting Zabawas

De kerk op de terp in het atrium is gebouwd door:
- Bouwbedrijf Dijkstra De Graaf, Engwierum
- Bouw- en Restauratiebedrijf Van der Vegt, Weidum
- Bouwbedrijf Van der Werff, Dokkum
- Schildersbedrijf Stavorinus, Veenwouden
- Sijperda Steigerbouw, Leeuwarden

Actie crowdfunding Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft nog circa € 50.000 nodig om de kerktoren van Hegebeintum te redden. Helpt u mee?  Op deze pagina vindt u alle informatie over de acties die gevoerd worden, de mogelijkheden die u zelf heeft om actie te voeren, en de opbrengsten tot nu toe.


Meedoen?

U kunt op verschillende manieren meedoen aan de actie 'Red de kerktoren van Hegebeintum':

1. Stort een eenmalige bijdrage op NL07 INGB 0000 7307 89 t.n.v. Stichting Alde Fryske Tsjerken te Leeuwarden o.v.v. 'Kerktoren Hegebeintum'.
2. Word donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, en help ons bij onze belangrijke missie om het religieuze erfgoed dat haar functie verliest voor de toekomst veilig te stellen. Gebruik het aanmeldformulier elders op deze website.
3. Doneer uw contante bijdrage in de speciale collectebus die in de kerk voor u klaarstaat. In bezoekerscentrum De Terp is een kleine expositie ingericht over de voorgenomen werkzaamheden.
4. Verspreid de speciale actiefolder onder familie, vrienden, kennissen of buren. Vraag een stapeltje folders aan via info@aldefrysketsjerken.nl en geef aan hoeveel folders u wenst te ontvangen.
5. Zamel giften in voor de kerktoren van Hegebeintum als u iets te vieren heeft (bijvoorbeeld uw verjaardag, of bij gelegenheid van uw 50-jarig huwelijksfeest) en maak het totaalbedrag aan de Stichting over.
6. Geef een periodieke schenking. Daarvoor hoeft u niet meer naar de notaris. Maak gebruik van het formulier elders op de website.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is een culturele ANBI. Dat betekent dat u iedere schenking 1,25 keer kunt aftrekken van uw inkomstenbelasting.
Heeft u zelf ook nog een idee voor de fondswerving waar wij ons voordeel mee kunnen doen? Geef uw idee door via info@aldefrysketsjerken.nl. Als uw idee bruikbaar is, nemen we het graag over op deze plek (al dan niet onder vermelding van uw naam).

Acties tot nu toe

• Toezending actiefolder aan 3850 donateurs Stichting Alde Fryske Tsjerken;
• Een echtpaar uit Rotterdam dat 45 jaar geleden in Hegebeintum getrouwd is, bestelt 50 folders om te verspreiden onder familie en vrienden. "Wij hebben natuurlijk een bijzondere band met dat kerkje." (8 januari 2015).
• Uitvaartverzorgster Wietske Bosch organiseert op zondag 22 maart een benefietconcert van Lijn 12 in het kerkje van Hegebeintum, onder het motto "Heb het leven lief". De volledige opbrengst is bestemd voor de actie. Kaarten zijn in de voorverkoop à € 12,50 verkrijgbaar bij Bezoekerscentrum De Terp, Warenhuis Pijnacker in Ferwert en Boekhandel Schaaf in Dokkum. Wees er snel bij, want "vol is vol". 
• De Stichting Alde Fryske Tsjerken zoekt bruidsparen die ooit in Hegebeintum getrouwd zijn en daaraan bijzondere herinneringen bewaren. Bruidsparen die een financiële bijdrage leveren aan de actie, krijgen een VIP-behandeling voor de officiële heropening van de kerk als de werkzaamheden zijn voltooid. Aanmelden kan via info@aldefrysketsjerken.nl.
• Komt hier uw actie te staan?

De resultaten

• De gemeente Ferwerderadiel draagt € 2.000 bij, zo maakt burgemeester mr. Wil van den Berg op 2 december bekend tijdens de persconferentie in Hegebeintum.
• De hervormde gemeente Blije-Hegebeintum, eigenaar van het kerkhof rond de kerk van Hegebeintum, draagt € 5.000 bij.
• Iemand die anoniem wil blijven, geeft zaterdag 13 december aan directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken door dat hij € 1.000 zal overmaken.
• De fooienpot van Plaatselijke Activiteiten Ferwert-Hegebeintum (PATH) heeft tijdens de kerstmarkt op zaterdag 13 december in Ferwert opgebracht: € 21,-
• Een echtpaar uit Rotterdam dat 45 jaar geleden in Hegebeintum getrouwd is, draagt € 900,- bij (15 januari 2015).
• Het Koninklijke Smilde Fonds sponsort € 500,- (29 januari 2015).

Red de kerktoren van Hegebeintum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft dinsdag 2 december 2014 bekendgemaakt welke maatregelen in 2015 getroffen worden om de verzakkende kerktoren van Hegebeintum te redden. De toren beweegt al jaren ten opzichte van het schip, als gevolg van het afgraven van de 8,8 meter hoge terp en de verlaging van de grondwaterstand. 


Mogelijk speelt ook de gaswinning in het drie kilometer verderop gelegen Blije een rol. In 1989 is in ieder geval een ring van verdichte aarde rond de terp van Hegebeintum aangelegd in de verwachting dat daarmee het 'uitzakken' van het terplichaam zou kunnen worden gestopt. Gehoopt werd dat het terprestant waarop de kerk staat, hierdoor gestabiliseerd zou kunnen worden, en dat er een eind gemaakt zou kunnen worden aan het verzakken van de kerktoren. In de 25 jaar sindsdien is dit proces zorgvuldig gemonitord. Bij de laatste meting in april 2013 bleek dat de verzakking van de toren nog steeds doorgaat.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft ingenieursbureau Wassenaar uit Haren een plan laten maken om een eind te maken aan de verzakkingen. Besloten is om de toren op een ondergrondse 'tafel' te zetten. Er worden 15 palen rond de toren geboord.Daarop wordt een vloer gestort (het 'tafelblad'), die via gaten onderin de torenmuren dwars door de toren heen gaat.

Genereuze schenking
De operatie wordt mogelijk gemaakt dank zij de genereuze gift van een inwoonster uit de regio Den Haag, die haar wortels heeft in noordoost Friesland. Zij wilde iets doen voor 'kerken op terpen', en koos voor Hegebeintum toen zij met eigen ogen zag hoe ernstig de situatie is. Op de kraak achter het orgel is goed te zien hoe de toren zich losscheurt uit de westmuur, en naar het zuidwesten wegvalt. Links en rechts van de toren zijn brede scheuren te zien, waardoor het daglicht zichtbaar wordt.

De schenkster van dit eerste bedrag voor de redding van de toren in Hegebeintum sprak bij de overhandiging van het bedrag de hoop uit dat haar voorbeeld om de Stichting Alde Fryske Tsjerken te helpen, door velen gevolgd zal worden.

Een tweede deel van het benodigde investeringsbedrag van circa 250.000 euro komt van de Provincie Fryslân. Die heeft voor de Stichting als 'aangewezen organisatie voor monumentenbehoud' in 2015 een voor restauraties geoormerkt budget van 150.000 euro beschikbaar gesteld. De Stichting wil tweederde daarvan (100.000 euro)gebruiken voor het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum, en de rest (50.000 euro) voor de restauratie van het orgel van Jorwert.

Crowdfunding
Het resterende bedrag van circa 50.000 euro hoopt de Stichting bijeen te brengen door middel van crowdfunding. Er is een werkgroep PR en Fondswerving opgericht. De gemeente Ferwerderadiel levert daarvoor de ambtelijk secretaris. Verder zijn vertegenwoordigd de Stichting Rekreaasje en Toerisme Ferwerderadiel (de beheerder van het bezoekerscentrum De Terp in Hegebeintum), de Hervormde Gemeente Blije-Hegebeintum (de eigenaar van de terp en het kerkhof in Hegebeintum) en de Stichting Redt Hegebeintum (eigenaar van dorpshuis 'Het Lokaal' naast de kerk op de terp). Er wordt gestreefd naar een verdere uitbreiding van deze werkgroep met alle partijen die zich voor dit project willen inspannen. 
De gemeente Ferwerderadiel heeft een bijdrage van 2000 euro toegezegd. Dat meldde burgemeester mr. Wil van den Berg op dinsdag 2 december 2014 tijdens de persconferentie in Hegebeintum, waar bekend werd gemaakt dat in 2015 begonnen zal worden met de uitvoering van de plannen.
De donateurs van de Stichting worden opgeroepen om te helpen via een folder, die in december met het magazine ' Alde Fryske Tsjerken' meegestuurd zal worden. De folder wordt tevens verspreid via diverse locaties in en rond Hegebeintum. 
Of de kosten beperkt kunnen blijven tot circa 250.000 euro, is overigens nog niet zeker. Ten eerste is nog niet duidelijk welke archeologische voorwaarden deRijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wil stellen. En ten tweede heeft de aanbesteding nog niet plaatsgevonden.
De Stichting wil zo spoedig mogelijk "na de winter" beginnen, in de hoop dat de Omgevingsvergunning en de Archeologische Vergunning niet al te lang op zich laten wachten.

De bewoners van Hegebeintum zijn op 1 december, op de vooravond van de persconferentie, allemaal schriftelijk geïnformeerd over de plannen. Het is de bedoeling dat de maandelijkse kerkdiensten van de Friestalige oecumenische Beintumer Bân gewoon doorgang vinden tijdens de werkzaamheden,evenals begrafenissen en huwelijken.

Doet u mee?
Wilt u helpen met de redding van de kerktoren van Hegebeintum? Maak dan een bijdrage over op NL94 INGB 0002 2076 00 t.n.v. Stichting Alde Fryske Tsjerken te Leeuwarden o.v.v. 'kerktoren Hegebeintum'.

Wilt u de Stichting Alde Fryske Tsjerken helpen met een van de vele andere projecten die de komende jaren onder handen zijn? Neem dan contact op met de directeur(telefonisch van maandag tot en met donderdag bereikbaar via 058-2139666 en via de mail: info@aldefrysketsjerken.nl)
Wij zullen u via deze website en de media op de hoogte houden van de ontwikkelingen.

Bekijk hier de reportage die Omrop Fryslân dinsdag 2 april 2014 heeft gemaakt.

Restauratie Allingawier en Foudgum

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is maandag 1 december 2014 begonnen met de restauratie van de kerken van Allingawier en Foudgum. De start is feestelijk gemarkeerd met de onthulling van bouwborden bij beide kerken. In totaal zal er ruim drie ton aan beide kerken samen worden verspijkerd.



Met name aan het interieur van de kerk van Foudgum moet het nodige gebeuren. Zo wordt de houten vloer van het kerkschip hersteld, worden verschillende banken gerestaureerd, evenals de houten lambrisering, en zal het stukadoorswerk worden hersteld en de gietijzeren ramen behandeld. Aan de buitenzijde moet het metsel- en voegwerk hersteld worden. De werkzaamheden worden uitgevoerd door Bouwbedrijf Van der Werff BV uit Dokkum.

In Allingawier gaat het om het herstel van het voegwerk van de toren en de kerk, het aanlassen c.q herstel van trekbalken in de toren, het ontroeste van de balkankers in de toren, het ontroesten en behandelingen van de klokophanging in de toren, en aan het schip van de kerk het behandelen van de kap tegen houtwormaantastingen, het herstel van de houten bakgoten en van de loodaansluitingen tussen kerk en toren. De werkzaamheden worden uitgevoerd door Bouw- en Restauratiebedrijf S.D. van der Vegt uit Weidum.
Als de bouwbedrijven klaar zijn, zal er aan beide kerken ook nog het nodige geschilderd worden.

Subsidies
De werkzaamheden worden mogelijk gemaakt door subsidies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (BRIM), de Provincie Fryslân, het Meens Luyten Janssen Block Fonds van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Meindersma-Sybenga Stichting, het Koninklijke Smilde Fonds en enkele andere fondsen.
Voor de kerk van Foudgum is een aparte subsidie beschikbaar gesteld door de Stichting Piet Paaltjens uit Foudgum. De donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben in de zomer van dit jaar gezamenlijk € 13.500 extra beschikbaar gesteld voor de aanpassing van het interieur ten behoeve van het gebruik als dorpshuis en de plannen rond Piet Paaltjens/Francois Haverschmidt.

Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is subsidie aangevraagd om hier nog nader onderzoek naar te kunnen laten doen. De plannen zijn uitgewerkt door Architectenbureau Kijlstra & Brouwer uit Beetsterzwaag, dat ook de directievoering verzorgt.

Heropening baarhuisje Huizum

De Plaatselijke Commissie Leeuwarden-Huizum heeft op vrijdag 30 januari 2015 het volledig gerenoveerde baarhuisje op het kerkhof achter de Dorpskerk feestelijk in gebruik genomen. In het baarhuisje is een expositie over de grafcultuur ingericht.


Op 5 juli 2014 werd het kerkhof rond de Dorpskerk van Huizum door de Protestantse Gemeente Leeuwarden-Huizum overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Op het kerkhof stond een totaal vervallen baarhuis uit 1875.

De Protestantse Gemeente stond op het punt om het baarhuisje te laten slopen. Het bedrag dat gereserveerd was voor de sloop, is als bruidschat betaald aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Duidelijk was dat de ruïne daarmee niet kon worden gered. ,,Gelukkig waren tal van vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie van Huizum bereid om het gebouwtje met vereende krachten te renoveren", vertelt directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Het baarhuisje heeft nu een nuttige opbergfunctie (podia et cetera) voor de middeleeuwse Dorpskerk. In dat oudste monument van de stad is sinds een jaar het jongste culturele podium van Leeuwarden gevestigd. Er worden onder andere bijzondere concerten, spraakmakende lezingen en exposities georganiseerd (kijk voor het verslag op de Facebook-pagina van de Dorpskerk van Huizum en in de Uitagenda elders op deze website).

Op vrijdag 30 januari is de heropening van het baarhuisje gevierd met een 'spectaculaire bijeenkomst in de kerk en op het kerkhof, inclusief een dodendans op het feeëriek verlichte kerkhof. Aan de onthulling van het vernieuwde baarhuis door cabaretier Rients Gratama ging een bijzonder programma over Vergankelijkheid vooraf.

Gedichten

Tijdens deze bijeenkomst lazen prominenten gedichten over dood en vergankelijkheid voor. Dat gebeurde door gedeputeerde Jannewietske de Vries (portefeuillehouder cultuur) en wethouder Harry van der Molen (verantwoordelijk voor begraafplaatsen) van Leeuwarden. Peter Karstkarel presenteerde een eigen gedicht, terwijl dichter Rienk Kruiderink een gedicht apart aan het baarhuisje heeft gewijd. Jankobus Seunnenga zong toepasselijke liederen, met soms een knipoog naar de dood, en Meindert Tamminga hield een lezing over grafcultuur in Fryslân en in Huizum.

Ook Peter de Haan (voorzitter van de Plaatselijke Commissie Dorpskerk Leeuwarden-Huizum) en Jan Kersbergen (voorzitter van het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken) kwamen aan het woord.

Zodra de schemering inzette, volgde naar oud-Friese traditie met langzame, stille tred een rondgang om de kerk over het feeëriek verlichte kerkhof, terwijl weemoedige doedelzakmuziek bij het baarhuisje werd gespeeld. Daar aangekomen maakten de bezoekers een uniek tafereel mee: danseressen dansten een zogenaamde dodendans tussen de graven. Tenslotte verrichtte cabaretier Rients Gratama de officiële onthullingshandeling.

Dedgum 45ste Alde Fryske Tsjerke

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft op vrijdag 21 november 2014 de hervormde kerk van Dedgum overgenomen van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. Het is de 45ste kerk die in het bezit van de Stichting is gekomen.




De kerk van Dedgum is in 1889 gebouwd ter vervanging van een bouwvallig geworden dertiende-eeuwse kerk. Het zadeldak is grotendeels gedekt met zwarte ongeglazuurde Lucas IJsbrand-pannen; alleen op het zuidelijke dakschild liggen zwarte ongeglazuurde Friese pannen. De toren heeft een achtkantige spits die door grijze leien wordt gedekt.

In het interieur bevindt zich een bijzondere preekstoel uit de eerste helft van de achttiende eeuw. De preekstoel komt, evenals de orgelkas uit 1709, uit de afgebroken voorgangster van de huidige kerk. In de orgelkas is in 1893 een eenklaviers-orgel geplaatst door de firma L. van Dam en Zonen uit Leeuwarden.

Restauratie
De kerk moet nog gerestaureerd worden. De middelen die de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft meegekregen van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum, zijn niet toereikend om snel tot restauratie te kunnen overgaan. ‘We zullen moeten wachten tot de gelegenheid zich aandient', aldus voorzitter Jan Kersbergen in zijn toespraak bij de overdracht.

Eerder heeft de Stichting de kerk van Wier kunnen restaureren dankzij de werkgelegenheidsmaatregelen van het kabinet Balkenende IV (de zogeheten 'Plasterk-regeling'). Het orgel van Boksum kon gerestaureerd worden omdat de Stichting onverwachts kon participeren in een regeling voor aangewezen organisaties voor monumentenbehoud waarbij twee keer acht miljoen euro te verdelen was. 'We zullen zorgen dat er een plan klaar ligt', beloofde Kersbergen. 'Als er dan een kans voorbij komt, zijn we er in ieder geval klaar voor.'

Dagelijks beheer
Tijdens de bijeenkomst waarin de akte werd gepasseerd door notaris mr. Siebe Swart van De Haan AGW Advocaten en Notarissen, werd een Plaatselijke Commissie geïnstalleerd die de kerk namens de Stichting op lokaal niveau gaat beheren. Het is de bedoeling dat de kerk gebruikt gaat worden als dorpshuis.

Via de Plaatselijke Commissie kan de kerk gehuurd worden voor rouw- en trouwdiensten, concerten en (familie)¬bijeenkomsten. Bovendien zullen er minimaal twaalf keer per jaar kerkdiensten worden gehouden van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum.

Tijdens de bijeenkomst zorgde het kerkkoor van Tjerkwerd-Dedgum voor een muzikaal intermezzo. Zij zongen twee liederen: het choraal "Leafde" van de negentiende-eeuwse dichter Bastiaans (naar 1 Corinthiërs 13) in een Friese vertaling, en de hymne "Alles wat van waarde is" van de Engelse componist Cecil F. Alexander, op muziek van W.H. Monk.

De 45ste kerk
Voor de Stichting is dit de 45ste kerk die in eigendom is overgenomen in het 44-jarige bestaan. De laatste keer dat de Stichting een kerkgebouw overnam, was in juni van dit jaar (Baaium). De Stichting bestaat in 2015 precies 45 jaar. Gemiddeld is er dus één kerk per jaar overgenomen.

De Stichting is in bespreking met een tiental kerkelijke gemeenschappen over de eventuele overdracht van een kerkgebouw. Dergelijke processen duren gemiddeld enige jaren. Hierbij heeft de kerkelijke gemeenschap alle tijd om te wennen aan het idee dat hun kerk in eigendom overgaat.

De Stichting bezit nu 45 kerkgebouwen, twee klokkenstoelen (Nijeholtwolde en Goïngaryp), vijf kerkhoven die nog in gebruik zijn (Augsbuurt, Blessum, Olterterp, Sibrandahûs en Westhem), een kerkhof dat gesloten is (Leeuwarden Huizum) en een verenigingsgebouw (De Voorhof in Huizum).

Donateurwerving
De Stichting Alde Fryske Tsjerken hoopt dat veel mensen de overname van de kerk van Dedgum zullen steunen. Dit kan door voor minimaal 10 euro per jaar "Vriend van de kerk van Dedgum" te worden. Stuur hiervoor een mailtje naar info@aldefrysketsjerken.nl en dan ontvangt u van onze Plaatselijke Commissie voortaan alle informatie via de e-mail over de activiteiten die zij in en rond de kerk van Dedgum organiseren om aandacht voor de benodigde restauratie te vragen.

Een folder met de oproep om "Vriend van de kerk van Dedgum" te worden, wordt in de week van 25 november verspreid op ruim vijfduizend adressen in en rond Dedgum en een deel van Bolsward.

In de folder wordt tevens de mogelijkheid geboden om niet alleen "Vriend van de kerk van Dedgum" te worden, maar ook nog donateur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken (minimaal 17,50 euro per jaar).

Donateurs van de Stichting ontvangen twee maal per jaar het blad 'Alde Fryske Tsjerken' (juni en december), en daarnaast uitnodigingen voor excursies in het voor- en najaar en tenslotte voor de jaarlijkse donateursbijeenkomst (op de derde zaterdag in oktober).

Magazine
Een uitgebreide beschrijving van de kerk van Dedgum wordt gepubliceerd in het eerstvolgende nummer van ons magazine 'Alde Fryske Tsjerken' dat eind december verschijnt. Wilt u een gratis kennismakingsexemplaar ontvangen? Mail dan naar info@aldefrysketsjerken.nl

Emigrant laat stichting geld na

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft een donatie van vijfduizend euro ontvangen uit de nalatenschap van Otto Bekius, een naar Canada geëmigreerde Rotterdammer met Friese wortels. Het bedrag is bestemd voor de instandhouding van de Johanneskerk in Britsum.




Otto Bekius werd in 1925 geboren in De Bildt, bij Utrecht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verhuisden zijn ouders naar Rotterdam. In 1944 trad hij op 19-jarige leeftijd toe tot de verzetsgroep Padua. Bij een inval van de Duitsers wist hij net te ontsnappen. Vanuit het verzet organiseerde hij voedselbonnen voor zijn ouders. Zijn tien jaar jongere zusje Tjitske werd ondergebracht bij een boer op het Groninger platteland.

Aan het eind van de oorlog trad Bekius toe tot de Binnenlandse Strijdkrachten. Voor zijn verdiensten kreeg hij later het Verzetsherdenkingskruis. Na de oorlog maakte hij carrière in het leger, waar hij opklom tot kapitein bij de artillerie. In 1956 kreeg hij eervol ontslag en emigreerde hij naar Canada, om bij een transportbedrijf van een familielid te gaan werken. Hij trouwde er, en vestigde zich in Victoria (Vancouver Island). Daar overleed hij op 21 augustus aan een hartaanval, op 89-jarige leeftijd.

Het was de uitdrukkelijke wens van zijn echtgenote dat de urn met zijn as zou worden bijgezet in Britsum, vertelt neef Martijn Schapink, die het kistje met de urn in Canada ophaalde. Woensdag 15 oktober 2014 plaatste hij de urn in een graf op het kerkhof, in aanwezigheid van zijn moeder Tjitske, een zus van Otto Bekius. ,,Dit doet me veel. Otto Bekius had zelf geen kinderen. Daarmee is die tak van de familie uitgestorven."

Otto Bekius was een rechtsteekse afstammeling van ds. Benjamin Bekius (1656-1733), die in Britsum voorganger is geweest en in de kerk begraven ligt. Zijn grafzerk bevindt zich in de doorgang naar de torenruimte. In het halletje hangt een plaquette dat herinnert aan hem en zijn negen afstammelingen: François (1694-1726), Douwe (1723-1788), Otto (1754-1812), Nicolaas (1795-1831), Otto (1817-1876), Nicolaas (1843-1924), Otto (1873-1949) en Nicolaas (1900-1978), de vader van Otto Bekius (1925-2014).

Bezoek
Een jaar of wat geleden heeft Martijn Schapink de kerk van Britsum nog bezocht met zijn vader (die vorig jaar overleed) en 'oom Otto'. De kerk was toen afgesloten, zodat ze de plaquette niet konden bekijken. In de familie zijn nog wel foto's bewaard gebleven van een eerder bezoek waarop Otto bij de plaquette poseert.

In zijn testament heeft Otto Bekius opgenomen dat de de Stichting Alde Fryske Tsjerken bij zijn overlijden een bedrag van vijfduizend euro zou ontvangen. ,,Dat heeft hij ons in 2006 schriftelijk gemeld", vertelt directeur Gerhard Bakker. ,,Voor de stichting is dit heel bijzonder, dat een geëmigreerde Rotterdammer met Friese roots een bedrag aan ons nalaat. We worden natuurlijk wel vaker in testamenten opgenomen, maar dat is ons bijna nooit bekend."

De donatie van Bekius wordt toegevoegd aan het instandhoudingsfonds voor de Johanneskerk van Britsum. Met het rendement van het instandhoudingsfonds zal de Stichting een gedeelte van het eigen aandeel van het onderhoud kunnen betalen.

Otto Bekius had een warme band met Nederland. Vrijwel ieder jaar kwam hij terug om zijn familie te bezoeken, en vrienden te ontmoeten uit het verzet en het leger. ,,Op Prinsjesdag was steevast hij op het Malieveld te vinden, waar de artillerie saluutschoten afvuurt", weet Martijn Schapink. ,,In de familie heeft hij nooit over het verzet gesproken en wat hij heeft gedaan. Mijn moeder heeft wel eens een vrouw ontmoet, die haar vertelde dat ze haar leven aan Otto te danken had. Verder weten we eigenlijk heel weinig."

Duivel-dominee
Naast het geldbedrag ontving de Stichting ook nog een exemplaar van het boek François Bekius, de duivel-dominee uit de Friesche wouden, dat G.P. Cannegieter in 1941 schreef over dezee bekende voorvader van Otto Bekius. François was na 25 jaar predikant te zijn geweest in het Noord-Hollandse Ilpendam, beroepen naar Augustinusga. Daar werd hij na enige tijd afgezet op verdenking van onder meer medische praktijken en pederastie. De auteur van het boek, Cannegieter, reconstrueert het leven van François en de achtergronden van zijn afzetting, in een poging tot eerherstel. Het boek wordt op verzoek van Otto Bekius toegevoegd aan de bibliotheek van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Kinderbaar terug naar kerk Baaium

Een vrijwilliger van de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft bij een brocante in Kûbaard een 'bernebier' uit 1727 ontdekt, die afkomstig is uit de kerk van Baaium. De kinderbaar is woensdag 17 september 2014 teruggekocht.



De bernebier was door de kerkrentmeesters van Wjelsryp-Baaium beschikbaar gesteld voor de rommelmarkt van Baaium, niet wetende wat de historische waarde was. Vrijwilliger Liuwe van der Meer van de excursiecommissie ontdekte de baar een paar dagen later tijdens een fietstochtje door de omgeving op het erf van brocante 'Klaske en Co' van Frans Rodenburg in Kûbaard. Van der Meer nam contact op met de Stichting, die de baar inmiddels heeft opgehaald.

Doodsbaren zijn anno 2015 redelijk bijzonder in Friesland. De meeste zijn in de loop van de twintigste eeuw buiten gebruik geraakt. In de Keppelstok (zoals ons tijdschrift toen nog heette) publiceerde bestuurslid Syste ten Hoeve in 2001 de resulaten van zijn onderzoek naar doodsbaren met opschriften. In totaal kwam hij op dertig baren, waarvan vijf voor kinderen, en enkele panelen/restanten van baren. De grootste collectie staat in de Sint Gertrudiskerk in Workdum (acht). In het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek, waar Ten Hoeve jarenlang directeur is geweest, staan er vijf (afkomstig uit Makkum en Stavoren). De kinderbaar van Baaium wordt in het artikel niet genoemd.

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft meerdere doodsbaren in haar bezit gekregen bij de overname van kerkgebouwen. Ze zijn lang niet allemaal voorzien van opschriften. Sommige baren worden in de kerk zelf bewaard, zoals in Boer. Daar is de baar opgehangen in het halletje in de toren bij de toiletten. De poten zijn met stevige schuimrubbers ingepakt, om te voorkomen dat de bezoeker het hoofd er aan stoot.

In de kerk van Schurega is een doodsbaar bewaard gebleven als onderstel voor een vergadertafel op de 'kraak'. Verschillende andere baren staan opgeslagen in het depot van de Stichting. De Stichting is zuinig op de baren, omdat ze vrijwel overal verdwenen zijn of in een museale opstelling terecht zijn gekomen. De Stichting beschouwt kerk en interieur als een cultuurhistorische eenheid die bij voorkeur ook als eenheid bewaard moet worden voor het nageslacht.

De Stichting doet onderzoek naar de toestand van de kinderbaar van Baaium. Mogelijk moeten er enige herstelwerkzaamheden plaatsvinden. De baar is teruggebracht naar de kerk waar hij thuishoort. De Plaatselijke Commissie van Baaium heeft zich er nu over ontfermd.

Najaarsexcursie zaterdag 4 oktober

De najaarsexcursie van de Stichting Alde Fryske Tsjerke is op zaterdag 4 oktober. Deze keer wordt een bijzonder arrangement aangeboden, waarbij niet alleen de kerken van Rottevalle en Oudega (S) bezocht worden, maar ook het Karmelklooster in Drachten.

Het programma
De kerken van Rottevalle en Oudega (S) zijn geopend van 11.00 tot 17.00 uur. In de kerken zijn gidsen van onze excursiecommissie aanwezig, die doorlopend rondleidingen verzorgen. De toegang van de kerken is gratis.

In het Karmelklooster is om 13.30 uur eerst een concert van een strijkorkestje in de kapel. Om 14.00 uur wordt er een en ander over het klooster zelf verteld. Om 14.30 uur begint de rondleiding door het klooster, die duurt tot 15.00 uur. De entree van het klooster bedraagt 2,50 euro voor iedereen die op eigen gelegenheid komt.

De najaarsexcursie is bedoeld voor alle belangstellenden, dus niet alleen voor donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

De adressen

• Dorpskerk Rottevalle, Buorren 18, 9221 TB Rottevalle
• Sint Agathakerk, Buorrren 1, 9216 WB Oudega (S)
• Karmelklooster, Burgemeester Wuiteweg 162, 9203 KP Drachten

Kerkbeschrijving
Op alle drie de locaties is een beschrijving van de beide kerken en het klooster te koop voor 3,00 euro.

Bus
Ruim vijftig mensen hebben een plek gereserveerd in de bus, die 's ochtends eerst naar Rottevalle gaat en na het gezamenlijke programma in het Karmelklooster 's middags ook nog Oudega (S) bezoekt.

Meer informatie vindt u elders op deze website.

Voorhof Huizum ook overgenomen

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft op vrijdag 5 juli 2014 het (gesloten) kerkhof rond de Dorpskerk van Huizum en het even verderop gelegen gebouw De Voorhof overgenomen van de Protestantse Gemeente Leeuwarden-Huizum. Het dagelijkse beheer komt in handen van de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie Huizum.



Het kerkhof is al sinds 1979 niet meer in gebruik. Sinds een opknapbeurt in de jaren tachtig is er nauwelijks nog onderhoud aan gepleegd. Omdat de kerkelijke gemeenschap van Huizum al jaren krimpt, heeft de Protestantse Gemeente op 29 november 2013 reeds de Dorpskerk zelf overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Overgebleven zijn de Kurioskerk in Huizum-west en De Oase in Huizum-oost. De Oase biedt voldoende ruimte voor alle nevenactiviteiten in Huizum-oost, dus kon gebouw De Voorhof net zo goed worden afgestoten, zo werd geredeneerd.

Ook voor het kerkhof wilde de Protestantse Gemeente eigenlijk geen kosten meer maken. Over vijftien jaar, als het kerkhof vijftig jaar gesloten is, zou het in theorie zelfs volledig geruimd kunnen worden. Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken is dat geen optie. De Stichting is opgericht voor het behoud van religieus erfgoed, en beschouwt de Dorpskerk met het omliggende kerkhof als een cultuurhistorische eenheid.

,,Als je niets doet, gaat het kerkhof alleen maar verder achteruit en wordt ruiming op termijn onvermijdelijk”, legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,Vandaar dat we een meegeefsom bedongen hebben, met het rendement waarvan we jaarlijks toch enig onderhoud kunnen plegen. De Plaatselijke Commissie heeft dat op zich genomen, maar zal op enig moment toch professionele ondersteuning nodig hebben, al is het maar als de bomen rond het kerkhof een keer grondig gesnoeid moeten worden.”

Met gesloten beurzen
De meegeefsom bij het kerkhof is precies even groot als het bedrag dat de Stichting betaald heeft voor het gebouw De Voorhof. De transactie heeft dus met gesloten beurzen plaatsgevonden. ,,Voor de Plaatselijke Commissie is het heel prettig dat De Voorhof beschikbaar blijft. In dat gebouwtje bevinden zich een professionele keuken en toiletten. Zo lang die op minder dan vijftig meter loopafstand van de kerk beschikbaar zijn, hoeven we die voorzieningen niet in de kerk zelf aan te brengen.”

Mocht op termijn blijken dat de exploitatie van De Voorhof toch te duur uitvalt, dan kan het gebouw alsnog verkocht worden. ,,In dat geval zal het plan uit de kast gehaald worden dat de Protestantse Gemeente enkele jaren geleden al liet ontwikkelen voor het inbouwen van keuken en toilet in de kerk, onder het orgel of in de toren. Hopelijk is dat niet nodig, en verdienen de instandhoudings- en gebruikskosten zich terug vanuit het gebruik", aldus Bakker.

Inmiddels zijn er besprekingen gaande met een mogelijke huurder van een van de ruimten op de bovenverdieping. ,,Daar bevinden zich twee kamers, die als kantoor- of werkruimte verhuurd kunnen worden. Wij zijn geen commerciele instelling, maar hopen op die manier natuurlijk wel iets van de kosten terug te kunnen verdienen. In de meest ideale situatie kan ook de consolidatie van het kerkhof daaruit betaald worden."

Achterop het kerkhof staat een vervallen lijkhuisje. De vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie hebben aangeboden om dat zelf op te knappen. Zij krijgen daarvoor het budget beschikbaar, dat de Protestantse Gemeente had gereserveerd voor de sloop. ,,Als De Voorhof ooit verkocht moet worden, is het toch handig om bij de kerk toch enige opslagruimte te hebben."

Dorpskerk Huizum ook trouwlocatie

De gemeente Leeuwarden heeft de Dorpskerk van Huizum aangewezen als officiële trouwlocatie. Op maandag 30 juni is de overeenkomst die dit mogelijk maakt, ondertekend door wethouder Harry van der Molen (Burgerzaken) en bestuurslid mr. Ernest de Lange van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.


De Stichting Alde Fryske Tsjerken is om diverse redenen bijzonder verheugd met dit resultaat. ,,Het besluit draagt bij aan de instandhouding van het oudste nog bestaande monument in de stad Leeuwarden”, aldus directeur Gerhard Bakker. ,,De status van burgerlijke trouwlocatie ligt in het verlengde van de bijna negenhonderdjarige kerkhistorie waarin er in deze kerk talloze malen gerouwd, maar ook voor het kerkelijk huwelijk getrouwd is.”
Het besluit van de gemeente voorziet in een maatschappelijke behoefte, aldus Bakker. ,,Van oudsher bestaat er een sterke binding van mensen ‘beneden de spoorlijn’ van Leeuwarden met deze kerk. Nu dit gebouw niet meer verbonden is met een kerkelijke groepering, is het een publiek gebouw geworden waarin naast huwelijksplechtigheden ook concerten, lezingen en uitvaartplechtigheden worden georganiseerd. Vanaf 30 juni kun je er dus ook je burgerlijke huwelijk sluiten.”

Intieme uitstraling
De Dorpskerk van Huizum wordt sinds de overdracht op 30 november 2013 beheerd door de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie Huizum. Voorzitter Peter de Haan is blij met de aanwezig als trouwlocatie. ,,Deze kerk is met 200 zitplaatsen en toch een intieme uitstraling bij uitstek geschikt voor huwelijksplechtigheden, zeker nu het nevengebouw De Voorhof met toilet- en keukenvoorzieningen op korte termijn ook over zal gaan naar de Stichting.”
Leeuwarden heeft er nu niet alleen een nieuw cultureel podium bij, maar ook een idyllische locatie voor trouwlustige echtparen, aldus De Haan. ,,Het nabijgelegen Abbingapark en het Potmargebied lenen zich goed voor mooie fotoshoots. Het fotogenieke bruggetje over de Potmarge zou een plek kunnen worden waaraan bruidsparen hun ‘liefdesslot’ ophangen zoals je dat ook elders in Europa wel ziet. Met een simpele stang is zoiets op te lossen.”
Wethouder Van der Molen meldde dat de gemeente hier graag haar medewerking aan wil verlenen. ,,We hebben het er vanmorgen nog over gehad, en afgesproken dat we dat gaan regelen."
Het eerste bruidspaar dat zich in de Dorpskerk laat trouwen, heeft zich al gemeld. Het gaat om Peter van den Brink en Petra Postma, die op 10 oktober elkaar het ja-woord zullen geven. Zij waren aanwezig bij de ondertekening van de overeenkomst tussen de gemeente en de Stichting Alde Fryske Tsjerken, en lieten symbolisch twee witte duiven op.

Hervormde kerk Baaium overgenomen

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft op vrijdag 20 juni 2014 de hervormde kerk van Baaium overgenomen van de Hervormde Gemeente Wjelsryp-Baaium. Het is de 44ste kerk die in het bezit van de Stichting is gekomen.




De akte van de overdracht werd tijdens een feestelijke bijeenkomst in de kerk van Baaium gepasseerd door notaris Van der Hem uit Jorwert. Daarna overhandigde voorzitter Jelle Hoitema van het college van kerkrentmeesters van Wjelsryp-Baaium de sleutel van de kerk aan voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, in ruil voor de symbolische euro.

Pianist Wiebe Kaspers en trompettiste Maaike Boonstra uit Wjelsryp verzorgden een sfeervol muzikaal intermezzo. Zij speelden samen het Concierto de Aranjuez van Joaquin Rodrigo. Wiebe Kaspers zong It Gouden Fjild met begeleiding van trompet. De bijeenkomst werd door een kleine vijftig mensen bezocht, onder wie wethouder Reijndorp namens het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Littenseradiel.

De kerk is nu in beheer gekomen bij een Plaatselijke Commissie. Via deze Plaatselijke Commissie kan het kerkje worden gehuurd voor rouw- en trouwdiensten, concerten en (familie)¬bijeenkomsten. Bovendien zullen er minimaal twaalf keer per jaar kerkdiensten worden gehouden van de Hervormde Gemeente Wjelsryp-Baaium, vertelde Auke Deinum.

,,Op die manier zorgt de hervormde gemeente voor een stevige bodem in wat genoemd wordt de 'kleine exploitatie' (gas, water, elektra)", complimenteerde directeur Gerhard Bakker de overdragende parij. Hij tekende samen met kerkrentmeester Jelle Hoitema een tienjarige huurovereenkomst.

Nummer 44
Voor de Stichting is dit de 44ste kerk die is overgenomen in het 44-jarige bestaan. De laatste keer dat de Stichting een kerkgebouw overnam, was in november 2013 (Leeuwarden-Huizum). De Stichting verwacht later dit jaar nog een kerk over te nemen.

Kerkbeschrijving
Lees hier de kerkbeschrijving die Peter Karstkarel in 1978 voor onze excursiecommissie maakte.

Het Baaiumer vont
Een uitgebreid artikel van Albert Reinstra van de Rijksdienst voor het Cultueel Erfgoed over het bijzondere doopvont van Baaium is te vinden in ons magazine 'Alde Fryske Tsjerken' , nummer 5, december 2011. Wilt u een exemplaar ontvangen? Mail dan naar info@aldefrysketsjerken.nl (zo lang de voorraad strekt).

Educatieproject KerKennis van start

Op woensdag 4 juni heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken in de Van Harenskerk in Sint Annaparochie de officiële aftrap gegeven van het educatieproject ‘KerKennis’. In het kader van dit project is lesmateriaal ontwikkeld voor de groepen 7 en 8 van de basisschool. Het materiaal is vanaf deze pagina te downloaden.

Aldert Cuperus vertelt groep 8 van De Slotschool over de Van Harenskerk in Sint Annaparochie. Naast hem staat onze educatief medewerkster Hanneke Hofman en daarnaast koster Jan Brouwer. Foto: Gerhard Bakker

Doel van het project 'KerKennis' is om kinderen al op jonge leeftijd kennis te laten maken met een kerk uit de eigen omgeving. ,,We willen als Stichting een brug slaan naar nieuwe generaties", legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,Met het oog op het maatschappelijk draagvlak voor de monumentenzorg vinden wij het belangrijk dat de jeugd al vroeg in aanraking komt met de culturele rijkdom van de Friese kerken. We hopen dat zij de kerken om hun historische waarde leren waarderen, en dat ze begrijpen waarom de kerken behouden moeten worden."

Groep 8 van CBS De Slotschool mocht als eerste aan de slag met het splinternieuwe lesmateriaal. Samen met docent Siegfried Derks en educatief medewerker Hanneke Hofman van de Stichting Alde Fryske Tsjerken bezochten de leerlingen de Van Harenskerk.

Op school kregen ze eerst een korte inleiding. Daarna konden ze met behulp van opdrachtenboekjes de kerk verkennen. Gids Aldert Cuperus en koster Jan Brouwer vertelden het een en ander over de kerk. Hoe belangrijk het project is, bleek wel uit de vragen die de kinderen stelden:

- waar dient dat ding eigenlijk voor (wijzend op de preekstoel)?
- hoe lang hebben ze er over gedaan om al die poppetjes (op de rijkversierde preekstoel) te maken?
- waarom staat er een toren bij een kerk?
- liggen er echt mensen in de kerk begraven zoals meester zei?

Het lespakket bestaat uit een viertal modules, met een creatieve opdracht aan het eind, die op school gemaakt kan worden. In het onderdeel 'Kerk en functie' wordt de kinderen gevraag om nieuwe functies te bedenken voor vrijkomende kerkgebouwen. Dat leverde in Sint annaparochie allerlei spontane ideeën op, zoals een achtbaan in de kerk, of: maak er maar een gymzaal van. ,,Dat is natuurlijk niet wat de Stichting Alde Fryske Tsjerken wil met haar gebouwen; ons doel is immers de instandhouding van de monumenten met hun waardevolle interieurs. Toch is het belangrijk dat jongeren hierover nadenken", vindt directeur Gerhard Bakker. ,,De vanzelfsprekendheid waarmee wij onze kerken koesteren, is niet automatisch aanwezig bij de jeugd. Het vraagt inspanning om hen van de monumentale waarde van kerken te doordringen. En dat doen we met plezier."

Educatiecommissie
Het lesmateriaal is door Hanneke Hofman in samenwerking met de vrijwilligers van de educatiecommissie van de Stichting Alde Fryske Tsjerken ontwikkeld. In de afgelopen maanden is het materiaal twee keer getest op leerlingen van ’t Fonnemint (groep 8) en De Slotschool (groep 7). Ook de Plaatselijke Commissie van Sint-Annaparochie, die de kerk beheert voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken, heeft haar inbreng geleverd aan het project.

Downloads
De Stichting Alde Fryske Tsjerken stelt de lesboekjes en de handleiding voor docenten gratis beschikbaar voor alle scholen in Fryslân. Leerkrachten kunnen het materiaal hier downloaden en zelf uitprinten. De Stichting hoopt natuurlijk dat zo veel mogelijk scholen met dit materiaal gaan werken, en in hun eigen omgeving een kerk gaan bezoeken.

De Plaatselijke Commissies die de 43 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken beheren, zijn graag bereid om schoolklassen te ontvangen. Scholen kunnen daartoe contact opnemen met educatief medewerker Hanneke Hofman via educatie@aldefrysketsjerken.nl. Zij zal dan het contact verzorgen met de vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie.

We zijn benieuwd naar de ervaringen met het lesmateriaal. Reacties kunnen naar hetzelfde mailadres gestuurd worden.

Dankbaar voor steun OKS

De Stichting Alde Fryske Tsjerken is de Ottema-Kingma Stichting erkentelijk voor alle hulp bij de fondswerving voor de instandhouding van haar kerkgebouwen. Bij zijn afscheid als voorzitter van de OKS memoreerde Douwe de Vries daar op 2 juni 2014 nog even aan toen hij enkele voorbeelden noemde van samenwerking die hij met zijn bestuur wist te bewerkstelligen:



,,Een geslaagd voorbeeld is de fondswerving voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken. De OKS nam toen het initiatief en doordat zij zelf de nek uitstak met een forse donatie, stimuleerde zie ook andere fondsen mee te doen."

De Stichting Alde Fryske Tsjerken maakte in juli 2011 bekend dat zij een aantal cultuurfondsen bereid had gevonden om een financiële bijdrage te leveren aan de instandhouding van 23 van haar kerkgebouwen. In totaal werd toen een bedrag van € 625.000 toegezegd door: de Ottema-Kingma Stichting, de Stichting Woudsend Anno 1816, het Old Burger Weeshuis te Leeuwarden, het Sint Anthony Gasthuis te Leeuwarden, het Juckema-Siderius Fonds, de Van Heloma Stichting, de Kingma Stichting en drie Friese stichtingen die anoniem willen blijven. Voor al deze Friese cultuurfondsen was het niet alleen belangrijk dat de OKS het voortouw nam, maar ook dat de landelijke Stichting Dioraphte een toezegging deed.

Met de steun van de cultuurfondsen is de Stichting Alde Fryske Tsjerken in staat om het meerjarenplan uitvoeren, dat in het kader van de subsidieregeling BRIM (Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten) is ingediend voor een groep van 23 kerkgebouwen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft de subsidiabele kosten voor deze werkzaamheden vastgesteld op € 1,8 miljoen. Het Rijk subsidieert hiervan € 1,2 miljoen (65%), op voorwaarde dat de Stichting Alde Fryske Tsjerken als eigenaar de overige 35% (€ 637.520) kan opbrengen. Dat is de Stichting in 2011 gelukt, dankzij de steun van de cultuurfondsen en een kleine bijdrage (€ 12.520) uit eigen middelen. De werkzaamheden moeten volgens de beschikking van de Rijksdienst worden uitgevoerd in de periode 2011-2016.

Voorzitter Jan Kersbergen noemde het bij de bekendmaking in juli 2011 heel bijzonder dat de Friese cultuurfondsen samen hun schouders onder de Stichting Alde Fryske Tsjerken willen steken. ,,Het is bijna onwerkelijk dat de fondswerving tot dit ongelooflijke resultaat heeft geleid. Daar kunnen we alleen maar diep dankbaar voor zijn. Het haalt een zware last van onze schouders.” Hij bedankte met name voorzitter Douwe de Vries van de Ottema-Kingma Stichting en ons eigen bestuurslid mr. Ernest de Lange die achter de schermen veel werk hadden verzet.

Kersbergen benadrukte bij die gelegenheid overigens dat de steun van de donateurs onontbeerlijk blijft voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken. ,,De provinciale subsidie die we jaarlijks krijgen, is niet toereikend om de kosten van het bureau te dekken. Tegelijkertijd hebben we ambities om de organisatie voorzichtig verder uit te bouwen. Dat is nodig, met het oog op de kerkgebouwen die ons worden aangeboden en die we de komende jaren wellicht overnemen. De kerkgebouwen worden weliswaar beheerd door vrijwilligers, maar het bestuur is zich er terdege van bewust dat die meer ondersteuning verdienen. Het is dus niet zo dat er nu een schip met geld binnenvaart, en dat we rustig achterover kunnen gaan leunen. Het blijft belangrijk dat donateurs ons steunen, met giften, schenkingen en legaten.”

Toelichting OKS
De Ottema-Kingma Stichting gaf in juli 2011 onderstaande toelichting op de beslissing om de Stichting Alde Fryske Tsjerken te steunen.

Tot nu toe heeft de Ottema-Kingma Stichting (OKS) de Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT) incidenteel gesteund bij de instandhouding van zaken van kunsthistorisch belang in kerkgebouwen (preekstoelen met houtsnijwerk, rouwkassen, unieke orgels, glas- en muurschilderingen, etc.). Structurele financiële ondersteuning bij restauraties en andere instandhoudingsactiviteiten voor de kerken past niet goed binnen het beleid van de OKS.

De OKS heeft nu echter besloten de SAFT wel financieel te steunen om zo (samen met andere fondsen) het benodigde geld bijeen te krijgen voor de instandhouding van de kerkgebouwen van SAFT. Een belangrijk argument hiervoor is dat de door het Rijk toegezegde subsidie vervalt als het eigen aandeel niet wordt opgebracht.

Er zijn echter ook inhoudelijke argumenten voor de beslissing:

• De kerkgebouwen tezamen zijn uit historisch, cultuurhistorisch, historisch-geografisch en landschappelijk oogpunt gezien het belangrijkste cultuurgoed van Friesland.
• De kerkinterieurs omvatten een grote hoeveelheid hoogwaardige voortbrengselen van Friese kunst en ambachtskunst in oorspronkelijke context (orgels, meubels, houtsnijwerk, schilderijen, glaskunst, koperwerk, etc.) 
• De kerkgebouwen zijn geschikt of worden door de SAFT geschikter gemaakt voor gebruik ten behoeve van velerlei culturele activiteiten.
• De kerkgebouwen hebben voor vele inwoners van Friesland een emotionele waarde en voor toeristen en andere bezoekers zijn ze uit oogpunt van cultuurhistorie van belang.
• Het grote aantal kleine kerken (770), dikwijls met karakteristieke zadeldaktoren, is bepalend voor het aanzien van Friesland en een 'icoon' van de provincie.De SAFT heeft een belangrijke taak bij het 'redden' van buiten gebruik geraakte monumentale kerkgebouwen en het gewicht van deze taak moet de krachten van de stichting niet te boven gaan. want dan komt het voortbestaan van veel Friese kerkgebouwen in gevaar.

De OKS is van mening dat ze op een cruciaal moment in de organisatie van de zorg voor monumentale kerkgebouwen in Friesland mee moet helpen om zeer waardevol cultureel erfgoed in stand te houden.

Douwe de Vries, voorzitter, juli 2011

Legaat voor Kloosterkapel Sijbrandahuis

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft een legaat van bijna vijftigduizend euro ontvangen voor de instandhouding van de Kloosterkapel in Sibrandahûs. Het bedrag is nagelaten door mevrouw Uilkje van der Heide (16 februari 1918 - 12 december 2012) uit Heerenveen. Op donderdag 22 mei 2014 hebben haar nabestaanden het legaat symbolisch overhandigd aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Voorzitter Jan Kersbergen (met symbolisch legaat in de handen) temidden van de nichten en neven van Uilkje van der Heide en hun partners. Links met bloemen Ytsje Hettinga-van der Heide. Foto: Attje Meekma

Het legaat was in eerste instantie terechtgekomen bij de Protestantse Gemeente Claercamp (Rinsumageest / Sibrandahûs). Die was tot 1993 de eigenaar van de Kloosterkapel. In dat jaar nam de Stichting Alde Fryske Tsjerken het rustiek gelegen kerkje in eigendom over, inclusief het kerkhof. Omdat het legaat geoormerkt was voor de Kloosterkapel, heeft de Protestantse Gemeente het bedrag inmiddels overgemaakt aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Nicht Ytsje Hettinga-Van der Heide was met vijf familieleden aanwezig bij de symbolische overdracht van het legaat. Zij vertelde dat haar tante Uilkje op een ‘pleatske’ schuin tegenover de kerk als tweede in het gezin van Klaas van der Heide en Pietsje Hoekstra geboren werd, in Rinsumageest naar school ging, maar in haar jeugd altijd in Sibrandahûs kerkte.

Ze wilde niet op de boerderij blijven, en werd verpleegster in de psychiatrie. In 1957 werd ze voor de zending van de Nederlandse Hervormde Kerk uitgezonden naar Nieuw-Guinea om daar zwakzinnigenzorg op te zetten. Politieke omstandigheden dwongen haar om na zes jaar terug te keren naar Nederland. Van 1963-1978 werkte ze bij sanatorium 'Licht en Kracht' in Assen. Ze maakte vele reizen naar onder andere Israël, Amerika, China, Rusland, Thailand, Egypte en Indonesië.

Na haar pensioen werd Workum haar woonplaats. Leren was haar hobby. Ze hield van schilderen, klassieke muziek luisteren, orgelspelen, fotograferen en het opnemen van vogelgeluiden in het veld. In 1986 verhuisde ze naar Sint Nicolaasga, in 1993 naar Heerenhage in Heerenveen. Ze verveelde zich geen moment, deed aan zelfstudie en ging naar lezingen. De auto deed ze pas van de hand toen ze bijna negentig was.

,,Ús tante hie in tige duorsume libbenstyl", vertelde nicht Ytsje. ,,Neat nedich foar harsels. Der moast eins in fyts mei in legere ynstap komme. Mar in oare fyts? Nee, dat begrutte har. In kleedsje oer de leuning fan de stoel koe like goed as in nijenien. Gjin oeare flierbedekking, nee, dan leaver in nij stik deryn."

,,Wy binne grutsk op har om't it in bysûndere frou is. Dat troch har libben, it libben yn en rûn it tsjerkje trochgiet. Dat de rinpaden sliten bliuwe om't der altyd wer fuotprinten dellein wurde. Dat de âlde kleastermoppen noch lang myzyk heine kinne en nei petearen harkje. Dat it tourkje noch lang as beak foar de krite betsjutting ha kin. Dat is de winsk fan ús tante Uilkje en der draacht se royaal oan by mei har neilittenskip. Wy winskje de Stichting alle goeds mei de Kleasterkapel. Wy sille foar us tante, Uilkje van der Heide, sa út en troch noch ris wer yn de griene bankjes krûpe om, mei troch har, te genietsjen fan dit monument".

Dankbaar
Voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken nam het legaat dankbaar in ontvangst. Hij vertelde dat het legaat zal worden gebruikt voor toekomstig onderhoud. ,,Met het rendement ervan kunnen wij een flink deel van ons eigen aandeel in de kosten betalen. Het Rijk stelt de helft van de kosten aan subsidie beschikbaar. De rest moeten we als eigenaar zelf opbrengen. Dit legaat betekent dat het onderhoud aan de Kloosterkapel nu grotendeels is veiliggesteld.”

Namens de kerkenraad van de Protestantse Gemeente Claercamp waren ds. Wybren de Jong en Jenne Houtstra aanwezig. Zij vertelden dat de Protestantse Gemeente voornemens is om nu toch weer met enige regelmaat kerkdiensten in de Kloosterkapel te houden, in aanvulling op de reguliere diensten in Rinsumageest.

Voorzitter Sjoerd Helbich van de Plaatselijke Commissie vertelde over de vele culturele activiteiten die de Kloosterkapel al twintig jaar organiseert. In 2010 kwam er een keuken en toilet in de kerk. Het afgelopen seizoen is het jubileum gevierd met een reeks van bijzondere optredens, onder meer van De Kast en Erwin Nyhoff.

Na de bijeenkomst in de Kloosterkapel bracht de familie nog een bezoek aan het archeologisch steunpunt Klooster Claercamp, even verderop. Dat had tante ook geweldig gevonden, wist Ytsje zeker. ,,Hjoed soe se genietsje fan it pipekrûd, de wyldemargriten en de soerstâlen yn de bermen en fan it fee yn de greide. 'Wat in moaie dei', soe se sizze."

Twaalfduizend euro voor Saskiaproject

De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft donderdag 15 mei 2014 een bijeenkomst in de Van Harenskerk in Sint-Annaparochie gehouden voor de donateurs die vorig jaar iets extra's gaven voor het Saskiaproject.

De oproep om een extra donatie over te maken voor de plannen rond Saskia en Rembrandt leverde vorig jaar juni ruim 12.500 euro op. Deze middelen zijn beschikbaar gesteld aan de Plaatselijke Commissie van Sint-Annaparochie. De afgelopen maanden zijn onder meer verrijdbare en demontabele expositiepanelen en een plasmascherm met laptop aangeschaft. ,,Daarmee kunnen we bijvoorbeeld de DVD laten zien van de het huwelijk van Saskia en Rembrandt dat we een paar jaar geleden hier in het dorp hebben nagespeeld", vertelde voorzitter Teake Brandsma van de Plaatselijke Commissie.

De Plaatselijke Commissie had een prachtig programma samengesteld onder het motto 'donateurs doen ertoe'. Brandsma uitte namens de Plaatselijke Commissie diepe dankbaarheid voor de extra giften. ,,Zonder uw steun hadden we deze investeringen in nog geen jaren kunnen doen", legde hij uit.

De bezoekers werden verwelkomd met trompetgeschal van 'De Torenblazers': Lisanne Terpstra uit Berlikum en haar muziekdocent Tjipke Pasma. Na een kort woord van welkom door directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken vertelde Teake Brandsma wat er tot nu toe met de extra giften is gedaan. ,,De expositiepanelen zijn multifunctioneel bruikbaar. Bij een rouwdienst kunnen we ze uit elkaar halen en elders opslaan. Nu hangen er foto's op van Saskia en Rembrandt, maar we kunnen nu ook vaker een expositie organiseren. Dit voorjaar hadden we een beeldententoonstelling die ruim tweehonderd bezoekers trok in vier weekeinden. Zoiets willen we vaker doen."

Het plasmascherm dat is aangeschaft, kan nu ook ingezet worden tijdens de kerkdiensten van de Protestantse Gemeente van Sint-Annaparochie. ,,Die huren de Van Harenskerk dit jaar 26 keer. Ze zijn in hun eigen gebouw, de Gideonskerk, ook gewend om van schermen te zingen. Bovendien hebben we geïnvesteerd in een nieuwe website en is er nog een plan om het oude torenuurwerk van zolder te halen."

Tijdens een vakantie in Riga zag Brandsma in de Dom een oud torenuurwerk pontificaal opgesteld in de kerkzaal. ,,Daar wordt het met trots ten toon gesteld, bij ons staat het op zolder. We hebben de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk ingeschakeld om naar beneden te halen. Zij zouden het liefst zien dat we het uurwerk weer werkend in de toren zouden maken, maar dat is een te kostbaar verhaal. Nu gaan we het opknappen en kunnen we het aan de bezoekers laten zien."

Na de uitleg van Brandsma verzorgden Aldert Cuperus en Klaske Kampen een muzikaal intermezzo, begeleid door Jack Peters op gitaar. Zij zongen een lied over De Slikwerkers, de mannen die het buitendijkse land van het Bildt hebben "opgebild'. Vervolgens was er een lezing van Aldert Cuperus over de bijzondere geschiedenis van de Van Harenskerk.

Volgens Cuperus is de bijzondere preekstoel niet gesneden door Gerrit Thomas Payaar, zoals Sytse ten Hoeve denkt. In het aan de Van Harenskerk gewijde juninummer van het magazine Alde Fryske Tsjerken van vorig jaar noemt Ten Hoeve het "aannemelijk" dat de preekstoel van Sint-Annaparochie door deze steenhouwer en houtsnijder gemaakt is, op grond van stijlvergelijkingen met snijwerk van Payaar dat wel bewaard is, zoals de preekstoel van Weidum en de vroedschapsbank in de Sneker Martinikerk.

Cuperus wijst erop dat de trap van de preekstoel aan de rechter kant zit. ,,Dat komt in Nederland nooit voor, maar wel in de Lutherse traditie. Ik denk dat de preekstoel uit Duitsland gehaald is. Het houtsnijwerk is zo rijk, dat het bijna on-Nederlands te noemen is."

Cuperus treedt vaak op als rondleider als de kerk geopend is. ,,Maar ook als er groepen langskomen. Dit jaar komen er zeker acht bussen met Vlamingen op bezoek. Naast onze Rembrandtkerk bezoeken ze dan ook van het Planetarium in Franeker en soms ook Hegebeintum."

Na een korte pauze speelde trompettiste Lisanne Terpstra het stuk 'Intrada' van Otto Ketting vanaf het orgelbalkon. Vervolgens gaf Froukje de Jong-Krap een lezing met behulp van een powerpointpresentatie op het nieuwe beeldscherm over "Saskia uit de schaduw van Rembrandt". ,,Mooi dat dit materiaal er nu is", complimenteerde zij de Plaatselijke Commissie. ,,Dat maakt het verzorgen van lezingen veel gemakkelijker. Je wilt er toch vaak wat plaatjes bij laten zien."

In een half uurtje schetste ze de levensgeschiedenis van Saskia, die geboren werd in Leeuwarden, in Sint-Annaparochie trouwde met Rembrandt van Rijn, en begraven ligt in de Oude Kerk van Amsterdam. ,,Daar wordt ieder jaar een herdenking georganiseerd, die steeds meer bezoekers trekt. Zoiets kunnen we hier in de Van Harenskerk ook doen. Saskia en Rembrandt vormen een prachtig aanknopingspunt om het verhaal van de Van Harenskerk uit de doeken te doen."

De bijeenkomst werd afgesloten met het Saskialied, gezongen door Pietrix Dijkstra, en een dankwoord van Teake Brandsma.

Nieuwe actie
Het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft inmiddels besloten om in juni van dit jaar opnieuw een extra bijdrage van de donateurs te vragen, dit keer voor de Mariakerk van Foudgum.. Die moet dringend gerestaureerd worden, en aangepast worden voor het gebruik als dorpshuis. ,,In Foudgum is geen dorpshuis", legt directeur Gerhard Bakker uit. ,,Nu de Stichting de kerk onder handen gaat nemen, willen ze het interieur aanpassen zodat ze er wat gemakkelijker met groepen bijeen kunnen zijn. Bovendien willen ze de expositie over ds. Francois Haverschmidt (Piet Paaltjens) wat meer professionaliseren."

De Stichting is druk bezig om fondsen te werven voor de restauratie. ,,Die moet voor 1 december beginnen om een toegezegde provinciale subsidie niet te verliezen. Jammer genoeg is de aanvraag in het kader van de BRIM tot nu toe steeds afgewezen omdat er te weinig Rijksbudget beschikbaar was. Hopelijk lukt het dit jaar wel", aldus Bakker. Na de zomer hoopt de Stichting meer duidelijkheid te krijgen over de BRIM-aanvraag.