Wilt u op zondagmiddag iets zinnigs doen? Op de plek waar vroeger een kathedraal stond, in Bouwurk, is de zindagmiddag geopend. Neem een duik in verfrissende, inspirerende, grappige en bijzondere verhalen van bekende en onbekende vertellers tijdens Zindagmiddag in Bouwurk, het grootste mienskipshûs van Fryslân.
Hier hoort u ook een paar mooie verhalen uit de Fryske tsjerken. Zindagmiddag biedt dé plek voor nieuwe inspiratie, verbinding tussen mensen en een vermakelijke middag waar men zomaar de tijd vergeet.
Arcadia organiseert de hele zomer deze zindagmiddagen. Op 22 juni, 6 en 13 juli kun je luisteren naar onder andere verhalen over die bijzondere bakens in het Friese landschap; de Fryske Tsjerken.
Zindagmiddag start met verhalen
Hier hoort en ziet u de meest bijzondere verhalen uit heel Fryslân. Smeuïge anekdotes, wonderbaarlijke mirakels, hoopgevende avonturen... Van alles komt er voorbij. In korte rondes kunt u aanschuiven en eventjes in een andere wereld belanden. Kom tussen 14-15u luisteren naar o.a.
Na de verhalen blijft u natuurlijk voor de talkshow
TV, maar dan zonder reclame en veel leuker ook. Van 15.00 - 16.00 uur bent u van harte welkom om eens wat ánders mee te maken. Bekende Fryske vaders vertellen over het avontuur dat ouderschap heet, kunstenaars, theatermakers en filosofen laten zien hoe we de wereld óók kunnen bekijken en Japke D. Bouma (NRC) vertelt over mannen en vrouwen en dat die helemaal niet zoveel van elkaar verschillen.
Leezie Zondag
Nog een uurtje lekker offline relaxen? Blijf dan voor het laatste deel van de Zindagmiddag. Elke ‘Leezie Zondag’ biedt Arcadia diverse partners de ruimte in de 'Keuken' om een mooie bijeenkomst te organiseren waarbij lezen en ontmoeten centraal staat.
Fietsen naar Leeuwarden?
Bezoekt u onze verhalen, de talkshow, of de Leezie Zondag? Op de terugweg, of misschien wel de heenweg, kunt u met de fiets een slinger maken langs kerktorens. Graag tot ziens!
Tijdens de zaterdagen van Tsjerkepaad 2025 is er volop moois te zien in heel veel open kerken. Sommige kerken zijn vaker dan alleen op de Tsjerkepaad-zaterdag geopend. Daarom hier een overzicht van álle zomerexposities.
Laat u verrassen door fijne sieraden, zwart-wit foto’s van architectuur, geschilderde landschappen of bijvoorbeeld een expositie over Rouw in de 500 jarige kerk van Katlijk.
Tsjerkepaad is dit jaar op de zaterdagen van 5 juli t/m 13 september. Er is in deze periode niet alleen in onze kerken, maar in totaal in zo'n 250 kerken in de hele provincie, van alles te zien en doen.
Een compleet overzicht van alle verrassende exposities in onze kerken vindt u hieronder.
Naast deze exposities zijn er ook optredens, lezingen en andere activiteiten in onze kerken. Bekijk eens de agenda of de informatiepagina over de kerken. Wilt u meer weten over onze stichting? Abonneer u dan op onze nieuwsbrief en ben als eerste op de hoogte van ons aanbod. Of wilt u ons werk steunen met een financiële bijdrage? Daar zijn we erg blij mee. De stichting bestaat sinds 1970 en kan niet zonder haar donateurs.
We wensen u een verrassende zomer toe met mooie bezoeken aan Alde Fryske Tsjerken in de zomer van 2025. Tot ziens!
Eabe Veerman en Hanneke Lens zijn twee van de vele vrijwilligers in onze stichting, en ze legden een wel heel bijzonder bezoek af. Zij zijn beiden bestuurslid van de Stichting, Eabe Veerman is afzwaaiend bestuurslid en wordt binnenkort vervangen, waarover later meer. Zijn specialisme is notariele zaken. Hanneke Lens is de penningmeester van onze stichting.
Het heel bijzondere bezoek was aan een van pachtboerderijen van de Stichting, en dat zal menigeen wellicht verbazen. Daarom een kleine uitleg vooraf. Sinds 1970 zijn er kerken bij de stichting gekomen, die behouden blijven en opengesteld voor het publiek, met hulp van vele vrijwilligers. Bij elk kerkgebouw wordt een meegeefsom gevraagd, om kosten voor onderhoud en restauratie te kunnen opbrengen. Dat is de grootste uitgavepost namelijk. Bij het kerkgebouw hoort soms ook land, dat de stichting verpacht.
Bij dit bezoek togen Hanneke Lens en Eabe Veerman naar een pachtboerderij in Jislum. Ze bespraken daar het duurzaamheidsvraagstuk. De familie Tacoma liet zien hoe ze werken, en Hanneke maakte deze leuke foto's. Zij was die middag ook even op het kantoor en liet de foto's vol trots zien met de woorden: “Dit is ook vrijwilligerswerk voor de stichting. “ Dank voor de hartelijke ontvangst in Jilsum.
Tip! Luister naar deze podcasts waarin Dina en Jetty vertellen over hun werk in een refugio.
Wilt u ook als vrijwilliger helpen? Met organisatie, archivering, digitale hulp, hand- en spandiensten bij kerken of een van de andere leuke klussen die we samen doen? We hebben informatie over vrijwilligerswerk voor u bij elkaar gezet.
Wij zoeken een administratief medewerker! (parttime)
Stichting Alde Fryske Tsjerken is een belangrijke erfgoedorganisatie in Fryslân, zoals Friesland officieel heet. Met 56 monumentale kerken in eigendom en ook 7 begraafplaatsen. Meer dan 350 vrijwilligers organiseren allerlei activiteiten in die kerken: exposities, lezingen, concerten, van alles. We hebben negen mensen in vaste dienst. Een dynamische organisatie, waar altijd veel gebeurt.
Bij ons ontstaat binnenkort een vacature voor een administratief medewerker. Het gaat om een baan van twintig uur per week.
Wanneer begin je?
- Liefst al in juli
- Augustus kan ook
- Uiterlijk per 1 september
Wat vragen we van je?
- Je hebt boekhoudkundige vaardigheden op mbo-niveau
- Je kunt werken met Word, Excel en Outlook
- Je kent het boekhoudprogramma van KING of wilt dit leren kennen
- Je bent nauwkeurig, stressbestendig en kunt werken met deadlines
- Je kunt zelfstandig werken en bent tegelijk een teamspeler
- Je onderhoudt contacten met de penningmeesters onder onze vrijwilligers
- Je hebt relevante werkervaring
- Ervaring met projectadministratie is een pré
Welke taken krijg je?
- Je beheert de crediteuren- en debiteurenadministratie
- Je onderhoudt contacten met crediteuren en debiteuren
- Je stelt facturen en afrekeningen op
- Je helpt bij het verder uitbouwen van de administratieve organisatie
- Je onderhoudt contacten met onze verzekeraars en personeelsadministratie
- Je werkt nauw samen met onze controller
- Je maakt de BTW-aangiftes
Wat bieden we je?
- Een marktconform salaris
- Goede secundaire arbeidsvoorwaarden
- Een boeiende werkomgeving
Belangstelling voor deze vacature? Je kunt reageren tot en met zaterdag 31 mei 2025. Sollicitatiegesprekken zijn in de week daarna. Voor vragen kun je terecht bij Atze Jan de Vries (directeur, 06 47205017). Je sollicitatie met CV kun je mailen naar: atze.jan.devries@frysketsjerken.nl
Jo lêze wa't wy binne en wêr't wy foar steane yn 'Nieuw elan voor ons erfgoed'. Wat dogge wy om de tsjerken foar de mienskip te behâlden? Dit beliedsplan is foar de perioade oant 2028 rjochtingjaand foar wat wy dogge. Mei stipe fan ús donateurs goed en fakkundich op ús monumintale tsjerken passe en dy tsjerkegebouwen beskikber stelle foar in sa breed mooglik publyk gebrûk, dat is ús missy. 'Dy tsjerken binne fan ús allegearre'. Dit nije elan, foar al ús tsjerken, wolle wy bliuwend útstrielje.
'Nieuw elan voor ons erfgoed' is oerset yn it Frysk troch Hieke Joustra, buromeiwurker.
Nederlandse vertaling: Wilt u ons beleidsplan liever in het Fries lezen, dat kan nu.
U leest wie we zijn en waar we voor staan in 'Nieuw elan voor ons erfgoed'. Wat doen we om de kerken voor de gemeenschap te behouden? Dit beleidsplan is voor de periode tot 2028 richtinggevend voor wat we doen. Met steun van onze donateurs goed en vakkundig op onze monumentale kerken passen en die kerkgebouwen beschikbaar stellen voor een zo breed mogelijk publiek gebruik, dat is onze missie. ‘Die kerken zijn van ons allemaal'. Dit nieuwe elan, voor al onze kerken, willen we blijvend uitstralen.
'Nieuw elan voor ons erfgoed' is vertaald in het Frysk door Hieke Joustra, bureaumedewerker.
Veur Altied speelt in 2025 tien bijzondere theatervoorstellingen in Groninger kerken en kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Elke voorstelling is anders. Ze zijn gebaseerd op de levensverhalen van in of bij de kerk begraven dorpsgenoten en worden gemaakt door en met inwoners van het dorp. De première is op dinsdag 6 mei in de Mariakerk te Boer.
Theater zoals je het nergens anders ziet; gemaakt door en met het dorp
In mei 2025 start een nieuwe editie van het locatietheater-project Veur Aaltied, een reeks van tien bijzondere theatervoorstellingen in historische Fryske en Groninger kerken. Met dit derde seizoen presenteert Veur Aaltied opnieuw een unieke mix van lokaal erfgoed, muziek en theater, waarbij per dorp elke voorstelling een unieke en op maat gemaakte beleving is.
In tien dorpen, waarvan vier in Fryslân en zes in Groningen, verbeelden plaatselijke amateurkunstenaars – acteurs, musici, dichters - de levensverhalen van in of bij de kerk begraven dorpsgenoten. Dat doen ze samen met een professioneel artistiek team. De dorpen krijgen elk een schrijver, regisseur en productieleider toegewezen. De scriptschrijver maakt een theatertekst van de levensverhalen, de regisseur zorgt voor een verrassende theatrale verbeelding en zo werken amateurs en professionals in tien dorpen samen aan tien unieke theaterproducties.
De speelperiode van de Veur Aaltied-voorstellingen is van mei tot en met november 2025. De eerste voorstellingen zijn in Boer-Ried (6, 7 en 8 mei), Leermens (6 en 7 juni), Nieuwolda (27 en 28 juni) en Koarnjum (4, 5 en 6 juli). Na de zomer volgen Zeerijp, Britswert, Kolham, Midwolde, Pieterburen en Hollum.
In de Mariakerk in Boer speelt Mensch, een Friestalige voorstelling over de mens in al haar vormen, geschreven door Peter Sijbenga en geregisseerd door Oetsen van der Veen. De laatste voorstelling voor de zomer vindt plaats in de Nicolaaskerk in Koarnjum. Daar speelt De Siel fan Gorlaeus, een muzikale komedie over de jonge pionier David van Goorle. Dit stuk is geschreven door Eelco Venema en geregisseerd door Luuk Eisema.
Meer informatie over de kaartverkoop is te vinden op www.veuraaltied.nl.
Over Veur Aaltied
Veur Aaltied is een productie van Stichting Pandeon, in samenwerking met o.a. Stichting Oude Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Boven de ingang van de Sint Joriskerk van Britswert straalt de gevelsteen weer mooi in de voorjaarszon. Als onderdeel van het totale schilderwerk aan de kerk, is ook deze gevelsteen door vakmensen onder handen genomen.
Op de gevelsteen is te lezen over de ingrijpende verbouwing van 1752. Dominee Antonius Joha leidde de inwijding van de kerk die verbouwd is onder toezicht van grietman Ernst Frans van Aylva van Baarderadeel en de kerkvoogden Tjaard van Aylva en Cornelis Pieter Bosma.
"Hoe lieflijck zijn uw wooningen o Heere der Heyrscharen" lieten ze daar als opschrift nog onder zetten (psalm 84).
De schat naast de kerktoren
Wie de kerk wil bezoeken is van harte welkom, en vertel dan ook het mooie verhaal van bijna 30 geleden door. In 1996 begroef kunstenaar Beb Mulder daar een schat naast de kerktoren. Het zijn 115 getekende portretten van de mensen van Bristwert en Wiuwert met brieven die zij schreven aan toekomstige generaties. In 2096 mag dit opgegraven worden en zullen de dorpsbewoners van dan zien en lezen wie hen voorgingen.
Het Ziltepad breidt uit naar Noord-Holland: Bezinning langs de Waddenkust
Het Ziltepad, de pelgrimsroute langs de ruige noordelijke kustlijn, breidt zich uit naar Noord-Holland. Met zes nieuwe etappes en zes rondwandelingen wordt de route verder uitgebreid en verbindt deze nu Oosterland (NH), Stroe (NH), Zurich (Fr), Peins (Fr), Sint Jacobiparochi (Fr) en Losdorp (Gr) met het bestaande traject. Hierdoor omvat Het Ziltepad nu in totaal 15 etappes en 15 rondwandelingen en strekt het zich uit van Noord-Holland via Friesland tot aan Groningen.
Slow travel en duurzaam toerisme in Nederland
De uitbreiding sluit aan bij de toenemende populariteit van slow travel, een vorm van reizen waarbij verdieping, rust en verbinding met de omgeving centraal staan. Het Ziltepad biedt reizigers een bewuste manier om te genieten van natuur en cultureel erfgoed zonder haast. Het kustgebied grenzend aan de UNESCO Werelderfgoed Waddenzee vormt een uniek decor waar natuurbeleving en verstilling samenkomen met de rijke cultuurhistorie van de regio.
“De atmosfeer van eeuwenoude kerken, de ruimte van noordelijke landschappen, buiten zijn in weer en wind. Het Ziltepad spreekt tot de verbeelding, dat ervaren we heel duidelijk”, zegt Atze Jan de Vries, directeur Alde Fryske Tsjerken.
“We zijn enorm blij met de uitbreiding van Het Ziltepad naar Noord-Holland,” zegt Patty Wageman, directeur Groninger Kerken, tijdens de officiële lancering in de historische Michaelkerk in Oosterland. “Deze route is niet alleen een prachtig voorbeeld van samenwerking tussen provincies, maar draagt ook bij aan duurzame verbindingen tussen dorpen, landschap en cultureel erfgoed.”
Overnachten en stempels halen in de kerk
Met de uitbreiding komen er drie nieuwe kerken bij waar pelgrims kunnen overnachten, waarmee het totaal op zes komt.
Verder kunnen pelgrims hun tocht verrijken met speciale en unieke stempels ontworpen voor Het Ziltepad door kunstenaar Gerrit Terpstra geïnspireerd op de historische kerken langs de route. Ook worden er podcasts gelanceerd die de verhalen achter deze kerken en hun rijke geschiedenis tot leven brengen.
Zonder vrijwilligers kan Het Ziltepad niet bestaan. Download de openingsfilm waarin deze onmisbare krachten in het zonnetje worden gezet.
Groei van 15 naar 22 etappes in 2027
Het Ziltepad groeit door naar 22 etappes in de komende jaren. Uiteindelijk loopt het pad dan van Den Helder tot aan Termunten.
Het Ziltepad is een gezamenlijk initiatief van de Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken, in samenwerking met Visit Wadden. Het project is mede mogelijk gemaakt door het Waddenfonds, Mondriaan Fonds, Stichting Vrienden op de Fiets, Provincies Noord-Holland, Fryslân en Groningen, Gemeente Hollands Kroon, FB Oranjewoud en het Cultuurfonds.
Het Ziltepad won in oktober 2024 de Nationale Loopaward.
De Tsjerketour van 2025 start op zaterdagmiddag 29 maart in de kerk van Bears met het eerste van negen optredens van Esther de Jong. Zij schreef speciaal voor de Tsjerketour deze liedjes. Esther maakte de liedjes nadat ze de betrokken kerken bezocht en daar in gesprek kwam met de kerkvrijwilligers en dorpsbewoners. Het zijn 7 Nederlandstalige, sobere liedjes geworden, waarin ze een brug slaat tussen herkenbare verhalen voor de bewoners en haar eigen gevoelens, ideeën en fantasie.
Enkele wijzigingen die sinds de papieren UITagenda veranderd zijn, zijn in de speellijst hieronder correct opgenomen.
Speellijst Tsjerketour Esther de Jong 2025
Zaterdag 29 maart 14:30 uur Mariakerk Bears
Vrijdag 4 april 20:00 uur Podium Explore (EP-presentatie)
Zondag 6 april 15:30 uur St Joriskerk Dedgum
Vrijdag 11 april 20:00 uur Redbadtsjerke Jorwert
Zondag 13 april 15:30 Dorpskerk Ferwoude
Zondag 11 mei 15:30 Petruskerk Wânswert
Vrijdag 16 mei 20:00 uur Piterkerk Lippenhuizen
Zondag 18 mei 15:30 uur Thomastsjerke Katlijk
Vrijdag 23 mei 20:00 uur DoRe Kerk Dokkum
Meer weten over de Tsjerketour en Esther de Jong?
Kijk in de UITagenda voor meer informatie zoals het adres van de optredens.
In de Leeuwarder Courant en via Radio 5 vertelde Esther over haar maakproces, de kerken en de plaatsen.
Ook via Instagram neemt Esther haar publiek mee in deze editie van de Tsjerketour.
De Tsjerketour is een samenwerking tussen Popfabryk en de Alde Fryske Tsjerken. Popfabryk ziet de oude kerken in Fryslân als een bijzonder podium om haar kleinschalige producties te presenteren voor een nieuw publiek. Samen met de Fryske Tsjerken is de intentie uitgesproken om jaarlijks een Tsjerketour te organiseren.
EXPOSITIE VERLENGD wegens succes
Vanaf zaterdag 15 maart t/m 30 juni 2025 eind van de zomer 2025 is op de 1e etage van het Kennis- en Informatiecentrum Hegebeintum een wisselexpositie ‘Zondagsschoolplaten’ te zien. Deze is ingericht door de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
In de collectie van de Stichting Alde Fryske Tsjerken bevinden zich ongeveer tachtig schoolplaten, gemaakt in de jaren 1893-1910. Tot wanneer zij gebruikt werden is niet helemaal bekend.
De schoolplaten zijn afkomstig uit kerken in Fryslân die sinds 1970 eigendom zijn geworden van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dit soort illustraties gaf aan kinderen een beeld bij het godsdienstonderwijs in de protestantse zondagsscholen.
De platen zijn op ongeveer A2 formaat. Ze zijn uitgegeven door een uitgever in Providence, USA in de serie ‘he Sunday School Superintendent and Bible Lesson Pictures’. Bij drukkerij G.F. Callenbach in Nijkerk werden de platen voorzien van de Nederlandse onderschriften op voor- of achterkant van de plaat. Uitgeverij Callenbach gaf ook veel kinderboeken uit, die vaak door zondagsscholen werden aangekocht om als kerstgeschenk aan kinderen te geven.
De expositie geeft informatie over de geschiedenis van de zondagsscholen en toont een selectie van 25 zondagsschoolplaten in volgorde van Bijbelse verhalen. Ook zijn er een paar voorbeelden te zien van zondagsschoolboekjes uitgegeven door G.F. Callenbach te Nijkerk uit de jaren 1900-1925 en 1945-1955.
De stichting Alde Fryske Tsjerken kent geen religieus oogmerk, maar geeft met deze expositie van zondagsschoolplaten aandacht aan platen van Bijbelse verhalen in haar collectie die zo'n honderd jaar geleden invloedrijk waren bij de opvoeding en vorming van kinderen.
De stichting Alde Fryske Tsjerken wil haar kerken, die stuk voor stuk bijzonder zijn, goed onderhouden en waar nodig aanpassen voor nieuw gebruik. Maar dat niet alleen. We tonen ook graag de vele bijzondere en interessante voorwerpen die zich in onze kerken én in onze collectie bevinden. Want we willen ons erfgoed vooral ook van de samenleving laten zijn.
De deuren open, allerlei soorten activiteiten, veelzijdig gebruik - aandacht voor al het moois dat onze Friese kerken te bieden hebben -, dat is wat we graag zien en waar we verhalen over vertellen.
In deze expositie zijn naast de grote platen ook enige 'zondagsschool'boekjes te zien.
Bezoekersinformatie over de kerk in Hegebeintum, de hoogste terp van Nederland.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken staat donderdag 20 maart op de Kerkenbeurs in Drachten.
De Kerkenbeurs Noord is voor iedereen die betrokken is bij het beheer en bestuur binnen een kerk. Er is een beursvloer vol deskundige bedrijven. 's Ochtends van 10.00 uur tot 12.30 uur is er een congres 'Kansen voor het kerkgebouw'. Meer informatie over toegangsprijzen en programma kunt u vinden via de website van de kerkenbeurs zelf. Graag tot ziens.
*Wij zoeken een bestuurslid met ❤️ voor monumentale Friese kerken*
(en verstand van notariële zaken)
Beloning:
· veel voldoening
· fijne sociale contacten
· van betekenis zijn voor de Mienskip
Werklast:
· ongeveer 12 bestuursvergaderingen per jaar (17.00-20.00 uur)
· plus uw advies over contracten
Stichting Alde Fryske Tsjerken zoekt een opvolger voor bestuurslid Eabe Veerman. Het rooster van aftreden bepaalt dat hij moet stoppen. Veerman heeft zich vele jaren met hart en ziel ingezet voor onze stichting. Hij heeft een grote affiniteit met erfgoed en de monumentale kerken in het bijzonder. In het bestuur is hij onze specialist op het gebied van notariële zaken, zoals de formaliteiten rond gebouwen, grond, pacht, verhuur, contracten en nalatenschappen.
Lees de gehele vacaturetekst (of deel het Linkedin bericht in uw netwerk)
Alde Fryske Tsjerken verzorgde woensdag 5 maart op twee plaatsen in Fryslân lezingen.
In Haulerwijk deed vrijwilliger Liuwe van der Meer dat, in Heerenveen directeur Atze Jan de Vries. Ze vertelden aan geïnteresseerden over het belangrijke werk van de stichting voor behoud én gebruik van de kerken.
“Die kerken, die zo belangrijk zijn voor de identiteit van Fryslân, zijn van ons allemaal’’, hield De Vries zo’n 60 toehoorders voor.
Het publiek kon vragen stellen en kreeg een goodie-bag mee, met daarin onder andere het halfjaarlijkse magazine voor donateurs en een UITagenda.
De foto is gemaakt door Hieke Joustra in Heerenveen, in de openbare bibliotheek.
Wilt u ook een lezing organiseren over het werk van de stichting? Neem contact op.
De broeders van Rossum hebben zo hun eigen kijk op wonen vlakbij het almaar stijgende water. Gaan we terug naar wonen op terpen? In deze TV-aflevering 'droge voeten in Friesland' is onze kerk in Hegebeintum, op de hoogste vluchtheuvel van Nederland, mooi in beeld.
(Fotocredits: Floriske Gerritsma)
Het was landelijk al in het nieuws: de soms veel te trage bezorging van post in december door PostNL. Ook met de magazines van stichting Alde Fryske Tsjerken is het niet altijd goed gegaan. Niet iedereen kreeg het magazine al in december in huis. Dat vinden we natuurlijk erg jammer. We hebben op kantoor veel werk gemaakt van na-bezorging, tot aan vorige week toe. Mocht iemand het magazine toch nog niet ontvangen hebben, laat het ons dan s.v.p. weten.
Met het magazine komt ook de UITagenda mee. Ook die is dus in een aantal gevallen niet tijdig bezorgd. We hadden intern alles zo mooi op tijd klaar: het magazine en de UITagenda. En dan gaan er toch nog dingen mis. Op z’n Fries: it spyt ús tige.
U kunt online de UITagenda bekijken.
Op uitnodiging verzorgen we lezingen over het werk van de stichting. Onze zeer gewaardeerde vrijwilliger Liuwe van der Meer spreekt in Haulerwijk, en directeur Atze-Jan de Vries in Heerenveen. Zij geven beide toevallig op dezelfde dag een lezing, op 5 maart.
Liuwe van der Meer spreekt op uitnodiging van de Ouderenbond ANBO/PCOB over kerken en orgels, in de middag van 5 maart. Deze lezing is toegankelijk voor leden van deze afdeling.
Atze-Jan de Vries’ lezing vindt plaats in de ochtend bij het seniorencafé van de bibliotheek in Heerenveen op 5 maart.
Over ons cultureel erfgoed is genoeg te vertellen. Meer informatie over het verzorgen van lezingen hebben we voor u bij elkaar gezet.
Banken, vloeren, lambriseringen, stucwerk – al meer dan een jaar wordt er hard gewerkt in de Johanneskerk in Weidum. Een grote restauratie was nodig voor het interieur van het 13e eeuwse monument. In opdracht van Alde Fryske Tsjerken voert het plaatselijke Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt BV de klus uit. Veel materiaal is daarvoor naar de werkplaats verplaatst en na bewerking weer in de kerk gebracht. Het gaat om puur vakwerk, waarbij zoveel mogelijk van het oorspronkelijke, historische houtwerk behouden blijft. De kerk krijgt meteen ook een keuken en sanitair. Op de foto is Daam Hazenberg van het bouwbedrijf in de weer met de 'vrouwenbanken'. Waar voorheen de vrouwen en mannen een eigen plek hadden, is het nu natuurlijk toegestaan te gaan zitten waar je maar wil.
Op zondagavond 2 februari 2025 herdenken kerken de vergeten watersnoodramp van 1825 door de klokken te luiden, waaronder 19 locaties van st. Alde Fryske Tsjerken.
Iedere Nederlander kent de verhalen van de watersnoodramp van 1953. Maar dat Friesland, Overijssel en Noordwest-Gelderland in 1825 werden getroffen door een ramp van vergelijkbare omvang, dat weet nog bijna niemand. Op 3, 4 en 5 februari 2025 is het precies twee eeuwen geleden dat een combinatie van een noordwesterstorm en springtij ervoor zorgde dat de Zuiderzeedijken het begaven.
Tweederde overspoeld
Friesland kwam, door het bezwijken van dijken bij Lemmer, Nijemirdum, Mirns en tussen Workum en Hindeloopen, voor bijna twee derde deel onder water te staan. Bijna heel Zuidwest-Friesland stond onder water evenals ‘het lage midden’ en de Waddeneilanden. Op sommige plekken stond het zeewater wel twee meter hoog.
De schade was groot
Er vielen in Friesland ‘slechts’ 17 doden (in Overijssel meer dan 300), maar de schade van het zoute water was groot. Veel huizen en boerderijen werden verwoest, duizenden dieren verdronken, en later voltrok zich nog een tweede fase van de ramp, toen veel mensen ziek werden en stierven – eerst door vervuild drinkwater, tegenvallende oogsten en malaria.
Historische saamhorigheid
De reacties op de ramp deden niet onder voor die in 1953. Sterker nog, het was de eerste stormvloed die door alle Nederlanders gezamenlijk werd beleefd. Van Den Helder tot Goor en van Groningen tot Gent (want ook België behoorde toen nog tot het ‘Verenigd Koninkrijk der Nederlanden’) was er sprake van een heus vaderlandsch gevoel. Zo werden er spontane hulpacties opgezet, vooral in de vorm van inzamelingen van geld, kleding en voedsel, gevolgd door noodmaatregelen van de overheid.
Vergeten ramp, destijds goed gedocumenteerd
Ondanks die historische saamhorigheid is de watersnood van 1825 vandaag de dag nog amper bekend bij het brede publiek. Maar, als je goed zoekt, vind je in het zuidwesten van Friesland nog wel degelijk verhalen en herinneringen. En in allerlei verschijningsvormen. Wat helpt: ‘1825’ was een van de eerste rampen in Nederland die goed gedocumenteerd is. Zo zijn er brieven, maar ook krantenverslagen, vele etsen, tekeningen en schilderijen aan gewijd. Ze geven blijk van onder meer de omvang, de plotsheid, de ontreddering, maar ook van de nationale discussie over veiliger zeewering die de ramp aanzwengelde. Zo kon het niet langer, dat was duidelijk. En toch moest het eerst tot een nieuwe – overigens veel beperktere – overstroming in Noord-Holland komen (1916), voordat de Zuiderzeewerken doorgang vonden.
Nog altijd actueel
In 2025 is het tweehonderd jaar geleden dat ‘de vergeten watersnood van 1825’ Nederland trof. Een gebeurtenis die het verdient om herdacht – en zeker niet vergeten – te worden. Juist nu, omdat het thema nog even actueel is als twee eeuwen geleden. Want de vraag hoe wij ons verhouden tot het water om ons heen, is allesbehalve verleden tijd.
Klokluiden
Meer dan 175 kerken en klokkenstoelen luiden aanstaande zondagavond 2 februari 2025 om 20.00 uur de klokken (gedurende 18 minuten en 25 seconden) als herdenking aan de watersnoodramp 1825.
Documentairemakers van Omrop Fryslân hebben een documentaire over deze ramp gemaakt, deze wordt ook uitgezonden op nationale televisie op zaterdag 1 februari 15.30 uur en op zondag 2 februari om 13.25 uur (NPO2).
De kerken en klokkenstoel van de St. Alde Fryske Tsjerken in de volgende plaatsen doen mee met het herdenkingsluiden; Allingawier, Bears, Boksum, Ferwoude, Gaast, Goïngarijp, Harich, Hegebeintum, Jelsum, Koarnjum, Huizum (Leeuwarden), Westernijtsjerk, Nijeholtwolde, Oostrum, St.Jacobiparochie, St.Annaparochie, TerIdzard, Wetsens, Westhem.
In verschillende kerken zijn activiteiten georganiseerd, waaronder Allingawier, Ferwoude&Gaast, Ter Idzard en Wetsens. Meer informatie via de website 1825.frl waar we de overstromingskaart gevonden hebben. Dank aan de vrijwilligers van de plaatselijke commissie van Gaast/Ferwoude die dit artikel schreven.
Ook dank aan alle betrokken vrijwilligers die de klokken luiden, kerken openstellen en/of ondersteunende activiteiten organiseren.
Omrop Fryslan maakte deze uitzending over de Mariakerk in Blessum. De kerkbankjes hebben tijdelijk plaatsgemaakt voor zaagmachines en bouwsteigers, we schreven er al eerder over. De bewoners van Blessum wilden meer ruimte, en daar wordt nu aan gewerkt.
In het gebouw komt een ontmoetingsplek voor inwoners van het dorp, een zogenaamde huiskamer. "Als dorp hadden we altijd al activiteiten in de kerk", zegt Jan Mennema. Hij is een van de vrijwilligers waar de Stichting Alde Fryske Tsjerken zo blij mee is. "Maar we hadden de beperking van een smal binnenpad, er was meer ruimte nodig."
Er is bij de werkzaamheden ook een oude grafsteen ontdekt. Dat is best bijzonder, en zo is er direct besloten om een luik te plaatsen. Zo kan de grafsteen ook na afronding van de werkzaamheden nog bekeken worden.
Wilt u meer weten over de kerk van Blessum, of luisteren naar een podcast over de refugio?
Mijn naam is Jolanda Gooiker en ik vervang Djûra Schra tijdens haar verlof op de afdeling communicatie. Ik mag het komende half jaar de Fryske Tsjerken en al het moois dat er plaatsvindt, onder de aandacht brengen. Ook hoop ik zoveel mogelijk van de 56 kerken zelf te kunnen bezoeken.
In november was ik al in de kerk van Rottevalle (zie foto). In deze kerk is een historische tentoonstelling te zien is vanwege hun 300 jarig bestaan, zeer interessant. We werden heel hartelijk ontvangen en ook weer uitgezwaaid door de aanwezige vrijwilligers en mijn complimenten staan ook in hun gastenboek. De wind blies de herfstblaadjes hoog op tijdens het concert van het Saxofoonorkest. De muziek en entourage waren het uurtje rijden vanuit Harlingen meer dan waard. Ik woon zowel op Terschelling als in Harlingen vanwege de middelbare school van mijn dochter (14).
Ik sta open voor uw nieuws, tips, of misschien heeft u een mooie foto of een bijzondere wetenswaardigheid over de Fryske Tsjerken? Ik ben blij dat ik een klein steentje mag bijdragen aan het behoud van de kerken in het landschap en aan de activiteiten die zoveel mensen waarderen.
Steiger op en steiger af. Het is hard werken – en soms klimmen - in de Mariakerk in Blessum. Het monumentale gebouw ondergaat van binnen een metamorfose om ‘huiskamer van het dorp’ te kunnen worden. Met onder andere ruimte voor activiteiten centraal in de kerk, beter sanitair, een vernieuwde keuken en een vloer zonder hoogteverschillen. In die vloer komt een luik boven een bijzondere grafsteen. Bezichtiging van deze steen blijft daardoor mogelijk.
Rutmur Veldmans en Annette de Jong van de Noordhoek Schilderwerken dragen zorg voor het schilderwerk. Om bij het gewelf te kunnen komen, is een steiger nodig. Veldmans en De Jong moeten die regelmatig verplaatsen. Daarbij komen ze zo nu en dan een trekbalk tegen, waar de steiger onderdoor moet kunnen. Dat kan alleen door het bovenste deel van de steiger te verwijderen, om die vervolgens weer op te bouwen.
De kerk is eigendom van Alde Fryske Tsjerken. Vrijwilligers uit Blessum en omstreken steken veel energie in het project. Meer informatie over de verbouwing en de financiering daarvan vind je hier.
Slapen in een kerk? Dat kan in Fryslân in enkele van onze kerken. Met haar podcasts heeft Johanna Kroon uit Amsterdam dit op de kaart gezet. Haar 'Camino NL' is een podcastserie met pelgrimsverhalen, gemaakt in samenwerking met het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Met twee van de vrijwilligers van de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft zij episodes opgenomen. Je hoort het verhaal van Dina van der Veen. Zij is vrijwilliger van de refugio van de kerk in Boksum, en het verhaal van Jetty van der Kamp, van de kerk in Blessum. De vrijwilligers die in de plaatselijke kerk de refugio's beheren, en alle andere vrijwilligers zijn onmisbaar. We zijn blij dat Dina en Jetty hiermee in het zonnetje zijn gezet.
Slapen in een kerk is een unieke mogelijkheid voor Nederland. Op de pagina slapen in een kerk staan nog meer podcasts en andere informatie voor geïnteresseerden.
Camino NL staat in alle bekende podcast-apps, zoek naar episode 128 en 129 over Dina en Jetty. Als je je abonneert, komen nieuwe afleveringen vanzelf in je app terecht.
Prettige kerstdagen en een gelukkig 2025!
Bestuur en bureau Alde Fryske Tsjerken
Noflike krystdagen en in lokkich 2025!
Bestjoer en buro Alde Fryske Tsjerken
De Bartholomeuskerk in Westhem staat er momenteel gekleurd op. De toren gaat geheel schuil achter blauwe steigerdoeken en valt daarmee erg op in de groene landerijen. Op de steigers herstellen mensen van Bouw- & Restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt uit Weidum onder andere voeg- en metselwerk. Het monumentale gebouw is een van de 56 kerken die eigendom zijn van stichting Alde Fryske Tsjerken. De stichting wil al die monumenten in een goede conditie houden.
De steigers bij de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie zullen zeer binnenkort weer uit het straatbeeld verdwijnen. In opdracht van Alde Fryske Tsjerken heeft Sietzema Zink- en Dakwerken onder de koepel van het zo karakteristieke gebouw lekkend loodwerk vervangen. Tegelijk is nog ander onderhoud bij de toren uitgevoerd. Zo is een omranding aangepakt. Hankel’s Technisch Bedrijf in Wommels heeft een deel van de leien vernieuwd. Als stichting willen wij al onze monumenten goed onderhouden. Voor alle kerken zijn er daarom onderhoudsplannen.
Geanimeerde gesprekken, koffie en thee, een programma met inhoud en het spreekwoordelijke borreltje na. Ruim honderd donateurs bezochten zaterdag 9 november de jaarlijkse donateursdag van Alde Fryske Tsjerken. Die vond plaats in de Alde Wite, zoals de Mariakerk in Buitenpost in de volksmond ook wel heet. Die naam heeft het robuuste kerkgebouw te danken aan de tijd dat het exterieur een witte kleur had.
Gerben Hoogterp, voorzitter van het bestuur van Alde Fryske Tsjerken, die de donateurs welkom heette, benadrukte het belang van de kerken van de stichting in onze huidige samenleving. “Het gaat bij onze kerken over eeuwenoude gebouwen (de hardware) en tegelijk om de inhoudelijke betekenis (software)”, zei hij. “Het gaat over prachtige rouwborden en een bijzonder stenen doopvont zoals we hier in de kerk zien, maar ook om deze ruimte als een open podium voor publieke bijeenkomsten rond bijvoorbeeld muziek, kunst en bezinning.”
De kerken van de stichting zijn culturele podia, maar ook ruimte voor een breed palet aan zingeving. Hoogterp wees op Fryske tsjinsten in bijvoorbeeld Hegebeintum en Hantumerhuzen en ‘gewone’ kerkdiensten in plaatsen als Harich en Lippenhuizen. Ook op de kerk van Jorwert die een huis is voor een moderne kloostergemeenschap en meditaties in bijvoorbeeld de kerken van Swichum en Eastrum. Hij noemde ook het vrijdagmiddaggebed van moslims in de Van Harenkerk in Sint Annaparochie en joodse samenkomsten in de Petruskerk van Lichtaard.
Hoogterp: “We zien heftige voorbeelden van toenemende polarisatie. De Amerikaanse verkiezingen en het plotselinge geweld in Amsterdam laten een schrijnende onverdraagzaamheid zien. Daarom is het belangrijk dat onze oude kerken van betekenis zijn als een open ruimte voor iedereen. Allemaal in het belang van die iepen mienskip.”
Het Fries Museum bezit veel voorwerpen die ooit thuishoorden in kerken en kapellen. Marlies Stoter, conservator oude kunst bij het Fries Museum, verzorgde er tijdens de donateursbijeenkomst een boeiende lezing over. ‘Weeskinderen’, zo worden zulke kunstwerken die oorspronkelijk elders thuishoorden wel genoemd. Veel is helaas ook verdwenen. Haar verhaal voerde onder andere langs kerken in Leeuwarden en Holwerd.
Atze Jan de Vries, directeur van de stichting, praatte de donateurs bij over de belangrijkste ontwikkelingen bij Alde Fryske Tsjerken.
Een organisatie waar ontzettend veel gebeurt. Zo mag je Alde Fryske Tsjerken wel noemen. Met 56 monumentale kerken in eigendom. Met zo’n 400 vrijwilligers die zich op diverse manieren inzetten voor die kerken, ook als podium voor allerlei culturele activiteiten. Met ook ruim 3900 donateurs die ons werk steunen om de historische gebouwen in een goede conditie te houden en door te geven aan volgende generaties. En met momenteel 10 mensen in loondienst, alle-maal parttimers.
Vanwege zwangerschapsverlof van een van onze medewerkers zoeken we een communicatiespecialist die ons in de eerste helft van 2025 wil versterken. Ben jij de persoon die ervoor zorgt dat onze dynamische organisatie in beeld blijft? Op onze website, Facebook, Instagram, LinkedIn, X, nieuwsbrieven, ons magazine en in persberichten? Dat er nog meer werk op je wacht, zie je in de vacature. Er is bij Alde Fryske Tsjerken altijd veel te beleven.
Benieuwd naar de vacture? Die vind je hier!
1 dec. 2024: de sollicitatieprocedure is inmiddels gesloten. In januari 2025 start onze nieuwe medewerker.
Schilderwerk is er altijd en blijft altijd. Elk jaar zijn er kerken die een lik verf kunnen gebruiken. Ook deze zomer en najaar zijn de schilders daarom weer volop aan de slag rondom diverse kerken van de stichting. Momenteel zijn er twee schilderbedrijven druk bezig met het schilderen van al het buitenwerk waaronder o.a. kozijnen, deuren en muren. Dit zijn Nutma Schilders uit Mitselwier en De Noordhoek schilderwerken uit Leeuwarden.
Kerken die de afgelopen tijd onderhanden zijn genomen of waar de laatste werkzaamheden nog worden afgerond door Nutma schilders zijn Hantumhuizen, Boksum, Zweins, Westernijtsjerk, Lichtaard, Huizum, Britsum en Zurich.
De Noordhoek schilderwerken ging aan de slag met de kerken van Britswerd, Jelsum, Rottevalle, Schalsum en Goingarijp. Daarnaast reisden zij ook af naar Nijeholtwolde om de klokkenstoel te voorzien van een nieuwe laag verf.
Richting november is al het buiten schilderwerk voor 2024 weer klaar en staan alle bovengenoemde kerken er de komende jaren weer netjes bij. De interval voor een schilderbeurt is afhankelijk van de plaatselijke situatie maar is eens in de 6 tot 7 jaar wel nodig.
Op donderdagavond 10 oktober (2024) sloot Dorpskerk Huizum met een uitverkochte zaal de viering van het tienjarig jubileum op een bijzondere wijze af. Het getal 10 was hierbij was leidend. Tien bekende Friezen verkondigden op deze 10e dag van de 10e maand in precies tien minuten hun ultieme boodschap voor de Friese samenleving. Sytze Faber, Jos Thie, Irma van Steijn, Klaas Sietse Spoelstra, Peter den Oudsten, Arjette de Pree, Bert Looper, Foppe de Haan, Ria Kraa en Edwin Rutten zorgden samen voor een breed palet aan verhalen. Over democratie, spel en gezondheid, toekomst, onderwijs en moed, en over nog veel meer. En ook met een onder leiding van ‘Ome Willem’ (Edwin Rutten) gezamenlijk gezongen Deze vuist op deze vuist. In de media was er veel aandacht voor deze bijzondere, door het Cultuurpodium Dorpskerk Huizum georganiseerde avond.
LC - Een ultieme boodschap: tien prominente sprekers geven hun boodschap mee aan de samenleving
Cultuurpodium Dorpskerk Huizum gaf tien sprekers de kans hun ultieme boodschap aan de samenleving mee te geven. De sprekers deden dat volledig op hun eigen manier. De LC haalde tien keer een kern uit hun betoog. Lees hier het artikel.
Hoera! In de categorie - Maatschappelijk - heeft Het Ziltepad donderdagavond 10 oktober de Loopaward 2024 gewonnen! Sinds 2020 wordt de LoopAward jaarlijks uitgereikt aan de beste loopinitiatieven in Nederland die bijdragen aan meer ruimte voor lopen, zowel in het hoofd, in beleid als buiten. De jury, bestaande uit Wouter Veldhuis (voorzitter), Bruno Bruins en Karen van Ruiten, koos de winnaars op basis van een aantal criteria. “We kijken naar de impact, of het vernieuwend is, of een initiatief zich bewezen heeft en of het opschaalbaar is”, vertelde Wouter Veldhuis op het podium van het Nationaal Voetgangerscongres.
Waarom Het Ziltepad?
Het Ziltepad heeft de prijs gewonnen vanwege de unieke combinatie van cultureel erfgoed en moderne bezinning. De lange afstandsroute langs de waddenkust verbindt kerken en dorpen met het thema bezinning, ondersteund door een podcast. Daarnaast waardeert de jury de gemeenschapszin en de verbinding tussen erfgoed en natuur.
Projectleider Ruth ter Voort (zie foto) nam de prijs in ontvangst tijdens het Nationaal Voetgangerscongres. “We zijn heel erg blij. Het is vooral een opsteker voor de Stichtingen Groninger Kerken en Alde Fryske Tsjerken, maar ook de vrijwilligers in de kerken en de bewoners die hun huizen opstellen voor wandelaars. Het is een dunbevolkt gebied, zonder hen zou dit niet mogelijk zijn.”
Benieuwd naar Het Ziltepad? Kom langs en ervaar zelf de rust, natuur en geschiedenis langs de Waddenkust. Meer weten? Bezoek www.hetziltepad.nl.
De najaarsexcursie zit er weer op! Afgelopen zaterdag werden er drie kerken bezocht in de Stellingwerven. De bus zat goed vol en ook waren er zelf nog een mooi aantal bezoekers op pad met de fiets of auto. De dorpen die op deze dag werden bezocht waren Ter Idzard, Oldeholtpade en Oldeberkoop.
Na aankomst bij de kerk in Ter Idzard konden de bezoekers een rondje om de kerk lopen. Langs het pad konden ze een gedicht - in delen - van Attie Nijboer lezen, een onderdeel van de expositie "Rondjes om de kerk" die ook tijdens Tsjerkepaad te zien was. Ook in de kerk hadden de aanwezigen de gelegenheid om de verschillende onderdelen van deze tentoonstelling te ervaren. Na ontvangst met koffie en een krakeling gaf André Buwalda (SAFT excursiecommissie) een lezing over de historie van het kerkje. De kerk in Ter Idzard is aan de heilige Bonifatius gewijd en omstreekst 1500 gebouwd. Bij een grondige vernieuwing in het begin van de twintigste eeuw is er een toren geplaatst aan de westgevel. In de kerk bevinden zich drie gebeeldhouwde grafmonumenten van zandsteen, afkomstig van de adellijke familie Idzerda. De lezing werd over de dag heen meerdere malen gepresenteerd.
In Oldeholtpade werd de (laatgotische) Stephanuskerk bezocht uit 1545 en in Oldeberkoop de Bonifatiuskerk met onder meer het veertiende-eeuwse zandstenen doopvont, één van de weinige die in Friesland bewaard zijn gebleven. Ook hier werden doorlopend lezingen en rondleidngen gegeven. Door de dag heen waren er ruim 100 belangstellenden op pad. We kijken daarmee terug op weer een prachtige excursie.
TIP VOOR IN DE AGENDA
Zaterdag 15 maart 2025 vindt er weer een excursie plaats. Tijdens deze excursie worden de kerken in Bears, Weidum en Húns bezocht. Meer informatie volgt snel via de excursiepagina van onze website.
Foto 1 | 2 | 3 - Lenus Fan der Broek
Aangezien er afgelopen zomer diverse personele wijzigingen op het bureau hebben plaatsgevonden, hierbij even een update. Graag stellen we je voor aan:
MARIJKE GAASTRA (Foto 1)
Al wel bekend bij de stichting, maar nu op een nieuwe positie Marijke Gaastra! Met veel enthousiasme mag ik, Marijke, aan de slag als impresario bij Alde Fryske Tsjerken. Ik heb er ontzettend veel zin in om nauw samen te werken met alle vrijwilligers van de Plaatselijke Commissies. Er worden fantastische initiatieven opgezet en er zijn veel mensen betrokken bij deze prachtige stichting. Graag help ik met het faciliteren van deze initiatieven om een zo breed mogelijk publiek kennis te laten maken met alle mogelijkheden van onze prachtige gebouwen. Met behulp van de mooie culturele UITagenda verwacht ik dat de kerken ook in de komende periode weer volop bezocht gaan worden! Voor vragen of ideeën kunt u contact met mij opnemen via impresariaat@frysketsjerken.nl of tel. 06-473 631 08.
HIEKE JOUSTRA - BUREAUMEDEWERKER (Foto 2)
Ons Friese erfgoed is prachtig; het weidse landschap, de vele kerkentorens die aan de horizon de hemel lijken te kussen… en als je dan een van die kerken binnengaat, raak je ongetwijfeld ontroerd door de veelal sobere schoonheid van het interieur of door het zonlicht dat opeens door de glas-in-lood ramen valt. De eeuwenoude stenen van de kerkmuren, de zware balken in het schip van de kerk, de grafzerken uit de Renaissance, de preekstoel en het orgel, je ogen dwalen bewonderend rond. Wat hebben onze voorouders toch met hun gezwoeg, geld en goederen mooie bouwwerken tot Gods eer tot stand weten te brengen. ‘’Aldfaars erf, wy weitsje oer dy!’’ voert dan de boventoon in mijn gedachten.
Van jongs af aan ben ik me ervan bewust dat er een taak voor ons ligt om dat erfgoed te bewaren en te behouden voor de toekomst, voor de mensen die na ons komen. En niet alleen om te bewaren, maar ook om te bewonderen en te benutten. De verhalen over mensen, oude voorwerpen en gebouwen, ze leren ons zoveel! Wellicht ben ik daarom historicus geworden en heb ik mij in mijn werk èn als vrijwilliger ingezet voor de ontwikkeling en realisatie van cultuurtoeristische evenementen en publicaties, educatieve projecten en voor enkele Friese musea.
Half augustus ben ik Hieke Joustra bij Stichting Alde Fryske Tsjerken begonnen als Bureaumedewerker. Ik ben allround – dus vrijwel overal - inzetbaar. Mijn taken liggen vooral bij het behartigen van de belangen van de stichting bij projecten op het gebied van fondswerving, donateurswerving, kerkovernames en coördinatie van vrijwilligers. Inmiddels voel ik mij al helemaal thuis op de Emmakade en kijk ik er naar uit om u te ontmoeten en samen met u zorg te dragen voor de oude Friese kerken. Oant sjen!
JOHANNA POSTMA (Foto 3)
Mijn naam is Johanna Postma. Ik ben 55 jaar, getrouwd met Jannes, moeder van 4 prachtige kinderen en “beppe” van 9 kleinkinderen. We wonen in Ureterp. Ik hou ontzettend van gezelligheid, lachen vind ik enorm belangrijk, zonder humor wordt het leven wel erg saai toch?! Daarnaast hecht ik veel waarde aan eerlijkheid en persoonlijk contact. In mijn vrije tijd geniet ik van het leven, samen met mijn gezin, familie en vrienden. Lekker ergens een hapje eten of een terrasje pakken. Na 3 jaar op Jamaica te hebben gewoond, ben ik op 19 augustus met veel enthousiasme gestart, als Office Coördinator bij Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Tijdens Open Monumentendag worden duizenden monumenten in Nederland opengesteld voor het grote publiek, om zo de publieke belangstelling voor monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg te vergroten. Niet alleen openen de duizenden monumenten gratis hun deuren, er worden ook ontelbaar veel activiteiten georganiseerd: tentoonstellingen, rondleidingen, fietsroutes, wandelingen, muziekvoorstellingen maar ook veel activiteiten voor jongeren.
ORGELCONCERTEN DOOR CONSERVATORIUM STUDENTEN
Op zaterdag 14 september organiseren Stichting Alde Fryske Tsjerken en Stichting Organum Frisicum in 3 kerken gratis orgelconcerten. De concerten worden verzorgd door studenten van het conservatorium in het thema ‘Hofmuziek’. Om 14.00 uur en om 15.30 uur wordt er op de orgels gespeeld. Deelnemende kerken zijn:
Doordat de kerken op fietsafstand van elkaar zijn, is het mogelijk om op deze dag twee concerten te bezoeken. Daarnaast zijn er nog meer interessante activiteiten te bezoeken.
In de kerk van Britsum is een expositie van Brecht Langhout te bezichtigen met het thema ‘Oertaal’. En in de kerken van Jelsum en Koarnjum is de Tsjerkepaad expositie van fotograaf Bob de Boer te bewonderen.
In opdracht van de Plaatselijke commissie heeft Bob twee series van 10 foto's gemaakt met interessante details. Zo zijn er bijvoorbeeld in Koarnjum een ‘blinde’ groene deur en de graven van de zusters Bouma interessant om meer over te weten. In Jelsum zijn het de oorlogsgraven uit WOII en van de familie Terpstra die een toelichting verdienen.
Als extra is er ook nog een beleefwandeling van ca. 7 km van ‘State tot Stek’, verkrijgbaar bij Dekema State in Jelsum, waarin de kerken van Koarnjum en Jelsum zijn opgenomen. Daarbij is Dekema State zelf ook een prachtig monument om te bezoeken.
OPEN MONUMENTENDAG FOTOWEDSTRIJD!
Ga tijdens Open Monumentendag op pad met je camera en maak de mooiste erfgoed foto. De juryvoorzitter is niemand minder dan William Rutten (bekend van o.a. Het Perfecte Plaatje). We delen wat tips, zodat je op vakantie alvast kan oefenen:
Ga voor de prijzen en meer informatie over de wedstrijd naar Openmonumentendag.
Elk jaar organiseert onze excursiecommissie twee excursies waarbij we drie Friese kerken bezoeken. Op zaterdag 5 oktober gaan we richting de Stellingwerven, waar behalve Fries ook Stellingwerfs (een Nedersaksische taal) wordt gesproken. Dit gebied vormt het zuidelijke deel van de Friese Wouden en wordt ook wel de Zuidoosthoek genoemd. De streek kent niet veel oude kerken maar er zijn toch drie verrassende pareltjes uitgekozen; Oldeholtpade, Ter Idzard en Oldeberkoop.
OLDEBERKOOP
Het oudste deel van de Bonifatiuskerk stamt uit de 13de eeuw. Een eeuw later is het schip in gotische stijl verlengd en enkele eeuwen daarna is het koor vervangen. De toren is van 1608, nadat de vorige tijdens de Tachtigjarige Oorlog vernield was door “die vyandt uyt Steen-wyck”. De kansel dateert uit de 17de eeuw, evenals de herenbanken. Het 14de-eeuwse zandstenen doopvont is één van de weinige die in Friesland bewaard zijn gebleven. Het oude kerkhof rondom de kerk is omgeven door een rustieke ringmuur opgetrokken uit Friese geeltjes en stamt waarschijnlijk uit het begin van de 17de eeuw.
OLDEHOLTPADE
De huidige (laatgotische) Stephanuskerk dateert uit 1545; daarvoor heeft er drie eeuwen lang een tufstenen kerk gestaan. De van gele baksteen opgetrokken vierkante toren is in 1608 tegen de westgevel geplaatst. Een uit 1738 daterende klok is tijdens de oorlog in beslag genomen en nooit meer terug gezien. Binnen zijn er nog een eikenhouten preekstoel, doophek en enkele overhuifde familiebanken uit de 17de eeuw. Bijzonder is het grote kabinetorgel, voorzien van een schijnfront.
TER IDZARD
Ook deze kerk is aan de heilige Bonifatius gewijd en omstreeks 1500 gebouwd. Bij een grondige vernieuwing in het begin van de 20ste eeuw is er een toren geplaatst aan de westgevel. In de kerk bevinden zich drie prachtig gebeeldhouwde grafmonumenten van zandsteen, afkomstig van de adellijke familie Idzerda. Het oudste dateert uit 1531. Enkele leden van deze beroemde familie speelden een grote rol in de overgang naar de Reformatie. Zij woonden op de Idzerda-stins vlakbij de kerk. Deze stins is in 1750 afgebroken. De kerk heeft een kabinetorgel uit de tweede helft van de 19de eeuw.
PRAKTISCHE INFORMATIE
De kerken zijn op zaterdag 5 oktober van 11.30- 17.00 uur gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar. Deze kunt u na de tijd ook downloaden via onze website. U kunt met eigen vervoer de kerken bezoeken, dit jaar kan dat zowel per auto als met de fiets (de kerken liggen namelijk dicht bij elkaar). Wilt u liever met de bus mee en een heerlijke lunch? Lees dan de informatie hieronder.
VERVOER PER BUS
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 28 september a.s. aanmelden bij het bureau: info@frysketsjerken.nl. De kosten bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail een bericht hebt ontvangen dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. Daarin staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 10.45 uur vanaf Leeuwarden. Hier staat de bus geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw “Tot Maandag”. Dit jaar maakt de bus de heen- en terugweg een tussenstop op het station van Heerenveen. Rond 17.00 uur zal de bus weer in Leeuwarden arriveren.
ADRESSEN VAN DE KERKEN
Bonifatiuskerk | Willinge Prinsstraat 2 | Oldeberkoop
Stephanuskerk | Hoofdweg 164 | Oldeholtpade
Bonifatiuskerk | Idzardaweg 61 | Ter Idzard
Foto 1: Sigrid Hamelink - Ter Idzard
Foto 2: Lydia Annema - Oldeberkoop
Nooit een saaie dag bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dat is me in het eerste half jaar bij deze nieuwe werkgever al wel duidelijk geworden. Wat komt er veel op onze organisatie af. En wat zijn we er druk mee.
Je maakt van alles mee. Een telefoontje over overlast, bijvoorbeeld. Overlast door een kerkklok die - zo gaat dat soms met kerkklokken - ook in nachtelijke uren op gezette tijden van zich laat horen. Daar lag ergens in een Fries dorp iemand wakker van. Met als gevolg een melding van overlast.
Of een verzoek van de Stichting Rembrandt & Saskia op het Bildt. Of wij de Van Harenskerk in Sint Annaparochie beschikbaar willen stellen voor een bijzondere ‘experience’ over de beroemde schilder en zijn wederhelft. Een initiatief dat mogelijk heel veel mensen naar die kerk zal voeren.
Ook het idee van een van onze medewerkers om een open middag te houden in onze kerk in Weidum. Waarom? Omdat in die kerk een grote restauratie plaatsvindt. Het interieur staat compleet in de steigers. Heel bijzonder wat daar allemaal gebeurt. Vakwerk. Veel Weidumers wilden dat graag met eigen ogen zien. Zeer geslaagd.
Meedoen aan het Fries Erfgoed Collectief, contacten met overheden, werken aan de ontwikkeling van Het Ziltepad (mooie wandel- en fietsroutes langs Friese, Groninger en Noord-Hollandse kerken langs de waddenkust), gesprekken afronden over overnames van kerken, participeren in de ledenvergadering van de landelijke Federatie Instandhouding Monumenten - er speelt veel.
Ik zag onze excursiecommissie al in actie, lunchte met donateurs in Nijlân (tijdens de excursie op zaterdag 16 maart) en mocht inmiddels ook een deel van de vergadering van de redactie van dit Magazine meemaken. Ook bezocht ik samen met collega’s onze regioavonden voor plaatselijke commissies.
Wat zijn er op allerlei fronten veel mensen actief voor onze stichting. En wat valt er, mee dankzij die enorme inzet, veel te beleven in onze kerken. Ik wist het al van horen zeggen, maar ik maak het nu ook in de praktijk mee: Stichting Alde Fryske Tsjerken drijft op de inzet van heel veel betrokkenen. Onze medewerkers, onze vrijwilligers, onze donateurs, ons bestuur, organisaties die ons steunen, noem maar op. En dat zorgt voor heel veel dynamiek.
Nooit een saaie dag bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Het probleem met de overlast van de klok - hierboven - was gelukkig snel opgelost. De toren waarin de klok hangt bleek niet ons eigendom. En dan die klok dus ook niet. Klaar!
Afgelopen vrijdag was er prachtig nieuws vanuit de Provincie Fryslân. Via het Iepen Mienskipsfûns (IMF) verstrekken zij subsidie aan 15 initiatieven in de regio Noordwest-Friesland. In deze eerste openstellingsperiode van 2024 gaat er in deze regio €240.000,- naar leefbaarheidsprojecten in de mienskip. Eén van de gehonoreerde projecten is 'Tusken Ald en Nij' van onze plaatselijke commissie in Blessum.
Een centrale huiskamer voor Blessum. Die rol krijgt de monumentale Mariakerk na een forse herinrichting die later dit jaar begint. Daarmee gaat een lang gekoesterde wens van inwoners in vervulling. “Geweldig! Wat hebben wij hier hard voor gewerkt”, reageert woordvoerder Jan Mennema.
Het gebouw is al veelvuldig in gebruik voor allerlei activiteiten. Een energieke commissie van vrijwilligers staat daar al heel lang borg voor. De Mariakerk is bovendien alle dagen van het jaar open. Passanten kunnen er niet alleen een kijkje nemen, zelf een kop koffie zetten kan ook.
Sociale energie is een van de sterke punten van het Friese platteland en het dorpsleven, zegt Mennema, en het dorp wil dat verder versterken. “Aandacht voor elkaar en voorkomen dat mensen eenzaam worden. Naar elkaar luisteren en verbinding maken. Dat zorgt er ook voor dat mensen in een dorp willen wonen.”
De stichting heeft samen met de plaatselijke vrijwilligers een plan gemaakt voor het aanpassen van de Mariakerk. Door acht monumentale kerkbanken uit de kerk te halen en elders op te slaan, en bovendien vier kerkbanken verrijdbaar te maken, krijgt de kerk een open ruimte voor een huiskamersfeer. Die is geschikt voor multifunctioneel gebruik.
Andere belangrijke elementen van het plan zijn vernieuwing van de keuken en het toilet, het egaliseren van de vloer, herstel van stuc- en schilderwerk en het plaatsen van achterramen in de kerk. De verbouw start dit najaar.
“In prachtige tsjerke ûnderhâlde foar de mienskip past echt perfekt by ús missy”, zegt directeur Atze Jan de Vries. “Grutte kompliminten foar de minsken yn it doarp dy’t der in soad tiid yn stutsen hawwe om dit mooglik te meitsjen.” Mennema spreekt van “een warme jas voor de mienskip en toekomst voor het Blessumer verleden”.
De kosten bedragen bijna €255.000. Dat geld is opgebracht door donateurs en vrijwilligers van de stichting, particulieren, de gemeente Waadhoeke, het Iepen Mienskipsfûns van de provincie Fryslân, de Stichting Alde Fryske Tsjerken zelf en fondsen, waaronder: Fonds Bolsward-Dronrijp 1993, Stichting Siebolt, Rabobank Coöperatiefonds, Meindersma-Sybenga Stichting, Zwerver Broersma Fonds, Van Cuijck Fonds, Restauratiefonds Peter Francis Segaar en Kijlstra Smid Fonds.
Foto's: twee nieuwe situatie schetsen en twee foto's van huidige situatie
Verbonden aan Friesland, trouw aan de kerk, liefde voor het landschap. Voor Gerben en Sjoukje Abma-Bakker waren dat belangrijke motieven om een legaat na te laten aan Stichting Alde Fryske Tsjerken, zo vertellen hun dochters Richtsje en Doutzen. ‘Heit’ overleed in 2016, ‘mem’ in het voorjaar van 2024.
De dochters vinden het fijn om de beslissing van hun ouders, om maar liefst €100.000 aan onze erfgoedstichting te schenken, op bescheiden wijze publiciteit te geven. Het mag bekend worden, zeggen zij, wat hun ouders bewogen heeft. En ze hopen dat het legaat de stichting zal helpen om Friese kerken te bewaren.
Op de dijk in Stavoren, waar de familie vroeger een zomerhuis had, overhandigden ze het legaat symbolisch aan stichtingsvoorzitter Eabe Veerman. Die toonde zich zeer dankbaar. Schenkingen (giften, donaties, legaten, erfenissen) zijn van cruciaal belang voor de stichting om Friese kerken in goede conditie te houden en onder de aandacht te blijven brengen.
Richtsje en Doutzen vertellen: “Trou oan ‘e tsjerke en bûn oan Fryslân. Op it grêf fan ús heit en mem stiet dy tekst. Dizze tekst typeart harren. Wij betochten him foar ús heit, tegearre mei ús mem. Trou oan ‘e tsjerke, ja. Bûn oan Fryslân yn dy sin dat ús heit Fryske les joech, dat wij thús Frysk sprutsen en dat ek, as sij der net wennen, der wol bining wie mei Fryslân, troch famylje en taal en it thúsgefoel.
Tijdens fietstochten in vroegere tijden wees heit bij elk dorp de toren aan, om vervolgens de naam van het bijbehorende dorp te noemen. Zo raakten de dochters vertrouwd met het Friese landschap. Ook namen ze de liefde voor kerken over van hun ouders. Richtsje is predikant, Doutzen zingt als lid van de Muidercantorij (Amsterdam) kerkmuziek - in kerken.
Verbondenheid met ‘de’ kerk was er ook omdat beide ouders hun leven lang trouwe kerkgangers waren. Eerst in de Opstandingskerk in Leeuwarden en de Nicolaaskerk in Stavoren en na hun pensionering in de Muiderkerk in Amsterdam. In corona-tijd keek mem vanuit Amsterdam naar de kerkdiensten van Omrop Fryslân, om die vervolgens telefonisch met haar zussen te bespreken.
Heit en mem deden ook vrijwilligerswerk en waren, voor zover hun dochters bekend, vanaf de oprichting van de Stichting Alde Fryske Tsjerken (in 1970) donateur. Heit schreef bovendien: historische boeken, romans en toneelrecensies voor het Friesch Dagblad.
Gerben en Sjoukje liggen begraven in het dorp Nijland, tussen Sneek en Bolsward. Mem is hier geboren en hier zijn ze ook getrouwd, vertellen de dochters. “Wij betinke ús heit en mem mei tankberens en yn leafde.”
Op vrijdag 12 juli worden in vier Friese en Groninger kerken vier bijzondere, site specific lichtkunstwerken van Peter Vink in gebruik genomen. De kerken liggen aan de nieuwe wandel- en fietsroute Het Ziltepad. Elk werk wordt officieel geopend in aanwezigheid van de kunstenaar. Je bent van harte welkom om de hele dag met ons mee te reizen, of om aan het einde van de dag aan te schuiven bij de feestelijke dagsluiter, de opening van het kunstwerk in Usquert (Groningen). Aanmelden is noodzakelijk en kan via deze link.
Langs de Waddenkust loopt sinds 2023 Het Ziltepad: een wandel- en fietsroute langs de ruige noordelijke kustrand van het land, in Friesland en Groningen. Het Ziltepad is een project van Stichting Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken en wordt de komende jaren steeds verder uitgebreid. Stichting Hi-Lo Art, een jonge organisatie die sinds 2022 openbare kunstwerken - de zg Bakens - in het Waddengebied initieert, treedt op als curator van vier kunstwerken langs het Ziltepad.
Baken Het Ziltepad
Baken Het Ziltepad van Peter Vink bestaat uit vier verschillende, site-specific lichtkunstwerken van de gerenommeerde beeldend kunstenaar Peter Vink. In vier kerken zorgt hij voor een transformatie door licht: hij maakt een steeds andere toepassing die de kerk letterlijk in nieuw licht zet. De bezoeker zet de kunst zelf in werking.
Programma
Op alle locaties vertelt de kunstenaar over zijn onderzoek naar de kerk en de vertaling daarvan naar een lichtwerk. In Usquert vindt de afsluitende feestelijke opening plaats, waarbij organist Wietse Ouwejan zal improviseren op het historische ‘rococo’- orgel (gebouwd in 1852 door Petrus van Oeckelen en in 2007 gerestaureerd in originele staat).
Over de kunstenaar
Peter Vink (de Bilt, 1974) studeerde in 2001 af aan de Gerrit Rietveld Academie. Sindsdien maakte hij naam als ontwerper van (soms zeer grootschalige) lichtinstallaties die altijd een toevoeging aan- of een vertaling van de situatie ter plaatse zijn. Zijn werk is architecturaal, minimalistisch en innovatief en getuigt altijd van locus genii, de ‘geest van een plek’. Vinks werk was onder andere te zien in Nederland in de Gouden Bocht tijdens het Amsterdam Light Festival 2023; bij Wapenveld tijdens de IJsselbiënnale 2021; en permanent in het stadhuis van Hengelo (2020). Buiten Nederland exposeert hij met name in Duitsland en China.
Adressen & openingstijden
Wil je de kunstwerken een andere keer bewonderen? Dat kan! Hieronder vind je de adressen en openingstijden per kerk. De kunstwerken zijn tot eind oktober in de kerken te bezichtigen.
HOLWERT
Sint Willibrorduskerk | Tsjerkestrjitte 11 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
HEGEBEINTUM
Hervormde Kerk | p/a Terp Hegebeintum | Pypkedyk 4 | Ma t/m za 10.00-17.00, zo 13.00-17.00 uur | entree €4,50 incl. rondleiding
PIETERBUREN
Petruskerk | Hoofdstraat 74 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
USQUERT
Petrus en Pauluskerk | Kerkstraat 9 | Dagelijks 9.00-17.00 uur | gratis entree
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Mondriaanfonds, Kunstraad Groningen, Provincie Fryslân, Stichting Beringer-Hazewinkel, Groninger Kerken, Stichting Alde Fryske Tsjerken
Fotos: Aron Weidenaar
Gedurende de jaarlijkse Tsjerkepaadperiode zijn van 6 juli t/m 14 september ruim 250 kerken in Friesland op de zaterdagmiddagen vrij toegankelijk. Gastvrije vrijwilligers zijn beschikbaar om uitleg te geven over de kerk en haar historie. De kerken zijn open voor iedereen die erfgoed, kunst, stilte, ontmoetingen, rust of meditatie waardeert!
Op de website van Tsjerkepaad vind je bij ‘overzicht kerken’ welke kerken deze zomer
op welk tijdstip geopend zijn en of er extra activiteiten plaatsvinden, zoals exposities, muziek of een lezing.
In de deelnemende kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken zijn de hierna volgende exposities te bezoeken.
Expositie trouwfoto’s | JOHANNESKERK BRITSUM
In de Johanneskerk van Britsum worden trouwfoto’s van bewoners van Britsum geëxposeerd. Zowel zaterdags als zondags van 14.00 - 17.00 uur.
Foto-expositie en beleefwandeling | NICOLAASKERK KOARNJUM EN SINT GENOVEVAKERK JELSUM
In opdracht van de Plaatselijke Commissies heeft fotograaf Bob de Boer (Koarnjum) twee series van 10 foto’s gemaakt met interessante details. Zo zijn er bijvoorbeeld in Koarnjum een ‘blinde’ groene deur en de graven van de zusters Bouma interessant om meer over te weten. In Jelsum zijn het de oorlogsgraven uit WOII en van de familie Terpstra die een toelichting verdienen. Daarbij is er een beleefwandeling van een rondje van ca. 7 km van ‘State tot Stek’, verkrijgbaar bij Dekema State in Jelsum, waarin de kerken van Koarnjum en Jelsum zijn opgenomen.
Expositie luciferkerkjes van Frits Jansen (1926-2002) | KULTUERTSJERKE HARICH
Tientallen kerkmodellen van lucifers exact op schaal. Voor het maken van een kerk was Jansen soms wel een half jaar bezig en dan was hij wel 40 uur in de week aan het werk.
Expositie van Ernesto Lemke | DORPSKERK HUIZUM
Lemke werd met zijn kleurrijke met LEGO ‘geschilderde’ portret van Arjan Lubach winnaar van ‘Sterren op het doek’. Tijdens de opening op 6 juli wordt de muziek verzorgd door organist Jelle Rollema.
Expositie “They Just Couldn’t Imagine” | MARIAKERK KORTEZWAAG
Met haar foto’s vertelt fotograaf Ruth de Jong het verhaal van mensen in Oekraïne die ongevraagd in een oorlog terechtkomen. Ruth de Jong heeft vele reizen naar Oekraïne gemaakt voor de Stichting Hope4Ukraine. De expositie is dagelijks te bezoeken.
Expositie doopjurken | KERKEN WESTERNIJTSJERK EN MARRUM
In de kerken van Westernijtsjerk en Marrum wordt een duo-expositie gehouden van doopjurken uit de omgeving. Het beschikbaar stellen van een doopjurk roept bij mensen veel herinneringen op. In de voorbereidingen zijn alle deelnemers persoonlijk gevraagd naar het ‘verhaal bij’ de doopjurk: bij elke jurk wordt een toelichting gegeven.
Expositie schilderijen Thea Landman | BARTHOLOMEUSKERK WESTHEM
Thea Landman laat zich inspireren door de natuur, vooral in de Alpen, waar zij graag komt en waar het gevoel van verwondering zo groot is en wij zo klein.
Tentoonstelling Kunst, Kitsch en Curiosa | IOANNIS TEATERTSJERKE WIER
Informatie: s.sevenster@hetnet.nl of 0518-471123 • 13.00 - 17.00 uur.
Expositie Oertaal van Brecht Langhout | KERK BRITSUM
Brecht Langhout exposeert zaterdag 3 augustus tot en met zondag 15 september met haar expositie Oertaal, symbolen in kunst en cultuur. Tijdens de opening op zaterdag 3 augustus om 16.00 uur zal zij zelf vertellen over haar werk. Openingstijden expositie zaterdags en zondags 13.30 tot 17.00 uur.
Kant-expositie | KERKJE SCHUREGA
Kantklossen is opnieuw ontdekt: Op de expositie zullen diverse kloswerken te zien zijn van de kantklosgroep Jubbega. Er wordt ook iets aangeboden voor verkoop. Omlijst met muziek op de trekzak vertolkt door Jolke de Boer en Henk de Vries van Trekzakvereniging Paulus Jakje.
We zijn weer een jaar verder en inmiddels is de tweede ronde van de bijbelrestauraties afgerond. Eind 2023 kwamen de Frisian Colorists & Restorers de tien gerestaureerde bijbels op het kantoor van de SAFT afleveren. Ook Jorrit Volkers, voorzitter van FB Oranjewoud, was aanwezig om het gedane werk te bewonderen. Uit deze samenkomst kwam een extra opdracht. Hoe gaat de stichting ervoor zorgen dat de gerestaureerde bijbels niet weer zo beschadigd raken als ze terug gaan naar de kerken? Het bureau is momenteel in een onderzoekende fase qua mogelijkheden. Daarnaast gaan we door met ons doel; voor elke kerk in ieder geval één bijbel te laten restaureren. Onze directeur Atze Jan de Vries heeft daarom een plan opgesteld voor een derde ronde, dit ligt nu ter goedkeuring bij FB Oranjewoud.
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UITagenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken, VVV's en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Voor 56 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een Office Coördinator (32 uur p/w), een teamspeler en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip.
Ben jij proactief, houd je van organiseren, ben je administratief sterk en gastvrij? Ben je enthousiast, betrokken en vind je het fijn om het centrale punt van de organisatie te zijn in een zeer afwisselende functie? Dan ben jij vast onze Office coördinator!
Als Office coördinator ben jij het eerste aanspreekpunt binnen de organisatie. Jij zorgt ervoor dat afspraken en bijeenkomsten op orde zijn. Daarnaast faciliteer je onze donateursbijeenkomsten, lezingen, excursies en bijzondere bijeenkomsten en help je bij projecten zoals het Ziltepad en evenementen in onze kerken. Vanzelfsprekend ontvang je onze bezoekers altijd professioneel en met een glimlach. Kortom: in deze functie is het belangrijk dat je sociaal bent, makkelijk contact legt en organisatorisch en administratief sterk bent! Bovenal ben je gedreven, ambitieus, nieuwsgierig en in staat om kennis, die misschien nog ontbreekt, je snel eigen te maken. Je werkt in een klein team, en stemt veel af met collega’s. Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het belangrijk dat je zelfsturend bent en je durft te laten horen. Autonomie staat hoog in het vaandel.
Heb je interesse? De uitgebreide functieomschrijving vind je hier!
Na het succesvolle proeftraject in de herfst van 2023 is Het Ziltepad dit jaar uitgebreid. Gids Fokko Bosker ging afgelopen april weer op pad en heeft maar liefst twaalf nieuwe routes langs de ruige rand van het noorden uitgestippeld. Vanuit Eastrum ging hij verder de provincie Friesland in en vanuit Hornhuizen trok hij verder door het Groningse landschap.
DE BASIS
Het proeftraject vond plaats tussen Eastrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of viceversa). Deze route bestaat uit drie lineaire etappes met een gemiddelde afstand van 17-25 kilometer die je wandelend of op de fiets kunt afleggen. Naast de etappes van kerk tot kerk bestaan er ook rondwandelingen om te ontdekken. Vanuit elke kerk is één rondwandeling ontwikkeld en ook die variëren qua afstand tussen de 17 en 25 kilometer. Deze afstand is de vuistregel voor alle routes die de komende jaren voor Het Ziltepad worden ontwikkeld.
DE UITBREIDING
De uitbreiding vindt dit jaar zowel in Friesland als in Groningen plaats. In beide provincies worden drie kerken aan de bestaande route toegevoegd. In Friesland zijn dit de kerken in Holwerd, Hegebeintum en Hijum en in Groningen zijn dit Usquert, Pieterburen en Uithuizermeeden. Tussen deze kerken en de bestaande route worden zowel lineaire etappes als rondwandelingen ontwikkeld. Tot en met 2027 worden er elk jaar een paar kerken met daarbij meerdere routes toegevoegd. Uiteindelijk verbindt Het Ziltepad 22 kerken uit Groningen, Friesland en Noord-Holland met elkaar.
PROGRAMMERING
Bij de programmering zijn er ook mooie ontwikkelingen. Tijdens het proeftraject bleek de podcast een succes en dus is besloten er voor elke kerk één te maken. Deze podcasts worden de komende jaren gefaseerd gelanceerd en zijn te vinden via Youtube en Spotify. Ze vertellen het verhaal van de kerk en zijn direct te beluisteren wanneer je een kerk bezoekt.
In samenwerking met Hi-Lo zijn er dit jaar vier tijdelijke kunstwerken, ofwel Bakens, langs Het Ziltepad gerealiseerd. Hi-Lo is een nieuwe, ambitieuze kunstmanifestatie rond de Waddenzee. De eilanden en de kustrand van het hele Waddengebied vormen het podium voor een keten van kunstuitingen en exposities. Lichtkunstenaar Peter Vink is dit jaar de maker van de expositie. De Bakens worden de gehele zomerperiode tentoongesteld in de volgende kerken: Hegebeintum, Holwerd, Usquert en Pieterburen.
Daarnaast ontwerpt Stichting Productiehuis Spinbarg een blijvende tentoonstelling. Bij het productiehuis draait het om verbeelding. Door het prikkelen van de fantasie willen ze mensen met andere ogen naar hun omgeving laten kijken en ze bewust maken van de landschappelijke en (cultuur-) historische waarde van die omgeving. Deze tentoonstelling zal bestaan uit zes prachtige, opengeslagen boeken, geïnspireerd op een opengeslagen bijbel, met daarin een iPad. Via deze ‘bijbels’ kunnen bezoekers animaties van mythes en sages, die zich in het Waddenkust gebied afspelen, bekijken. Deze bijbels zijn een blijvende productie en zullen door de jaren heen rouleren langs alle kerken aan de route.
VRIENDEN OP DE FIETS
Voor het meerdaagse wandelen of fietsen van Het Ziltepad is het belangrijk dat er langs de route genoeg slaapplekken beschikbaar zijn. In verschillende kerken is het mogelijk om te overnachten, maar daarnaast zijn er ook andere opties nodig. Er zijn hier en daar hotels of B&B’s, maar ook Stichting Vrienden op de Fiets is een mooie en hele leuke uitkomst. Vrienden op de Fiets beheert een netwerk van circa 5000 particuliere logeeradressen waar sportievelingen gastvrij en voordelig kunnen overnachten tijdens hun meerdaagse fiets- of wandeltocht. De Stichting maakt verrassende ontmoetingen tussen gelijkgestemden mogelijk en draagt graag bij aan de groei van duurzaam toerisme. Het zou fantastisch zijn als er langs de Waddenkunst meer Vrienden bijkomen die hun huis willen opstellen als logeeradres.
DEELNEMEN AAN DE ROUTE
Inmiddels is het proeftraject verleden tijd en is de route voor iedereen die wil wandelen of fietsen vrij toegankelijk. Opgeven is niet meer nodig. Dus trek je schoenen aan, kies via www.visitwadden.nl/hetziltepad een etappe uit en ga Het Ziltepad te voet of op de fiets ervaren! Op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen? Volg Het Ziltepad via Facebook en Instagram of schrijf je in voor de nieuwsbrief.
Het Ziltepad kwam tot stand met bijdrages van Het Waddenfonds, Mondriaan Fonds, Provincies Fryslân*, Groningen en Noord-Holland, FB Oranjewoud, Cultuurfonds, Visit Wadden en de Stichtingen Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken. * De bijdrage van de Provincie Fryslân was nog niet helemaal zeker toen dit blad gedrukt werd.
Hierbij alvast de exposities voor deze zomer op een rij. Kom je gezellig langs?
Expositie ‘Zie Mij. De bijbel in foto's - De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie
Het nomadische Bijbels museum komt voor het eerst met een expositie naar Friesland en heeft hiervoor De Groate Kerk als locatie gekozen. Deze expositie is van 22 juni tot en met 22 september iedere vrijdag, zaterdag en zondag van 13.00 – 17.00 uur geopend en brengt het oeroude verhaal van de Bijbel tot leven. Beeldend kunstenaar Caroline Waltman doet dat door middel van foto’s. In verschillende landen legde zij beelden vast die een nieuwe en eigentijdse blik op de Bijbel werpen. Waltman koppelt in de tentoonstelling foto’s van mensen aan het strand, een vliegveld vol vluchtelingen en een kuil vol regenwater aan door haar gekozen verzen uit de Bijbel. Deze bijbelverzen staan vermeld in zes talen; Nederlands, Arabisch, Duits, Engels, Fries en Tigrinya.
Expositie Paw-Traits, dierbare beelden - Kerk Ferwoude
Gedurende de zomerperiode is van 20 juli tot en met 15 september de kerk van Ferwoude dagelijks geopend met de foto-expositie ‘Paw-Traits’ van André Zuijdam. Een mix van ontroerende en humoristische dierenportretten.
Monnikenwerk 2024 - Kerken van Eastrum, Jouswier, Wetsens en Nijewier
Van 17 juli t/m 21 augustus is er weer Monnikenwerk in Noard-East Fryslân. Zes woensdagen zoeken kunstenaars de stilte van oude kerken en laten zich inspireren door de gewijde ruimten en het omringende landschap. Bezoekers zijn welkom op de woensdagen van 17.00 tot 20.00 uur. Wilma Bosland gaat werken in Eastrum, Coby Prins in Jouswier, Lisette Durenkamp in Nijewier en Hermine Stam in Wetsens. Op de website www.monnikenwerk.nu vertellen de kunstenaars iets over hun ideeën en plannen. U kunt voor informatie contact opnemen met Lisette Durenkamp, 06- 22621672 of lisettedurenkamp@knid.nl
Schilderkunst van Hennie Dijk-Stel - Mariakerk Bears
Botanische tekeningen en aquarellen. Van 29 juni t/m 29 september, dinsdags t/m zondags van 13.00 – 17.00 uur.
Atelierkerk Ginnum
De kerk van Ginnum is de gehele zomer in gebruik als residentie door diverse kunstenaars. U kunt vrij naar binnen lopen om een kijkje te nemen tijdens hun werkzaamheden.
De expositie van Ruth de Jong-Houwink vertelt het verhaal van mensen in Oekraïne, die ongevraagd in een oorlog terecht zijn gekomen. They Just Couldn't Imagine is vanaf nu dagelijks te bewonderen in de Mariakerk in Kortezwaag.
Afgelopen vrijdag 1 juni werd de expositie officieel geopend door de commissaris van de Koning Arno Brok, die werd ontvangen door burgemeester Andries Bouman. Bouman, Ruth en Brok hielden alle drie een korte toespraak. En het koor De Reade Hoeke uit Heerenveen verzorgde een musicale bijdrage. Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met deze expositie in één van onze kerken.
They Just Couldn't Imagine:
Neem bijvoorbeeld het verhaal van Dima. Hij had geen idee wat hem te wachten stond toen de Russische invasie begon en hij wist ook niet dat de Russen de opdracht kregen om elk levend wezen dood te schieten. Toen Dima pampers ging halen werd hem dat bijna fataal.
Maar ook het verhaal van Katya die duizenden inwoners van Irpin hielp evacueren. Zij kreeg wanhopige mensen aan de telefoon die in doodsangst vroegen naar een veilige evacuatieroute. Velen wisten hierdoor te ontsnappen aan het oorlogsgeweld, maar ook velen werden tijdens hun vlucht vermoord door de Russen: mannen, vrouwen en kinderen…
Wat de Oekraïeners is aangedaan - en nog steeds wordt aangedaan - kunnen wij niet ‘oplossen’. Toch zet Stichting Hope4Ukraine zich vanaf het begin van de oorlog in om de mensen in Oekraïne te helpen. Dit doen we in samenwerking met de Irpin Bible Church, omdat wij geloven dat er hoop is!
Benieuwd naar de expositie? Tot en met 14 september is de kerk dagelijks open (10.00 - 17.00u) en gratis te bezoeken.
De expositie 'They just couldn't imagine' is tot stand gekomen in samenwerking met Stichting Hope4Ukraine. Zij helpen de mensen in Oekraïne. Help je mee?
De Piterkerk in Lippenhuizen krijgt een nieuwe eigenaar. Stichting Alde Fryske Tsjerken neemt het monumentale gebouw over van de Protestantse Gemeente Lippenhuizen. Het aantal kerken dat de stichting bezit komt daarmee op 56. Vrijdag 7 juni vindt in de kerk de overdracht plaats.
De Protestantse Gemeente zal vrijdag de sleutel van de kerk overhandigen aan de waarnemend voorzitter van de stichting, Ebe Veerman. Als tegenprestatie betaalt Veerman de gemeente het symbolische bedrag van €1.
“Wij vinden het belangrijk dat deze kerk uit 1743 in het Friese landschap behouden blijft. Daarom nemen we de zorg ervoor op ons’’, zegt Veerman.
Een van de voorwaarden van de stichting bij de overname van een kerk is dat er een plaatselijke commissie van vrijwilligers komt. Zij zorgen ervoor dat de gebouwen zoveel mogelijk open zijn, dat er uiteenlopende activiteiten kunnen plaatsvinden en dat iedereen zich er welkom kan voelen. Van de meer dan 350 vrijwilligers die de stichting telt, zijn er zo’n 300 actief in die plaatselijke commissies.
Het cultureel-religieus erfgoed blijft zo van de mienskip. In Lippenhuizen wordt vrijdag ook zo’n commissie geïnstalleerd. De kerkelijke gemeente blijft de kerk huren voor religieuze vieringen.
De kerk is aanvankelijk zonder toren gebouwd. Een toren vond men in die tijd niet nodig, want de klok hing in een klokkenstoel die er pal naast stond. In 1862 voorzag E.R. Kuipers uit Gorredijk de kerk van een mooie geveltoren met een naaldspits. Een bijzonder element in de kerk is de monumentale preekstoel. Die is omstreeks 1660 gemaakt en al gebruikt in een voorganger van de huidige kerk.
Stichting Alde Fryske Tsjerken is in 1970 opgericht. Zij wil kerken die vanuit historisch oogpunt belangrijk zijn in stand houden, en dat voor een zo breed mogelijk publiek. De stichting heeft bijna vierduizend donateurs en een kleine betaalde organisatie.
Bekijk uitnodiging
Buiten scheen volop de zon en binnen zat de kerk van Goingarijp even helemaal vol, afgelopen zaterdagmiddag. Met hoofdrollen voor een eeuwenoud smeedijzeren uurwerk en burgemeester Fred Veenstra.
In februari 2023 stond 'de tiid efkes stil yn Goïngaryp', maar inmiddels tikt de tijd hier weer rustig door. Het monumentale uurwerk, dat vermoedelijk in de eerste helft van de zeventiende eeuw is gemaakt, is in 2023 gerestaureerd. Dat werk was al een poos terug afgerond, maar de klok was nog niet officieel weer in gebruik genomen.
,,We hebben 50 mensen uitgenodigd’’, vertelt vrijwilliger Cees Mollema van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, ,,en er zijn 55 gekomen.’’ Ze waren er buiten de kerk allemaal getuige van hoe de burgemeester, door bij de klokkenstoel aan een touw te trekken, aan het hele dorp liet horen dat de klok weer heel goed slaat.
De kerk heeft geen toren en op de kerk is geen wijzerplaat aangebracht. Ten westen van de kerk staat een klokkenstoel waarvan de klok ook fungeert als slagklok. Er is aan de klokkenstoel een slaghamer aangebracht die via een ijzerdraad verbonden is met de slaghefboom van het uurwerk in de kerk. Via deze constructie slaat het uurwerk op de klok. Het uurwerk drijft geen wijzers op een wijzerplaat aan. De aandrijfgewichten van het uurwerk moesten voorheen handmatig worden opgewonden. Na het elektronisch maken van het uurwerk gaat dit nu automatisch. Hierdoor viel er vorig jaar een gat in de dagelijkse planning van de vrijwilligers Cees Mollema en Kees Swildens. Samen waren zij verantwoordelijk voor het opwinden van het uurwerk. Dit moest elke dag twee keer gebeuren. Kees 's morgens en Cees 's avonds.
Het uurwerk is gerestaureerd door Vellema Torenuurwerken in Hallum. Belangrijke klussen waren:
In de zomer van 2023 is het uurwerk teruggeplaatst en na een aantal maanden proefdraaien en alles rechttrekken, op elektronisch gebied, loopt de tijd in Goingarijp weer op rolletjes. Het uurwerk kan er weer jaren tegenaan. Ditmaal wel zonder inspanningen van Cees en Kees. Zij hebben een andere invulling moeten vinden voor hun tijd.
De financiering van de restauratie koste circa 49.500 euro. De provincie gaf een subsidie van de helft van dat bedrag. Vrijwilligers van onze plaatselijke commissie hebben met diverse acties ongeveer 12.000 euro opgehaald. Petje af voor onze vrijwilligers, in het bijzonder de familie Mollema.
Pelgrimsroutes, refugio’s en klokgelui in het Friese land. Je kunt Fryslân lopend of fietsend verkennen om de natuur te ontdekken, andere mensen te ontmoeten of dichterbij jezelf te komen. Het Spaanse Santiago de Compostela is voor velen het einddoel van hun tocht. Echter de weg ernaar toe, het onderweg zijn, is ook een betekenisvolle ontdekkingsreis. En dat kan in Fryslân met vijf pelgrimsroutes en 19 kerkrefugio’s, waar je kunt overnachten.
Vijf Friese pelgrimroutes
Het Jabikspaad is een pelgrimsroute met als startpunt Sint-Jacobiparochie aan de Friese Waddenkust. Al 25 jaar is dit een aanloop- en fietsroute naar het Spaanse Santiago de Compostela. De laatste jaren zijn er vier Friese pelgrimsroutes bijgekomen: het Odulphuspad, Klooster Claercamppad, Bonifatius Kloosterpad en Het Ziltepad, dat nog volop in ontwikkeling is. De routes sluiten op elkaar aan en dekken de hele provincie. Ze ontsluiten vergeten kloosterhistorie in buitengebied en doorkruisen alle soorten streeklandschappen ’van wad tot woud’.
Refugio's, overnachten in 19 kerken
In historische kerken zijn sinds 2018 overnachtingsmogelijkheden voor wandelaars en fietsers, die als pelgrim onderweg zijn. Ze bieden eenvoudige slaapplekken tegen een bescheiden vergoeding. De meeste kerken zijn eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Vrijwilligers beheren de kerken, die allemaal langs of in de buurt van de routes liggen.
Kerken die meedoen
Zestien van onze kerken doen mee: Blessum, Boksum, Britsum, Buitenpost, Foudgum, Jorwert, Eastrum, Peins, Rottevalle, Schurega, Sibrandahûs, Swichum, Terband, Wânswert en Zürich. Ook De Groate Kerk in Sint-Jacobiparochie, het startpunt van het Jabikspaad, is een refugio. Daarnaast kun je in de kerken van Hiaure, Nijland en Lippenhuizen ook overnachten.
Huisregels
De refugio's hebben maximaal vier veldbedden en zijn van 1 april tot 1 oktober toegankelijk. Er zijn veldbedden, er is water en een toilet; geen douche. Je kunt er niet koken. Zorg dat je zelfvoorzienend bent en beschikt over een slaapzak. Soms is er horeca of kunnen vrijwilligers van de kerk een ontbijt of warme maaltijd aanbieden. De kosten bedragen € 20,-. p.p.p.n. Deelnemende kerken zijn herkenbaar aan het blauw-gele icoon van ‘’pelgrims voor pelgrims’’. Een van de 'huisregels' is dat je 24 uur tevoren telefonisch de beschikbaarheid nagaat. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur.
TIP: Je kunt ook één of twee nachten een refugio boeken en de omgeving daar verkennen door gedeeltes van de pelgrimsroutes te volgen. Of je eigen route samenstellen met behulp van de wandelknooppunten van de Marrekrite.
Wie kan van een refugio gebruik maken
Je kunt gebruik maken van een refugio als je in het bezit bent van:
Geïnteresseerd in een bijzondere overnachting in één van onze kerken?
Op de pagina slapen in Friese kerken vind je de contactgegevens per refugiokerk en de routes of ga naar www.santiagoaanhetwad.nl.
Foto's Lydia Annema
Van 22 juni t/m 22 september is de tentoonstelling Zie mij. De bijbel in foto's. van het Bijbels Museum in de Groate Kerk te St. Jacobiparochie. Omdat de tentoonstelling gratis te bezoeken is, kan deze alleen gerealiseerd worden met hulp van vrijwilligers. Het bestuur van De Groate Kerk is dan ook op zoek naar vrijwilligers die één of meerdere keren willen helpen.
Het Bijbels Museum is een nomadisch museum, dat in reizende tentoonstellingen verhalen rond zingeving deelt met een zo groot mogelijk publiek in heel Nederland. Voor wie wel en voor wie niet gelooft. Het museum werkt duurzaam. Het Bijbels Museum heeft geen eigen presentatieruimte meer en toont zijn tentoonstellingen - vaak met nieuwe en in opdracht gemaakte kunst – in musea, monumentale kerken en publieke gebouwen in het hele land.
De expositie Zie Mij. Bijbel in foto’s. is een tentoonstelling van beeldend kunstenaar Caroline Waltman. In Zie mij brengt Waltman de eeuwenoude verhalen tot leven met behulp van honderden foto’s die zij in en buiten Europa maakte. De foto’s – deels afgedrukt op levensgroot formaat – worden getoond in combinatie met door Waltman gekozen Bijbelverzen. Deze eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel is deze zomer te zien in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. Deze kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Stichting heeft ten doel het herstel en de instandhouding van uit historisch oogpunt belangwekkende kerkgebouwen met aan- en toebehoren in de provincie Fryslân en het wekken van publieke belangstelling voor dergelijke gebouwen.
Kunstenaar Caroline Waltman beweegt zich tussen fotografie, sculptuur, drukwerk, tekst, film en grafiek. In haar werk onderzoekt Waltman nieuwe verbindingen. “Ik ben aangetrokken tot grote verbanden maar wordt gedreven door mijn liefde voor het detail.”, aldus Waltman. Het maken van de foto’s, het bestuderen van de Bijbel en het selecteren van de fragmenten voor Zie mij vormden een dynamisch en artistiek en spiritueel uitdagend proces. Het resultaat verscheen eerder in de vorm van het fotoboek Paradisewill.com. Het werk van Waltman is geëxposeerd in binnen- en buitenland.
Voor deze expositie zijn wij nog op zoek naar extra vrijwilligers die één of enkele keren willen helpen als suppoost, gastheer of gastvrouw. Lijkt het jou leuk om hieraan mee te werken of wil je meer informatie, neem dan contact op met één van de onderstaande bestuursleden van de Groate Kerk:
Een aantal Friese vrienden van het Bijbels Museum vroegen herhaaldelijk wanneer dit (inmiddels) nomadische museum eens in Friesland een tentoonstelling zou presenteren. Eindelijk is het zover. Het museum toont in Sint Jacobiparochie de tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s van beeldend kunstenaar Caroline Waltman. In Zie mij brengt Waltman de eeuwenoude verhalen tot leven met behulp van honderden foto’s die zij in en buiten Europa maakte. De foto’s – deels afgedrukt op levensgroot formaat – worden getoond in combinatie met door Waltman gekozen Bijbelverzen. Deze eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel is van 22 juni t/m 22 september te zien in de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie.
Caroline Waltman (1970) fotografeerde in zestien landen in en buiten Europa. De beelden zijn zeer divers, van landschappen en stillevens tot portretten en beelden van het dagelijks leven. De verbanden die Waltman legt tussen beeld en tekst zijn soms heel direct, veel vaker juist associatief. Samen vormen de foto’s een eigentijdse en vernieuwende blik op de Bijbel. De gekozen Bijbelverzen zijn in de tentoonstelling in zes talen te lezen: Nederlands, Arabisch, Duits, Engels, Fries en Tigrinya. Dankzij deze vertalingen, maar ook vanwege de culturele verscheidenheid van Waltmans werk, is de tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s toegankelijk voor een breed en cultureel divers publiek. Met de tentoonstelling – een productie van het Bijbels Museum – wil de maker prikkelen, ontroeren en bemiddelen: “We willen een eigentijds perspectief bieden op de oude verhalen en onze bezoekers hiermee uitnodigen tot reflectie”, aldus Carolien Croon, directeur van het Bijbels Museum.
Over Caroline Waltman
Kunstenaar Caroline Waltman beweegt zich tussen fotografie, sculptuur, drukwerk, tekst, film en grafiek. In haar werk onderzoekt Waltman nieuwe verbindingen. “Ik ben aangetrokken tot grote verbanden maar wordt gedreven door mijn liefde voor het detail.”, aldus Waltman. Het maken van de foto’s, het bestuderen van de Bijbel en het selecteren van de fragmenten voor Zie mij vormden een dynamisch en artistiek en spiritueel uitdagend proces. Het resultaat verscheen eerder in de vorm van het fotoboek Paradisewill.com. Het werk van Waltman is geëxposeerd in binnen- en buitenland.
Over de Groate Kerk/SAFT
De Groate Kerk is eigendom van Stichting Alde Fryske Tsjerken. De Stichting heeft ten doel het herstel en de instandhouding van uit historisch oogpunt belangwekkende kerkgebouwen met aan- en toebehoren in de provincie Fryslân en het wekken van publieke belangstelling voor dergelijke gebouwen. Met haar opvallende gele kleur is de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie een echte blikvanger in het dorp en landschap. Inmiddels is de kerk omgedoopt tot Kultureel Sintrum De Groate Kerk, waar concerten, cd-opnames en exposities plaatsvinden.
Over het Bijbels Museum
Het Bijbels Museum is een nomadisch museum, dat in reizende tentoonstellingen verhalen rond zingeving deelt met een zo groot mogelijk publiek in heel Nederland. Voor wie wel en voor wie niet gelooft. Het museum werkt duurzaam. Het Bijbels Museum heeft geen eigen presentatieruimte meer en toont zijn tentoonstellingen - vaak met nieuwe en in opdracht gemaakte kunst – in musea, monumentale kerken en publieke gebouwen in het hele land. De tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s is eerder op verschillende locaties in het land te zien geweest.
Voor deze expositie zijn wij nog op zoek naar extra vrijwilligers die één of enkele keren willen helpen als suppoost, gastheer of gastvrouw. Lijkt het jou leuk om hieraan mee te werken of wil je meer informatie, neem dan contact op met één van de onderstaande bestuursleden van de Groate Kerk:
Foto door Carolien Waltman
Als geboren en getogen Fries vind ik het belangrijk dat de dorpen hun historische kern behouden en dat de leefbaarheid in dorpen blijft bestaan. Mijn naam is Marijke Gaastra en sinds februari 2024 ben ik begonnen als Office Coördinator bij Alde Fryske Tsjerken.
In de anderhalve maand dat ik nu werkzaam ben, heb ik inmiddels al 10 kerken mogen bezoeken. Zo maakten we vorige week een dagtour langs 9 van onze kerken en ben ik op bezoek geweest in de kerk van Weidum, die momenteel wordt gerestaureerd. Het is mooi om te zien hoe elke kerk zijn eigen karakter heeft en daarom wil ik maar al te graag ook de overige 45 kerken zo snel mogelijk bewonderen!
Met mijn achtergrond als congres manager vertrouw ik erop dat ik een goede toevoeging aan het team van de stichting kan zijn. Er is ontzettend veel bedrijvigheid bij de Alde Fryske Tsjerken wat het werk erg afwisselend maakt. Ik kijk er erg naar uit om met iedereen samen te werken en in contact te komen.
Vandaag ontvingen we geweldig nieuws van het Waddenfonds: ons meerjarenplan voor de uitbreiding van het Ziltepad is goedgekeurd! We zijn ontzettend blij met het vertrouwen dat het Waddenfonds in onze stichtingen heeft gesteld en in het project van het Ziltepad. 🎉
Het Ziltepad is een gezamenlijk initiatief van Stichtingen Groninger Kerken en Alde Fryske Tsjerken. In 2023 werd langs het cultureel erfgoed aan de Waddenkust een proefroute van het Ziltepad georganiseerd. Maar liefst 500 proefdeelnemers liepen als eersten langs de Friese en Groningse kerken, van Oostrum naar Hornhuizen of andersom.
Na de succesvolle pilot vorig jaar hebben we samen met onze partner Visit Wadden een meerjarenplan ontwikkeld voor de uitbreiding van het Ziltepad. Dit plan omvat een gefaseerde uitbreiding verspreid over drie jaar. Het uiteindelijke doel is om het landschap van de Waddenkust van Noord-Holland, Fryslân en Groningen te verbinden met het cultureel erfgoed, de unieke dorpen en hun bewoners en het thema bezinning.
Ondertussen zijn we achter de schermen druk bezig met de voorbereidingen om dit jaar al uitbreidingen aan het Ziltepad te realiseren. We hebben gekozen voor een gefaseerde aanpak over meerdere jaren, zodat ook de regio mee kan groeien.
We kijken nu vol vertrouwen uit naar de uitkomsten van enkele andere lopende aanvragen. Op dit moment kunnen we al rekenen op steun van het Mondriaan Fonds, Stichting Vrienden op de Fiets en het Cultuurfonds.
Meer informatie vind je hier. We houden jullie op de hoogte van de ontwikkelingen!
Fotograaf: Niels Knelis
Zo nu en dan zie je wel eens een kerk in de steigers, maar een kerk vol met steigers, dat moet je maar net weten. Een vrij uniek beeld en dat lieten we als bureaumedewerkers niet aan ons voorbijgaan. Daarom gingen we maandag 26 februari met zijn allen op pad naar Weidum. Onze bouwkundige Willem gaf ons tijdens het bezoek een update over de grote restauratie die begin december 2023 is gestart.
In de oude dorpskern van Weidum staat de 13e-eeuwse Romano-gotische Johanneskerk, die tot één van de fraaiste van Fryslân wordt gerekend. De kerk heeft een 11e-eeuwse toren van tufsteen met een karakteristieke naaldspits, die in de wijde omtrek zeer gemakkelijk is te herkennen. Echter kwamen we voor de binnenkant. Werkzaamheden die op de planning staan zijn: 1) restauratie van de eikenhouten vloeren, lambriseringen en een deel van de kerkbanken, 2) restauratie van het stucwerk en 3) de realisatie van een keukentje en een sanitaire ruimte.
Bij binnenkomst was het direct al duidelijk: hier wordt gewerkt. Recht voor onze neus lag in de hal al allerlei puin en wanneer je rechts door de deuropening de kerk in keek, zag je niets anders dan hout en steigers. Het interieur van de kerk is momenteel niet meer herkenbaar. Het orgel is verdwenen achter platen van hout en zo ook de herenbank en de preekstoel zijn verhuld in hout en steigers. En waar normaliter de kerkbanken staan, zag je nu alleen houten balken, modder en stenen.
Al deze steigers zijn opgebouwd voor herstel van het stucwerk, maar ook voor het herstel van de trekbalk bovenin. Tijdens ons bezoek troffen we bovenop de steigers twee medewerkers van Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse van der Vegt BV, die de restauratie uitvoert. De balkkop van de trekbalk was aangetast en de heren hebben ons laten zien dat ze dit hebben hersteld doormiddel van een haaklas. Daarnaast zijn er inmiddels monsters genomen van het zoutgehalte van de muur om de juiste stucmortel te kunnen kiezen. Zodra die er is, kunnen ze de muren gaan herstellen. Voor wat betreft de sanitaire ruimte en het keukentje deze zijn nog in ontwerp.
Verder zijn de eikenhouten vloeren, lambriseringen en banken uit de kerk gehaald. Ze liggen ter reparatie in de werkplaats van Bouw- en Restauratiebedrijf Sytse van der Vegt BV. Het houtwerk was flink aangetast door de larf van de bonte knaagkever. Op de werkplaats konden we zien wat deze aantasting inhoudt. Hout kan intact lijken – tot je het omdraait. Dan zie je één en al aantasting. Je voelt het ook wanneer je een plank optilt. Er zit dan geen gewicht meer in het houtwerk, doordat alles aan de achterzijde en binnenin is opgegeten. Deze extreme aantasting zit vaak aan één kant van het houtwerk, omdat de larven van de bonte knaagkever gedijen bij stilstaande lucht. Alleen een echte kenner kan het probleem vanaf de buitenkant waarnemen.
Gelukkig valt er veel te herstellen en ziet een groot deel van de lambrisering en banken er inmiddels weer fraai uit. Een intensieve klus die veel tijd in beslag neemt. Het doel tijdens zo’n restauratie is namelijk om zoveel mogelijk historisch hout te behouden. Nadat alle onderdelen zijn gerepareerd, worden ze door een schildersbedrijf in de was gezet. Als het goed is zie je straks geen verschil meer tussen oud en nieuw. Doordat dit een tijdrovende klus is, heeft het Archeologisch Werkverband ruime gelegenheid gehad om onderzoek te doen op de plaats waar de banken normaliter staan. De resultaten zijn nog niet bekend. De werkzaamheden zijn inmiddels circa drie maanden onderweg en het gaat tot nu toe voorspoedig. Er zijn geen grote verrassingen geweest. Het streven is om de restauratie voor de bouwvak van dit jaar af te ronden.
De Tsjerketour komt tot stand als een samenwerking tussen Popfabryk; productiehuis voor Friese popcultuur en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Popfabryk ziet de oude kerken in Fryslân als een bijzonder en wijdverspreid podium om haar kleinschalige producties te presenteren voor een overwegend nieuw publiek.
In het voorjaar van 2024 komt singer-songwriter Timo de Jong uit Leeuwarden met een nieuw album speciaal gemaakt voor de Tsjerketour. Hiermee gaat hij solo op tour langs zes van onze kerken. Op 26 januari bracht hij zijn nieuwe single “Kingdom Of Mine” uit. Het gaat om de eerste single van zijn nieuwe, gelijknamige album. Een dansbaar lied over houden van de plek waar je woont. Benieuwd naar het nummer? Beluister het nummer via Spotify of Youtube.
Timo woont al zijn hele leven in het noorden van Nederland en daar voelt hij zich thuis. ''Ik denk dat iedereen zo'n plek heeft en hopelijk is dat ook gelijk je woonomgeving!''. Deze single wordt in de lente uitgebracht op een vinyl release die tot stand is gekomen door een project met de Popfabryk en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Timo is in de zomer van 2023 bij een aantal kerken langsgegaan om inspiratie op te doen en verhalen te verzamelen. Vanuit dit materiaal heeft hij nieuwe liedjes geschreven. Hier zijn acht bijzondere nummers uitgekomen, allemaal met een directe link naar kerkjes die deel uitmaken van de Tsjerketour.
“Ik heb de hele zomer allerlei prachtige kerken op het Friese platteland mogen bezoeken en dat was geweldig. Ik hoorde mooie verhalen over de kerk en de directe omgeving. Soms was iets kleins al aanleiding voor het schrijven van een nieuw nummer."
2024 wordt een druk jaar voor de Meppeler muzikant (die inmiddels van Leeuwarden naar Groningen is verhuisd), zo stond hij al op Eurosonic, trad hij in januari op tijdens het grootste Americana showcase festival van Europa in London en staat er al een flinke tour ter promotie van “Kingdom Of Mine” op de planning.
Data en locaties Tsjerketour:
Ga voor meer informatie per optreden naar onze digitale UIT-agenda.
Deze excursie voert ons, deels langs slingerende dijkjes, naar Zuidwest Friesland, naar het gebied waar vroeger de Middelzee stroomde. We hopen de Nicolaaskerk in Nijland (Nylân), de St. Martinuskerk in Roodhuis (Reahûs) en de Bartholomeuskerk in Westhem te bezoeken. Deze laatste kerk is, evenals het kerkhof, al sinds 1980 eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken!
NIJLAND (NIJLÂN)
De 13de eeuwse kerk werd tussen 1508 en 1525 vervangen door de huidige. Hierbij werd gebruik gemaakt van het afb raakmateriaal. In de noordmuur zijn nog restanten hiervan te zien. De oude toren werd gehandhaafd en kreeg een spitsbekroning. Het huidige interieur met rijke stuckwerkornamenten is tot stand gekomen in de jaren 1870-72. De eikenhouten preekstoel met versierde panelen dateert van 1659, evenals de versierde eikenhouten wand onder het orgel. In de plavuizenvloer van het koor liggen enkele rijkversierde grafzerken boven de grafk elder van de vroegere Hottingastate. De kerk met zijn fraaie omgrachting en de omringende historische bebouwing zijn onderdeel van de beschermde dorpskern van Nijland.
ROODHUIS (REAHÛS)
Deze katholieke pseudobasiliek verrees in 1892 en is ontworpen door architect Alfred Tepe. Het is een kerk met zijbeuken en een langgerekt koor. De forse toren wordt bekroond door een ingesnoerde spits. Het neogotisch interieur dateert uit het begin van de vorige eeuw. De gebrandschilderde ramen zijn uit verschillende periodes. Bij het hoogaltaar zijn afbeeldingen te zien van Willibrord en Bonifatius. Ook zijn er enkele beelden van St. Martinus.
WESTHEM
Op een bescheiden terp achter de Hemdijk staat dit kerkje met zadeldaktoren. De kerk is in 1708 gebouwd ter vervanging van de middeleeuwse voorganger. De toren is van 13de eeuwse oorsprong. In de toren hangen 2 klokken, waarvan de oudste uit 1353 dateert. De preekstoel en het doophek met gesneden pilasters dateren uit het derde kwart van de 17de eeuw. In het middenpad liggen enkele gebeeldhouwde zerken van
de familie Ykema .
Praktische informatie:
De kerken zijn op 16 maart van 11.30- 17.00 uur gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen
plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar. Deze kunt u ook downloaden via de website.
VERVOER PER BUS
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 1 maart a.s. aanmelden bij het bureau: info@frysketsjerken.nl. De kosten bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail bericht hebt ontvangen, dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. In deze mail staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 11.00 uur vanaf Leeuwarden en komt daar rond 17.00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw “Tot Maandag“, links tegenover het spoorwegstation.
11.00 uur: vertrek bus Leeuwarden
11.45 uur: Kerk Roodhuis
13.00 Lunch Nijland
14.15 Kerk Nijland
15.30 Kerk Westhem
Adressen van kerken:
Divers gebruik door een divers publiek. Hoe geschikt onze SAFT-kerken daarvoor zijn, is de afgelopen dagen maar weer eens bevestigd met veel publiciteit in de Friese media.
Zo was onze kerk in Zurich zondag 21 januari het podium voor een boeiende lezing van oceaanroeister Renate de Backere uit Harlingen. De Leeuwarder Courant beschrijft in de krant van maandag 22 januari hoe ‘’een bomvol kerkje’’ aan haar lippen hing. Lees het artikel hier.
Ook in de Leeuwarder Courant, de Drachtster Courant en De Feanster, stond afgelopen zaterdag een mooi verhaal over de 300-jarige Doarpstsjerke van Rottevalle, die vanwege dat jubileum een heel jaar lang activiteiten en festiviteiten organiseert. Afgelopen weekend ging dat los. Eerder vorige week schreef ook het Friesch Dagblad al een fraai artikel over het jubileum.
Omrop Fryslân trok met de televisiecamera naar Rottevalle en het resultaat, enthousiaste interviews met twee betrokken vrijwilligers, was vrijdag in het progamma Hjoed te zien. Kijk hier de interviews terug en lees het hele verhaal.
Ook de Dorpskerk in Huizum viert binnenkort een bijzonder jubileum. Het voormalige kerkje uit de twaalfde eeuw en tevens het oudste monument van de stad Leeuwarden functioneert 10 februari al tien jaar als culturele hotspot. Lees in de Huis aan huis Leeuwarden het artikel waarin Peter de Haan, voorzitter van de commissie die dit alles met een groep van 65 vrijwilligers organiseert, vooruit blikt op het tienjarig jubileum.
Als laatste stond er dit weekend een verhaal over de Week van het Gebed in de Leeuwarder Courant. In dit verhaal kwam ook de Van Harenskerk in Sint Annaparochie voorbij, met een foto en bericht over biddende moslims, van wie het merendeel afkomstig is uit het nabijgelegen asielzoekerscentrum. Benieuwd naar het verhaal? Lees het hier.
In het jaar 1724 begon het: de bouw van een eigen hervormde kerk voor de inwoners van Rottevalle. Dit jaar precies drie eeuwen geleden en dus is het in 2024 feest voor de Doarpstsjerke Rottefalle. Een heel jaar lang vieren plaatselijke vrijwilligers, het dorp, gebruikers, bezoekers en natuurlijk ook de Stichting Alde Fryske Tsjerken het jubileum. En dat begint deze week. Met onder andere – in de kerk - een fraaie expositie over verleden, heden en toekomst van de kerk. Zaterdag 20 januari is er een open dag van 10 tot 16 uur. De koffie staat klaar met wat lekkers, want het is tenslotte feest! De expositie wordt aanstaande vrijdag officieel geopend. Wethouder Maria le Roy van Smallingerland zal daarbij zijn.
Een groep van zeven enthousiaste vrijwilligers zorgt ervoor dat de kerk in Rottevalle helemaal een gebouw van de mienskip is. Er wordt getrouwd, gerouwd, gefeest, gezongen, geluisterd, geëxposeerd, geslapen, gekerkt, en nog veel meer. Voor elk wat wils. Ook voor het jubileumjaar hebben de vrijwilligers veel op touw gezet. Hier vindt u een overzicht van alle jubileum-activiteiten.
Volg de Facebookpagina van Doarpstsjerke de Rottevalle.
Foto: Jaap van der Wal
Tien jaar was hij bestuurslid waarvan de laatste twee jaar als tijdelijk voorzitter. Hendrik ten Hoeve (Heerenveen, 1946) nam 14 december afscheid van de stichting Alde Fryske Tsjerken nu Gerben Hoogterp de hamer overneemt. Ten Hoeve was tot aan zijn pensioen leraar economie en directielid van het Dockingacollege in Dokkum. Politiek was hij actief als statenlid en voorzitter van de FNP en drie perioden als Eerste Kamerlid voor de Onafhankelijke Senaatsfractie, een platform van kleine regionale partijen.
Als opvolger van Jan Kersbergen heeft Ten Hoeve zich de afgelopen jaren vooral sterk gemaakt voor de financiële structuur van de stichting. ,,Een stichting als de onze werkt altijd vanuit de verplichtingen m.b.t. de overgenomen kerken, maar ook altijd met risico’s in de begroting omdat we afhankelijk zijn van fondsenwerving, legaten en erfstellingen. Die risico’s moeten niet te groot worden. Het was nodig om meer helderheid te scheppen in het financiële beheer en tijdelijk geen nieuwe verplichtingen aan te gaan. Dat is gelukt en nu kunnen we weer vooruitkijken. Er ligt een enorme taak voor deze prachtige stichting.’’
Ten Hoeve kreeg ook te maken met het vertrek van Hester Simons als directeur waardoor er veel extra inzet van het bestuur werd gevraagd. Dit jaar zijn er gesprekken geweest met de Protestantse Gemeente Leeuwarden over een mogelijke overname van de Grote of Jacobijnerkerk. ,,Het bleek toch een te groot risico voor ons. Financieel en organisatorisch komt er heel wat bij kijken om zo’n kerk te exploiteren. Het was een buitenkans, maar je moet ook realistisch blijven.’’
In juni 2022 deden we een oproep aan onze donateurs om ons te helpen de restauratie van het dak in Jorwert mede mogelijk te maken. Het dak aan de zuid- en oostzijde van de kerk werd steeds minder. Deze twee zijden hebben meer last van de weersomstandigheden mede doordat ze aan de zonzijde zitten. De afgelopen jaren moest de stichting er steeds vaker naartoe om reparatiewerkzaamheden uit te laten voeren waardoor het besluit volgde, dat er een restauratie nodig was. Hierbij een update over de stand van zaken.
Na de bouwvak van dit jaar zijn de werkzaamheden van start gegaan. Dit begon met het opzetten van de steiger en het openhalen van de dakvoet. Bij de dakvoet zijn de muurplaten, de standvinken, de slofstukken en de spanbenen hersteld. Deze constructieonderdelen waren aangetast door o.a. de bonte knaagkever en vroegere lekkages. Daarna is de leidekker aan de slag gegaan met het vervangen van de leibedekking. Een intensieve klus, die weken in beslag neemt aangezien een lei vier keer zo klein is als een dakpan en per lei wordt vastgetimmerd op het dak. Inmiddels na ongeveer 4 maanden is de klus zo goed als klaar en kan het dak van de Redbadtsjerke in Jorwert weer circa 80 jaar vooruit.
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UITagenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, onderhoudt en restaureert alle kerken die zij bezit, maar wat voor onderhoud wordt er dan zoal gepleegd? Dit keer een korte update over een kleine ingreep in de kerk van Leeuwarden-Huizum. Wanneer u de kerk inloopt, direct rechts, staan een stuk of vijf kerkbanken. De vloer onder deze banken was toe aan vervanging, aangezien deze deels verrot was. Waar de balken op het eerste gezicht nog redelijk leken, was dit niet het geval. Er kon zo een schroevendraaier in worden gestoken. Bouwbedrijf Dijkstra De Graaf ging afgelopen herfst twee weken aan de slag. De kerkbanken werden eruit gehaald en de balken en vloer zijn inmiddels vernieuwd. Ook de kerkbanken hebben een onderhoudsbeurt gehad en kunnen er samen met de vloer weer jaren tegenaan.
Met Gerben Hoogterp haalt Stichting Alde Fryske Tsjerken een veelzijdig man in huis als nieuwe bestuursvoorzitter. Met een achtergrond in kerk, onderwijs, zorg en welzijnswerk was hij jarenlang lid van de gemeenteraad van Leeuwarden en momenteel algemeen bestuurslid van Wetterskip Fryslân. Ook is hij een groot liefhebber van monumentale kerken. Door zijn werk bekeek hij menig godshuis vanaf een bijzondere plek: de kansel.
,,Ik ben geboren op Bij de Put tussen de synagoge en de Grote Kerk in Leeuwarden dus het ontzag voor gewijde ruimtes zat er al vroeg in.’’ Gerben Hoogterp (64), predikant van de protestantse gemeente in Lekkum, Miedum, Snakkerburen en Blitseard en geestelijk verzorger in ziekenhuis Tsjongerschans in Heerenveen, is de opvolger van Hendrik ten Hoeve als voorzitter.
Met zijn vrouw Lies maakte Hoogterp veel fietstochten in Nederland en door heel Europa. ,,Tijdens deze fietstochten merk je hoe karakteristiek kerkgebouwen zijn in de Europese cultuur en het landschap. Je fietst bij wijze van spreken van toren naar toren. We nemen altijd even een kijkje in het gebouw. De kerk hoort bij het leven en was en is vaak nog een verbindend element in dorpen en stadswijken. Je voelt er de geschiedenis. De religieuze betekenis mag dan verminderen door secularisering, als gemeenschapselement kan het gebouw nog altijd een centrale functie vervullen. Dat vind ik het waardevolle aan ons werk als stichting, om dat te bevorderen.’’
Mienskip, het begrip kreeg betekenis in het jaar dat Leeuwarden en Fryslân culturele hoofdstad waren van Europa. Het past bij Hoogterp. ,,De leefbaarheid dienen op het platteland maar ook in stadswijken. In mijn vorige standplaats, Muiden, begonnen we een proces om de kerk als het ware terug te geven aan de bevolking door het gebouw te gebruiken voor lezingen, concerten en andere activiteiten. In Lekkum zijn we bezig om het kerkhof en de ijsbaan te vergroenen en tot plekken te maken voor het hele dorp.” Projecten die je ook tegen zou kunnen komen bij Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Als voorman van de stichting hoopt Hoogterp in het voetspoor van Hendrik ten Hoeve en straks samen met de nieuwe directeur zijn steentje bij te dragen aan de stichting. ,,Door goed samen te werken als staf en bestuur kunnen we onze idealen uitdragen en nog meer mensen betrekken bij het religieus erfgoed dat we beheren!’’
Bovenstaande is een verkorte versie van het verhaal ‘Kerkgebouw als verbindend element’ door Hans Willems. Benieuwd naar het uitgebreide verhaal? Dit is binnenkort te lezen in het nieuwste magazine Alde Fryske Tsjerken editie 30!
Foto Jan de Boer
Heeft u ons de afgelopen 2 weken telefonisch proberen te bereiken maar geen gehoor gekregen?
We hebben helaas te maken gehad met een storing en zijn hierdoor tijdens telefonie uren slecht bereikbaar geweest. Als het goed is zijn we inmiddels weer bereikbaar. Wij zijn telefonisch bereikbaar van maandag t/m donderdag van 09:00 tot 12:00 uur. Mocht u alsnog problemen ervaren stuur dan een mail naar info@frysketsjerken.nl.
Onze excuses voor het ongemak.
Hierbij delen wij u mee dat het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken met ingang van 1 januari 2024 in de vacature van directeur van de Stichting de heer Atze Jan de Vries te Leeuwarden heeft benoemd. De heer de Vries heeft lange tijd journalistiek werk gedaan, voornamelijk in en voor Fryslân bij de Leeuwarder Courant en werkt momenteel voor de provincie Fryslân als adviseur van Provinciale Staten. Zijn betrokkenheid bij de Friese samenleving en het Friese erfgoed en zijn bekendheid met de provincie en organisaties in de provincie zullen van grote waarde kunnen zijn voor de Stichting. Van de nieuwe directeur mogen wij een actieve inzet verwachten om de taak van de Stichting te borgen, namelijk het Friese religieuze erfgoed in het algemeen te behouden en het zichtbaar en toegankelijk te maken.
Tegelijk kan worden meegedeeld dat de functie van voorzitter van het bestuur per 14 december is overgenomen door de heer Gerben Hoogterp, predikant in Lekkum en actief in de gezondheidszorg en diverse maatschappelijke organisaties in Fryslân. Hij volgt daarmee Hendrik ten Hoeve op, die deze functie twee jaar vervulde als overbrugging naar een meer definitieve invulling van het voorzitterschap. Van de nieuwe voorzitter kan worden verwacht, dat hij de bestuurlijke continuïteit voor langere tijd zal garanderen.
Het bestuur van de Stichting verwacht dat de nieuwe directeur en de nieuwe voorzitter van het bestuur de Stichting een nieuwe impuls kunnen geven en in nauwe samenwerking de reikwijdte en de zichtbaarheid van de Stichting kunnen vergroten. Daar is op het gebied van kerkelijk erfgoed behoefte aan!
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Wy kinne jimme meidiele dat it bestjoer fan de Stichting Alde Fryske Tsjerken mei yngong fan 1 jannewaris 2024 yn de fakatuere fan direkteur fan de Stichting beneamd hat de hear Atze Jan de Vries te Ljouwert. De hear de Vries hat lang journalistyk wurk dien, benammen yn en foar Fryslân by de Ljouwerter Krante en wurket tsjintwurdich by de provinsje Fryslân as adviseur fan Provinsjale Steaten. Syn belutsenheid by de Fryske mienskip en it Fryske erfgoed en syn bekendheid mei de provinsje en de organisaasjes yn de provinsje sille foar de Stichting fan grut nut wêze kinne. In aktive ynset foar de taak fan de Stichting om it Fryske religieus erfgoed yn de breedte te bewarjen, en it sichtber en tagonklik te meitsjen meie wy fan de nije direkteur ferwachtsje.
Tagelyk kin meidield wurde dat de funksje fan bestjoersfoarsitter op 14 desimber oernommen wurdt troch de hear Gerben Hoogterp, predikant yn Lekkum en aktyf yn de sûnenssoarch en ferskate maatskiplike organisaasjes yn Fryslân. Hy folget dan Hendrik ten Hoeve op, dy’t twa jier lang dizze funksje ferfolle hat as oerbrêging nei in definitiver ynfolling fan it foarsitterskip. Fan de nije foarsitter kin ferwachte wurde dat hy langere tiid de bestjoerlike kontinuïteit garandearje sil.
It bestjoer fan de Stichting ferwachtet dat de nije direkteur en de nije bestjoersfoarsitter de Stichting in nije ympuls jaan kinne en yn mienskiplik oparbeidzjen it berik en de sichtberens fan de Stichting fergrutsje kinne. Dêr is op it mêd fan it tsjerklik erfgoed ferlet fan!
In september en oktober dit jaar vond de pilot van 'Het Ziltepad' plaats tussen Eastrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of viceversa). De route, die nog steeds te bewandelen is, bestaat uit drie etappes met een gemiddelde lengte van 17 kilometer die zijn uitgestippeld door gids Fokko Bosker. Er kwamen veel positieve reacties zoals; “Ik heb genoten”; “Ik ga de andere routes ook proberen”; “Mooi initiatief dat kan uitgroeien tot een volwaardig lange-afstandspad met toegang tot de kerken als unique selling point”; “Ik heb genoten van de driedaagse wandeling, leuke ontmoetingen gehad”.
De afgelopen periode stond niet alleen in het teken van de proefwandelaars en fietsers en hun feedback. Ondertussen werd er namelijk door Bart Kingma voor Fryslân Dok ook een documentaire gemaakt. Hij wandelde heel wat af langs de routes van het Ziltepad en voerde vele gesprekken. De documentaire is inmiddels klaar en wordt aankomend weekend uitgezonden op de televisie via de NPO en Omrop Fryslân. Gisteravond mochten we met een selecte groep de voorpremière zien en die was mooi en boeiend. Mis het dus niet!
Bekijk hier alvast een kleine preview!
Na 10 december zijn de uitzendingen terug te kijken via de website van Omrop Fryslân.
Foto's door Niels Knelis
In de proefperiode van het Ziltepad werden een aantal zaken uitgeprobeerd. Zo ook een podcast als vorm om het verhaal van een kerk te vertellen. Hiervoor werd de kerk van Eastrum gekozen.
De podcast is gemaakt door Gerard Van Der Veer. Samen met Syds Wiersma gaat hij in gesprek met onder andere Bernard Keizer en vertelt ons het bijzondere verhaal van de kerk. Je kunt de podcast thuis beluisteren, maar ook (opnieuw) in de kerk. Dan zie en hoor je gelijk waar ze over vertellen. Benieuwd? Beluister hier de podcast!
Het idee is om in de toekomst van alle kerken aan het Ziltepad zo'n prachtige podcast te maken om zo de waarde van het erfgoed ook op deze manier te delen.
Voor 55 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een Office Coördinator (24 uur p/w), een teamspeler en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip.
Ben jij proactief, houd je van organiseren, ben je administratief erg sterk en gastvrij? Ben je enthousiast, betrokken en vind je het fijn om het centrale punt van de organisatie te zijn? Dan ben jij vast onze Office coördinator! Als Office coördinator ben jij het eerste aanspreekpunt binnen de organisatie. Jij zorgt ervoor dat afspraken en bijeenkomsten op orde zijn. Daarnaast regel jij verder alles omtrent onze donateursbijeenkomsten, lezingen, excursies, bijzondere bijeenkomsten, projecten, evenementen in onze kerken en studenten. Vanzelfsprekend ontvang je onze bezoekers altijd met een glimlach en zorg je ervoor dat hen niets tekortkomt. Kortom: in deze functie is het belangrijk dat je sociaal bent, makkelijk contact legt en organisatorisch en administratief erg sterk bent! Bovenal ben je gedreven, ambitieus, nieuwsgierig en in staat om kennis, die misschien nog ontbreekt, je snel eigen te maken. Je werkt in een klein team, en stemt veel af met collega’s. Stichting Alde Fryske Tsjerken vindt het belangrijk dat je zelfsturend bent en je durft te laten horen. Autonomie staat hoog in het vaandel.
Heb je interesse? De uitgebreide functieomschrijving vind je hier!
Afgelopen zaterdag 4vond de donateursbijeenkomst van 2023 plaats. Na een volle Theaterkerk in Jellum vorig jaar, werd er dit jaar voor een grotere locatie gekozen, namelijk de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. De kerk was weer goed gevuld met ruim 160 donateurs. Het was een mooie middag, die qua programma iets anders verliep dan op voorhand was bedacht. Ondanks dat was het naar ons idee alsnog een zeer geslaagde en interessante bijeenkomst.
De middag begon met een presentatie die door zowel leden van het bestuur als medewerkers van bureau werd gegeven. Voorzitter Hendrik ten Hoeve begon de presentatie met algemene zaken zoals, de aantallen qua donateurs, kerkovernames en de vorderingen betreffende een nieuwe directeur. Daarna vertelde Djûra Schra, onze communicatiemedewerker, het één en ander over de nieuwe huisstijl en lichtte het boek Alde Tsjerken Nije Lûden nog even uit. Hester Noordhuis, Office en Eventcoördinator, vertelde over de lopende projecten en samenwerkingen, zoals het Ziltepad. Als laatste gaf Martin Weerd, secretaris (lid DB), een beperkte samenvatting over de restauratie- en onderhoudswerkzaamheden die momenteel nog lopen of het afgelopen jaar al hebben plaatsgevonden.
Na de pauze was het de bedoeling dat dr. Alex Kerkhof, onderzoeker Oudfriese taal en landschap bij de Fryske Akademy, een lezing zou geven met het thema: Recht en samenleving rond de Friese kerken in de hoge middeleeuwen. Helaas melde dr. Kerkhof zich vrijdagmiddag af wegens ziekte. Gelukkig werd er snel een vervanger gevonden, namelijk prof. dr. Hanno Brand, Projectmedewerker Friese stadhouders en Werkgroep Maritieme Geschiedenis van de Fryske Akademy. Prof. dr. Brand gaf een lezing over het onderwerp: Friese steden in een dynamische Hanze. Een heel ander onderwerp, maar zeker niet minder interessant. De Hanze is één van die historische fenomenen, die tot de verbeelding blijven spreken. Dat is niet alleen een gevolg van het lange bestaan van dit middeleeuwse samenwerkingsverband van steden en kooplieden. Ook menen we in de Hanze eigenschappen te herkennen die tot op de dag van vandaag inspirerend werken. Niet voor niets is 2023 uitgeroepen tot het Hanzejaar. Het neemt niet weg dat we eigenschappen aan de Hanze toeschrijven die op gespannen voet staan met de historische werkelijkheid. Zo beschouwen vakhistorici de Hanze al lang niet meer als een succesvol verbond van steden en kooplieden of als een voorafspiegeling van moderne Europese samenwerking. De Hanze vertoonde vele gedaanten, ontstond veel later dan wel wordt verondersteld en werd in haar streven naar samenwerking geplaagd door regionale tegenstellingen en uiteenlopende belangen. Aan de hand van het Hanzelidmaatschap van de Friese steden Staveren en Bolsward wordt in deze lezing ingegaan op de wisselende gedaanten van de Hanze en haar functioneren als netwerk en organisatie.
Als extra konden de donateurs deze middag nog genieten van de zomerexpositie: 'Blau yn Blau' van Gerrit Terpstra. Speciaal voor de donateursbijeenkomst was de expositie, waarin de 55 kerken van de stichting centraal staan, met enkele weken verlengd.
We willen onze donateurs bedanken dat ze weer in grote getale, vanuit alle hoeken van het land, naar de donateursbijeenkomst zijn gekomen en kijken nu alweer uit naar de volgende editie.
Foto's door Floriske Gerritsma
Op zaterdag 4 november 2023 staat de jaarlijkse donateursbijeenkomst gepland. De bijeenkomst vindt plaats in de Grote of Jacobijner kerk in Leeuwarden.
Het programma op deze middag ziet er als volgt uit:
13.15-14.00 uur - Inloop en ontvangst met koffie en/of thee
14.00-14.45 uur - Presentatie door bestuur en medewerkers van het bureau met actualiteiten en ontwikkelingen
14.45-15.15 uur - Pauze met koffie en/of thee
15.15-16.15 uur - Lezing door Dr. Alex Kerkhof van de Fryske Akademy
16.15-17.30 uur - Afsluiting met hapje en drankje
Zowel de presentatie als de lezing zullen in het Nederlands zijn.
Lezing:
Dr. Alex Kerkhof is onderzoeker Oudfriese taal en landschap bij de Fryske Akademy. Zijn lezing deze middag heeft als thema: Recht en samenleving rond de Friese kerk in de hoge middeleeuwen. De geschiedenis van de oudste Friese kerken is niet alleen te bestuderen vanuit het archeologisch bodembestand en de bouwhistorie, maar ook de middeleeuwse rechtsteksten, geschreven in de Oudfriese taal, bieden een inkijkje in wat er allemaal in de middeleeuwen rond en bij de kerk gebeurde. In deze lezing zal de maatschappelijke functie van de Friese kerken in hun oudste periode onder de loep genomen worden en zullen we zien dat de kerk niet alleen voor religieuze zaken een middelpunt van de gemeenschap was maar juist ook voor zaken die wereldlijk belang hadden.
Opgave voor deze activiteit is noodzakelijk. Opgeven kan via een email naar info@frysketsjerken.nl of telefonisch van maandag tot en met donderdag tussen 09:00 en 12:00 via 058-2139666.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken beheert, onderhoudt en restaureert meer dan vijftig (rijks)monumentale kerken in Fryslân. Elk jaar vinden er allerlei onderhoudsklussen plaats. Groot en klein, standaard werkzaamheden en speciale projecten. Hierbij een update over drie projecten die momenteel lopen of net zijn afgerond.
Bijbelrestauraties
Na de bijbelrestauraties in 2021 heeft de stichting als doel om voor elke kerk in ieder geval één bijbel te restaureren. Onze oud-stagiair Luc heeft vorig jaar de inventarislijsten doorgenomen, zich verdiept in de geschiedenis van de Statenvertaling, verscheidene kerken bezocht en een historiserend restauratieadvies geschreven. Op basis van zijn plan-van-aanpak is er een toezegging gedaan voor een nieuwe restauratie ronde van tien bijbels. In de maanden april en mei zijn de tien bijbels uit Bornwird, Britsum, Cornjum, Hijum, Holwerd, Huizum, Kortehemmen, Haskerdijken en Baijum verzameld en afgeleverd bij de Frisian Colorists & Restorers. Afgelopen zomer gingen we bij hen op bezoek waarbij we een inkijkje kregen in het restauratieproces. Wat een bijzonder werk en wat was het interessant om te zien waar de bijbels vandaan komen en wat ze er weer van maken. Pagina's herstellen, kaften herstellen, opnieuw inbinden, kaarten opnieuw inkleuren of bijkleuren, ze doen het allemaal. De bijbels zijn nog niet geheel klaar, maar de vorderingen gaan goed en ze worden weer prachtig.
Interieur Weidum
De voorbereidingen voor de restauratie van het interieur in Weidum zijn klaar. De financiering is rond en ook de vergunningen zijn door de gemeente afgegeven. Werkzaamheden die op de planning staan zijn; de restauratie van de Eiken vloeren en lambriseringen en tevens wordt een deel van de kerkbanken gerestaureerd. Van de binnenzijde van de buitenmuren wordt het loslatende en beschadigde stucwerk hersteld. Daarnaast is er ook het plan om een keukentje en een sanitaire ruimte te creëren in de kerk. De exacte invulling hiervan moet nog verder uitgedacht worden, maar dat het er komt staat vast. De werkzaamheden zullen worden uitgevoerd door Bouw- en restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt uit Weidum die begin november los gaat.
Dak Hantumhuzen
Een zomerproject dat binnen onze jaarlijkse onderhoudsklussen behoort. Een kleiner project dan Weidum, maar niet minder belangrijk. De noordzijde van het dakvlak van de kerk in Hantumhuzen was toe aan onderhoud. De panlatten waren dusdanig aangetast dat ze toe waren aan vervanging. Om de panlatten te kunnen vervangen, werden eerst alle dakpannen er afgehaald. Nadat de pannen waren verwijderd, konden de panlatten en het dakhout worden hersteld. Daarna werden de dakpannen weer aangebracht. Tijdens deze klus werd tevens de hele kerkkap preventief behandeld tegen aantasting van de kleine houtworm. Inmiddels is de klus alweer enige tijd klaar en kan het dak in Hantumhuzen er weer geruime tijd tegenaan.
'It lûd giet troch'! Een idee dat bij de Stichting rondgaat in de wandelgangen, een idee wat Gerben van Snits van Op 'e Skille ook bedacht en al uitvoerde. Begin oktober werd er in de krant Op 'e Skille een verhaal over het boek Alde Tsjerken Nije Lûden geplaatst. In plaats van alleen de verhalen te beschrijven en te beoordelen, die in het boek zijn te lezen, ging Gerben voor een andere insteek. Hij interviewde twee nieuwe personen, Barteld Post en Welmoed Kuiper, die beide op hun eigen manier in het dagelijkse leven in aanraking zijn met de kerk en de toekomst. Lees hier het artikel.
Denken over de toekomst van het kerkgebouw met ‘Nije Lûden’
Vijftig geschreven portretten en veelzeggende foto’s beschrijven even zo vele meningen over kerken. De kerk van de toekomst staat centraal in het boek dat in opdracht van Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT) is samengesteld naar aanleiding van het 50-jarig jubileum. Van student geschiedenis tot dominee-met-emiraat, van politicus tot directeur, van zelfstandig ondernemer tot kunstenaar; iedereen heeft iets met een bepaalde kerk – of met kerken in het algemeen. Of je nou een religieuze opvoeding hebt gehad of het gebouw alleen als cultureel uitje tijdens een vakantie ziet, iedereen heeft ideeën voor de toekomst. Van zwembad tot cultureel wijkcentrum, van refugio tot appartementen. Van poppodium tot museum tot ruïne. “It soe moai wêze as in doarp, de mienskip, sels bepale kin wat der mei de tsjerke bart. It is maatwurk,” zegt CvdK
Arno Brok, de eerste geportretteerde in het boek. Het boek met vijftig portretten van bekende en iets minder bekende Friezen behandelt o.a. verhalen uit Boksum, Blessum, Boazum, Nijkleaster en Easterlittens. Prachtige foto’s laten niet alleen de geportretteerde zien, maar ook de sfeer van het gebouw, of het nu het interieur of het exterieur betreft. Het boek kan inspireren om op verschillende manieren te denken en discussiëren over toekomst en hergebruik van een gebouw. Door Op ‘e Skille zijn Barteld Post en Welmoed Kuiper gevraagd om hun mening, in samenwerking met SAFT. Twee extra portretten, twee extra meningen.
‘Minsken sille spyt krije as eat mei histoaryske wearde ferlerne giet’
Barteld Post is oargelist yn ferskate tsjerken en rint staazje by Royal Eijsbouts klokjitters yn Asten. Hjir by it toeroerwurk yn de tsjerke fan Baaium
In tsjerke is as in minske
Myn bân mei de tsjerke is lykas wat ik mei minsken ha. Elke tsjerke is oars en allegear ha se in oar ferhaal. Yn it silhouet fan it Fryske lânskip is in tsjerketoer net oer ús holle te sjen. Mar dochs, elke tsjerke is oars. Ik fergelykje in tsjerke faak mei it skilderij ‘De Nachtwacht’, dat troch Rembrandt makke is. De Nachtwacht is op dit stuit 381 jier âld, mar de tsjerke fan Wjelsryp datearret út 1200. Dat is efkes 442 jier âlder. Wêrom is De Nachtwacht wol sa oergryslikste toeristysk....?
De sneintemoarn
Nei de tsjinst sykje een soad minsken har neisten yn it doarp op om in bakje kofje te dwaan. Wy gean regelmjittich nei beppe om in bakje. Dêrnei, wannear’t wy ús earste bakje op hawwe, komt it praat wat op hingjen. Mei in droege mûle fan it sjongen is it ferlet der noch net sa nei. Faak komme der gespreken oer de tsjinst dy’t west hat. Ik hear it myn beppe sizze, "Goh, it wiene mar wer slimme lieten om mei te sjongen", mar gelokkich ek faak genôch positive dingen. De tsjerke bringt minsken byinoar. Ek bûten de tsjerke om, hoe prachtich is dat. As de tsjerke slút, wat sil dat foar ynfloed op ús petearen ha...?
Spyt
De takomst fan tsjerken is soarchlik. Sels hoopje ik dat der gjin dingen dy’t histoaryske wearde hawwe, ferlern gean, mocht de tsjerke slúte. Ik bin der seker fan dat minsken der spyt fan krije, wannear’t dat bart. It soe dochs sûnde wêze dat de tsjerke slút en net mear iepen giet foar toeristen of minsken dy leauwe?! Njonken it feit dat der in soad tsjerken slute, is it fansels prachtich dat der stiftingen binne, dy't him ynsetten om histoaryske tsjerken yn Fryslân te behâlden. Tanksij gâns trouwe stipers strielen de tsjerken wer yn ús lânskip.
‘In tsjerke mei in folle spirituelere benadering krije’
Welmoed Kuiper wennet en wurket yn de doemalige grifformearre tsjerke yn Boksum, no LOFT.
Sneinske klean
Myn heit Henk Kuiper wie de âldste soan fan grifformeard dûmny Thys Kuiper út de Pein. Pake hat ek wol preke yn Boksum. Hy wie ien fan de earsten dy’t yn syn eigen memmetaal preke. As bern kaam ik dêrom regelmjittich yn tsjerke. Ik hold der fan, want dan mocht ik de ‘sneinske’ klean oan. It sjongen fûn ik ek moai, al snapte ik faak neat fan de teksten en de melody fan de lieten.
Leauwen moat leafde wêze.
De tsjerke stiet foar my foar in mienskipsgefoel. Mei syn allen earne yn leauwe, op inoar passe en nei inoar omsjen. Wat my perfoarst net oansprekt is it stik eangstme en feroardeling, wat ek yn it leauwen sit. Dat’st nei de hel gean kinst ast sûndich bist. Foar my kloppet dat net… It preekjen fan it ‘wiere’ leauwen hat al in protte oarloch en fertriet en striid yn de wrâld brocht. Leauwen soe mei universele leafde en libbensfreugde te krijen ha moatte en mei in romte foar selsûndersyk en ynsicht. Foarhinne waarden tsjerken faak op krêftplakken boud. No wenje ik yn in tsjerke en it fielt fijn om op sa’n spiritueel plak te wenjen.
Oare manieren fan leauwen
De takomst fan de tsjerke kin allinnich mar bestean as it leauwen yn mar ien wierheid loslitten wurdt. De tsjerke soe folle mear iepen stean kinne foar gebrûk en symbolyk fan oare kultueren. Net mear ien of it wiere leauwen preekje, mar mear iepen stean foar oare manieren fan sjen. Elkoar as minsk fan hert ta hert moetsje. Wat my oanbelanget mei de tsjerke in folle spirituelere benadering krije. Dat’st dy feilich fielst om dysels sjen te litten. De tsjerke as plak om ta rêst te kommen yn dizze drokke, gekke yndividualistyske wrâld, dy’t allinnich mar op konsumeren rjochten is. Mei LOFT besykje ik in plak te meitsjen wêr’t romte is om te sykjen nei antwurden op libbensfragen en de tiid te nimmen om by dysels te fielen wat der yn dy om geat. Yn de fuotsporen fan myn pake, mar mei in iepener hâlding nei de wrâld en de minsken, kin de tsjerke as spiritueel sintrum de ferbining tusken minsken en de ferbining mei dysels meitsje. In oplaadsintrum, in ‘healingsplak’.
Benieuwd naar het boek Alde Tsjerken Nije Lûden? Bestel het boek hier!
In de prachtige kerk van Baaium werd afgelopen vrijdag (29 september) het eerste exemplaar van de CD ‘Eltse kear opnij’ overhandigd aan Hendrik ten Hoeve, de voorzitter van het algemeen bestuur van de Stichting. Op eigen initiatief heeft Peter Siebesma deze CD bedacht, ingespeeld en ontwikkeld en met de verkoop wil hij de stichting ondersteunen in onze werkzaamheden.
"Wat is Friesland zonder haar prachtige vergezichten! Met al die kerktorens die je boven het landschap uit ziet rijzen. Inwoners en toeristen van Friesland vinden het heel gewoon dat al die kerken er zijn. Maar zo gewoon is dat niet meer. Kerkelijke gemeenten lopen in ledental sterk terug en het wordt voor kerkbesturen steeds lastiger om de gebouwen nog te onderhouden en te bekostigen. De Stichting Alde Fryske Tsjerken kan kerken de helpende hand bieden wanneer ze het zelf niet meer redden. Ze beheert, onderhoudt en restaureert nu al meer dan vijftig (rijks)monumentale kerken in Fryslân."
Met de verkoop van de ontwikkelde CD wil Peter ons als stichting in onze werkzaamheden ondersteunen. Op de CD bespeelt hij een aantal fraaie Friese orgels in kerken die verspreid over heel Friesland liggen. Deze keer geen Bach en ook geen geestelijke muziek. Hij improviseert op oude Friese liedjes zoals Wâldsang, Simmermoarn, maar ook liedjes van De Kast, Twarres, Die Twa, Tim Douwsma en Gerrit Breteler. Zo wil Peter laten horen dat de kerken er voor iedereen zijn en dat je op orgels veel meer kunt spelen dan psalmen en gezangen.
Het lied van Gerrit Bretelaar waarop Peter improviseert is ‘As it jo wil is’. Toen Peter zijn liedjes voor het eerst hoorde, was hij onder de indruk en legde zelf contact met hem. Begin mei spraken ze elkaar nog en Gerrit gaf aan dat hij erg benieuwd was hoe zijn lied op het orgel zou klinken. Toen Peter zijn improvisatie speelde, hoorde hij dat net op die dag de afscheidsdienst was van Gerrit. Hij was op 18 mei overleden. “Daarom draag ik deze CD graag op aan Gerrit Breteler”, aldus Peter Siebesma.
De CD is vanaf nu via onze webshop verkrijgbaar voor 15 euro excl. verzending. De netto opbrengst van de CD gaat geheel naar onze stichting. Wil je onze stichting steunen doormiddel van een aankoop van de CD dan is hij hier te bestellen!
Voor 55 historische kerken, een team van 9 medewerkers en circa 300 vrijwilligers zoekt de Stichting Alde Fryske Tsjerken een directeur (32-36), een boegbeeld en teamspeler, “bestjoerlik en finansjeel betûft en belutsen by it Fryske religieus erfgoed en de mienskip".
De directeur is als boegbeeld verantwoordelijk voor de algemene leiding. Samen met het bestuur werkt hij/zij aan de doorontwikkeling van de Stichting Alde Fryske Tsjerken als een vooraanstaande erfgoedorganisatie en de uitvoering van het Meerjarenbeleidsplan.
Heeft u interesse? Meer informatie vindt u via deze link naar de uitgebreide functieomschrijving.
Op 1 september gaat het proeftraject van het Ziltepad van start. Dit traject vindt plaats in september en oktober van dit jaar (2023). Circa 400 deelnemers gaan de verschillende routes tussen en rondom de kerken van Vierhuizen, Hornhuizen en Eastrum ervaren, dit kan zowel te voet als op de fiets. In deze periode kan er in en rondom de kerken worden deelgenomen aan verschillende activiteiten. Doe jij mee aan het proeftraject en ben je nog op zoek naar een interessante activiteit? Hieronder staat een klein overzicht van welke activiteiten er mogelijk zijn tijdens de pilotfase.
Zingen met Jolanda
Zingen kan enorm bevrijdend werken. Stap daarom voor het wandelen of fietsen van het Ziltepad eerst binnen in de kerk van Vierhuizen, om de dag die voor je ligt zingend en bezinnend te beginnen.De kerk en Jolanda (stembevrijder) nodigen je uit je op te warmen in het klankbad van stemmen dat gezamenlijk zal ontstaan in de prettig omhullende akoestiek van de kerk. Moeiteloos, prachtig, krachtig en verbindend! Met een wam hart en vol energie start je je wandeling of fietstocht langs het Ziltepad.
Waar: Vierhuizen
Wanneer: 8,9 en 10 september en 12, 13, 14 en 15 oktober steeds om 9.00 uur-10.00 uur
Aanmelden: info@gewoonlekkergalmen.nl
Kosten: Gratis, een vrije bijdrage welkom.
Yoga in of nabij de kerk (buiten)
De yogalessen worden door Petra Weel van Balans Kompas gegeven. Bij deze yogales staat het uitlijnen van de wervelkolom centraal. Er wordt aandacht besteed houding, ademhaling en ontspanning. Het is een perfecte yogavorm om bij te komen van of op te laden voor een wandel- of fietstocht. Iedereen kan meedoen! Kledingadvies: makkelijk zittende kleding en warme sokken. Maar dat heb je toch al aan als je gaat wandelen of fietsen. De unieke locatie doet de rest. We sluiten af met een kopje thee. Yogamatjes en dergelijk zijn aanwezig.
Waar: Hornhuizen
Wanneer: elke donderdag 19.30 – 20.30 uur en vrijdag 9.00-10.00 uur in september en oktober.
Aanmelden: via mail info@balanskompas.nl
Kosten: Gratis, een vrije bijdrage welkom.
Stiltewandeling als mini-retraite met Mirjam
Samen met andere wandelaars (max groepsgrootte van 12 pers) loop je een mini-retraite met als doel te ontspannen, te ontvangen en te ontmoeten. Je mag je even terugtrekken uit de drukte van alle dag en aandacht geven aan wat zich op dit moment aandient, zowel buiten in de natuur als binnen in jezelf. Door stil te worden, te mijmeren, te genieten en te verwonderen. Te ontdekken hoe de aangereikte tekst verrassend actueel kan zijn, je iets te zeggen heeft of kan bemoedigen en inspireren. Mirjam neemt je mee in een rondwandeling die voor een deel in stilte wordt gelopen. Onderweg staan we op een aantal punten stil waar je een Bijbeltekst, gedicht of vraag krijgt aangereikt waar je het volgende deel van de route mee verder kunt lopen. In stilte of samen in gesprek, met ruimte voor je eigen beleving. De route is zo’n 5 a 6 km waar Mirjam in totaal 2 uur voor uittrek
Waar: Hornhuizum en Vierhuizen
Wanneer: Do 7 sept om 10u Hornhuizen | Vrij 22 sept 10u Vierhuizen | Do 5 okt 13u Hornhuizen | Zo 15 okt 16u of 18u Vierhuizen | Za 21 okt 10u en 13u Hornhuizen
Aanmelden: wandelpastoraatmirjam@gmail.com
Kosten: 10 euro per persoon
Overnachten in de kerk
Wil jij de echte pelgrimervaring tijdens het Ziltepad? Ga dan voor een overnachting in de kerk van Eastrum. Volgens het principe van refugio is het overnachten uitertst simpel maar hoogst bijzonder. Je slaapt op een strechter in de kerk. Er is een toilet en daarnaast alleen koud water beschikbaar. De overnachting is inclusief een eenvoudig ontbijt.
Waar: Eastrum
Wanneer: Dagelijks tijdens de pilotfase van september en oktober 2023
Aanmelden: 0631279396 of firmaab@hotmail.com
Kosten: 15 euro per persoon incl. ontbijt
Daarnaast krijg je als deelnemer een inspiratie- en meditatiegids mee, waardoor je ontspannen en geïnspireerd op pad gaat. Onderweg proef je lokale producten en maak je kennis met de gastvrijheid van dorpsbewoners. Overnachten kan in één van de knusse hotels en B&B’s, bij een dorpeling thuis, of als een echte pelgrim in de kerk van Eastrum zoals hierboven al was te lezen. Kijk voor meer activiteiten en informatie op de website van Visit Wadden.
Op 9 september aanstaande, Nationale Monumentendag, organiseren we in samenwerking met Stichting Organum Frisicum op een viertal plekken weer orgelconcerten. Deze concerten worden verzorgd door studenten van het conservatorium. Werkzaam zijn als organist op een historisch orgel is een artistiek ambacht wat in de historie teruggaat tot in de 16de eeuw en dus zeker de moeite waard is om voor langs te komen en te luisteren.
De orgelconcerten zijn om 14.00 uur en om 15.30 uur in de volgende kerken te bewonderen:
De locaties en tijden zijn zo gekozen dat je als bezoeker vooraf of na afloop van een concert een ander nabijgelegen monument kunt bezoeken. In Jelsum is dat Dekema State en in Harich is dat houtzaagmolen “De Jager” in Woudsend. Tussen Harich en Woudsend is tevens de beeldentuin van Bram de Smit te bezoeken als tussenstop. In Buitenpost is de combinatie met Fogelsangh State in Veenklooster te maken en in Hegebeintum is dat Harsta State, groenmonument Harsta Hoeve én het bezoekerscentrum Terp Hegebeintum.
De orgelconcerten zijn gratis bij te wonen, dus kom gezellig langs!
Bezoek jij dit seizoen één van de kerken van Tsjerkepaad? Doe dan mee aan onze selfiewedstrijd! Leg jezelf op een zo creatief mogelijke manier vast in of bij het kerkgebouw, deel de foto op Instagram, Facebook of Twitter met #tsjerkepaad en wie weet win je de week- of maandprijs. Maak jij de allermooiste foto van het seizoen 2023? Dan mag je een nachtje logeren in de Bêd en Brochje van de kerk van Dedgum, aangeboden door onze Stichting Alde Fryske Tsjerken
Kerk, dorpshuis, B&B en uitkijkpunt
De huidige kerk van Dedgum stamt uit de laatste helft van de negentiende eeuw - maar hij heeft wel bijzondere elementen. De kerk is in 2018 volledig gerestaureerd en heeft een aantal nevenbestemmingen gekregen. De kerk wordt zo nu en dan gebruikt door de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. Sinds de restauratie en de herbestemming van 2018 kan de kerk ook gebruikt worden als dorpshuis, als Bed & Brochje en als toeristische trekpleister: in de toren is namelijk een uitzichtpunt gerealiseerd, op zo'n 20 meter hoogte.
Week- en maandprijzen
De mooiste foto van elke zaterdag in de Tsjerkepaadperiode krijgt een weekprijs, de mooiste foto van juli, augustus en september een maandprijs. Wat die prijzen zijn is nog even een verrassing.
Voorwaarden Selfiewedstrijd Tsjerkepaad 2023
Selectiecriteria
A. De foto moet gemaakt zijn in of bij een kerkgebouw dat meedoet aan Tsjerkepaad 2023
B. De foto is een echte selfie, dus gemaakt door degene die ook op de foto staat
C. De foto legt zo creatief mogelijk een link met Tsjerkepaad en/of het thema ‘kerk als plaats van ontmoeting'
D. Op de foto’s staat geen datum of bestandsinformatie
E. De foto’s zijn niet in strijd met fatsoen en goede zeden
F. Voor het maken van de foto zijn geen gevaarlijke toeren uitgehaald
Samen met diverse partijen zet de stichting zich in om nieuw leven te blazen in de prachtige monumentale Mariakerk in Blessum. Deze kerk heeft een belangrijke maatschappelijke en verbindende functie. Wij vinden het belangrijk dat dit voor de gemeenschap behouden blijft, net als de weerspiegeling van de geschiedenis van de Mariakerk en haar omgeving. Daarom wil de stichting samen met de Plaatselijke Commissie de Mariakerk passend maken in de wereld van nu. Om dat te realiseren is geld nodig.
Wat zijn de ideeën?
Samen met de gemeente Waadhoeke, de Plaatselijke Commissie, de inwoners van Blessum en andere betrokken partijen maken we ons sterk om de kerk zo in te richten dat het optimaal ontmoetingen faciliteert. Op een laagdrempelige manier willen we activiteiten organiseren waarbij ontdekken, meemaken en durven doen centraal staan. Er wordt gezocht naar duurzame verbindingen. De realisatie van het project draagt lokaal en regionaal bij aan sociale inclusie en cohesie. Jeugd en jongeren worden actief betrokken. En er wordt ingezet op het aantrekken van recreanten en (belevings)toeristen. Wist u dat de Mariakerk een refugio is?
De Mariakerk als inspiratiebron voor de toekomst
We hopen met het toekomstbestendig maken van de Mariakerk niet alleen lokaal en regionaal impact te creëren, maar ook een voorbeeld te zijn voor kerkbesturen en/of andere betrokken partijen. Een voorbeeld van hoe om te gaan met historische gebouwen wanneer de oorspronkelijke functie verloren dreigt te gaan en hoe ze dan te ‘herladen’ ten gunste van een cohesieve en inclusieve gemeenschap.
Helpt u mee de Mariakerk toekomstbestendig te maken?
Onze bouwkundige Willem heeft een begroting opgesteld van in totaal € 222.176,- (incl. btw) dat nodig is voor herinrichting. Naast een bijdrage vanuit de stichting proberen we dit bedrag bij elkaar te krijgen uit fondsen en legaten, door sponsoring en donaties. Mogen we ook een beroep op u doen? Ieder bedrag is welkom. Met uw hulp kunnen we de Mariakerk van Blessum toekomstbestendig maken.
Donatie
De donatie kan worden overgemaakt naar NL 07 INGB 000730789 t.a.v. Stichting Alde Fryske Tsjerken onder vermelding van Gift Mariakerk Blessum.
Alvast hartelijk dank.
De excursiecommissie heeft voor het najaar weer een mooie excursie in petto. Op 7 oktober a.s. worden de volgende kerken bezocht; de Laurenstsjerke van Donkerbroek, de Kloosterkerk van Kortehemmen en de St. Hippolytuskerk van Olterterp. Beide laatstgenoemde kerken zijn prachtig gelegen aan de bosrand van Beetsterzwaag en zijn in het bezit van de stichting.
Donkerbroek:
De zaalkerk dateert uit 1714 en heeft een preekstoel en doophek uit de 17e eeuw. In de klokkenstoel hangt een klok uit 1520. Deze klokkenstoel is in de loop der eeuwen meermalen herbouwd of gerestaureerd. Boven de ingang is een gevelsteen met het wapen van de familie Lycklama à Nijeholt. De kerk is een rijksmonument.
Olterterp:
Dit kerkje uit de vijftiende eeuw wordt verlicht door smalle spitsboogvensters. De oost- en westgevel hebben een trapgevel. De toren is in 1744 aan de kerk toegevoegd, geschonken door Ayzo van Boelens en Rinske Lycklama à Nijeholt. Hun namen staan op de gedenksteen en komen ook terug op grafstenen en rouwborden in de kerk. Kansel, herenbanken en koorhek maken het interieur tot een fraai geheel.
Kortehemmen:
Dit Romaanse kerkje uit het begin van de viertiende eeuw heeft geen toren. De kerk is gebouwd van kloostermoppen en is in de loop van de eeuwen 3x gerestaureerd. Dit is aan de buitenkant ook duidelijk te zien. Aan de zuidzijde is de gevel versierd met vrijwel uniek metselwerk. De klokkenstoel is van 1750. Binnen valt het doophek in renaissancestijl op, evenals de 2 acrylramen uit 2009, die dag en nacht voorstellen. Preekstoel, lezenaar en kanselbijbel dateren uit de eerste helft van de zeventiende eeuw.
Praktische informatie:
De kerken zijn op 7 oktober van 11.30- 17.00 u. gratis te bezichtigen. Er vinden regelmatig lezingen/rondleidingen plaats. In de kerk is voor 3 euro een brochure met de kerkbeschrijvingen verkrijgbaar.
Vervoer per bus:
Degenen die zich graag per bus laten vervoeren en gebruik willen maken van de lunch kunnen zich tot 18 september a.s. aanmelden bij het bureau via info@frysketsjerken.nl of 058 - 2139666.
De kosten voor de bus bedragen 50 euro (brochure, bus, lunch, koffie/thee). Let op! U betaalt nadat u per mail bericht hebt ontvangen dat de excursie per bus (incl. lunch) doorgaat. Daarin staat ook de praktische informatie met de betalingsgegevens. De bus vertrekt om 11.00 uuu vanaf Leeuwarden en komt daar rond 17.00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw "Tot Maandag “, links tegenover het spoorwegstation.
Adressen van de kerken:
Wat is er mooier dan het bezoeken van een oud kerkje in Friesland? Nergens zijn er zoveel kerken als in Fryslân! Tijdens Tsjerkepaad zijn gedurende de zomer ongeveer 250 Friese kerken vrij toegankelijk. Gastvrije vrijwilligers zijn beschikbaar om uitleg te geven. De kerken zijn open voor iedereen die erfgoed, kunst, stilte, ontmoetingen, rust of meditatie waardeert.
Dit jaar is Tsjerkepaad van 1 juli t/m 9 september op de zaterdagen van 13.30 tot 17.00 uur. Het jaarthema is "Kerk als plaats van Ontmoeting". Kijk voor je op pad gaat altijd even op de website www.tsjerkepaad.nl bij het overzicht kerken of ook de gebouwen die je wilt bezoeken open zijn. Soms valt er namelijk een middag uit, bijvoorbeeld vanwege een uitvaart- of huwelijksdienst. Bij iedere kerk staat ook vermeld of er extra activiteiten zijn, bijvoorbeeld muziek, een expositie of een lezing.
Zo ook in de Mariakerk in Kortezwaag is er dit jaar vanalles te beleven tijdens Tsjerkepaad. Geïnspireerd door de teksten uit hun gastenboek ontstond het idee om tijdens Tsjerkepaad 2023 iets te bieden wat rust en bezinning zou kunnen brengen. De kerk heeft niet meer de religieuze functie die daar aan refereert maar een boek kan dit ook oproepen.
Gedurende de Tsjerkepaad periode zullen er in Kortezwaag een aantal boeken centraal gesteld worden die appelleren aan rust en bezinning. Per zaterdag laten ze een aansprekend persoon een deel uit een door hem/haar gekozen boek voorlezen, of kan een recentie uitgesproken worden. Daarna kan een gesprek met de aanwezige toehoorders op gang gebracht worden. Aangezien het voor de bezoekers een open inloop betreft kan het zijn dat de promotie van het boek een paar keer herhaald moet worden. Waarschijnlijk wijst het zich vanzelf.
Het programma is tot nu toe als volgt:
Kijk voor meer activiteiten van Tsjerkepaad 2023, in andere deelnemende kerken van onze stichting, in de UITagenda.
Afgelopen vrijdag (16 juni) vond de boekpresentatie van ons boek Alde Tsjerken Nije Lûden plaats. Het was een mooie middag met een goed gevulde kerk in Sint Jacobiparochie. Onder begeleiding van Gerard van der Veer vond er een interessant gesprek plaats met 3 bijdragers uit het boek;
Een bijzondere combinatie van mensen die alle drie een hele andere visie hebben op de toekomst van kerkgebouwen. Daarnaast ging het gesprek verder dan alleen op het podium. Uit het publiek klonken ook diverse geluiden en meningen. Na het gesprek was het tijd voor de onthulling van het boek. Aan Jolanda Haven, Ellen Schat, Marieke Balk en Mariël Peters de eer het boek te onthullen. Het eerste exemplaar werd overhandigd aan Hendrik ten Hoeve, de voorzitter van het bestuur van de stichting.
Als extra werd ook de eerste sneakpreview van het magazine in de nieuwe huisstijl gepresenteerd, die deze week bij onze donateurs op de deurmat verschijnt.
Benieuwd naar het boek? Ga naar de webshop.
Aankomende vrijdag 16 juni lanceren we als stichting het boek Alde Tsjerken Nije Lûden. Een boek met vijftig persoonlijke verhalen over de toekomst van kerkgebouwen. Het boek is geschreven naar aanleiding van het vijftigjarig jubileum van de stichting in 2020. De stichting hoopt dat deze vijftig verhalen, met soms tegenstrijdige visies, inspireren en bijdragen aan gesprekken over de toekomst van kerkgebouwen en religieus erfgoed in Friesland en daarbuiten.
Iedere Fries heeft wel 'iets' met kerken, ook als hij nooit een stap over de drempel heeft gezet. Wat houdt deze persoonlijke relatie met kerken in? Kan iemand zich een toekomst voorstellen zonder deze markante bakens in het landschap? En hoe kijken we naar de toekomst van de kerken? Deze vragen waren uitgangspunt voor dit boek.
Vijftig Friezen uit verschillende sectoren vertellen over hun band met de Alde Tsjerken. Ze zijn onder andere actief op het gebied van cultuur, journalistiek, wetenschap, overheid en onderwijs. Maar ook donateurs en vrijwilligers. Jong en oud, uit de stad en van het platteland, religieus en niet-religieus, bekend en minder bekend. Zoals Commissaris van de Koning in Friesland Arno Brok, Presentator Sipke Jan Bousema, directeur-bestuurder Houkje Rijpstra van Omrop Fryslân, directeur van Tresoar Arjen Dijkstra en schrijver en dichter Joost Oomen.
Alle vijftig verwoorden op hun eigen manier wat zo speciaal is aan kerken, hoe het gebouw met de geloofsgemeenschap is verbonden, of juist niet. Ook komen Nije Lûden aan bod, in de vorm van ideeën om kerkgebouwen voor nieuwe generaties te kunnen behouden, meer toegankelijk te maken voor de omgeving, of om een kerkgebouw tot ruïne te laten vervallen.
De visies zijn verschillend en soms zelfs tegenstrijdig, maar allemaal komen ze voort uit betrokkenheid. De liefde voor kerken is ook terug te zien in de fotografie. De geïnterviewden zijn zoveel mogelijk gefotografeerd in of bij een kerk waarmee ze een persoonlijke band hebben. Het boek is meertalig. Naast Nederlandse teksten is ook een deel Friestalig en zelfs een in het Bildst.
Het boek is mede tot stand gekomen met dank aan onder andere:
Nieuwsgierig? Het boek is vanaf vrijdag 16 juni te bestellen in onze webshop incl. GRATIS* verzending!
*Actie is geldig t/m 9 juli 2023
Stichting Alde Fryske Tsjerken, Groninger Kerken en Visit Wadden zijn op zoek naar 150 enthousiaste deelnemers die samen met ons een unieke wandel- en fietsroute in het Waddenkustgebied willen verkennen. Dit kan in september en oktober 2023 wekelijks op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag. Deelnemers krijgen als één van de eersten de kans om de route, die het Ziltepad heet, te voet of met de fiets te ontdekken. Hiermee levert u een waardevolle bijdrage aan de ontwikkeling van de route die het religieus erfgoed van het Waddenkustgebied verbindt.
Het Ziltepad loopt van Oostrum via Lauwersoog en Vierhuizen naar Hornhuizen (of vice versa). De pilotroute bestaat uit drie etappes met een gemiddelde lengte van 17 kilometer. De etappes nemen wandelaars en fietsers mee langs ongerepte natuur, authentieke dorpen en historische kerken. Deelnemers maken onderweg kennis met de verhalen van het landschap en ervaren de symbiose van natuur en cultuurhistorie.
Verdwalen is onmogelijk. Gids Fokko Bosker wijst de weg met behulp van een gedetailleerde wandel- en fietsgids waarin ook tips en informatie over het gebied zijn opgenomen. Onderweg proeven deelnemers lokale producten en ervaren ze de gastvrijheid van de dorpsbewoners. Overnachten kan in knusse hotels en B&B's, bij dorpsbewoners thuis, of in een van de kerken, als een unieke pelgrimservaring.
Pioniersroute langs markante kerken
Deze pioniersroute voert langs de markante kerken van Oostrum, Vierhuizen en Hornhuizen. De kerken zijn nauw met het verhaal en de geschiedenis van het Wad verbonden. Als bakens van rust en herkenning dienden ze ooit als oriëntatiepunten voor schippers en beschermden ze de dorpelingen tegen het oprukkende water. De kerken vormen het hart van de dorpen en zijn een essentieel onderdeel van de identiteit van de bewoners. Elke kerk vertelt zijn eigen verhaal en herbergt eeuwenoude schatten, variërend van fraai vormgegeven gewelven tot orgels en kerkbanken. In en rondom de kerken worden activiteiten georganiseerd om de tocht te verrijken en verdiepen. Hierbij kan gedacht worden aan yoga, mindfulness en activiteiten verbonden met het landschap.
Initiatiefnemers Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken
Het Ziltepad is een initiatief van de Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken en speelt in op bewustwording en bezinningstoerisme. De stichtingen willen waardevol toerisme passend bij het Waddenkustgebied stimuleren en een bijdrage leveren aan de sociaaleconomische vitaliteit van de dorpen en het behoud van hun unieke erfgoed. Het is de bedoeling om de route in 2024 verder te ontwikkelen, zodat er een volledig pad langs het religieus erfgoed aan de Waddenkust ontstaat. De marketing van het Ziltepad is in handen van Visit Wadden.
Aanmelden
Enthousiast geworden? Meer informatie en/of aanmelden kan hier!
De pilot Het Ziltepad wordt op dit moment mede mogelijk gemaakt door het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen (NBTC), Stichting Vrienden op de Fiets en Provincie Groningen.
Vorige week donderdag 11 mei kwamen we bijeen met onze plaatselijke commissies en de bureaumedewerkers voor een gezellige avond. Een avond om elkaar te ontmoeten, te genieten en te bedanken. Want dankzij al die vrijwilligers kunnen wij als stichting de kerkendeuren van onze kerken open houden.
Onze impresario Joke Bakker opende de avond met een korte inleiding, waarna componist en dirigent Hoite Pruiksma een bezielend verhaal hield over zijn pelgrimstocht 30 jaar geleden. Dit als opwarmer voor de Verhalenavond van 2023. Daarna vertolkte Janneke Warringa samen met pianist Peter van der Zwaag een drietal liederen uit hun nieuwe voorstelling Ubuntu, waarmee zij vanaf september 2023 door de provincie gaan touren. Een absolute aanrader! De voorstelling is op dit moment in drie van onze kerken te bewonderen;
Na het culturele programma was het tijd voor een heerlijk buffet dat was klaar gemaakt door Het Wapen Baarderadeel uit Jorwert. Tijdens het diner konden de bureaumedewerkers en de PC-leden elkaar ontmoeten en ervaringen met elkaar uitwisselen. Wat hebben we een mooie avond gehad met de leden van onze plaatselijke commissies.
Afgelopen donderdag was het dan zover. De officiële opening van de vensterbank in het Kennis en Informatiecentrum van Hegebeintum. De afgelopen twee jaar is er veel nagedacht, besproken, onderzocht en bedacht, en inmiddels staat er een mooie tentoonstelling, met de naam Tijdreis, die bewondert kan worden door publiek.
Het begon twee jaar geleden met een projectplan, opgezet door onze bureaumanager Rommie van der Heide en ons toenmalige stagiaire Lisette Buma. Vanuit het projectplan is er een expertise team samengesteld voor de uitvoering van het project. Dit team bestond uit:
Zij zijn begonnen met een schetsontwerp en een projectvoorstel, die inmiddels zijn uitgewerkt tot de daadwerkelijke tentoonstelling Tijdreis. Zoals de titel al aangeeft, staat de tijd centraal in dit verhaal.
Tijdens de opening begon Josse zijn verhaal met de geschiedenis van de Terp. Hij vertelde dat deze stopt wanneer de kerk erbovenop wordt gebouwd. In en om deze kerk gaat de tijd dan verder. De kerk is als het ware een lappendeken van tijd en alles vertelt een verhaal. Toen ze begonnen aan het project zijn ze letterlijk om de kerk heen gaan lopen om zich te laten inspireren. Van deze wandeling werden ze enorm enthousiast. Er waren zoveel materialen te zien. Al snel waren ze er over uit dat ze hier iets mee wilden doen. Dit resulteerde in een bouwpakket van een oude kerk.
Zoals de kerk een verhaal vertelt, vertelt ook elk materiaal een eigen verhaal van tijd. In de tentoonstelling staan twaalf materialen centraal. Een belangrijk punt van deze materialen en hun verhalen is dat ze niet over één kerk gaan. Deze materialen vertellen samen het verhaal van alle Fryske Tsjerken. Veel van de materialen die tentoon liggen gesteld mag je aanraken. Dit zodat je als kijker materiaalkennis kan opdoen. Alleen hele kwetsbare stukken zitten onder een stolp.
Het is een tentoonstelling die je uitdaagt tot meer en niet alleen door het aan te mogen raken. De tentoonstelling daagt je uit tot nadenken. Nadenken over tijd, ruimte en eeuwigheid. Maar er is nog meer. Zo zijn er namelijk ook interessante mogelijkheden als vervolg op de tentoonstelling. Op pad gaan met de twaalf materialen, bij welke kerk vind je welke materialen terug? Je zou er een bingokaart van kunnen maken die afgevinkt kan worden. Deze bingokaart zou ook heel mooi passen in een kijkwijzer, een lesproject voor de basisschool. Genoeg ruimte en mogelijkheden. We nodigen je uit de tentoonstelling te bewonderen en je gedachtes hier eens over los te laten. Kijk voor de openingstijden van het Kennis en Informatiecentrum op www.terphegebeintum.nl.
De bedrijven die materiaal in bruikleen hebben gegeven zijn:
Hester Simons beëindigt haar werk als directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Ze gaat per 1 mei aanstaande als directeur verder bij de Stichting Centrum voor Film in Friesland. Simons volgt daarmee haar hart en behartigt ook vanuit die functie de belangen van het Friese erfgoed, in dit geval het audiovisuele erfgoed.
Simons: “Al van jongs af aan heb ik een passie voor films, met name films die prikkelen, wakker schudden of je in contact brengen met nieuwe werelden. Vanuit de rol van directeur van Stichting Centrum voor Film in Friesland kan ik van mijn hobby mijn werk maken, waar ik enorm naar uitkijk. Ik laat de Stichting Alde Fryske Tsjerken met veel betrokkenheid en mooie herinneringen achter me. De Friese kerken en alle mensen die zich hier dagelijks voor inzetten heb ik voor altijd in mijn hart gesloten."
Simons is in 2020 aangetreden als directeur en heeft zich sterk ingezet voor het wekken van belangstelling voor het Friese religieus erfgoed bij jongeren.
Het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken betreurt het vertrek van haar betrokken en actieve directeur maar begrijpt de keuze die zij gemaakt heeft. Het bestuur wenst haar veel succes in haar nieuwe betrekking en dankt haar voor haar inzet de afgelopen jaren. De Stichting zal op korte termijn een procedure starten om tot de benoeming van een opvolger te komen.
Stel je voor, je gaat 3 dagen wandelen langs de Waddenkust en start 's ochtends vroeg in een kerk op de route. Je meldt je bij de Plonsdames, bewoners die elke week even een duik in de Waddenzee nemen, en warmt je daarna in de kerk op met een kopje koffie. Na deze verfrissende ochtend kan je wandeling beginnen.
Met bovenstaand beeld wil ik graag illustreren hoe je straks het nuttige met het aangename kan combineren als de wandel- en fietsroutes van kerk tot kerk langs de Waddenkust een feit zijn. Ondertussen ben ik, Ruth ter Voort, alweer een maand of 7 bezig om het project te ontwikkelen. Een prachtige opdracht en een geweldig doel om mensen uit te nodigen en te faciliteren bij het zoeken en vinden van meer plaatsen om te kunnen bezinnen in combinatie met het creëren van oog en waardering voor ons erfgoed.
Een project dat nu al op veel draagvlak en enthousiasme kan rekenen met twee solide en uiterst betrokken initiatiefnemers, namelijk de stichtingen Alde Fryske Tsjerken en Groninger Kerken met daarbij hun trouwe en betrokken achterban van de plaatselijke commissies. De samenwerking breidt zich langzaam verder uit met partners zoals Visit Wadden, Waddengastronomie, Waddenvoedsel, Sence of Place en tal van anderen.
Met het initiëren van lokale netwerken, rondom de aangrenzende kerken op de route, kunnen de wandelaars straks bij mensen thuis eten, slapen, bezinnen, de lokale bevolking ontmoeten en ook hun bagage van slaapplaats naar slaapplaats laten vervoeren. Alle inkomsten die hiermee verdiend worden, zijn voor de aanbieders zelf: de dorpelingen!
Ik verheug me ontzettend op de tijd die komen gaat. We werken er met zijn allen hard aan om de financiële middelen bij elkaar te krijgen zodat we het project kunnen realiseren. Naast hard werken is het nu nog even dagdromen en fantaseren over de routes die gaan komen. Droom jij nog even met mij mee?
Je loopt door naar je volgende bestemming en eindigt deze dag in de kerk waar je bij een kopje thee de podcast van deze kerk beluisterd. Met o.a. geluidsfragmenten en interviews luister je naar wat deze kerk te vertellen heeft. Daarna geniet je van een vers bereide warme maaltijd bij dorpsbewoners thuis en slaap je de nacht in een lokale B&B. De volgende ochtend open je de meditatie- en inspiratiegids en doe je een aantal oefeningen die Kim Tsai voor je heeft op geschreven. Deze bewustzijnsoefeningen zullen je vandaag helpen om gedachtes in je hoofd tot rust te brengen en je te focussen op waar je bent, wat je ruikt, proeft en ziet. En je uiteindelijk antwoord geven op de vraag; ‘hoe gaat het eigenlijk met je?’. In de meditatiegids staan diverse oefeningen die je deze dag naar eigen inzicht kan doen, maar natuurlijk ook als je later weer thuis bent. Zo zit er een bijzondere oefening in waarbij je een brief aan de Waddenzee schrijft en ook echt verstuurt. Deze brieven worden gebundeld door Kim Tsai voor haar project Living Letters. In dit project verzamelt zij brieven met boodschappen voor kinderen. Wat wil je nalaten aan (je) kinderen, wat zijn belangrijke individuele belevenissen die volwassenen aan (hun) kinderen mee willen geven? Deze brieven worden in een andere kerk langs de Waddenkustroute geëxposeerd. In de middag loop je door naar de kerk waarin je vanavond ook gaat slapen. Maar eerst ga je mee met een natuurexcursie naar het Dark Sky park om onder begeleiding van een gids meer te leren over de donkerte en de sterren in dit Werelderfgoedgebied. Op je laatste wandeldag loop je via één van de landschapsobjecten van Sence of Place naar je laatste kerk van je wandel3daagse en bekijk je 2 korte animatiefilms met verhalen, sages of mythes over het Wad. Met een aangenaam rustig en tevreden gevoel en 3 waddenzeekleikralen (1 per kerk waar je bent geweest) als aandenken aan je armband, ga je weer naar huis. Eenmaal thuis kun je niet wachten om je wandeling snel te vervolgen en ben je stiekem het vervolg al aan het inplannen. “Alleen de plek waar je te voet was, ben je ook echt geweest”, Goethe, filosoof
Wil je reageren op dit project of wil je meedoen? Mail naar Ruth via ruth.tervoort@frysketsjerken.nl
De stichting werkt op dit moment aan een prachtig boek: Alde Tsjerken, Nije Lûden. In dat boek komen vijftig bekende en minder bekende Friezen aan het woord over hún toekomstsvisie op kerkgebouwen. Jolanda Haven en Ellen Schat gingen in gesprek met jongeren, donateurs, PC-leden, journalisten, een wethouder, onderzoekers, mensen uit de culturele sector en nog veel meer prominenten. Mensen met zowel een religieuze als niet-religieuze achtergrond stelden we allemaal de vraag: hoe zie jij de toekomst van kerkgebouwen? Maar ook persoonlijke verhalen komen aan bod: wat heb je met kerkgebouwen? Of vanuit iemands vakgebied wordt een link gelegd met de uitdagingen waar we voor staan in het leven. De mooiste verhalen en ideeën kwamen aan bod. Ondertussen is ook Marieke Balk druk in de weer met haar fotocamera om van al deze personen prachtige portretten te maken. Hierbij alvast een sneak preview van een paar foto's en verhalen.
Sible de Blaauw is bestuurslid van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en kijkt met een team deskundigen bij een eventuele overname naar de schoonheid van het gebouw. “Kerken zijn pleisterplaatsen. Plekken die een andere realiteit bieden dan het hedendaagse leven. Een plek waar je stil staat bij de mooie en moeilijke momenten in het leven. Waar je troost vindt, kunt opladen en ontmoeten. Letterlijk, maar vooral ook in geestelijke en abstracte zin. De schoonheid van het gebouw speelt daar een grote rol bij.”
Commissaris van de Koning, Arno Brok denkt dat geloof en spiritualiteit altijd blijven. “Al vijf jaar ben ik beschermheer van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Daar ben ik ‘grutsk’ op. Ik kom iedere week in een kerk. De kerk is voor mij de plek waar ik in het hedendaagse hectische leven rust en kracht vindt. Het is een plek voor bezinning, stilte en mystiek. Het kerkje van Nijhuizum in Súdwest Fryslân is één van de mooiste kerkjes in Friesland. Er is geen licht of stromend water, maar de deur is altijd open. Het zou mooi zijn als al onze kerken een open deur hadden.”
Presentator en programmamaker Sipke Jan Bousema stelt de liefde centraal bij het gebruik van onze kerkgebouwen: “In Lichtaard gingen we vroeger naar de kerk. Daar werd op eigentijdse wijze invulling gegeven aan een kerkbijeenkomst. Kinderen mochten vrij rondlopen. Dat zorgde voor harmonie. Ik geloof dat er ook op die manier naar de toekomst van kerkgebouwen gekeken mag worden. Dat de bestemming en het gebruik in harmonie zijn met het dorp en de omgeving. Alles mag met de tijd en ontwikkeling mee transformeren, kerken dus ook. En als dat vanuit liefde een passende invulling krijgt, wordt de wereld weer wat mooier.”
Bij een trouwerij hoort een romantische en stijlvolle locatie. Willen jullie trouwen in een klein, smûk kerkje? Of juist in een wat grotere kerk, waar alle familieleden, vrienden en kennissen aanwezig kunnen zijn? Spreken jullie het ja-woord het liefst uit in de kerk op de hoogste terp van Nederland (Hegebeintum) of juist graag in een kerk middenin de bossen van Beetsterzwaag? Het kan allemaal. Onze kerken zijn een uitgelezen plek voor een romantische en onvergetelijke huwelijksviering voor zowel het burgerlijk als voor het kerkelijk huwelijk.
Waarom een Alde Fryske Tsjerke?
Ben je benieuwd naar in welke kerken er allemaal getrouwd kan worden? Bekijk dan onze pagina kerken en selecteer het filter trouwlocatie. Je ziet dan direct alle kerken waaruit je een keuze kunt maken. Ook kun je per kerk zien wat mogelijk is, van burgerlijk huwelijk tot kerkelijke inzegening, een receptie of een huwelijksfeest.
Heb je de juiste trouwlocatie gevonden? Of heb je nog vragen? Neem dan gerust contact met ons op via info@frysktetsjerken.nl. Wij kunnen je vervolgens in contact brengen met de Plaatselijke commissie die de kerk beheert. In een gesprek met hen zullen alle wensen op een rijtje worden gezet en zij kunnen je dan meer vertellen over de kosten die een bruiloft in een kerk met zich meebrengt.
Het uit 1878 daterende Hardorff-orgel in de kerk van Baaium is in opdracht van eigenaar Stichting Alde Fryske Tsjerken de afgelopen maanden grondig gerestaureerd door Orgelmakerij Bakker & Timmenga. Alle honderden onderdelen zijn uit de kerk verhuisd naar de Orgelmakerij en daar beoordeeld op slijtage en klank. Nu alles in goede conditie teruggeplaatst is, kan er weer gebruik van worden gemaakt.
Ter ere hiervan was op vrijdagmiddag 3 februari een feestelijke bijeenkomst georganiseerd voor donateurs die een financiële bijdrage hebben geleverd. Na een welkomstwoord van Hester Simons, directeur Stichting Alde Fryske Tsjerken, gaf Bert Yedema, directeur van Orgelmakerij Bakker & Timmenga, een uitleg over de restauratie; een indrukwekkende operatie. Organist Theo Jellema gaf daarna uitleg over de werking van het orgel en nam het orgel vervolgens in gebruik door een drietal stukken te spelen. Hiermee werd meteen duidelijk dat het orgel weer in optima forma is.
Na de pauze nam organist Simon Bouma plaats achter het orgel en samen met celliste Judith Oost brachten zij voor een volle kerk het concert “BACH!” ten gehore. Een ontmoeting tussen twee instrumenten waarvoor Bach’s composities van onschatbare waarde zijn. Tijdens dit concert gingen de beide instrumenten met elkaar in dialoog en vertelden samen een muzikaal verhaal, waarin de wereldlijke en geestelijke muziek van Johann Sebastian Bach naast elkaar klonk.
Voor belangstellenden biedt de Stichting Alde Fryske Tsjerken het BACH! concert nogmaals aan en wel op 19 maart in de Sint Margaretakerk in Boksum en op 4 juni in de Johanneskerk in Britsum. Aanvang 16.00 uur, gratis entree.
Op zaterdag 4 maart is het alweer tijd voor de voorjaarsexcursie van dit jaar. Deze keer gaan we richting de Afsluitdijk voor een bezoek aan drie hele verschillende kerken: de St.Bonifatiuskerk in Cornwerd, de Hervormde Kerk van Wons en de Hervormde Kerk van Schraard. De kerken zijn deze zaterdag van 11:30 tot en met 17:00 uur gratis te bezichtigen. De lezingen en rondleidingen in de kerken worden weer verzorgd door de leden van onze excursiecommissie.
Net zoals de voorgaande excursies is het ook nu weer mogelijk om mee te gaan met de bustour. Degene die graag met de excursiebus mee wil reizen en gebruik wil maken van de lunch kan zicht vóór 1 maart 2023 aanmelden via info@frysketsjerken.nl.
Kosten voor deze bustour bedragen € 50,- (brochure, bus, lunch, koffie/thee). De excursiebus vertrekt om 11:00 uur uit Leeuwarden en kom daar rond 17:00 uur weer terug. De bus staat geparkeerd tegenover het lijnbusstation bij het gebouw ‘Tot Maandag’ (Het vroegere Aegongebouw). Het lijnbusstation bevindt zich links van het spoorwegstation, gezien vanuit de uitgang.
Benieuwd naar meer informatie over de kerken die we gaan bezoeken?
Cornwerd
De aan de heilige Bonifatius gewijde kerk is vermoedelijk in de twaalfde eeuw gesticht en heeft in de loop der eeuwen heel wat veranderingen ondergaan. In 1916 werd de kerk uitwendig ommetseld[DS|AFT1] en aan de binnenkant van stucwerk voorzien, zodat het oude karakter bijna geheel verdween. Alleen de vroeg – zestiende-eeuwse kap met tongewelf en trekbalken van de oude kerk zijn nog zichtbaar. Het interieur van de kerk is in 1740 geheel vernieuwd . De preekstoel, het doophek en verschillende memorieborden dateren uit die tijd. De kerkvoogdenbank heeft een overkapping met daarop het wapen van Cornelis van Aylva die in 1740 grietman van Wûnseradiel was.
De huidige toren dateert uit 1898 ter vervanging van de middeleeuwse zadeldaktoren die zo bouwvallig was geworden dat restauratie niet meer mogelijk was. Toen de oude toren was gesloopt vond men in de bodem de resten van een middeleeuws zandstenen retabel. Deze resten bevinden zich nu in het Fries Museum.
Wons
De kerk, in 1728 gebouwd ter vervanging van een kerk uit de twaalfde eeuw, is een achtzijdige centraalbouw met tentdak. Het is één van de weinige kerken die na de Hervorming gebouwd werden en niet aansloten bij de middeleeuwse kerkbouwtraditie. Omdat de nadruk was komen liggen op de dienst van Het Woord, probeerde men een middelpuntzoekende ruimtelijke indeling te krijgen, vandaar de achtzijdige centraalbouw. Het koepeltorentje is in 1776 al vernieuwd. De luidklok is door de Duitse bezetter gevorderd en in 1953 vervangen door een door Van Bergen gegoten klok.
Het interieur wordt gedekt door een houten koepelgewelf. Aan vijf zijden bevindt zich een galerij uit 1891.Uit die tijd stamt ook het orgel. De preekstoel uit 1686 is geschonken door Richtje Jacobs Abbema. Het grote doopvont in het midden van de kerk dateert uit 1962 en is gemaakt door de Friese beeldhouwer Chris Fokma.
De kerk werd in de jaren 1961-1962 gerestaureerd en kreeg daarbij een neoclassicistische ingangspartij en een consistoriekamer. De bestaande windwijzer (een hert), werd ontleend aan het wapen van Wonseradeel.
Schraard
Het kerkgebouw dateert uit de tweede helft van de dertiende eeuw en heeft vroeg-gotische elementen. In de noordelijke muur zijn nog duidelijke sporen van kleine romaanse vensters te zien. De voorkerk heeft twee smalle spitsboogvensters en daarnaast staat de ingang in een spitsbogige nis. De zadeldaktoren is in de twaalfde eeuw verrezen en in de dertiende eeuw verhoogd. In de toren hangt een klok uit 1603, die in 1943 door de Duitse bezetter werd geroofd, maar gelukkig in 1945 terugkwam. Op de toren staat een windwijzer in de vorm van een haan en op de wijzerplaat van het uurwerk staat het jaartal 1678.
De kerkzaal wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken. In de wanden van het koor zitten enkele nissen, waarvan de noordelijke een piscina is geweest. De preekstoel dateert uit 1633, getuige het opschrift in het klankbord. De kuip heeft fraaie hoekzuiltjes. Tegenover de preekstoel staat de herenbank van de familie Van Aylva, die ten westen van de kerk een state bezat. Ook een rouwbord uit 1653 getuigt nog van het belang van deze familie. De kerkbanken zijn verrassend mooi. De fraai gesneden wangen in rijke renaissancestijl dateren volgens dendrochronologisch onderzoek uit ongeveer 1570. Daarin zijn portretmedaillons, saters, engelen, draken en leeuwenkoppen uitgesneden. In de kerk is nog het 17e -eeuwse smeedijzeren torenuurwerk te bewonderen
LET OP! Opgave voor de bustour kan tot 1 maart 2023.
“Wie zijn jullie en wat willen jullie uitstralen?” Met deze vraag ging Henrieke Snijder vanuit Kweekvijver Noord enkele maanden geleden aan de slag om een nieuwe huisstijl te ontwikkelen voor onze stichting. En dat is gelukt. Een nieuwe huisstijl die naar ons idee aansluit bij de nieuwe geluiden in onze oude kerken. Hoe is Henrieke tot dit ontwerp gekomen, wat heeft haar geïnspireerd en hoe heeft ze haar keuzes gemaakt? Hierover zijn we kort met haar in gesprek gegaan.
Henrieke is 24 jaar en oorspronkelijk afkomstig uit Katlijk waar ook onze Thomaskerk staat. Een leuk detail; Henrieke is vroeger in deze kerk gedoopt. Tegenwoordig woont ze in Groningen waar ze net haar studie vormgeving aan de Academie Minerva, cum laude heeft afgerond. Inmiddels is ze vier dagen in de week aan het werk voor een bureau als Grafisch Vormgever en daarnaast is ze één dag in de week aan de slag als freelancer.
Voordat Henrieke aan de slag ging met het ontwerpen van de nieuwe huisstijl is zij met verschillende medewerkers van de stichting in gesprek gegaan over de opdracht. Dit om een goed beeld te krijgen van actuele thema’s en de koers van de stichting om deze zo goed mogelijk mee te nemen bij het ontwerpen van een nieuwe huisstijl. Hieruit kwam de volgende conclusie. “Als stichting zijn jullie veel bezig met vernieuwing; kerken worden gebouwen. Een kerk is niet meer een kerk die alleen in gebruik is op zondag, maar het wordt ook een ontmoetingsplek, open voor iedereen en in te vullen op verschillende wijzen. In jullie nieuwe huisstijl is het belangrijk dat dit idee weerspiegelt wordt. In ons gesprek kwam naar voren dat jullie open staan voor alles en het belangrijk is dat er een goed verhaal achter het nieuwe logo zit. De nieuwe huisstijl moet bij de oudere doelgroep passen, maar ook bij jongere doelgroepen. Kernwoorden die jullie hebben meegegeven zijn; samen, open, mienskip, vernieuwing en libbene stiennen.”
Hoe is Henrieke met deze opdracht aan de slag gegaan? Hierop gaf Henrieke aan dat ze is gaan nadenken en naar haarzelf als persoon is gaan kijken. “Hoe ervaar ik een kerk en hoe denk ik dat andere mensen kerken ervaren? Wat zijn elementen en gevoelens die bij een kerk horen?” Op basis van die vragen is ze inspiratie op gaan doen en gaan brainstormen. Hier had ze niet heel veel tijd voor nodig. Henrieke gaf aan dat ze eigenlijk vrij snel was geïnspireerd. Opdrachten waarbij een vernieuwing of modernisering plaatsvind spreken haar namelijk zeer aan. Daarna is ze aan de slag gegaan met het maken van verschillende schetsen.
Vanuit deze schetsen zijn drie verschillende concepten ontwikkeld waarvan de huidige variant is gekozen. Waarom is er door de stichting voor het huidige concept gekozen? Directeur Hester Simons geeft aan: “Er is voor dit voorstel gekozen omdat Henrieke zich heeft laten inspireren door de ramen in onze – veelal – romaanse kerken. De ramen stonden volgens haar voor vensters waardoor men naar de kerk kan kijken, als een metafoor voor het diverse gebruik van onze kerken. De vorm kan ook gezien worden als een deur, zoals een open kerkdeur waardoor eenieder van harte welkom is om binnen te komen. Daarbij is het kleurenpalet verbonden aan de kleuren en de omgeving van onze kerken: het oranje van de stenen en het groen van de kerkhoven en de natuur.”
Oranje stiennen, Omjouwing grien, Âld blau en Tsjerken beige. Dit is hoe Henrieke de kleuren heeft benoemd in haar ontwerp. Naast groen en oranje zullen dus ook de kleuren beige en blauw gebruikt gaan worden in de nieuwe huisstijl. Waarom is er voor deze kleuren gekozen? Henrieke legt hierover uit; “Naast groen om de kerk heen en de oranje stenen van de kerk, zie je in heel veel kerken de kleur beige terugkomen op bijvoorbeeld de muren aan de binnenkant of de vloeren. Blauw kom je niet tegen in de kerk, maar is een referentie naar de oude huisstijl waarin blauw prominent aanwezig was. Vandaar ook de benaming: Âld blauw.”
Wij zijn als stichting zeer tevreden met de look die Henrieke voor ons heeft ontworpen en kijken er naar uit om de nieuwe huisstijl in de loop van 2023 door te gaan voeren in al onze communicatie uitingen.
Samen met Groninger Kerken zijn wij druk bezig met het ontwikkelen van een bijzondere wandelroute van kerk naar kerk langs de prachtige Waddenkust. De volledige wandeltocht wordt meerdaags en dus is er de mogelijkheid om in sommige kerken te overnachten. Naast de meerdaagse variant wordt de route opgedeeld in diverse kortere routes waardoor er ook de mogelijkheid is om voor een dagtocht te kiezen. Naast lopen, is de route ook te fietsen. Wij hopen de wandeltocht dit jaar nog te lanceren!
Het project staat momenteel nog in de steigers, maar als belangrijke toevoeging zijn we momenteel druk bezig met programmaonderdelen en activiteiten te ontwikkelen om de route te verrijken. Deze toevoegingen liggen op het terrein van gezondheid, natuur, erfgoed en bezinning. Ook wordt de financiële haalbaarheid van de route en de programmaonderdelen in kaart gebracht. We zijn druk bezig om de financiering hiervoor rond te krijgen. In september hopen we een eerste pilot te kunnen introduceren voor wandelaars en fietsers.
Ondanks dat we nog druk in de ontwikkelfase zitten is er momenteel door verschillende partijen belangstelling voor ons project. Zo ook door professor Zef Hemel die de komende 5 jaar het noorden tot zijn onderzoeksterrein heeft gemaakt. In dit onderzoek gaat hij wandelend met o.a. inwoners, ondernemers, bestuurders en zijn studenten op zoek gaat naar een nieuw levend landschap waarbij welzijn voor gaat op economische groei. Zo liep hij ook onlangs met onze projectleider Ruth ter Voort van Hegebeintum naar de Terp fan de Takomst in Blija. Lees hier zijn blog over deze wandeling.
Ook in de Abe Bonnemalezing die hij onlangs hielt in het Rijksmuseum in Amsterdam verwees hij naar ons bijzondere project in wording. U kunt de uitzending hier beluisteren.
Tot slot zal er op 6 januari 2023 - 21:30 uur in programma Nieuwsuur (NPO2) een item getoond worden van de wandeling van Zef Hemel en onze projectleider Ruth ter Voort. Tijdens deze wandeling zijn zij in gesprek gegaan over het belang van wandelen als vorm van bezinning in met name het prachtige grootse en lege landschap langs de Waddenkust.
Foto: Hendrik Schultjan
Binnen het Algemeen Bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is de vacature van voorzitter vacant. Voor deze positie zoeken wij een kandidaat die kan bijdragen aan de realisatie van de missie en de doelstellingen van de stichting.
Heeft u interesse? Meer informatie vindt u via deze link naar de uitgebreide functieomschrijving.
De afgelopen tijd is onze impresario Joke weer druk bezig geweest om alle activiteiten voor het komende half jaar in kaart te brengen. Wat wordt er weer veel georganiseerd in de kerken en wat hebben we een mooie Tsjerketour met DINA op de planning!
Zangeres, muzikante en producer DINA komt in het voorjaar van 2023 met een nieuw album getiteld 'medisyn'. Voor het eerst maakt ze een album met een boek in haar moedertaal, het Frysk.
"Friestalig, helend, hemels, krachtig en gegrond"
DINA stelt de vraag: 'Wat doen wij om te bezinnen?' Als antwoord maakte ze 10 nummers die in hun muzikale en poëtische vorm als universeel 'medicijn' kunnen dienen. Live laat DINA verhaal en muziek samensmelten en neemt het publiek daarin volledig mee. Het geheel laat zich vangen in een boek, waarbij de luisteraar wordt uitgenodigd een eigen recept te schrijven voor zijn of haar 'medisyn'.
Onderstaand de data van de tour op een rij:
| 01 april | Bears | 15:00 uur |
| 02 april | Rottefalle | 15:00 uur |
| 15 april | Gaast | 20:00 uur |
| 16 april | Koarnjum | 15:00 uur |
| 22 april | Blessum | 20:00 uur |
| 23 april | Foudgum | 15:00 uur |
| 29 april | Katlijk | 20:00 uur |
| 30 april | Huizum | 15:00 uur |
| 07 mei | Uitwellingerga | 15:00 uur |
| 21 mei | Jorwert | 15:00 uur |
Entree voor de voorstelling: €10,-
Nieuwsgierig naar de rest van het aanbod? Je vindt alle activiteiten ook in onze agenda hier op de website!
Het was mijn eerste stageweek in de Emmastate te Leeuwarden. Samen met Hester Noordhuis, office & event coördinator, zochten we een specifiek boek in het magazijn – een negentiende-eeuwse Statenbijbel met prenten van Gustave Doré. De vele bijbels, afkomstig uit de zeventiende tot de negentiende eeuw, waren verzameld in verhuisdozen. Uiteindelijk wist Hester onze Doré-bijbel te vinden, waarmee we vervolgens naar het restauratieatelier Frisian Colorists & Restorers in de nabijgelegen Blokhuispoort zijn gewandeld. De stapels antieke boeken van de stichting en hun restauratie zouden de komende drie maanden mijn aandacht vragen.
Mijn naam is Luc den Hartog. Ik ben 26 jaar en sta op het punt mijn bachelor geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen af te ronden. Het christelijk erfgoed van Nederland is altijd al mijn primaire interessegebied geweest. Gedurende mijn opleiding heb ik ook een passie voor monumentale kerkbouw gecultiveerd. Om mijn opleiding af te sluiten besloot ik daarom stage te lopen bij Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT). Ik had totaal geen beeld van de interne werkzaamheden van een erfgoedinstelling, dus het stageplan was hoofdzakelijk verkennend. Wat is de dagelijkse gang van zaken? Waar krijg je allemaal mee te maken? Is het überhaupt iets voor mij? Met dit soort leervragen ben ik de stage ingegaan. Uiteindelijk is het afgelopen halfjaar uitgegroeid tot een bijzonder vruchtbare periode in mijn schoolcarrière.
Begin september viel ik met mijn neus in de boter. Tijdens het eerste gesprek, op de eerste stagedag, kreeg ik te horen dat er recentelijk een opdracht binnen was gekomen waar ik intensief aan zou mogen meewerken. In 2021 zijn er tien oude bijbels van de SAFT gerestaureerd. Nu is het streven om uiteindelijk iedere kerk van de stichting (en dat zijn er wel vijfenvijftig!) te voorzien van een gerestaureerde bijbel. Om de nodige financiën te werven, moest de stichting met een plan de campagne komen. Aan mij de opdracht om zo’n plan te vervaardigen. Ik heb de inventarislijsten doorgenomen, mij verdiept in de geschiedenis van de Statenvertaling, verscheidene kerken bezocht en een historiserend restauratieadvies geschreven. Hierin behandel ik alle bijbels van een kerkgebouw, waarna ik vervolgens, uitgaande van de historische meerwaarde, adviseer één daarvan te restaureren.
Op basis van mijn plan-van-aanpak is er toezegging gedaan voor het project en mijn restauratieadvies wordt binnenkort als officiële aanvraag ingediend. Dit was voor mij een heel bijzonder moment. Ik studeer al vier jaar geschiedenis, maar dit specifieke onderzoek heeft een wezenlijk rendement. De SAFT is straks namelijk in staat weer een reeks kostbare heiligboeken te laten restaureren. Het is een hele gewaarwording, plotsklaps zelf ook een bescheiden effect op het Nederlandse erfgoed te hebben! En zoiets geeft erg veel voldoening. Zowel de SAFT als de stad Leeuwarden zijn mij erg goed bevallen. Het zal niet verbazen dat mijn overtuiging werkzaam te willen zijn in de erfgoedbranche alleen maar aan kracht heeft gewonnen. Inmiddels hebben de stapels bijbels en liedboeken uit het magazijn ook een fraaie plek verkregen in het statige kantoor van directeur Hester Simons – een mijns inziens passende allegorie voor een verdienstelijke stageperiode.
Afgelopen woensdagmiddag, 30 november, werd er een activiteit georganiseerd speciaal voor onze donateurs. De activiteit vond plaats in het kennis- en informatiecentrum van Hegebeintum. Momenteel wordt hier een expositie tentoongesteld door ons als stichting, die in het teken staat van bijbel restauraties. Dit was ook direct het onderwerp van de dag.
De middag begon met een korte opening van directeur Hester Simons en daarna konden de donateurs aanschuiven bij de medewerkers van Frisian Colorists & Restorers. Zij waren speciaal voor deze middag uitgenodigd om een demonstratie te geven van hun bijzondere werk. Door bijvoorbeeld het wassen, aanvezelen, en herbinden van eeuwenoude boeken, transformeren zij deze van onbruikbaar naar raadpleegbaar. Het afgelopen jaar hebben de restaurateurs reeds tien bijbels van de stichting gerestaureerd die momenteel in de expositieruimte zijn te bewonderen. Deze restauratie is mede mogelijk gemaakt door Stichting FB Oranjewoud.
Na de demonstratie vond er een lezing plaats door onze stagiair Luc. Hij vertelde vol passie over allerlei interessante weetjes en ontdekkingen die hij de afgelopen tijd heeft opgedaan over bijbels. De hele zaal zat vol en luisterde aandachtig naar zijn verhaal. Als afsluiting kon men de expositie en ook de kerk bewonderen. Heb je de expositie nog niet gezien en ervaren? Dit kan nog tot eind december!
Meer lezen?
Artikel - Friesch Dagblad
Artikel - Leeuwarder Courant
Afgelopen zaterdag hadden we een volle Theaterkerk in Jellum, met allemaal donateurs van de stichting. Na 3 jaar was het eindelijk weer zover en mochten we weer met zijn allen bij elkaar komen. Het was een mooie middag die begon met een presentatie, van onze directeur Hester Simons, over de ontwikkelingen binnen de stichting.
Hierbij een kleine greep van onderwerpen uit de presentatie, die begon met: ‘Waar staan we nu als stichting?’. Momenteel heeft de stichting 55 kerken, 2 klokkenstoelen en 7 begraafplaatsen als eigendom. Friesland telt ongeveer 770 kerken, waarvan er ongeveer 350 rijksmonument zijn. De verwachting is, dat er nog meer kerken een aanvraag zullen gaan doen bij de stichting. De afgelopen jaren zijn de kerken van Weidum, Buitenpost en Harich al aan onze zorg toevertrouwd. Verder werd het koersplan voor de komende jaren ‘Âlde Tsjerken Nije Lûden’ aangehaald. De kerntaken van de stichting zijn beheer en behoud van Friese kerken en publieke belangstelling wekken, maar daarbij hebben we ook extra doelen zoals publieke belangstelling creëren onder toeristen en educatie. Het is belangrijk om nieuwe doelgroepen te interesseren voor oude kerken. Verder gaan we als stichting door met aandacht voor de inzet van vrijwilligers en het samenwerken met partners waaronder Tsjerkepaad, Organum Frisicum, Folk&Tsjerke en nog vele meer. Naast dit alles is ook kennisdeling van belang. Zowel tussen plaatselijke commissies, maar ook tussen Stichting Oude Groninger kerken, oudhollandse kerken, oude Gelderse kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Na de presentatie van Simons was het tijd voor de lezing van Prof. Yme Kuiper met als thema religie, macht en oorlog. Yme vertelde over de wereld van de Friese edelman dr. Sicke van Dekema (1548-1625). In de kerk van Jellum is namelijk enige tijd geleden de grafkelder van de adellijke familie Dekema ontdekt en in ere hersteld. Daarbij kwamen de grafstenen tevoorschijn van jonker Sicke ('heer van Jellum') en zijn vrouw Hil van Tamminga én die van hun dochter Katharina, getrouwd met jonker Bote van Grovestins. In de lezing werd uitvoerig stilgestaan bij de loopbaan van Sicke van Dekema, residerend op Mammema State te Jellum en woonachtig in een groot stadshuis te Leeuwarden. Daarnaast werd de bredere context besproken van de oorlog met Spanje, zoals die verliep na 1580. Deze veroorzaakte een splitsing binnen de Friese adel: protestant geworden families kwamen tegenover katholiek gebleven families te staan. Vele Dekema's - bijvoorbeeld - bleven katholiek, zo niet jonker Sicke. Waarom niet? En hoe ontwikkelde zich na verloop van tijd de interne religieuze scheiding der geesten bij de adel in Friesland? Als leuke bijkomstigheid konden alle aanwezigen na de tijd nog een glimp in deze grafkelder wagen, die in 2020 werd ontdekt.
Wat was het fijn om de donateurs weer in levende lijve te kunnen ontmoeten en we kijken nu al weer uit naar de volgende keer!
Wakker worden in een slaapzakje midden in een oude kerk. Voor deze zomer had ik dat nog nooit gedaan, maar binnen een paar dagen ben ik er aan gewend geraakt. Vijf dagen lang heb ik een deel van het Friese Jabikspaad op de fiets afgelegd en ‘s nachts in vijf verschillende kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken geslapen. Wat heeft die tocht mij gebracht?
Wat ik gelijk merkte was dat, hoewel ik snel was gewend aan de stilte van de kerken en het reizen alleen, de overgang naar het ‘gewone leven’ een stuk minder soepel ging. De week na mijn reis dacht ik terug aan de omgeving en de praktische overwegingen die mij op mijn pelgrimstocht geleid hadden: vroeg opstaan, de route uitstippelen, spullen inpakken, op de fiets springen en meteen de weilanden zien… In plaats daarvan keek ik ‘s ochtends uit het raam tegen het centrum van Groningen aan en moest ik aan de slag met mijn studieplan. Ik miste mijn kleine avontuurtje. Bij langere pelgrimstochten is dit een bekend verschijnsel: veel pelgrims kampen met de ‘Camino blues’ bij hun terugkeer. Zo was ook mijn reactie niet ongewoon; net als veel anderen begon ik namelijk gelijk te dagdromen of ik volgende zomer niet een langere tocht kan ondernemen. Misschien wel een Jabikspad door heel Nederland of zelfs echt de Camino.
Vanwaar die aantrekkingskracht? De eenvoud van een pelgrimage is zeker een belangrijk onderdeel. Je hoeft geen ingewikkelde keuzes te maken, na te denken over je werk of je zorgen te maken over de politiek. In plaats daarvan ga je terug naar de basis: goed eten, goed slapen, goed voor jezelf zorgen en goed voorbereid zijn. Bovendien breng je veel tijd door in de natuur en minder in grote steden; dat kan een verademing zijn. Vooral als je even een uitweg zoekt uit het drukke stadsleven. Daarnaast zijn er natuurlijk de mensen die je onderweg ontmoet en de prachtige verhalen die ik heb gehoord over de kerken waarin ik overnachtte.
Uiteindelijk was het voor mij iets anders wat dit kerkentochtje zo bijzonder maakte. Ik heb het al eerder benoemd in deze blogs: het voelde als een doelbewuste keuze om al mijn stress op pauze te zetten. Tegen al mijn stress, prestatiedruk en zorgen over de toekomst, zei ik heel duidelijk: stop. In het dagelijks leven is het maar al te makkelijk om pauzes over te slaan. Ik zie dat constant bij mijn vrienden en collega’s en maak me er zelf ook schuldig aan. ‘s Avonds nog wat mailtjes beantwoorden en toch af en toe doorwerken in het weekend. Het is verleidelijk en lijkt soms wel de standaard te zijn. Maar dat mag het eigenlijk niet zijn, want als jij zelf niet op de rem trapt, dan doet je lichaam dat wel voor je en zit je al snel met gezondheidsproblemen waar je niet altijd makkelijk vanaf komt.
Rust is belangrijker dan je denkt. En, merkte ik, het gaat lang mee. Al was dit maar een weekje aan rust, ik zag duidelijk hoeveel baat ik erbij had en hoe ik mij gesterkt voelde door het idee dat ik de keuze voor rust kan maken. Rust nemen kan natuurlijk op veel manieren: een wandeling maken, een boek lezen, samen of alleen, het is maar net wat goed bij je past. Maar een pelgrimage is zo bijzonder omdat het vervlochten is met spiritualiteit. Helemaal voor mensen die zich al verbonden voelen met religie of spiritualiteit is een pelgrimstocht een uitgelezen kans om zich te verdiepen in die gevoelens en gedachten. Daarbij is het natuurlijk prachtig om ‘s nachts te kunnen slapen in een kerk, om je geborgen te voelen op een plek die veel voor je betekent, en om ook daar de ruimte te hebben om na te denken over wat voor jou belangrijk is. Daarom vind ik het zo’n mooi initiatief van de Stichting om dit mogelijk te maken.
Ondertussen ben ik alweer een paar maanden volop bezig met mijn studie, mijn scriptie en mijn werk, maar ik ben dus zeker van plan om binnenkort weer iets vergelijkbaars te ondernemen. Ik ben nog lang niet klaar met pelgrimeren- dit was nog maar een voorproefje! Over die volgende avonturen ga ik uiteraard ook voluit schrijven, dat is inmiddels een wezenlijk onderdeel van het proces geworden voor mij. Natuurlijk hoop ik dat ik misschien iemand geïnspireerd heb om dit ook te proberen; ik kan het zeker aanraden! Iedereen verdient namelijk een fijne plek om op adem te komen wanneer het leven voorbij lijkt te razen. Om dan de hakken in het zand te zetten en voor jezelf op te komen, om te nemen wat je nodig hebt, dat is niet altijd makkelijk. Maar wel heel belangrijk!
Vanochtend word ik (tegen mijn zin) vroeg wakker. Eigenlijk ben ik elk uur wakker geworden, want de kerkklok is zo enorm luid dat zelfs ik, een vermoeide pelgrim met een grote behoefte aan nachtrust, elke keer weer wakker schrik. Voor lichte slapers zijn oordoppen zeker aanbevolen in de Gertrudiskerk van Peins! Toch kan zelfs mijn onderbroken slaap mijn goede humeur niet verpesten, want wanneer ik mijn ogen open doe zie ik de eenvoudige donkere houten preekstoel waar ik vannacht onder sliep. Dat ik dit mooie, kleine kerkje heel even voor mij alleen mag hebben, maakt veel goed.
Het is alweer mijn laatste pelgrimsdag! De route voert mij naar Jorwert vandaag, naar de Sint-Radboudkerk. Het weer is prachtig; zodra de zon wat schijnt stap ik op de fiets. Peins ligt iets buiten de route, dus mijn eerste taak is om naar Franeker te fietsen en daar weer de Jabiksbordjes te vinden. Dat lukt gelukkig snel. Vandaag merk ik wel dat het af en toe opletten is met de markeringen langs de weg: die zijn namelijk bedoeld voor de wandelroute, en die komt niet altijd overeen met de fietsroute. Ze sturen me dan ook de Leonserpolder op, die met de fiets niet begaanbaar is. Gelukkig kan je in het boekje het Jabikspaad, verkrijgbaar bij Stichting Jabikspaad Fryslân, zowel fiets- als wandelroutes vinden. Maar het kerkje aan de Leonserpolder heeft wel een stempelpost, dus die heb ik mooi meegenomen. Zie de foto voor een deel van mijn stempelverzameling!
Langs mijn route kom ik volop dieren tegen. Eerst zie ik een aantal prachtige donkere paarden, die gelijk op mij afwandelen om geaaid te worden. Daarna zie ik twee hazen in het veld. De ene haas duikt ineen als hij mijn fiets hoort, de ander spitst zijn oren en kijkt nieuwsgierig mijn kant op. Was ik nu snel onderweg geweest naar mijn werk of was ik met mijn koptelefoon op verzonken geweest in gedachten, dan had ik ze nooit gezien of gefotografeerd. Maar deze week let ik zo goed op mijn omgeving en zit ik zo in de rust, dat ik ze gelijk opmerk en van de fiets stap om beter te kijken. Ik let niet eens op de dingen waar ik normaal gesproken over pieker- dat is wat deze week mij brengt, denk ik. De tijd om bij te komen van een druk leven en de zorgen allemaal even op pauze te zetten.
Na impulsief nog een omweg te hebben genomen omdat de zon nou eenmaal zo lekker schijnt, kom ik dan toch aan in Jorwert. De Sint Radboudkerk is één van de grotere van mijn tocht, en er is van alles te zien. Een kleurrijke knutselboom vol wensen voor Oekraïne. Een tafel met boeken en foldertjes over de kerk en de omgeving. Een gigantisch gedicht op de muur, genaamd Huis om stil te zijn. In het gastenboekje staan de onvermijdelijke grapjes over Geert Mak (in de stijl van “Ik kwam hier kijken of God alweer terug is, maar nee”), die van Jorwert enigszins een toeristische trekpleister heeft gemaakt. Bovendien is de Sint Radboudkerk misschien wel de meest luxe kerk waar ik ben verbleven. Niet alleen de standaard waterkoker is hier aanwezig, ook is de keuken voorzien van een koelkast en zelfs een fornuis! Wat een weelde voor mijn laatste kerk. Ideaal, want ik moet toegeven dat ik wel weer toe ben aan dat soort alledaagse gemakken, die je normaal gesproken voor lief neemt.
‘s Avonds maak ik nog even een wandeling door het dorp. De wilde wolkenluchten en een felle zonsondergang zijn perfect te zien wanneer je, net buiten het dorp, tussen de weilanden staat. Een lieve kat komt wat kopjes halen- wat een idyllische avond. Behalve dat ik mijn haar moest wassen in de wasbak van de keuken, want een douche is er natuurlijk niet. Maar laten we dat detail even vergeten en dan was dit de ideale afsluiting van een bijzondere week.
In het donker loop ik terug naar de kerk, waar ik mijn kaarsje uitblaas en me in mijn slaapzak nestel. Geheel tot rust gekomen, comfortabel in mijn eigen gezelschap. Ik val in slaap terwijl ik denk aan de woorden uit het gedicht op de muur:
Uit woordenvloed ben ik gekomen,
Genaderd tot de bron van rust;
Niet om er zomaar weg te dromen
Maar stil te zijn naar hartelust.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | ✓ |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
In het Kennis- en Informatiecentrum ‘Terp Hegebeintum’ is op de bovenverdieping elke drie maanden een nieuwe expositie te bewonderen. Aan ons als Stichting dit keer de eer om de expositie in te richten. Het onderwerp van de huidige expositie, die tot 23 december is te bewonderen, is het project van de gerestaureerde bijbels.
Het afgelopen jaar zijn er, met behulp van FB Oranjewoud en Frisian Colorists & Restorers, tien bijbels uit de collectie van Stichting Alde Fryske Tsjerken gerestaureerd. Bij de overname van een kerk belooft de stichting namelijk niet alleen garant te staan voor het onderhoud van de kerk, maar ook voor het onderhoud van de inventaris, waaronder de bijbels. Deze bijbels zijn een belangrijk onderdeel van het religieus erfgoed waar wij op passen. Door de restauraties zien de bijbels er niet alleen weer als ‘nieuw’ uit, maar zijn ze ook weer toegankelijk voor de komende generaties om te worden geraadpleegd.
Het verschil ervaren tussen een niet en wel gerestaureerde bijbel? Kom dan langs bij de wisselexpositie. Hier liggen de tien gerestaureerde bijbels tentoongesteld. Naast dat de bijbels bewonderd kunnen worden, mag men de gerestaureerde bijbels aanraken, voelen en doorlezen zodat u het belang van bijbelrestauraties zelf kan ervaren. Daarbij wordt binnen de tentoonstelling ook het proces van hoe een bijbelrestauratie verloopt in beeld gebracht.
Kijk hier voor de openingstijden van het Kennis- en informatiecentrum.
Vanochtend word ik wakker in de relatief luxe Jacobskerk, met mijn nachtlampje en een voorraad thee naast mijn veldbed. Van de kerkklok word ik niet wakker, daar lijkt wat mis mee te zijn; hij is in ieder geval stil geweest sinds ik ben aangekomen. Ook mijn wekker heeft me niet geholpen, want mijn telefoon heeft het in de enorme regenbui van gisteren moeilijk gehad en heeft nu allerlei kuren. Gelukkig, denk ik nu, gelukkig hebben mijn ouders mij een fietsrouteboekje meegegeven! Daar kan ik nu op vertrouwen, het zielig flikkerende scherm van mijn mobieltje geeft niet veel hoop aan de digitale pelgrim. Toch werd ik stipt om 7 uur wakker. Kennelijk is mijn lichaam daar al snel aan gewend.
Misschien is het wel mijn snotterige hoofd dat mij al vroeg heeft gewekt, want ik ben niet ongeschonden uit de urenlange regen van gisteren gekomen: ik voel me niet helemaal fit vandaag. Voor het eerst besluit ik daarom om niet te veel toe te voegen aan de route van St. Jacobiparochie naar Peins, waar ik vannacht slaap en in plaats daarvan heel rustig aan te doen. Ik wil immers wel mijn pelgrimstocht afmaken en niet mezelf onnodig uitputten. Dus lees ik ‘s ochtends rustig mijn boek uit en breng ik hem daarna terug naar het bibliotheekje aan de andere kant van de straat. Gelukkig is het weer flink opgeklaard vandaag. Ik sla mijn fietsrouteboekje open en schrijf de knooppunten op in mijn notitieboekje, die in mijn frametas zit, zodat ik er gelijk bij kan. Meer voor de zekerheid dan uit echte noodzaak, want op de route zijn er meer dan genoeg bordjes die mij de weg wijzen! Zie de foto onderaan voor een voorbeeld.
Halverwege de ochtend stap ik rustig op de fiets en mijn plan is om veel te pauzeren. Wanneer ik een mooi plekje zie, maak ik daar dankbaar gebruik van en neem pauzes om een boek te lezen. Het boek van vandaag is De Camino van Anya Niewierra, dat leek mij wel zo toepasselijk. Ebooks zijn trouwens een aanrader, want dan kan je op je telefoon of ereader lezen zonder het gewicht van een dik boek in je tas. Overigens was De Camino dan wel gerelateerd aan pelgrims, maar ondertussen ook een flink spannende thriller, dus voor de meer relaxte pelgrim niet per se een aanrader. Voor een ontspannende ervaring is The Old Ways: A Journey on Foot een leuke. Of als je het leuk vindt om meer naar buiten gericht te zijn, tijdens je reis, koop dan een mooi boekje over wildplukken, zoals In de Berm. Wie weet kan je onderweg wat kruiden plukken voor een kopje thee.
Dat is ook het onderwerp dat in mij opkomt terwijl ik zit te lezen in het gras: de vraag of ik mij tijdens mijn pelgrimstocht vooral naar binnen wil richten, om na te denken, of juist aandacht wil geven aan de natuur, aan de omgeving en het landschap. Misschien ligt de eerste optie meer voor de hand als je denkt aan pelgrimeren, maar toch probeer ik om dat niet al te veel te doen. Ik heb zelf sowieso al de neiging om tijdens fiets- en wandeltochten helemaal in mijn gedachten te leven en over van alles en nog wat na te denken. Dan, opeens, ben ik al bij mijn bestemming aangekomen, terwijl ik helemaal niet heb gelet op de prachtige dingen om mij heen. Ik merk dat de camera die ik bij me heb daar wel bij helpt: ik kijk steeds om me heen, zoekende naar een mooi plaatje. De pelgrimstip van vandaag, ga dus lekker aan de fotografie als je minder wil piekeren!
Ik wijk wel even uit naar Franeker om boodschappen te doen, want daar is de dichtstbijzijnde supermarkt. Gelijk koop ik ook een extra joggingbroek, zodat ik niet meer in mijn bemodderde sportbroek hoef rond te lopen. Op zich is het een goed idee om minimalistisch te zijn in je bepakking, helemaal als je niet veel ervaring hebt met bepakt wandelen of fietsen, maar een extra setje kleding voor noodgevallen is altijd handig. Pelgrimstip: de vuistregel is dat je maximaal 10-20% van je eigen lichaamsgewicht zou moeten dragen op een wandeling; ben je een beginner, ga dan aan de lage kant zitten. Weeg in ieder geval je rugzak van tevoren en doe een keer een testwandeling of -fietstocht met bepakking!
Vandaag heb ik in ieder geval geen last van mijn bepakking: het is een zeer relaxte dag vol met rust, urenlange leespauzes en om 4 uur fiets in Peins in. Let op, kerkbezoeker! In Peins zijn er twee kerken: de Gertrudiskerk en het Kerkje van Peins. Het Kerkje van Peins is een oude verbouwde kerk, die nu dienst doet als een B&B; de Gertrudiskerk is de kerk van de SAFT waar je als pelgrim kan overnachten. Het is een klein, middeleeuws kerkje met een nieuwere kerktoren. En die kerktoren is misschien wel het opvallendste aan de kerk; het is namelijk zo’n lage toren dat de kerkklok enorm luid is. Ik ben benieuwd hoe goed ik ga slapen vannacht! Gelukkig staat mijn bedje helemaal aan de andere kant van de kerk: ik slaap vanavond onder de preekstoel. Daar nestel ik mij al vroeg in mijn slaapzak, met mijn boek in de hand, in de weet dat morgen mijn allerlaatste pelgrimsdag is.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
Vandaag is de tweede ochtend dat ik wakker word op een veldbedje midden in een middeleeuwse kerk. Het voelt wat gek: ik zie kerken normaal gesproken als een plek van reflectie en bezinning, nu moet ik ook in hele praktische termen denken. Is er een fornuis? Waar kan de stretcher handig staan? Toch kom ik juist daardoor ook dichterbij het materiële aspect van dit erfgoed: ik stel me de kou voor waarin mensen eeuwen geleden ‘s winters in de kerk hebben gezeten, en de dagen dat de kerkklok luidde om een overlijden aan te kondigen.
Deze dag wordt de praktische kant van de kerk als onderdak extra belangrijk, want het gaat regenen vandaag. Wanneer ik ‘s ochtends even naar buiten stap, is het al druilerig. Hier al de eerste pelgrimstip: van tevoren zoek ik via Google Maps wat schuilplaatsen op voor onderweg; een sportveldje met een kleine overkapping, een restaurant of een bibliotheek. Vandaag gaat de tocht naar Sint Jacobiparochie, maar gisteren vertelde iemand mij over de kustroute die je ook kan fietsen. Dus wil ik eerst 20 kilometer van die route doen en dan 20 kilometer naar het restaurant de Zwarte Haan, waar ik ga lunchen met Hester Noordhuis van de stichting. Daarna zal ik doorfietsen naar Sint Jacobiparochie.
Het eerste uur regent het zachtjes, wat eigenlijk wel prettig is na de warmte van de afgelopen dagen. Als een mist trekken de buien over het land en dus stop ik regelmatig om foto’s te maken van wilde wolken en grijze luchten. De kustroute is fijn fietsen, hoewel ik verrast word door kuddes schapen waar ik me doorheen moet banen. Na een uur draai ik om en fiets ik 20 kilometer naar de Zwarte Haan. 20 kilometer die ik niet snel zal vergeten. Een echte plensbui teistert mijn tocht, tot mijn mouwen vollopen met water en de regen mijn rugzak indrupt. Soms moet ik een hekje openmaken voor ik weer verder kan, hekjes waaronder zich enorme modderige regenplassen vormen. Daar moet ik doorheen banjeren en dus accepteer ik mijn lot maar.
Kortom, om 12 uur arriveer ik doorweekt en redelijk smerig bij de Zwarte Haan, dat recht aan het Jabikspaad ligt. Mijn kleding wordt uitgewrongen en Hester en ik gaan recht naast de verwarming zitten, waar ik haar wat updates geef over de tocht. Ze raadt mij aan om de kerk in Sint Annaparochie te bekijken, dus daar fiets ik na de lunch eerst heen; gelukkig is de regen weer wat afgezwakt. De Van Harenskerk is inderdaad een interessante kerk, een achthoekig gebouw vol houtsnijkunst en oude rijkdom waar Rembrandt van Rijn nog getrouwd is.
Eindelijk ga ik dan toch richting St. Jacobiparochie, het eigenlijke beginpunt van het Jabikspaad. Eenmaal daar aangekomen, zie ik dat de Jacobskerk totaal anders is dan de kerkjes waar ik tot nu toe ben geweest. Deze is veel moderner, 19e-eeuws, en heeft zich ook bewust als pelgrimskerk geprofileerd. Bij de andere kerken weten mensen uit de buurt soms niet dat je er als pelgrim kunt overnachten, maar hier is dat niet te missen. Tegels in de vorm van een Jacobsschelp liggen voor de deur, er is een stiltecentrum én zelfs een informatiecentrum voor pelgrims aanwezig in de kerk, die tegenwoordig breder dienst doet als cultureel centrum. Er liggen mappen met informatie over zowel het Jabikspaad als de Camino in z’n geheel en ook een boekje over de geschiedenis van de kerk. Als ook jij het Jabikspaad wil lopen of fietsen, raad ik van harte de Jacobskerk aan als beginpunt. Niet alleen is er dus informatie te over, ook is de kerk voorzien van (bijna) alle gemakken: koelkasten (met inhoud, die je tegen betaling mag nuttigen), waterkokers, stopcontacten en zelfs nachtlampjes naast je bed. Een zachte landing voor de beginnende pelgrim, of voor de pelgrim die onderweg kletsnat is geregend en klappertandend naar binnen struikelt. Er is ruimte om al mijn natte kleren over de verwarming te laten drogen en ik zet ontzettend veel thee om me langzaamaan weer op te warmen.
Schuin tegenover de Jacobskerk ontdek ik een klein straatbibliotheekje: zo’n kast langs de weg waar je boeken kan achterlaten en meenemen. Ik ontdek het boek A Man Without Words, over een gebarentolk die een dove man het concept van taal probeert aan te leren. Dat boek neem ik mee om vanavond te lezen en morgen zet ik het dan weer terug. Eenmaal terug in de kerk zit ik dus urenlang behaaglijk te lezen, opgekruld in mijn slaapzak met mijn nachtlampje aan. De sfeer is wel enorm anders ‘s nachts: omdat de kerk een stuk moderner is, ontbreekt het gevoel van ontzag dat ik had in de andere kerkjes en dat ik lag te slapen in eeuwenoud erfgoed. Nu slaap ik niet boven grafkelders of onder een preekstoel, maar wel in een mooi cultureel centrum.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak / dekens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | ✓ |
| Toilet | ✓ |
Op dinsdagochtend word ik vroeg wakker in mijn slaapzak boven de grafkamers van Swichum en stap om half 7 alvast even de kerk uit. Het kerkje van Swichum staat buiten de huidige kern van het dorp en dus kan je vanaf de begraafplaats kilometers uitkijken over de weilanden. Ochtendmist sluiert nog over het land, twee haasjes rennen door de velden. Ik voel me vanochtend rustiger dan gisteren nu ik deze eerste nacht eigenlijk helemaal niet eng vond. Ik heb het gevoel dat dit echt een week kan worden waarin ik ontspan, tot rust kom en alle stress van het dagelijks leven even van me af zet. Een reset voordat het nieuwe academische jaar weer begint; even een week die echt alleen voor mij is bedoeld.
De etappe van vandaag gaat naar Britsum, maar ik voeg een stuk van de Elfstedenroute toe - ook een aanrader. Overigens fiets ik deze eerste paar dagen eigenlijk de route van het Jabikspaad verkeerd om. Dat zit zo: in Friesland bestaat er een westelijke en oostelijke route, die allebei vanuit Sint Jacobiparochie naar beneden lopen en bij elkaar komen in Irnsum. Ik wilde die routes graag allebei fietsen om zoveel mogelijk kerkjes mee te pakken en dus fiets ik nu de oostelijke route omhoog. Daarna fiets ik de westelijke route naar beneden - zie de afbeelding.
Eerst fiets ik volgens de route naar Leeuwarden, waar ik wat eten koop en ga brunchen in een park. Pelgrimstip: de oostelijke route loopt door Leeuwarden, de westelijke door Franeker en verder naar het zuiden loopt de route ook door Heerenveen. Je komt dus af en toe onderweg een stad tegen waar je kan inslaan wat je nodig hebt: pleisters, een bandenplaksetje, extra kleren, je bent niet voor langere tijd alleen aangewezen op de buurtwinkels van kleine dorpjes.
Na Leeuwarden pak ik een stuk van de Elfstedenroute vanaf het Leeuwarder Bos, dat in de jaren 90 is aangeplant. Daar kom ik mijn eerste rustpunt tegen: een container te midden van een bloemenweide, met toilet, stromend water, thee en koffie en zelfs een EHBO-kit en bandenplaksetje. Aanrader voor de pauzerende pelgrim! De zon brandt vanmiddag in mijn gezicht, dus ook de schaduw die het bos biedt is mij welkom.
Langs de Dokkumer Ee laat ik heel even mijn rustige aanpak varen en zoef ik over het smalle fietspaadje- verder is er toch niemand. Ik fiets tot Tichelwurk en dan besluit ik om Stiens even te bezoeken voordat ik verder ga naar Britsum. Daar vind ik de Sint Vituskerk, een van de oudste kerken van Friesland. En leuk feitje, in de middeleeuwen was dit de zusterkerk van de hoofdkerk van Leeuwarden, waar nu nog slechts de toren van over is: de Oldehove. Toevallig is de kerk vandaag geopend en dus word ik verwelkomd door twee vrijwilligers die staan te praten met een groepje mensen. Een bezoeker wil graag op het orgel spelen- dat mag. Terwijl we luisteren, vertelt één van de vrijwilligers me dat ze, wanneer ze buitenlandse kerken bezoekt met haar man, altijd Friese kerkliederen zingt. Zo neemt ze haar geloof en haar erfgoed met zich mee, waar ze ook is.
Dan ga ik eindelijk richting Britsum, waar ik eerst nog een tijd lig te lezen in een grasveldje; de zon schijnt nog steeds. Wanneer het tijd is om me naar de Johanneskerk te begeven sta ik eerst een kwartier voor de verkeerde deur voordat het in me opkomt om aan de andere kant te kijken. Daar staat inderdaad mijn gastvrouw op mij te wachten! Vannacht, laat ze me zien, lig ik te slapen onder het orgel. Ook word ik nog bezocht door een vrijwilliger van de lokale kerkcommissie, Wietse. Tijdens zijn rondleiding mag ik in alle hoeken en krochten van de kerk kruipen en alles bekijken. We zien de beroemde fresco’s van de kerk en het imposante klokwerk, dat aan restauratie toe is, waarna we op smalle laddertjes omhoog klimmen tot we boven de gewelven staan. In de oorlog verborgen zich hier onderduikers, vertelt Wietse. Ik kijk omhoog, waar een klein opgevouwen vleermuisje hangt te slapen.
Weer beneden hoor ik nog zo’n spannend verhaal. Bij de kerk hoort een eeuwenoude bijbel, met zilver beklonken, van onschatbare waarde. Zo waardevol dat hij bewaard bleef in een kluis van de stichting. Maar begin deze eeuw werd daar ingebroken en werd de bijbel gestolen. Die zien we nooit meer terug, dacht het opgeschrokken dorpje. Maar jaren later gebeurde er iets onverwachts. Op een veiling had een oplettende bezoeker gezien dat er een met zilver beklonken bijbel verkocht zou worden waar Britsum op stond en trok aan de bel bij de kerkcommissie. Met behulp van de politie is de bijbel in beslag genomen en weer in veiligheid gesteld; gelukkig geheel intact. Een ongelofelijk toeval dus, dat de kerk de bijbel weer heeft teruggekregen.
Na allerlei avontuurlijke verhalen aangehoord te hebben, installeer ik mij in de kerk en kijk ik nog eens even rond. Er zijn twee tentoonstellingen in de kerk: één ervan draait om schilderijen van lokale uitzichten, de ander om keramiek. In Stiens had ik wat simpel eten gekocht, want ik ga ervanuit dat in de kerken geen fornuizen beschikbaar zijn- dat is hier inderdaad het geval. Dus doe ik het met eenvoud deze week: fruit, repen, cup-a-soupjes en instant noodles. Want, pelgrimstip twee van vandaag: een waterkoker is er namelijk bijna altijd wél in deze kerken.
‘s Avonds wandel ik nog even door Britsum. Vlakbij de kerk is er een doorkijkje op het land- in de verte brandt een kampvuur en heel vaag hoor ik het geroep en gelach van de groep die er omheen zit. Grappig, ik heb met veel vrienden over deze week gepraat en vaak was hun zorg om ‘helemaal alleen’ een week op tocht te gaan. Toch was vandaag gevuld met gesprekken en vertellingen, en voel ik mij helemaal niet eenzaam. Ik heb juist het idee dat ik meer en meer ruimte heb voor mezelf.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak/dekens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | ✓ |
| Toilet | ✓ |
Op een maandagmiddag stapte ik voor mijn ouderlijk huis in Heerenveen op de racefiets. Een tas op mijn rug en een tas aan mijn fiets, met alle spullen die ik de week die ging komen nodig had: kleding, slaapzak, oplader, veldmatje, handdoek… volgens mij had ik alles bij me. Echter mijn vader drukte me nog snel een fietsrouteboekje in handen. “Dan kan je nooit verdwalen.” Mijn telefoon in een houdertje aan het stuur, dit zodat ik de route makkelijk kon bekijken.
Afgelopen augustus heb ik een deel van het Friese Jabikspaad gefietst; een Nederlandse tak van het pelgrimspad naar Santiago de Compostela, waar men het graf van Jakobus de Meerdere kan bezoeken. Het Friese pad heeft namelijk een interessante bijzonderheid: er staan een aantal zogenaamde refugio aan, kerken van de Alde Fryske Tsjerken die onderdak aanbieden aan pelgrims. Dat leek mij, een redelijk gestreste student die aan haar laatste jaar op de universiteit begint, een ideale manier om tot rust te komen. En dus fietste ik vijf dagen door het Friese landschap en sliep ik vijf nachten in vijf verschillende kerken.
De route van dag 1: van Heerenveen naar Swichum. Op de fiets zoek ik naar de juiste gemoedstoestand en denk ik na over de redenen om een pelgrimstocht te ondernemen. In het verleden was dat vaak om jezelf fysiek en mentaal te testen en zo je geloof te bewijzen, of om boete te doen voor je zonden. Tegenwoordig hebben mensen vaak een bredere spirituele motivatie: om in contact te komen met de natuur of om zelf tot rust te komen, en even uit het hectische alledaagse leven te stappen. Juist die alledaagse zorgen nestelen vandaag nog stevig in mijn hoofd. Mis ik werkmails, pieker ik, heb ik echt mijn oplader wel meegenomen? Ik voel mezelf naar binnen keren en doe mijn best om me juist naar buiten te richten, op het Friese landschap. Groene weilanden met biddende valkjes en sluipende katten. Zo ver kunnen kijken dat de verte een blauwe waas heeft. Ik begin rustiger te fietsen en spreek met mezelf af dat ik stop wanneer ik iets moois zie, om de camera te pakken, die ik heb meegenomen of om even te lezen.
Na 20 kilometer neem ik even rust. Met bagage fietsen valt me ineens vrij zwaar en ik realiseer me nu gelijk waarom. De eerste pelgrimstip: investeer in een goede rugzak met een heupband, zodat je niet je schouders onnodig belast. Mijn schouders en nek waren niet blij met mijn dagelijkse rugzak. Tijdens mijn pauze zie ik ook gelijk iets wat typisch is voor het platteland: een sluier van regen trekt over het land naar mij toe. Buien kan je hier van ver aan zien komen. Gelukkig is het maar een korte zomerse bui, waar ik niks tegen heb.
Na een korte omweg kom ik aan bij Wirdum, een dorpje vlakbij mijn eerste kerk, waar een supermarkt is. Let op, noordelijke pelgrims: in Friesland is in verband met de zondagsrust lang niet alles op maandag open, maar deze supermarkt wel. Daar doe ik dus wat simpele boodschappen, waarna ik alvast naar het kerkje fiets. De kerken worden steeds voor mij open gedaan op een vooraf afgesproken tijdstip door een beheerder, maar ik ben veel te vroeg. Dus lig ik nog urenlang te lezen in het grasveld in één van de kleine boekjes die ik bij me heb, over religieuze iconografie, totdat ik de beheerder aan zie fietsen.
Hannie Schuurman, de ambassadeur (zoals ze het graag noemt) van de kerk, opent de deuren en leidt me rond. Ze heeft tijdens corona het beheer overgenomen, wat natuurlijk niet bepaald een makkelijke periode is geweest. Gelukkig kunnen er nu weer activiteiten georganiseerd worden in de kerk: niet alleen diensten en bruiloften, maar ook lezingen en bijeenkomsten over rouwverwerking, een thema dat haar nauw aan het hart ligt. Ze geeft me een aantal boeken over de geschiedenis van de kerk, waar ik gelijk in duik.
De kerk is in de 13e eeuw gebouwd en is daarmee één van de oudste in Friesland. Wat vooral opvalt van buiten is dat de kerk zo vaak is verbouwd en gerestaureerd dat het een soort collagekerkje is: nieuwe ramen overlappen met dichtgemetselde deuren, stenen lijken verkeerd te zijn teruggelegd, en één goudkleurige baksteen is schijnbaar willekeurig in het bouwwerk verschenen. Tijdens de restauratie in 1997 zijn er ook oudere onderdelen herontdekt, zoals de piscina: een nis waar de priester zijn handen kon wassen. Ook kwam men er tijdens die restauratie achter dat één van de steunberen de kerk niet meer steunde, maar juist scheef trok. Daarom is die verwijderd. Al wordt de steunbeer nog wel herdacht. Nu staat er namelijk een steen naast de kerk waar, nu nauwelijks meer zichtbaar, de woorden in zijn gegraveerd: hier stond een beer, hij is niet meer. Mijn favoriete detail van deze eerste kerk.
‘s Avonds krijg ik zodra ik mijn internet aanzet allemaal appjes binnen. Hoe is het? Ben je goed aangekomen? Vind je het niet griezelig? Goed, ja, nee. Gelijk maar weer op niet storen, zodat ik me kan richten op mezelf. Maar nee, ik vind het echt niet eng, realiseer ik me opgelucht. Ja, er ligt een kerkhof om het gebouw heen, en ja, de stretcher die voor me klaar ligt, staat recht boven de grafkelder. Toch voel ik me volkomen op mijn gemak terwijl ik mijn slaapzak uitrol en mijn kleine reiskussentje opblaas. Er overvalt me zelfs een euforisch gevoel. Ik, hier, alleen in een eeuwenoude kerk. Schrijvend, fotograferend, nadenkend. Deze week mag ik mij verdiepen in onderwerpen die ik fascinerend vind - religie, geschiedenis, erfgoed - terwijl ik alle tijd van de wereld heb om te lezen, te ontdekken en rond te fietsen. Wat een geluk! Ik ga in kleermakerszit op de koele stenen van de kerk zitten en kijk op naar de preekstoel en voel me geborgen in dit kerkje, dat mensen gebouwd hebben voor hun geloof en hun gemeenschap. Mijn bestaan is klein, denk ik, maar wat is het bestaan toch ook groot.
Praktische checklist van de kerk:
| Stretcher | ✓ |
| Slaapzak/kussens | ✓ |
| Waterkoker | ✓ |
| Koelkast | ✓ |
| Fornuis | |
| Nachtlampje | |
| Toilet | ✓ |
Samen met kunstenaar Claudy Jongstra en Arriva Nederland organiseert Stichting Alde Fryske Tsjerken in de oude dorpskerk in Baaium t/m half november de expositie ‘Onverwachte Ontmoetingen’. Tijdens deze expositie staat het kunstwerk ‘Guernica de la Ecología’ centraal, een enorm wandkleed van 3,49 bij 7,77 meter.
Open voor publiek
De expositie in de dorpskerk van Baaium (Alde Dyk 2, 8841 KJ) is open op:
· Vrijdag 23 september (12.00 - 17.00 uur)
· Vrijdag 30 september (12.00 - 17.00 uur)
· Vrijdag 7 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 13 oktober (11.00 - 15.00 uur)
· Zondag 16 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 20 oktober (11.00 - 15.00) uur
· Vrijdag 21 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Donderdag 27 oktober (11.00 - 15.00 uur)
· Zaterdag 29 oktober (12.00 - 17.00 uur)
· Zaterdag 12 november 12.00 - 17.00 uur)
De expositie is voor €5,- per persoon te bezoeken. De opbrengsten worden ingezet voor het behoud en activering van de 55 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Achter de kerk is aan de rechterzijde parkeergelegenheid. Komt u met het openbaar vervoer? Neem dan een kijkje op 9292.nl voor de openbaar vervoersmogelijkheden.
Daarnaast bent u op de genoemde data ook van harte welkom om op de boerderij Hasthem Hoeve (Hasthemerwei 1, 8841 KG Baaium) een kijkje te nemen. Een ontmoeting tussen boer en kunstenaar- Hasthem Hoeve en Studio Claudy Jongsta- heeft er dit seizoen toe geleid dat in de gemeente Waadhoeke biologische wede werd verbouwd, geheel in traditie van Eise Eysinga. De wede wordt gebruikt door Jongstra voor het kleuren van het wol.
Guernica de la Ecología
Het werk dat Jongstra heeft gemaakt, is geïnspireerd door de ‘Guernica’ van Pablo Picasso uit 1937. Dit wereldberoemde schilderij, met dezelfde enorme afmetingen, toont het bombardement op de stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog en wordt gezien als het ultieme meesterwerk van Picasso. Het schilderij heeft geen kleur, en bestaat louter uit lijnen en vlakken in zwart, wit en grijs, geschilderd om de oorlog uit te drukken. Guernica de la Ecología is enerzijds bedoeld als een eerbetoon aan Pablo Picasso en de invloed die zijn Guernica op het denken over oorlog en menselijke destructie heeft gehad en nog steeds heeft. Anderzijds brengt Jongstra met haar werk Guernica de la Ecología een vergelijkbare urgente boodschap over de staat waarin onze aarde zich bevindt.
Op zondag 18 september om 15.00 uur wordt het boek ‘Kleurrijke verhalen uit de Friese kerkgeschiedenis na 1580’ van Marie-Anne de Harder gepresenteerd in de kerk in It Heidenskip.
Het boek gaat over de mensen die in de kerk werken: de dominee, het kerkpersoneel zoals de koster, de voorzanger en de stovenzetster. Ook de domineesvrouw en het gezin in de pastorie komen voorbij. Al deze mensen hadden zo hun eigen hebbelijkheden waardoor het in de kerk nooit saai was. In de communicatie tussen deze werkers konden gemakkelijk, al dan niet opzettelijk, misverstanden ontstaan die leidden tot vermakelijke situaties.
Speciale aandacht besteedt De Harder aan het gebruik van de Friese taal in de kerk, iets wat lang omstreden was. Ook de onrust die zich soms in de kerken voordeed komt aan de orde. We krijgen een inkijkje in het interieur van enkele Friese kerken en zelfs daarover weet de schrijfster kleurrijke verhalen te vertellen. Het is een humoristisch en informatief boek, verlevendigd met gedichten en foto’s. ‘Ik ga niet in op theologische debatten, het zijn vrolijke verhalen’, aldus De Harder.
Marie-Anne de Harder heeft meerdere kerkhistorische boektitels op haar naam staan. Daarnaast is ze redactielid van ons magazine. ‘Ik ben al van jongs af aan geïnteresseerd in alles wat met de kerken te maken heeft. En dan met name in de relatie tussen kerk en samenleving.
‘Als we kijken naar het verleden gaat het vaak om conflictueuze situaties. Maar er zijn ook genoeg leuke en interessante verhalen over wat er zich afspeelde in de kerken.
Het boek is een aaneenrijging van anekdotes en bijzondere gebeurtenissen. Eén van die bijzondere gebeurtenissen is volgens De Harder dat de socialistisch voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis eind 19de eeuw in de kerk in Sint Annaparochie kwam spreken. ‘Dat was natuurlijk zeer uitzonderlijk. Veel arbeiders, die anders nooit in de kerk kwamen, waren erbij.’
‘Het verhaal is vanuit historisch perspectief geschreven vanaf de reformatie in 1580’, vervolgt De Harder. ‘Het laatste hoofdstuk gaat over het interieur van de kerken, hoe mooi en bijzonder die zijn. Daarmee maak ik meteen een link naar Stichting Alde Fryske Tsjerken. Dit bijzondere erfgoed mag niet verdwijnen. Gelukkig is er de stichting er die zorg draagt voor onze kerken.’
Allen van harte welkom.
Het nieuwste werk van wol kunstenares Claudy Jongstra, de Guernica de la Ecologia, komt naar Baaium. Van 22 september tot 20 november is het indrukwekkende werk van bijna 8 meter breed en ruim 3 meter hoog, te bewonderen in de kerk van Baaium.
Gedurende deze periode is de kerk iedere vrijdag, zaterdag en zondagmiddag geopend voor het grote publiek. Daarnaast worden er bijzondere lezingen en workshops georganiseerd.
Vrijwilligers gezocht
Om ervoor te zorgen dat de prachtige kerk in Baaium deze grote groepen bezoekers kan ontvangen, zijn wij op zoek naar vrijwilligers.
Bent u:
· enthousiast over de wolkunst van Claudy Jongstra,
· hebt u altijd al een keer achter de schermen willen kijken bij het atelier van Claudy
· één of een aantal dagen beschikbaar van 22 september tot 20 november (voornamelijk middagen en in de weekenden)
Stuur dan een email naar Hester Noordhuis via info@aldefrysketsjerken.nl of bel naar 058-2139666.
Over het kunstwerk
De Guernica de la Ecologia is een visuele aanklacht tegen de intensieve landbouw. Deze vorm van landbouw is funest voor de lokale biodiversiteit, zorgt voor een hoge mate van luchtvervuiling en het uitsterven van vele soorten insecten en kleine dieren. Jongstra zelf ziet dit als een vorm van terrorisme op het natuurlijke leefklimaat.
Het werk dat Jongstra heeft gemaakt om dit uit te drukken, is geïnspireerd door het werk Guernica van Pablo Picasso uit 1937. Dit wereldberoemde schilderij, met dezelfde enorme afmetingen, toont het bombardement op de stad Guernica tijdens de Spaanse Burgeroorlog en wordt gezien als het ultieme meesterwerk van Picasso. Het schilderij heeft geen kleur, en bestaat louter uit lijnen en vlakken in zwart, wit en grijs, geschilderd om de oorlog uit te drukken. Guernica de la Ecologia is enerzijds bedoeld als een eerbetoon aan Pablo Picasso en de invloed die zijn Guernica op het denken over oorlog en menselijke destructie heeft gehad en nog steeds heeft.
Jongstra geeft met haar werk Guernica de la Ecologia een vergelijkbare urgente boodschap af over de staat waarin onze aarde zich bevindt.
Foto: Iris Haverkamp Begemann
Zaterdag 10 september is er weer de landelijke Open Monumentendag en de Nationale Orgeldag. Daarom organiseert de Stichting Alde Fryske Tsjerken samen met Stichting Organum Frisicum ‘het Friese orgel’ ook dit jaar weer een aantal orgelconcerten in monumentale Alde Fryske Tsjerken. De concerten worden verzorgd door studenten van Nederlandse conservatoria.
Er zijn vier verschillende routes voor u uitgestippeld van elk drie kerken, waarbij het orgel ongeveer een half uur per keer bespeeld wordt. We starten ’s middags om 14.00 uur in de eerste kerk, daarna om 15.00 uur in de tweede en 16.00 uur in de derde kerk. De organist reist met u mee op de routes. Sommige routes kunnen per fiets worden afgelegd, andere kerken liggen daarvoor wellicht te ver uit elkaar.
U kunt kiezen uit de volgende routes:
| 14.00 uur | 15.00 uur | 16.00 uur | |
| route 1 | Mariakerk Bears | Johanneskerk Weidum | Redbadtsjerke Jorwert |
| route 2 | Hippolytuskerk Olterterp | Dorpskerk Rottevalle | Mariakerk Buitenpost |
| route 3 | Kerk Wanswerd | Kerk Hegebeintum | Willibrorduskerk Holwerd |
| route 4 | Nicolaaskerk Hijum | Johanneskerk Britsum | Nicolaaskerk Koarnjum |
Ook is er nog De Groate kerk te Sint Jacobiparochie:
in deze kerk vinden drie bespelingen plaats op bovengenoemde tijden. Hier speelt de Duitse Mirjam Laetitia Haag voor u.
Op route 1 speelt organist Jan Hogendoorn, op route 2 Johan Smit. Op route 3 speelt de uit Zuid-Korea afkomstige Chang Jong Lee en Gertine Hoefnagel speelt op route 4.
De concerten zijn gratis bij te wonen.
Op zondagmiddag 4 september, van 15.00 tot 17.00 uur, is er een feestelijke slotbijeenkomst van het kunstproject ‘Dak Gebint Verhaal – 11 Friese kerken’, waarbij iedereen van harte welkom is.
Na een korte introductie, waarin de drie kunstenaars (Hendrik Elings, Baukje Venema en Eddy van der Noord) vertellen over de Groate kerk van Sint Jacobiparochie, worden de kunstwerken geveild (zie de bijgaande overzichten). Een deel van de opbrengst gaat naar Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Kunstliefhebber, dichter en verhalenverteller Henk Dillerop zal fungeren als veilingmeester. Als u interesse heeft voor een van de kunstwerken en/of van plan bent naar de veiling te komen, wilt u dan uw naam doorgeven aan info@uitgeverijlouise.nl ? U krijgt dan een lijst met afmetingen en prijsindicaties van de kunstwerken toegestuurd en wij zorgen voor een hapje en een drankje na afloop.
Indien u wel interesse hebt in een specifiek kunstwerk, maar niet in staat bent te komen, wilt u dan ook uw naam doorgeven? Dan stuurt de organisatie u een lijst met afmetingen en prijsindicaties van de kunstwerken toe en neemt een van de kunstenaars contact met u op.
Benieuwd naar welke kunstwerken er precies geveild worden? Bekijk dan deze bijlage.
Van woensdag tot en met zaterdag zijn de deuren van de Van Harenskerk in Sint Annaparochie
geopend. Wie een bezoek brengt, treft daar leden van een moslimgemeenschap die aan het bidden zijn of de kerk schoonmaken. Dat laatste is als dank voor het gebruik van de kerk. De kerk is nog nooit zo schoon geweest aldus de voorzitter van de plaatselijke commissie, de heer Brandsma.
De leden van deze moslimgemeenschap, uit zowel Arabische en Afrikaanse landen, wonen op dit moment in het AZC (asielzoekerscentrum) in Sint Annaparochie en omgeving. Imam Ísmail Bölükbaşı deed het verzoek aan de stichting om de kerk te gebruiken als gebedsruimte. Volgens hem omarmt de religieuze moslimgemeenschap de verschillen en diversiteit die er zijn tussen mensen en heet eenieder welkom om samen te zijn. ‘Samen zijn, samen delen. Wij hebben een groot hart.’ En dat is ook wat de stichting nastreeft.
‘De kerk is voor iedereen geopend’, aldus directeur van de stichting Hester Simons. ‘Wij vinden het fijn en bijzonder dat we deze gemeenschap een plek kunnen bieden in één van onze kerken. Doordat ze de deuren van de kerk van woensdag tot en met zaterdag voor ons openen, kunnen we op deze manier veel voor elkaar en de mienskip betekenen. Bovendien ontlasten ze de huidige, op leeftijd zijnde plaatselijke commissie. De kerk heeft namelijk een tekort aan vrijwilligers.
Op vrijdag is het gebed in het Nederlands. Imam Ísmail Bölükbaşı spreekt zelf een beetje Nederlands en hij vindt het belangrijk dat de gemeenschap dat ook leert. Bezoekers weten de kerk te vinden. De reacties zijn positief. Er worden zelfs foto’s gemaakt. ‘Het is mooi om te zien hoe de Mienskip hier samenkomt’, aldus Simons. Bölükbaşı benadrukt dat ze ook activiteiten voor kinderen willen organiseren in de kerk. Ook dan is iedereen welkom.
Onlangs kwam in de Imam op het kantoor van de stichting in Leeuwarden langs met de Ashoera soep, ofwel de soep van Noach. Eveneens als dankbetuiging. Deze soep is gemaakt van allerlei ingrediënten die verschillende mensen inbrengen. Het is van belang dat deze soep altijd gedeeld wordt met anderen. De soep staat symbool voor diversiteit, vriendschap en eenheid. Het is een zoete soep. ‘Sweet food, sweet talking’, aldus de imam.
Stichting Alde Fryske Tsjerken verzorgt samen met stichting Tsjerkepaad op zaterdag 27 augustus een gezamenlijke activiteit geïnspireerd door het thema ‘Zoeken naar zin.’ Jong en oud zijn welkom vanaf 13.30 uur in de Doopsgezinde kerk in Leeuwarden, Wirdumerdijk 18.
Om 14.00 en 15.00 uur kan een groep meedoen in het labyrint, waarin de deelnemers zoeken naar een begaanbare spirituele weg. Om diezelfde tijd is er een ook een meditatieworkshop van ongeveer dertig minuten.
Op het plein voor de kerk zijn de hele middag de kunstenaars Hendrik Elings (kunstschilder), Baukje Venema (fotograaf) en Eddy van der Noord (schrijver) aanwezig om te vertellen over hun project Dak - Gebint-Verhaal en het gelijknamige boek dat daaruit is voortgekomen. De drie hebben elf Friese kerken uit het rijke bezit van Alde Fryske Tsjerken vastgelegd op een niet eerder vertoonde manier.
In dit Stadsklooster van Leeuwarden, het Jabixhûs Guesthouse, Vijverstraat 2, worden van 13.30 tot 16.00 uur doorlopend activiteiten gehouden voor en met kinderen en jongeren. Er is een workshop wasdoek maken: een alternatief voor plastic boterhamzakjes- en bakjes. De gebedsruimte van het stadsklooster is open, hier staan prayer stations klaar, creatieve oproepen tot gebed. Ook de rest van het gebouw kan bezichtigd worden.
Vanaf 16.00 uur staan in de Doopsgezinde Kerk een hapje en een drankje klaar, waarna om 16.30 uur de afsluitende meditatieve viering o.l.v. ds. Hiemstra begint, met muziek uit Taizé. Iedereen van harte welkom.
Deze week staat het radioprogramma 5 dagen (NTR-PowNed) met presentatoren Petra Possel en Mirthe van der Drift en verslaggever Rens Turk bij de St. Gertrudiskerk in Peins. Vanuit hun radiobus doen zij de hele week verslag over het onderwerp bezinningstoerisme. Zij spreken in hun uitzending o.a. met pelgrim Kjelda Glimmerveen en diverse Friese initiatiefnemers die aan het Culturele Hoofdstad project ‘Santiago aan het Wad’ hebben meegewerkt.
Het aantal bezinningstoeristen in onze provincie neemt toe. Het mooie Friese landschap is in trek. Steeds meer wandelaars en fietsers komen naar Friesland op zoek naar rust en bezinning doormiddel van de pelgrimsroutes. In Sint-Jacobiparochie start de eeuwenoude pelgrimsroute naar Santiago de Compostella, waarnaar de belangstelling elk jaar groeit. De St. Gertrudiskerk in Peins ligt aan deze route en is één van de kerken waar de pelgrims kunnen overnachten. Tegelijkertijd wordt het dagelijkse nieuws gedomineerd door crisissen: de energierekening stijgt, de boodschappen zijn duur, de natuur is uitgedroogd en de mentale gezondheid gaat achteruit. Wat is de link tussen de behoefte aan bezinning en de maatschappelijke onrust van tegenwoordig?
Verslaggever Rens Turk neemt zelf de proef op de som en gaat als pelgrim met zijn slaapzak op pad. Benieuwd naar zijn bevindingen en de gesprekken van zijn collega’s in de Radiobus?! Luister dan deze week elke dag (22 t/m 26 aug) van 20:00u tot 20:30u naar het programma 5 Dagen op NPO radio 1!
Benieuwd naar pelgrimeren in Fryslân? Bekijk dan deze film over Santiago aan het Wad. Het geeft je een impressie van het Friese landschap en de prachtige mogelijkheden voor pelgrims, wandelaars en fietsers.
De 22-jarige Kjelda Glimmerveen is deze week in haar eentje op de fiets gestapt voor een
ware pelgrimstocht langs een aantal van onze kerken. Vanuit haar ouderlijk huis in
Heerenveen is ze gestart. Britsum, Swichum, St-Jabik en Peins heeft ze inmiddels gehad. Nu
is ze onderweg naar Jorwert en als laatste slaapt ze in Terband.
Kjelda is erg geïnteresseerd in erfgoed en kerken, vandaar deze tocht. Momenteel doet een
onderzoeksmaster in religiewetenschappen aan de RUG in Groningen. De komende tijd
schrijft ze blogs over haar reis en kerkbezoeken.
Het is voor haar de eerste keer dat ze in een kerk overnacht, maar als kind is ze wel vaker
met haar ouders op fietsvakanties geweest. Haar ouders vonden het best een beetje
spannend, daarom gaven ze haar een boekje met fietsroutes mee en ze stuurt iedere avond
een berichtje wanneer ze weer veilig is aangekomen in een kerk. Omdat de afstanden niet
heel groot zijn, neemt ze soms een omweg naar de kerk door een deel van de Elfstedenroute
mee te pakken.
Het is volgens Kjelda bijzonder om in een kerk te slapen. Het is comfortabeler dan ze dacht.
Ze heeft een slaapzak en matje mee, maar dat laatste heeft ze nog niet gebruikt omdat er
een veldbedje voor haar klaarstaat, soms zelfs met een matras. Door een PC-lid wordt ze in
iedere kerk wegwijs gemaakt. Soms met een uitgebreide rondleiding.
De eerste twee dagen op de fiets waren warm, maar in de kerk was het heerlijk koel, dus
geen plaknachten voor haar. Woensdag sloeg het weer om en ze natgeregend met als gevolg
dat haar telefoon het begaf. Daarom heeft ze vanuit een bibliotheek haar ouders bericht. Als
een echte pelgrim is ze nu volledig van de radar. Gelukkig heeft ze een aantal pocketboekjes
mee.
Dat ze alleen op pad is, vindt ze heerlijk. Ze heeft nu tijd om na te denken over wat ze na
haar studie wil gaan doen. Een vraag waar veel leeftijdsgenoten mee worstelen. Om die
reden raadt ze het hen ook aan om eens een pelgrimstocht te maken.
Meer weten over Kjelda haar avontuur? Houdt onze website en social media in de gaten
De aansluiting tot stand brengen tussen nieuwe generaties en ons monumentaal kerkelijk erfgoed. Dat beschouwt Hester Simons als een van haar belangrijkste opdrachten. Ze trad in oktober 2020 aan als directeur van onze stichting en maakt nu graag de balans op van de eerste jaren. Redacteur Hans Willems ging met Hester in gesprek over haar loopbaan, starten in tijden van corona, verjonging en vernieuwing.
“Het is een uitdaging om jongeren te betrekken bij wat we doen en waar we voor staan. Er groeien generaties op voor wie kerken geen vanzelfsprekendheden zijn. Aan hen moeten we de verhalen vertellen die met de kerk in het dorp verbonden zijn. En duidelijk maken dat het gebouw ook nu nog van grote betekenis kan zijn voor de gemeenschap, ook los van geloof en religie.”
Maar dat is niet makkelijk. “In de contacten die we hebben rond de overname van kerken raakt het me om te zien hoe gehecht sommigen zijn aan de kerk waar ze gedoopt zijn, belijdenis hebben gedaan en getrouwd of gerouwd. Soms zien ze het als falen dat de kerk uit handen moet worden gegeven, maar er zijn ook tranen van vreugde dat het gebouw voor de toekomst bewaard blijft en nieuwe functies krijgt in het dorp of de stad.”
Het motto is: ‘Alde Tsjerken, Nije Lûden’. Nieuwe doelgroepen aanboren, de vensters opengooien en moderne middelen aanwenden om de vertrouwde doelen van de stichting waar te maken. Met het bereiken van jongere generaties zijn inmiddels al resultaten bereikt. “We merken dat er bij studenten belangstelling bestaat om met ons te werken. Met verschillende hogescholen werken we samen bij het werven van stagiairs en het entameren van onderzoeken. Het zijn allemaal olievlekjes die zich langzaam verspreiden.”
Hester wil de mogelijkheden onderzoeken om sponsors te werven bij het bedrijfsleven en we willen meer doen aan het belang van onze kerken voor de leefbaarheid van de dorpen. Ook de bevordering van cultuurtoerisme waarin de kerken een prominente plaats kunnen hebben, vraagt meer aandacht. Ze zoekt steeds het gesprek met mensen en organisaties die raakvlekken hebben met het werk van de stichting, zowel lokaal als op provincieniveau en landelijk. “Je kunt elkaar versterken en van elkaar leren. En dat maakt het werk ook zo interessant. Elke dag brengt weer nieuwe ervaringen.”
Lees het complete artikel in de nieuwste AFT. Deze is voor €5 te verkrijgen via info@aldefrysketsjerken.nl.
Afgelopen zaterdag 25 juni kon eindelijk de langverwachte excursie per boot naar de Dorpskerk van Langweer, De Karmel en St. Michaëlskerk in Woudsend doorgang vinden. Het was een prachtige dag. Meer dan honderd geïnteresseerden uit het hele land, van Gouda tot Oldemarkt, Friezen, en Friezen om útens, stapten in Sneek op de rondvaartboot die als eerste in Langweer afmeerde. Excursievoorzitter Piet Wouda blikt terug op een dag die in meerdere opzichten geslaagd was, daarbij draaide het volgens hem vooral om de context.
Hij startte zijn welkomstwoord aan boord met een mooi metafoor van een vallende boom nabij zijn woning. De boom had het begeven, maar viel niet om doordat hij overeind werd gehouden door de takken van andere bomen. En zo is het met de 55 kerken die de stichting in haar beheer heeft ook. De stichting zorgt ervoor dat de kerken niet omvallen en dat moeten we koesteren.
Een excursie is volgens Wouda meer dan alleen kerken bezoeken. ‘De context van de excursie heeft een stimulerende werking en positief effect op het samen beleven en het bezichtigen van kerken. De bootreis, het weer, het uitzicht over het weidse landschap, de gesprekken op de boot behoren allemaal tot die context. Het draagt allemaal bij hoe je de dag beleeft en dat vinden we als excursiecommissie zeer belangrijk. De context is van waarde, het geeft versterking aan het gevoel en zorgt voor verbinding. Ook hoe je naar kerken kijkt. Dat proberen we iedere keer weer zo uniek en creatief mogelijk in te vullen. Iedere excursie geeft nieuwe inspiratie voor de volgende bezoeken en vooral de context.’
In alle drie kerken vertelden leden van de excursiecommissie bijzondere verhalen over wat de kerk uniek maakt. Anekdotes uit het verleden, met gebruiken en voorwerpen werden mensen geraakt en ontroerd. Aan boord lag een gastenboek met pen die veelvuldig ter hand werd genomen. De witte vellen maakten plaats voor lovende woorden over deze dag. Een greep uit de reacties:
“Twee jaar naar uitgekeken en vandaag is het zover. Een mooi programma samengesteld voor een hele grote groep belangstellenden. Wij kijken er altijd naar uit en komen steeds blij en voldaan van terug.”
“Moaie dei, moaie tsjerken, moaie ferhalen. Tiid tekoart!”
“Wij fûnen it in tige noflike dei. It waar wie goed en it wie gesellich. Folle sjoen en bysûndere dingen heard en meimakke.”
“Een prachtige, goed verzorgde dag.”
“In boppeslach, dit wie in goeie formule, kin sa wolris wer!” Op naar volgend jaar!
Vanaf zaterdag 2 juli t/m 10 september zijn iedere zaterdag maar liefst 242 kerkdeuren in Friesland geopend voor het publiek. Iedereen, van jong tot oud, is van harte welkom. Ook een groot aantal kerken van de stichting doet hieraan mee. Nergens zijn er zoveel kerken als in Fryslân. En wat is er mooier dan het bezoeken van een oud kerkje in onze mooie provincie? Gastvrije vrijwilligers staan voor u klaar om uitleg te geven. In veel kerken zijn tijdens Tsjerkepaad ook extra activiteiten gepland, bijvoorbeeld muziek, een expositie of een lezing.
Op zaterdag 25 juni werd Tsjerkepaad officieel geopend. De voorzitter, Gerrit Groeneveld, sprak over de openstelling van kerken. “Dat moeten we stimuleren.” Op zondag is de kerk op tal van plaatsen open voor de eredienst. “Dat moet ook vooral zo blijven. Maar doordeweeks is er nog veel mogelijk. Geef bijvoorbeeld jongeren uit dorp, wijk of stad een podium voor hun muzikale of culturele activiteiten.
Zo zijn kerken volgens Groeneveld ook bedoeld. “Ze moeten niet dicht zijn, maar open gaan, dat hoort bij hun wezen. Door open te gaan voor de hele gemeenschap kunnen de kerken in de toekomst van betekenis blijven.” De visie van Tsjerkepaad over de openstelling sluit naadloos aan op die van de stichting.
Het is erg belangrijk dat de kerken, die zo bij Fryslân horen, niet verdwijnen, maar van betekenis blijven, ook voor komende generaties, sprak Groeneveld. “De meerderheid van de jongeren van nu groeit niet meer op met een vanzelfsprekende zondagse kerkgang. Maar vroeg of laat zoeken ze wel naar zingeving. En of ze die nu vinden in het christelijk geloof of niet, een kerkgebouw heeft voor iedereen waarde.”
“Iedereen – gelovig of niet – vindt er namelijk een gevoel van warmte en rust, verbinding en spiritualiteit, in een tijd waarin er zoveel onrust is, onvrede, polarisatie en zelfs oorlog aan de boorden van Europa. Als de kerkdeuren open gaan, kom je in een ruimte die anders is dan andere gebouwen. Je kunt er vrede vinden, tot jezelf komen, of een moment van stilte, bezinning en gebed nemen.”
Kijk voor u op pad gaat even op tsjerkepaad.nl of de gebouwen die u wilt bezoeken open zijn. Soms valt er namelijk een middag uit, bijvoorbeeld vanwege een uitvaart- of huwelijksdienst. Kijk voor een overzicht van alle deelnemende kerken op tsjerkepaad.nl. De deelnemende kerken vanuit de stichting zijn:
| Baaium | Kerk Baaium |
| Bears | Mariakerk |
| Blessum | Mariakerk |
| Boksum | Sint Margaretakerk |
| Britsum | Johanneskerk |
| Buitenpost | Mariakerk |
| Dedgum | Kerk |
| Foudgum | Mariakerk |
| Ginnum | Atelierkerk |
| Gorredijk Kortezwaag | Mariakerk |
| Goingarijp | Kerk Goingarijp |
| Hantumhuizen | Sint Anna kerk |
| Haskerdijken | De Kapelle |
| Harich | Dorpskerk |
| Hegebeintum | Kerk Hegebeintum |
| Jorwert | Redbadtsjerke |
| Katlijk | Thomaskerk |
| Leeuwarden-Huizum | Dorpskerk Huizum |
| Oostrum | Sint Nicolaaskerk |
| Schurega | Hervormde kerk |
| St. Jacobiparochie | Groate Kerk |
| Ter Idzard | ’t Kerkje Ter Idzard |
| Weidum | Johanneskerk |
| Westernijtsjerk | Kerk Westernijkerk |
| Westhem | Bartholomeuskerk |
| Wier | Ioannis Teatertsjerke Wier |
Ons nieuwe magazine ligt weer op de deurmat van onze abonnees. In deze nieuwe uitgave ging ons redactielid Hans Willems onder andere in gesprek met restaurator en kunstschilder Randolph Algera uit Heerenveen. Samen met zijn partner Gabriëlle Westra runt hij het bedrijf Restauratoren en Kunstschilders ArtDecor.
Randolph restaureerde onlangs twee rouwborden van Augsbuurt. Maar hij heeft nog veel meer voor de stichting gedaan. Zo restaureerde hij ook zestien rouwborden in de kerk van Hegebeintum en nam hij het houtwerk in de kerk van Kortehemmen onder handen. Ook conserveerde hij de verflaag op het orgel van de Mariakerk in Buitenpost die eind vorig jaar door de stichting werd overgenomen.
Verschillende prijzen sleepte hij in de wacht met zijn aanpak van interieurs van kerken, landhuizen en andere monumentale panden. Op zijn 16de begon hij als huisschilder. Via avondstudies en studies in het buitenland krikte hij zijn kennis en vakmanschap op. Kunst en cultuur trokken hem. In 2015 zette hij de kroon op al die studies met het meesterschap in de schilderkunst aan de Klassieke Academie voor Schilderkunst in Groningen.
Gabriëlle Westra eindigde in 2019 op de achtste plaats van het kunstproject ‘Rembrandt leeft!’ op de NTR. Ze was één van de twee schilders die de finale haalden. Tijdens Culturele Hoofdstad in 2018 haalden het tweetal maar liefst tachtig decoratieschilders kunstenaars uit de hele wereld naar Leeuwarden voor een masterclass. Samen exposeren ze in hun eigen atelier Autrevue in Heerenveen. Benieuwd naar het complete artikel? Het magazine is voor €5,- verkrijgbaar. Stuur een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl.
Met trots delen we graag ons jaarverslag met u. We blikken terug op een mooi en leerzaam jaar. Een jaar waarin we, ondanks de beperkende maatregelen als gevolg van corona, er samen met onze vrijwilligers en het bureau er alles aan hebben gedaan om ons culturele erfgoed zoveel mogelijk open te stellen voor onze Mienskip. Want daar draait het om. De kerk openstellen en weer terugbrengen in het hart van het dorp en het hart van de mens.
Vorig jaar namen we de kerk van Harich en Buitenpost over en daarmee staat de teller op 55 monumentale parels. Er is hard gewerkt aan het onderhoud van veel kerken, veel studenten hebben onderzoek gedaan naar de meest uiteenlopen vraagstukken en het aantal kerken dat haar deuren openstelt als slaapplek voor Pelgrims is met vier gestegen naar vijftien. De blijvende betrokkenheid van alle vrijwilligers, ook in tijden van tegenslag, is hartverwarmend en onmisbaar voor ons. Benieuwd naar meer hoogtepunten en mijlpalen? Je vindt ons jaarverslag hier. Veel leesplezier.
Till de tsjerke nei de takomst ta. Onze prachtige kerken,
die de skyline van Fryslân bepalen, zijn het hart van
onze organisatie. Daarbij horen mensen die breder
georiënteerd zijn dan alleen op het onderwerp kerk,
die verder kijken dan het gebouw en het interieur.
We zoeken een:
Communicatiespecialist
(m/v 16 uur p.w.)
Jij als Communicatiespecialist kan het verschil maken.
Je weet als geen ander hoe je effectief communiceert en
kerken kunt laten leven. Alles om kennis te delen en
mensen te motiveren zich in te zetten voor onze stichting.
Voor verdere informatie en functieomschrijving klik hier
Onze impresario Joke Bakker heeft weer met zorg een prachtige UIT agenda samengesteld. In deze agenda vindt u een overzicht van meer dan honderd activiteiten die u het komende halfjaar in onze prachtige kerken, onze monumentale parels, kunt bezoeken.
Onze donateurs ontvangen deze agenda tegelijk met het AFT magazine. Voor niet-donateurs is de agenda te verkrijgen in al onze kerken en in openbare gebouwen zoals theaters, cafés, bibliotheken en musea in Friesland.
Natuurlijk kunt u het activiteitenoverzicht ook op onze website raadplegen: www.aldefrysketsjerken.nl. We ontvangen u graag bij een expositie, een concert, workshop of lezing of gewoon wanneer u even binnen wilt kijken in ons cultureel erfgoed. Onze prachtige monumentale kerken zijn stuk voor stuk een bezichtiging waard. Zij vormen tezamen het grootste kleine podium van Friesland. Komt u ook?
Afgelopen zondag nam onze voorzitter Hendrik ten Hoeve het eerste exemplaar van het kunstboek Dak Gebint Verhaal in ontvangst in De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. In dit kunstboek portretteren kunstschilder Hendrik Elings, fotograaf Baukje Venema en schrijver Eddy van der Noord elf kerken van de stichting op een niet eerder vertoonde manier. Naast het boek is er ook een expositie die vanaf nu tot 4 september te bewonderen is in de Groate Kerk.
Het project is in samenwerking met de stichting tot stand gekomen. In goed overleg worden elf kerken uit het rijke bezit van de stichting geselecteerd, variërend in bouwstijl en door alle eeuwen heen. Er is gekozen voor de kerken in Sint Annaparochie, Sint Jacobiparochie, Wetsens, Holwerd, Sibrandahûs, Goingarijp, Katlijk, Bornwird, Haskerdijken, Buitenpost en Cornjum.
Hendrik schildert de kerken van bovenaf, waarbij door het gekozen perspectief de focus op het dak komt te liggen. Baukje maakt bijzondere tijdopnames in zwart-wit van de tussen het plafond en het dak van een kerk gelegen gebinten, alsof het de botten van een kerk zijn. Eddy beschrijft een opvallend element van of een opmerkelijk verhaal over elke kerk, zowel in het Fries als het Nederlands.
Op 4 juni start de eerste van de in totaal tien voorstellingen van Veur Aaltied. Dit is een bijzondere theatervoorstellingen in tien oude Groninger en Fryske kerken. Wânswert (24-26 juni) en Peins (na de zomer) vormen het toneel in Friesland.
De voorstellingen zijn gebaseerd op de levensverhalen van in of bij de kerk begraven dorpsgenoten en worden gemaakt door en met inwoners van het dorp. De speelperiode van Veur Aaltied is van juni tot en met oktober 2022. De eerste voorstellingen zijn in Middelstum (4 juni), Spijk (17 en 18 juni) en Wânswert (24 t/m 26 juni). Na de zomer volgen Beerta, Grijpskerk, Westeremden, Ter Apel, Garmerwolde, Oude Pekela en Peins.
De verhalen in de voorstellingen worden verbeeld door lokale spelers, musici en amateurkunstenaars. In het hele traject speelt de samenwerking van amateurs en professionals een belangrijke rol. Elk dorp krijgt een scriptschrijver en regisseur toegewezen die samen met het dorp werken aan het verhaal en de vorm van de voorstelling. Dit leidt tot unieke en op maat gemaakte theaterstukken.
In 2019 vond er ook al een reeks Veur Aaltied-voorstellingen plaats. Dat was een groot succes en daarom start het tweede seizoen op tien nieuwe locaties. Daarbij speelt ook het kerkorgel een grote rol. Het instrument zet de sfeer en toon van de voorstelling, net zoals het dat al eeuwenlang doet bij diensten en bij rouw en trouw. De orgeldeskundige Eeuwe Zijlstra adviseert daar waar nodig bij de keuze voor passende orgelmuziek.
Het laatste weekend van juni speelt de voorstelling zich af in Wânswert. De voorstelling heet Foksejacht. Het is een Friestalige ode aan het dorp Wânswert en het dorpse leven in het algemeen. Het theaterstuk bestaat uit drie scenes, die zich allemaal op een andere locatie in het dorp afspelen. Het publiek loopt mee van het dorpshuis Eldorado naar de molen en tenslotte naar de Petruskerk.
Veur Aaltied is een productie van Stichting Pandeon in samenwerking met Stichting Oude Groninger Kerken en Stichting Alde Fryske Tsjerken. Meer informatie, o.a. over ticketverkoop: www.veuraaltied.nl.
Mijn naam is Marian van der Werff en ik ben sinds kort de nieuwe controller van de stichting.
Ik heb mijn jeugdjaren met veel plezier op de Veluwe gewoond en daar altijd enorm genoten van bos en natuur. Op de fiets maakten we met familie of vrienden tochten en uitstapjes: we zaten op onze knieën op de bosgrond om die o-zo-lekkere bosbessen te plukken óf we rekten ons tot het uiterste voor de hoog hangende bramen óf we zaten ergens muisstil verscholen om het wild te kunnen ontdekken.
Door mijn werk belandde ik in de omgeving van Amsterdam en later van Stuttgart. Telkens wonend in een ietwat kleiner dorp. Dicht bij de natuur en met allerlei mogelijkheden om de vrije tijd in te vullen: fietsen, wandelen, paardrijden, dansen, sporten, etc. Na ons trouwen kwam ik in Leeuwarden te wonen. Weliswaar in de stad, maar wel op een plekje aan het water en gelukkig ook dicht bij het groen van de natuur.
Ik heb veel met cijfertjes gewerkt en verheug me er altijd weer op om vanuit die cijfers een verhaal te vertellen of om met cijfers een zaak te onderbouwen. Dat kan in een bedrijf zijn, maar ook binnen de diverse vrijwilligersorganisaties waar ik bij betrokken ben. Ik verheug me erop om bij de stichting aan de slag te gaan. Ik heb al gemerkt: genoeg cijfers (!), maar het verhaal erachter van het behoud van oud erfgoed, dat maakt het de moeite waard.
Tijdens de restauratie van twee rouwborden van Augsbuurt treft restaurator Randolph Algera onder de verflaag van één bord andere informatie aan. Op het rouwboord staat (vertaald): Catrijna van Scheltinga in het 19e jaar overleden op 6 december 1712 (ze was dus 18 jaar). Onder de verflaag staat dezelfde naam, maar dan: overleden op 21 februari 1694. Waarom corresponderen beide data niet met elkaar? Algera gaat op onderzoek uit.
Wanneer Algera met strijklicht over het rouwbord schijnt doet hij de ontdekking. Minutieus met een microscoop neemt hij het rouwbord onder handen en krabt heel voorzichtig een klein stukje van de verflaag weg. Onder de zwarte verf treft hij in bladgoud de oorspronkelijke tekst aan. Het bladgoud verkeert in goede staat. Dat kan betekenen dat de oorspronkelijke tekst vrij snel is overgeschilderd.
Het restauratieproces krijgt een andere wending. Voordat Algera verder gaat, gaat hij eerst op onderzoek uit om erachter te komen wat er aan de hand is. Hij duikt in de genealogie van de familie en neemt contact op met de Friese raad voor heraldiek. ‘Er kunnen verschillende oorzaken zijn’, zegt Algera. ‘Het kan zijn dat het kind dat in 1694 is overleden nooit is gedoopt en dus niet geregistreerd staat in de boeken. Dat gebeurde wel eens als er tijdelijk geen dominee was of als een dominee net was overleden. Maar ook bezuiniging kan een oorzaak zijn waarom het is overgeschilderd. Of dat het later geboren kind meer betekenis had voor de familie en het rouwbord daarom wordt toegekend aan een zusje. Maar het kan ook zo zijn dat de schilder een foutje heeft gemaakt en haar geboortedatum heeft verward met haar sterfdatum.’ Een waterdicht verhaal op basis van feiten is er helaas (nog) niet.
Algera heeft inmiddels vijftig rouwborden gerestaureerd, maar nog nooit eerder meegemaakt dat hij onder de verflaag een andere datum aantreft zonder verdere verwijzingen. ‘Wel wordt Oudhollands soms herschreven in moderne taal, maar de informatie blijft altijd gelijk. Daarom is dit ook een bijzondere ontdekking.’
Niet alleen uit interesse naar de geschiedenis, maar ook voor het restauratieproces wil hij graag de reden weten. Algera: ‘Op basis daarvan kun je besluiten of je de tekst terugbrengt of weglaat. Er is gekozen om de tekst weg te laten. Maar bijzonder is het wel en dus wordt in Augsbuurt een tekstbordje bij het rouwbord opgehangen omdat het zo’n bijzonder verhaal vertelt.’
Onlangs is het kerkje van Augsbuurt volledig gerestaureerd. Daarbij kijkt de stichting ook naar alle toebehoren zoals rouwborden. Die worden dan meegenomen in het restauratieproces.
PC-lid Gerard Veldman van de Nicolaaskerk in Koarnjum kreeg vrijdag 13 mei om 20u een bijzonder telefoontje van Ernst en Peter Broers. Het zijn pelgrims die voor de nacht en slaapplek zoeken. Gerard blikt terug op deze bijzondere avond.
“Wij zijn pelgrims en wij zoeken een slaapplaats voor de nacht. Wij staan nu voor de kerk en daar willen wij graag overnachten.” zo luidt de vraag.
Ik ben even overrompeld en zeg dat wij geen faciliteiten voor overnachtingen in de kerk hebben. Maar dat blijkt geen probleem te zijn. “Wij hebben zelf een matje om op te slapen en met een paar kussens erbij redden wij ons wel. Als er een toilet is dan is dat voldoende.” Voorzieningen voor eten en drinken zijn er ook niet in de kerk reageer ik nog. “Oh nee, maar dat hoeft ook niet want wij hebben zelf iets om te eten.”
Inmiddels ben ik zo nieuwsgierig geworden naar deze mannen dat ik zeg dat ik naar de kerk kom om iets te regelen. En inderdaad het zijn echte pelgrims met hoed en cape en een minimum aan bagage.
“Wij hebben afgelopen nacht in de Groate Kerk in St. Jacobiparochie geslapen en nu zijn wij hier en willen hier graag overnachten. Als wij een dak boven ons hoofd hebben is dat voldoende en verder hebben wij niets nodig.”
Ik doe de kerkdeur open en laat de mannen binnen. Prima plek om te slapen want er ligt vloerbedekking (in de voorkerk) en dat wordt al als luxe ervaren. Zij vertellen dat zij onderweg zijn naar . . . . ja, waar naartoe eigenlijk? “Wij zijn onderweg en de voetreis is ons doel niet de bestemming en wij genieten van hetgeen wij onderweg tegenkomen. Aan het eind van de dag zoeken wij een slaapplek en er is altijd een mogelijkheid waarbij de voorkeur hebben voor een kerk” aldus Ernst. “En lukt dat dan altijd?” vraag ik. “Ja hoor wij zijn al weken onderweg en hebben nooit buiten hoeven slapen. Soms bij mensen in een schuur of in een klein tentje dat wij hebben maar meestal in een kerk.”
Ik ben nog steeds verbaasd dat ik met twee pelgrims in de kerk sta, maar treffender kan het eigenlijk niet zijn. Reizigers die onderweg zijn die bied je een slaapplek en een kerk is daar een bij uitstek geschikte plaats voor. Als ik de mannen alleen wil laten en hen een goede nacht toewens krijg ik de vraag of zij een lied voor mij mogen zingen. Er klinkt een middeleeuws reislied uit hun monden, tweestemmig gezongen. Een mooier cadeau kun je niet wensen.
Als zij de volgende ochtend de sleutel van de kerk bij Bob de Boer, eveneens betrokken bij de kerk, brengen en hij hen uitnodigt voor een kop koffie dan nemen zij de uitnodiging aan maar geen koffie.
“Een glaasje water is voldoende” is hun reactie. Echte pelgrims leven sober en dat blijkt maar weer.
Gerard Veldman, Koarnjum
Landschapsarchitect en beeldend kunstenaar Hein van Delft maakte vijf jaar geleden een rouwbord: ‘dy’t net berne binne’. Op het bord is een opschrikkende grutto afgebeeld. Niet het standaard rouwbord dat we in de oude kerken kennen ter ere van prominente, vaak adellijke lieden met familiewapens en al. Hier wordt onze Nationale Vogel in goud afgebeeld. Dit rouwbord gaat over de ecologische achteruitgang van Friesland en daarbuiten. Maar ook over hoop die nog niet is vervlogen. Het rouwbord schenkt Van Delft aan de stichting. Woensdag 11 mei is het officiële moment van de overdracht in de middeleeuwse Sint Vituskerk in Wetsens. Daar heeft het bord een vaste prominente plek gekregen.
Het rouwbord hangt tussen twee vensters in de zuidmuur van de kerk. In eerste instantie lijkt het of het er al eeuwen hangt. Totdat blijkt dat het rouwbord oproept tot ontzag voor de aarde, tot aandacht en tot zorg voor de wereld waar wij deel van uitmaken. Daarmee legt de kunstenaar een direct verband met de actualiteit. Door gebruik te maken van elementen uit de oude kerken en van materialen uit de omgeving. Door de verstilling en schoonheid in het werk, voegt hij betekenis toe aan de oude kerken in deze tijd.
Als je iets langer naar het rouwbord kijkt, zie je dat het onderwerp niet direct gaat over die opschrikkende grutto, maar over de gouden eieren die in het rond vliegen. Het zijn de nakomelingen die helaas geen kans hebben gekregen om te overleven die hier centraal staan. Op de rand staat geschreven "DY'T NET BERNE BINNE" ofwel zij die niet geboren zijn. Traditiegetrouw is deze tekst ook in het Latijn toegevoegd: "QUI NON NATI SVND".
Het rouwbord is gemaakt in een eenvoudige ruitvorm van hout, binnenin gebruikt Van Delft onder andere turf en berkenblad. Met het rouwbord wil Van Delft benadrukken dat onze Nationale Vogel niet mag worden opgegeven. ‘Ik heb het landschap door de ecologische achteruitgang zien veranderen. Maar ik wil ook opkomen voor de boeren, want die zijn net als wij allen slachtoffer van de wereldwijde roofbouw.’
Op 13 mei 2022 vindt de première plaats van de locatievoorstelling ‘Grauwe Hemel’ in en rond de kerk van Foudgum. De plek waar François HaverSchmidt, alias Piet Paaltjens, zijn eerste moeizame stappen als dominee zette en zijn schrijftalent ontwikkelde. Een voorstelling over leven en werk, verlangen en dood, toen en nu.
We zijn vereerd dat ons kerkje in Foudgum het toneel vormt voor deze bijzondere voorstelling. Het theaterstuk is geschreven door Johannes Keekstra, tevens schrijver van het boek ‘Onder Frieslands Grauwe Hemel’, waarvan het eerste exemplaar op 12 november vorig jaar is gepresenteerd in de kerk van Foudgum.
Keekstra werkte de afgelopen jaren aan het boek en de theatervoorstelling over de dichter en predikant. Hij schrijft over HaverSchmidts tijd in Foudgum, maar ook over zijn Friese en Leeuwarder wortels. Over de Fries die hij was en over zijn moeilijke tijd in de omgeving van Dokkum.
De dwepende poëet Piet Paaltjens verwierf in 1867 direct een vaste plek in de Nederlandse letteren met zijn tragikomische dichtbundel ‘Snikken en grimlachjes’. Ook nu, anderhalve eeuw later, ligt nog steeds een vernieuwde versie van het beroemde boekje vol overdreven drama en zwartgallige humor in de boekhandel.
De in Leeuwarden geboren dominee François HaverSchmidt (1835-1894) gaat in werkelijkheid schuil achter de dichter. In 1859 begon hij zijn stormachtige loopbaan als predikant in het piepkleine terpgehucht Foudgum, op vijf kilometer van Dokkum. Na een bruisende studententijd in Leiden kon hij onmogelijk zijn draai vinden in het benauwde Noordoost-Fryslân van de negentiende eeuw; de periode is van grote invloed geweest op zijn indrukwekkende leven en werk.
Kijk voor meer informatie over de voorstelling, het boek en voor reservering van kaarten: www.grauwehemel.frl.
Arnold de Boer - ZEA - en dichter Tsead Bruinja hebben de handen ineen geslagen voor een gezamenlijke tour door Friesland en Amsterdam. Tijdens hun Skuorre- en Tsjerketoer doen ze in onder andere zes kerken van de stichting aan en presenteren beide makers nieuw werk. ZEA speelt muziek van zijn in november uitgebrachte album Witst noch dat d’r neat wie en oud-Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja brengt werk uit zijn nieuwe bundel Ynbêde / Ingebed. Daarnaast brengen De Boer en Bruinja tijdens de tour, langs verschillende pittoreske kerkjes, podia en een schuur, samen werk op het podium. De tour is al in volle gang. Op 7 mei zijn ze te zien in de Mariakerk in Blessum. 14 mei Redbadtsjerke Jorwert. 28 mei Dorpskerk Huizum. 29 mei Mariakerk Bears. Kijk voor meer informatie onder activiteiten.
Een project van Eddy van der Noord, Hendrik Elings en Baukje Venema, in samenwerking met Stichting Alde Fryske Tsjerken, vormgeving Monique Vogelsang.
Er zijn wellicht al vele schilderijen van kerken gemaakt, van zowel de buiten- als de binnenkant, maar ook van de bovenkant? In de ogen van kunstschilder Hendrik Elings worden het vormen die een eigen leven gaan leiden, losgetrokken van hun oorspronkelijke betekenis. Als opgegraven Vikingschepen of reptielachtige dieren, rondscharrelend in het landschap. Schrijver Eddy van der Noord tekende opmerkelijke verhalen op over de bezochte kerken. Dit ging bijvoorbeeld over een veel te grote grafzerk, een eenzame ligging of de heidense Orde van de Kousenband. Verhalen die een wenkbrauw doen fronsen of een glimlach oproepen. Fotografe Baukje Venema beklom via smalle ladders de zolders van de kerken en ervoer stilte in het schip van de kerk. Alsof ze in een donker bos was beland, met de gebinten als bomen. Met een lampje in de hand liep ze over de smalle planken en beschilderde de gebinten met licht om dit vervolgens met een lange sluitertijd met haar camera te vangen.
Om de hoge kosten van het maken van een boek te kunnen financieren zijn de kunstenaars een crowdfunding actie gestart op Voordekunst. Door een boek te bestellen of een andere leuke tegenprestatie te kiezen helpt u ons. De actie loopt tot 3 mei 2022. Klik op deze link.
Coöperatieve energieleverancier Energie VanOns schenkt de stichting een bedrag van €1480,- voor de aanschaf van LED verlichting in onze monumentale kerken. Het bedrag is opgehaald door wielrenners van de Winterfiets Elfstedentocht. Dit jaar fietsten de deelnemers voor het goede doel. Accountmanager Jan Koster overhandigde de cheque aan onze directeur Hester Simons.
Als coöperatieve energieleverancier wil Energie VanOns ook iets doen om monumentale kerken te verduurzamen. Jan Koster: ‘Met duurzame LED verlichting kun je een aanzienlijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van deze monumentale kerken.’
Het verduurzamen van de monumentale kerken in Friesland staat hoog op de agenda van de stichting. Hester Simons: ‘We zijn zeer vereerd met deze actie en dankbaar dat daarmee €1480,- is opgehaald. We willen onze kerken graag zo duurzaam mogelijk maken, voor nu en in de toekomst, zodat we gebruik kunnen blijven maken van deze prachtige gebouwen die we graag veelvuldig openhouden. Het geld wordt daarom goed besteed. We danken alle deelnemers die voor ons gefietst hebben.
Energie VanOns levert 100% lokale, groene stroom. Maar ze zijn meer dan een energiebedrijf. Het bedrijf is de spil tussen energiecoöperaties en duizenden particuliere en zakelijke klanten in het noorden van het land. Voor iedere klant van Energie VanOns ontvangt de energiecoöperatie een bijdrage die besteed wordt aan duurzame projecten in de regio. Door de krachten van lokale energiecoöperaties te bundelen, maakt VanOns lokale groene energie voor en van ons allemaal.
Hoe kan de Mariakerk in Blessum verduurzamen? Zowel als gebouw, maar ook als ontmoetingsplek. Een speciale werkgroep vanuit de stichting en de PC van Blessum ging daarover in gesprek. Studenten Bouwkunde van NHL Stenden schreven een plan voor de verbouw en inrichting van de kerk. In bijgaande video komen diverse betrokkenen aan het woord over het idee en de aanpak ervan.
Het doel is om de Mariakerk door verbouw en herinrichting, een meer functionele, effectieve en levendige (her) bestemming te geven. Het kerkgebouw blijft, met behoud van de oorspronkelijke functie en sfeer, de centrale plaats in het dorp met als doel de leefbaarheid en de verbinding van de dorpsgemeenschap te versterken.
Er zou veel meer kunnen gebeuren dan nu plaatsvindt, waardoor de leefbaarheid en gemeenschapszin in het dorp worden versterkt. Te denken valt aan koffieochtenden, koken en samen eten, coördinatie van hulp en aanbod, ‘lytse bieb’, tentoonstellingen, feesten en filmavonden. Activiteiten voor jong en oud. Daarnaast activiteiten met een meer regionaal karakter, zoals kleinschalig muziek- en toneeluitvoeringen, themabijeenkomsten en cursussen.
Bovenstaande betekent dat veranderen/aanpassen van de indeling en inrichting van het kerkgebouw noodzakelijk zijn. Belangrijke voorwaarde is daarbij dat de oorspronkelijke functie en de sfeer van het gebouw behouden blijft. ‘De kerk in het midden laten’, in de letterlijke betekenis, dat is het plan van/in Blessum.
Door op de foto te klikken wordt u doorgelinkt naar de video.
Zaterdag 9 april luiden de klokken van het monumentale kerkje van Augsbuurt. Het kerkje is na een grondige restauratie weer klaar voor de toekomst en het wordt weer actief gebruikt. Om dat te vieren is zaterdag tussen 13.30u en 16.30 iedereen welkom, om onder het genot van een kopje koffie of thee met wat lekkers, het kerkje te bewonderen. Deze open dag wordt georganiseerd door de nieuwe huurders van het kerkje: de familie Hoekstra, woonachtig tegenover de kerk.
Donderdag 7 april is voor direct betrokkenen het officiële moment dat kerkje weer in gebruik wordt genomen. Het kerkje van Augsbuurt is eigendom van de stichting. Het is het eerste kerkje dat de stichting overnam in 1971 na de oprichting in 1970. En dat maakt het extra bijzonder. Zowel de stichting als de familie Hoekstra vinden het belangrijk dat het kerkje openblijft en het actief wordt gebruikt voor en door de gemeenschap.
Het kan voor diverse doeleinden worden gebruikt: tentoonstellingen, kleine concerten, een high tea, een 25-jarig huwelijksfeest. ‘Maar ook aan mensen die een moment van bezinning willen of ander rustmoment bieden we graag de ruimte. Waar behoefte aan is, spelen we graag op in’, aldus Jantina Hoekstra, die samen met haar man Sytse de kerk huurt. De oudste dochter van de familie Hoekstra is er vorig jaar getrouwd.
‘We zijn blij met de initiatieven van de familie Hoekstra om het open te stellen voor festiviteiten. Zo kan de gemeenschap, jong en oud, nieuwe herinneringen maken in dit prachtige monumentale pand’, aldus directeur van de stichting Hester Simons.
Sinds vorig jaar augustus heeft de familie de sleutel al in handen, maar gezien de coronamaatregelen is de open dag om de her ingebruikname te vieren uitgesteld. ‘Nadat we de sleutel kregen, zijn we gaan schoonmaken. We hadden deur open, muziekje op en spontaan kwamen er allemaal mensen naar binnen. Ze reageerden enthousiast en waren verheugd dat de deuren weer opengaan. Ook de verhalen kwamen los.
We hopen dat er meer verhalen loskomen over de geschiedenis. We roepen mensen op foto’s te sturen en verhalen te delen. Dat kan via kerkjevanaugsbuurt@gmail.com. We willen zoveel mogelijk vastleggen. Er komt een gastenboek en er ligt al een eerste fotoboekje’, aldus Jantina.
Het kerkje is grondig gerestaureerd nadat het enkele jaren geleden begon te verzakken. Er ligt een compleet nieuwe fundering in. Maar liefst vijftig stalen palen, gevuld met beton, gingen de grond in. Ook de vloer aan de binnenkant is hersteld. Het stucwerk is gedaan, er is geschilderd en het sanitair is vervangen. Ook de rouwborden zijn hersteld.
Beeldend kunstenaar Hansje Busquet- de la Porte stelt op 1 april drie bijzondere kunstwerken ter beschikking aan onze stichting. Deze kunstwerken krijgen een prominente plek in het koor in de Mariakerk in Bears. Tegelijkertijd start vanaf vandaag een expositie van ander werk van Hansje in de kerk. Deze expositie is in de maanden april en mei te bezoeken. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 13.00 – 17.00 uur.
Hansje Busquet- de la Porte is geboren in Loosdrecht, opgeleid op de Gerrit Rietveld kunstacademie in Amsterdam en woonachtig in Oudemirdum, waar zij in haar atelier schilderijen en mozaïeken maakt. Na een inspirerende studiereis door Italië naar Byzantijnse kunst en -mozaïeken heeft zij een drietal kunstwerken gemaakt in deze stijl.
Als de stichting een kerk overneemt dan zorgen we niet alleen voor de kerk, maar ook voor de inventaris die daarbij hoort. Ook dat is namelijk een belangrijk onderdeel van het cultureel erfgoed. Onder die inventaris bevinden zich begrijpelijkerwijs ook bijbels. Deze bijbels kunnen vaak net als de kerken wel wat onderhoud gebruiken. Met de steun van FB Oranjewoud en het vakmanschap van Frisian Restorers hebben we een deel van die bijbels kunnen restaureren om ze zo weer bruikbaar te maken voor de komende generaties. Hoe dat in z'n werk gaat en wat het eindresultaat is ziet u in de bijgaande video's.
Door op de foto te klikken wordt u doorgelinkt naar de video.
Het was vanmorgen een feestelijke bijeenkomst in de prachtig opgeknapte kerk in Lichtaard. Terwijl de schilder de laatste werkzaamheden vandaag verrichtte, kreeg Ruerd de Vries de sleutel van de kerk in handen. Hij huurt de kerk van de stichting om daar zijn archiefbureau te vestigen en het te gebruiken voor diverse doeleinden. Naast de nieuwe huurder waren ook zijn partner en medewerkers van het archiefbureau aanwezig. Ook een aantal PC-leden, bureaumedewerkers van SAFT en naaste buren van de kerk waren erbij.
Cees Verwolf, plaatselijk commissielid, overhandigde de sleutels van de kerk aan De Vries. Ook had hij een symbolisch cadeautje voor hem meegenomen. Een zilveren dubbeltje dat hij op de bodem van de nog in de kerk aanwezige collectepongen vond. Hij gaf dit muntstuk aan De Vries in bewaring, waarbij hij opmerkte dat meneer met zijn intrek in de Petruskerk “voor een dubbeltje op de eerste rang zit”.
Uit handen van onze directeur Hester Simons, kreeg De Vries bloemen, waarbij zij de wens uitsprak dat hij een fijne tijd tegemoet gaat in Lichtaard.
Impresario van de stichting Joke Bakker bedankte de plaatselijke commissieleden die aanwezig waren voor de jarenlange goede zorgen voor de kerk en gaf aan dat Lichtaard met de dagelijkse openstelling een voorbeeld was voor de andere kerken van de stichting.
De plaatselijke commissie is beheerder van zowel de kerk in Lichtaard als die in Ginnum en blijft in functie voor de kerk van Ginnum.
Donderdag 31 maart krijgt Ruerd de Vries, van het gelijknamige archiefbureau, de sleutel overhandigd van de Petruskerk in Lichtaard. Wij zijn verheugd dat deze kerk weer actief in gebruik wordt genomen voor diverse doeleinden.
De Vries wil het kerkje zoveel mogelijk openhouden. De stichting is blij met zijn initiatieven omdat zij eveneens als doel heeft de stenen levend te houden door kerken een nieuwe bestemming te geven. Behalve voor zijn archiefbedrijf wil hij het gebruiken voor tentoonstellingen en ‘bezinning’. Kunstenaar Gerrit Terpstra stelt een serie linodrukken van kerkgebouwen van de stichting tentoon. In de ruimte voorin de kerk is plaats voor studie en gebed.
Sinds 2011 houdt De Vries zich bezig met het bewerken van archieven van religieuze instellingen. Zijn opdrachtgevers zijn protestantse gemeenten, parochies, kloosters en soms ook overheidsinstellingen. De Vries haalt het archiefmateriaal op, selecteert het, maakt een goede inventaris, verpakt het materiaal op een deugdelijke manier, en brengt het terug naar de opdrachtgever of draagt het over aan een archiefinstelling. De Vries biedt de kerken ook een oplossing aan voor het beheer van het digitaal gevormde materiaal.
Begin jaren zeventig van de vorige eeuw nam de stichting het kerkje over van de Hervormde gemeente Reitsum-Ginnum-Lichtaard. Om het kerkje geschikt te maken voor de nieuwe functie zijn er binnen de monumentale kaders enkele aanpassingen verricht. Op de ‘kreake’, waar werkplekken komen, is een glazen scheidingswand geplaatst. De muren van de kerk zijn opnieuw bepleisterd. Er is een nieuwe centrale verwarmingsinstallatie gekomen en het keukentje en het toilet zijn vernieuwd.
Het kerkje heeft in de loop der eeuwen verschillende functies gehad. De laatste reguliere diensten werden in de jaren 1940 -1941 gehouden. In de jaren tachtig en negentig deed het kerkje dienst als ‘oecumenisch jongerenklooster’. In 1978 werd in de kerk een tentoonstelling over het kloosterleven ingericht. Dankzij de inzet van het Plaatselijk Comité bleef het kerkje ook na de beëindiging van dit project toegankelijk voor publiek.
Dominee uit Oosterwolde laat Stichting Alde Fryske Tsjerken €30.000 na
Tijdens het maken van een wandeling, kon hij ruiken wanneer hij langs een boekenzaak liep. En wanneer hij preekte in de Hervormde kerk, hoorde hij aan het geroezemoes hoeveel mensen er voor hem in de kerkbanken zaten. Tot op de persoon nauwkeurig. Maar viel tijdens een dienst het licht uit, dan ontging hem dat. Dominee Engel Jan Struif was zijn leven lang blind, maar dit weerhield hem niet van het leiden van een buitengewoon leven dat zich grotendeels binnen de kerk afspeelde. Na zijn overlijden, afgelopen 13 oktober, liet hij Stichting Alde Fryske Tsjerken €30.000 na.
Engel Jan Struif werd in 1934 geboren op een graanboerderij in Nieuw Beerta en overleed vorig jaar in een verzorgingshuis in Oosterwolde. In de 87 jaar ertussen groeide hij op in een warm, niet-Christelijk gezin, doorliep hij het gymnasium en studeerde hij Theologie in Groningen, werd hij predikant, trouwde twee keer en bleef hij twee keer alleen achter na het overlijden van zijn vrouwen Bettie en Connie. Maar dit zijn slechts wapenfeiten.
Veel betekend
Engel Jan Struif was namelijk veel meer dan dat, getuige de vele brieven vanuit heel Nederland die na zijn overlijden naar vriend Henk de Haan werden gestuurd. De Haan en zijn vrouw Hanneke regelden nagenoeg alles voor Struif, na het overlijden van diens tweede vrouw in 2017. “Ik heb eigenlijk nooit geweten hoe groots Engel Struif was, tot al die verhalen na zijn overlijden tot ons kwamen. Hij heeft enorm veel voor mensen betekend.”
Overal geliefd
Struif was namelijk ook een man met humor en met een ruime blik. Een man die niet gebukt ging onder zijn beperking. Een man die mensen wist te verbinden, ook wanneer zij een ander geloof of - zoals zijn eigen vader - überhaupt geen geloof aanhingen. Een man die binnen alle stromingen van de Hervormde kerk met evenveel gemak preekte, door iedereen werd geaccepteerd en overal even geliefd was. En een man, die het cultuurgoed van onder andere de Stichting Alde Fryske Tsjerken een zeer warm hart toedroeg.
Kwaliteit
De Haan: “Kerken en orgels, daar voelde hij heel veel voor. ‘Wat een prachtige kerk’, zei hij soms, terwijl hij niets kon zien. Maar hij voelde het, hij rook het. Hij wist het gewoon. Zoals hij aan de klanken van een orgel kon horen met wat voor kwaliteit hij te maken had.”
Ver van oordelen
Hoewel Struif in 1985 als dominee in het Friese Oosterwolde neerstreek, bleef hij zich zijn leven lang met hart en ziel inzetten voor de Groninger taal. Ook het preken deed hij regelmatig in het Gronings, hoewel veel mensen vonden dat je in de kerk ‘algemeen beschaafd Nederlands’ hoorde te spreken. Hij doorbrak wel vaker taboes en hield zich bovendien ver van oordelen. Van het laten spelen van een gereformeerde organist in de Hervormde kerk, tot het trouwen van een bevriende pastoor: Struif deed het. Voor hem waren alle mensen gelijk.
Behoud van kerken
Zo kon hij er ook niet van wakker liggen dat er steeds minder mensen naar de kerk gingen. “Dat maakte hem niet uit. Structuren veranderen, de maatschappij verandert en het geloof verandert. Dat hou je niet tegen. Hij gaf mensen er liever de ruimte voor.” Wat Struif wél belangrijk vond, was het behoud van kerken en hun interieurs. “Want een kerk is iets bijzonders, die bouw je niet zomaar opnieuw.” Kerken, orgels en kerkmuziek waren van grote waarde voor Engel Struif.”
Nalatenschap
Vandaar dat hij Stichting Alde Fryske Tsjerken een deel van zijn vermogen naliet. Net als de Stichting Oude Groningse Kerken en een aantal andere stichtingen, fondsen en goede doelen. Hij legde dit bij leven vast bij de notaris en wees vriend en toeverlaat Henk de Haan aan als executeur van zijn nalatenschap. “Er zijn heel veel mooie verhalen over Struif. Het was ook van nature een plezierige man. Met veel humor. Zijn laatste jaren waren niet de gemakkelijkste, al leefde hij na zijn opname in het verzorgingshuis gelukkig nog even op. Hij werd omringd door veel vrienden, en wordt nu door velen gemist”, aldus De Haan.
Wie een deel van zijn erfenis wil nalaten aan een goed doel, kan dit bij een notaris in een testament laten vastleggen. Zo kan men Stichting Alde FryskeTsjerken bijvoorbeeld benoemen als (mede-) erfgenaam middels een erfstelling. De stichting deelt dan voor een vastgelegd percentage in het nalatenschap. Men kan ons ook een bepaald geldbedrag of goed schenken. Dit wordt een legaat genoemd. Kijk hier voor meer informatie.
Een twaalf meter lange pijp met een diameter van 10 centimeter, waarvan de inhoud voor 12.000 jaar aan archeologische informatie herbergt. De boorkern die in 2015 uit de terp van Hegebeintum werd gehaald en de daaropvolgende vier jaar werd ontleed, ligt nu in het gloednieuwe bezoekerscentrum onder aan de voet van de terp te zien voor het grote publiek. Een aanrader voor iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in vaderlandse geschiedenis. De Friese in het bijzonder.
Het is een kwestie van geluk. Een archeologische boring is vaak een gok: wat je aantreft is de vraag. Maar geluk hadden ze, zes jaar geleden. In de jaren waarin specialisten zich over de inhoud van de twee boorkernen van Hegebeintum bogen, troffen ze niet alleen resten van een sloot aan, maar ook een aslaag van een kookvuur, vloeren van een huis en resten van aardewerk.
Betonnen tafel
De aanleiding om in de terp van Hegebeintum te boren, was het feit dat de kerk die erop staat en wordt beheerd door Stichting Alde Fryske Tsjerken, op instorten stond. De kerk móest worden gestut en het idee was om hem op een soort grote betonnen tafel te plaatsen. Een tafel met poten die 13 meter de grond in zouden gaan, helemaal tot aan de onderste zandlaag, dwars door de terp heen. Dat ze de terp schade zouden aanrichten stond vast, en dus werd er van te voren archeologisch onderzoek gedaan om die in kaart te brengen.
Perfect afgestemd
Dat één van de twee boorkernen tentoongesteld zou worden, werd al gauw besloten. Johan van Gent is adviseur van de elf archeologische steunpunten in Friesland en werd door Stichting Terp Hegebeintum aangewezen om samen met een ontwerper en vormgever aan de expositie gestalte te geven. Een mooie samenwerking, omdat ze vanaf dag één alles perfect op elkaar konden afstemmen. Van Gent: “Normaal staat het ontwerp van een expositie al vast voordat ik advies geef over de inrichting, maar nu konden we vanaf het begin samen bepalen hoe we de boorkern het beste konden laten zien.”
Uitgebreide uitleg
Het resultaat mag er zijn. De hoogste terp van Friesland heeft zijn geheimen prijsgegeven en Van Gent heeft een prachtige manier gevonden om hem tentoon te stellen. Bij elke grondlaag is een tijdsduiding geplaatst, de aangetroffen materialen zijn uitgebreid beschreven en er zijn interessante attributen te zien. Attributen die duidelijk maken welke materialen er precies zijn aangetroffen, zoals hennep en kamille, maar ook archeologische vondsten uit onder andere de Romeinse tijd.
Kookvuur
Van Gent vertelt: “Niemand had sinds de bouw van de kerk rond het jaar 1100 ooit een boring gezet op het hoogste punt van de terp. Het was een prachtige heuvel om overheen te lopen, met een schitterend uitzicht, maar hoe de terp precies is opgebouwd was altijd een mysterie. Nu is het verhaal compleet. Van het eerste dekzand van 12.000 jaar geleden werd de terp door de stijging van de zeespiegel een natuurlijk kweldergebied, waarna het rond 500 voor Christus langzaamaan geschikt werd voor bewoning. Je zíet gewoon de overgang naar het moment dat hier mensen zijn gaan rondlopen. In de hogere lagen van de boorkern vonden we resten van verbrande mest, massa’s schelpen van gegeten mosselen, dierenbotten, de ineen geperste opvulling van een sloot, de aslaag van een mogelijk kookvuur en resten van de vloeren van een huis. Bij elkaar vertelt het een heel verhaal.”
Grafcultuur
Kers op de taart is de grafcultuur die de terp heeft gekend. Dit historische grafveld was in gebruik van ongeveer 400 tot 730 na Christus, lang voordat de kerk er werd gebouwd, en hoewel hij al rond 1900 grotendeels is afgegraven en er geen menselijke resten in de boorkern zijn aangetroffen, maakt de grafcultuur wel deel uit van de tentoonstelling. “Het is onlosmakelijk aan de geschiedenis van de terp verbonden en een bijzonder onderdeel van de expositie. Zo zie je onder andere skeletten en bijgiften - spullen waarmee overledenen werden begraven - van mensen die ooit op of nabij de terp hebben gewoond. Heel fascinerend”, aldus Van Gent.
Door hun ogen
Hij vervolgt: “In de periode waarin deze mensen leefden zag het landschap er heel anders uit. Er was de terp, en verder was er vlakte en zee. Geen bomen, hoge gebouwen, niks. Hoe zagen de mensen er toen uit? Wat zagen zij om zich heen? Je zou willen dat je even door hun ogen had kunnen kijken.”
De tentoonstelling in het bezoekerscentrum van de terp van Hegebeintum is sowieso de komende jaren nog te zien. Meer informatie vind je op: https://www.hegebeintum.info/bezoekerscentrum
fotograaf: Erikjan Koopmans
Vanaf 1 april is het weer mogelijk om te slapen in een aantal Friese kerken. Dit zogenoemde 'Tsjemping' is bedoeld voor pelgrims (leden van het Genootschap van Sint Jacob) en voor donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zij kunnen voor een klein bedrag een nachtje slapen in één van onze kerken.
In coronatijd is er steeds meer belangstelling gekomen voor wandelen en fietsen. Een bijzondere manier van overnachten is daarop een bijzondere aanvulling.
Vijftien van onze kerken doen mee als refugio (overnachtingsplaats): Blessum, Boksum, Britsum, Foudgum, Jorwert, Oostrum, Peins, Rottevalle, Schurega, Sibrandahûs, Sint Jacobiparochie, Swichum, Terband, Wânswert en Zürich. Pelgrims in het bezit van een pelgrimspas van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, een stempelkaart van het Jabikspaad of de Camino der Lage Landen kunnen er gebruik van maken. Donateurs van SAFT ook, op vertoon van een magazine.
De kerken hebben maximaal vier veldbedden en gasten moeten zelf een slaapzak meenemen. Een van de 'huisregels' is dat je 24 uur van tevoren telefonisch de beschikbaarheid nagaat. Gasten zijn welkom tussen 17.00 en 10.00 uur.
Naast deze refugio’s is er in de kerk van Dedgum een heuse B&B onder de toren. Dit is een wat luxere manier van overnachten. Er is een tweepersoonsbed, een badkamer met douche en een keuken aanwezig. Hier hangt vanzelfsprekend ook een hoger prijskaartje aan.
Kijk voor de mogelijkheden en meer informatie hier op onze website. Daar vindt u ook een kaart met de refugio's, de routes en contactpersonen per kerk.
Voor het reserveren van de B&B van Dedgum raadpleegt u dedzjum.nl
Kerkinterieurs fascineren hem mateloos. Preekstoelen in het bijzonder. Wat die hem vertellen over de beleving van de gelovigen van vroeger, welke boodschappen gemeentes er mee wilden afgeven richting hun kerkgangers, daar doet Rimmer Wiebe van der Hoek (27) graag onderzoek naar. Zijn baan bij de stichting is in wezen voortgekomen uit deze fascinatie. Niet gek dat hij zo blij is dat hij bij de stichting aan het werk mocht. “Het is een hele mooie baan binnen een hele fijne organisatie.”
Rimmer Wiebe, die samen met zijn vriendin in Groningen woont, is nog maar net afgestudeerd maar binnen de stichting geen onbekende. Na zijn bachelor Religiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen deed hij op dezelfde universiteit de master Religion and Cultural Heritage. Binnen die studie liep hij vorig jaar zomer stage bij de stichting en onderzocht hij een nieuwe manier van het waarderen van onze kerken. Sinds 1 februari is hij bij de stichting in vaste dienst.
Medewerker inventaris
De komende twee jaar zal Rimmer Wiebe zijn stageonderzoek voortzetten. Aan de hand van een door hem opgesteld instrumentarium aan waardescores, wordt duidelijk welke herbestemming voor een kerk het beste is. Zo bepaalt hij onder andere de cultuurhistorische en kunsthistorische waarde van kerken, om na te gaan in hoeverre ze bijvoorbeeld als museum kunnen fungeren. Hiernaast is Rimmer Wiebe aangenomen voor de functie ‘medewerker inventaris’ van waaruit hij meewerkt aan een tweejarig project om de digitale inventaris database van de stichting up-to-date te maken voor Museum Catharijneconvent, dat de nationale database van religieus erfgoed beheert.
Kleinschalig karakter
“Ik hoop op beide terreinen een bijdrage te leveren waar de stichting iets aan heeft. Het is betekenisvol werk, wat voor mij persoonlijk heel belangrijk is. Daarom vond ik mijn stage bij de stichting ook zo leuk, en ben ik nu zo blij dat ik deze functie mag invullen. Dit is een baan die helemaal aansluit bij wat ik interessant en leuk vind. Daarbij vind ik het kleinschalige karakter van SAFT heel fijn. Het is een kleine organisatie waar we elkaar kennen en aanspraak op elkaar kunnen maken.” Dit past bij Rimmer Wiebe, die zichzelf omschrijft als rustig en open, nauwkeurig en vriendelijk en die een kritische houding kan hebben op zijn eigen werk.
Bijzondere kerken
Opgegroeid in Hommerts, een dorpje net onder Sneek, zat Rimmer Wiebe op zondag altijd in een nogal eenvoudige - zeg maar saaie - kerk. Van jongs af aan wilde hij dominee worden, tot hij tijdens zijn bacheloropleiding bij het vak Religie en Ruimte het boek Protestantse Kerken van SAFT oprichter Regnerus Steensma onder ogen kreeg. Zo ontdekte hij hoeveel bijzondere kerken Friesland telt. Rimmer Wiebe: “Het verbaasde me enorm. Ik had me nooit eerder gerealiseerd dat zulke kerken hier te vinden waren, nota bene in mijn eigen provincie. Eigenlijk ben ik vanaf dat moment deze richting ingeslagen.”
Fijn snijwerk in gewoon hout
Zijn bacheloronderzoek deed hij in de Mariakerk in Mantgum. Een kerk die voor altijd een speciaal plekje in zijn hart heeft. “De neoclassicistische stijl met haar wit gestucte muren, zo eenvoudig en toch zo gedetailleerd afgewerkt, het fijnste snijwerk in heel gewoon hout… Dat sprak me aan. Dat wilde ik verder onderzoeken.” Met name de preekstoel viel op. Met bijbelverhalen erop gesneden, terwijl hij een rijke beeldcultuur nu niet direct associeerde met protestantse interieurs. “In de meest eenvoudige kerken tref je soms de meest bijzondere preekstoelen aan.”
Geloofsbeleving
“In Mantgum heb ik heel veel geleerd. Ze hebben er bijbelverhalen op de preekstoel afgebeeld, met ontmoetingen waarin Jezus als leraar optreedt.
“Daaruit kun je opmaken dat de maker graag een boodschap wilde meegeven aan de gemeenteleden die in de kerk kwamen. Laten wij nu ook van Jezus leren, net als de mensen die Hij toen tegenkwam.” Het blijft natuurlijk giswerk, maar dat je de geloofsbeleving van destijds op zo’n fysieke manier in de ruimte aantreft, vind ik heel bijzonder.”
Na de zware buien van vanmorgen vertoef ik nu in een totaal andere sfeer. Een stralend blauwe hemel lacht mij tegemoet wanneer ik mijn reis vervolg naar de Johanneskerk te Britsum, een terpdorp met ruim 1100 inwoners. De kerk dateert van de 12e eeuw, tenminste… dat zeggen ze.
Wie zonder vooropgezet plan op zoek gaat naar middeleeuwse kerken rijdt aan deze kerk voorbij. Op het eerste gezicht zie je een kerk dat oogt als een laat 19e eeuws gebouw. Zij staat er idyllisch maar wekt een gevoel van dertien in een dozijn.
Maar niets is minder waar.
Ik heb nog wat tijd over en maak een wandeling landinwaarts langs een stuk afgegraven terp dat als ijsbaan zou moeten dienen, maar helaas. Waar de ijsmeester iedere morgen de gordijnen opzij schuift en slechts wat eenden ziet dobberen, geniet ik van een unieke blik op Britsum aan ‘Zee’. Dit dorpsgezicht zie je ’s zomers niet en de situatie lijkt een beetje op de verborgen en niet vermoede werelden die de kerk voor mij in petto heeft. Ik verkeer in een staat dat niets meer is wat het lijkt.
Heerlijk om zo even uit te waaien na alle indrukken van de Johannes de Doperkerk te Huizum. De wind trekt nog stevig door en je kijkt oneindig ver uit over de velden. Ruimte is het credo voor zover ook dit geen illusie is.
Ik slenter weer op naar het terpdorp en proef een beetje de sfeer van 50 jaar terug. De tijd van Gazelle, Flipje Tiel, van Nelle en de blikken merkborden.
Terwijl ik vanaf het kerkhof geniet van het uitzicht komt de sleutelbewaarder aangefietst. Het lijkt wel een film. De begroeting is zoals altijd weer allerhartelijkst.
Ik merk op dat het lijkt of de kerk net een opknapbeurt heeft gehad. “Wacht maar af” zei Wietse terwijl hij de sleutel in het slot steekt en zijn pretogen het nodige verraden. Hij opent de deur en ik passeer een tijdzone van 800 jaar en ben eerst sprakeloos, daarna kom ik superlatieven tekort.
Ik wil zingen, dichten, feestvieren, zwijgen, treuren, liefhebben, kind en grijsaard zijn en wat al niet meer, maar ben uiteindelijk niets anders dan emotie.
Wat is hier aan de hand. De oude kerk van eind 12e eeuw is geheel ommetseld, met andere woorden: ze hebben een nieuwe recht toe recht aan kerk om de oude muren heen gebouwd. Dus binnen deze eind 19e eeuwse kerk zit een middeleeuwse bouwstijl en interieur verstopt. Je wordt hier puur voor de gek gehouden, als een truc van de illusionist die een kartonnen doos onder het rood fluwelen doek weet om te toveren tot een rijk gevulde schatkist.
Maar het zijn niet alleen de hoeveelheid dukaten die je tegemoet schitteren nadat het deksel van de schatkist wordt opgelicht, het betreft ook de betovering van het binnenvallende licht zodat deze oudheid samensmelt met het heden en het tijdloze tot op het bot doet ervaren. Ik ben hier op de juiste tijd op de juiste plaats. Beelden van romaanse kerken in de Franse binnenlanden of ergens langs de randen van de Ierse kust dwarrelen door mijn gemoed. Mijn gids hoort de loftuitingen met zichtbaar plezier aan.
“Ik laat je even alleen om mijn overall te halen, dan ga ik zo de toren in om de rotzooi op te ruimen die de vleermuizen achter laten” en daarmee laat hij blijken mijn wens om even alleen te zijn feilloos aan te voelen.
De restaurateurs van 1993 moeten soortgelijke emoties hebben beleefd toen zij onder meer dan honderd lagen kalk fascinerende en eeuwenlang verborgen fresco’s aan het oppervlak brachten. Deze werden vermoedelijk tussen 1250 en 1300 aangebracht. Na 10 jaar monnikenwerk hebben zij de omvangrijke muurschilderingen weer voor een groot deel zichtbaar gemaakt en verdienen alle lof.
Fragmenten van een aantal Passietaferelen zijn te vinden in het koor terwijl oudtestamentische figuren toekijken. Op het gewelf van het schip trof men een Maria met Kind aan.
Ik zit in één van de overhuifde herenbanken en ga helemaal op in al deze mystieke verbeeldingen.
De kerk van Noordbroek in Groningen noemt men wel de Sixtijnse Kapel van het Noorden, maar wat mij betreft doet deze kerk daar niet voor onder.
Het meubilair dateert uit de 17e eeuw en de herenbanken wijst men toe aan de families Burmania en van Wyckel – Van Lyclama. In de vloer liggen bijzondere zerken waaronder een priesterzerk uit 1535 van Aggo Herama.
Het wordt teveel om allemaal te beschrijven, de prachtige gewelven, de forse gedecoreerde ribben, een hagioscoop, een piscine, de diverse nissen en dichtgemetselde vensters en al hetgeen dat ik niet zie maar wel voel…. alles ademt oud.
Geweldig ook hoe de kunstverlichting zit verstopt in enorme schuin uit de wand stekende toortsen, laat de ridders maar komen.
Vaak belemmeren hanglampen de doorkijk naar het koor, dit is feest voor de fotograaf.
Ik hoor gerommel bij de ingebouwde toren en zie dat Wietse zich in zijn overall probeert te wurmen.
“Wil je mee naar boven?”, dat laat ik me geen twee keer zeggen. Gewapend met een bezem en een emmer gaan we via de orgelgalerij met het in 1861 gebouwde orgel van Willem Hardorff de hoek om en een smalle houten ladder op. Met het stijgen der sporten stijgt ook mijn verbazing. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat mijn gids al redelijk op leeftijd is en ik mij verbaas hoe hij zich van de ene ladder naar de ander omhoog werkt, al wurmend en wringend door steeds nauwer wordende doorgangen. Ik maak een opmerking dat het tijd wordt voor vrijwilligers van een jongere generatie. “Die zijn niet te vinden”.
Al schurend en schuivend passeren we de mannenklok uit 1664 en een lichtere vrouwenklok uit 1507. Al naar gelang welke klok als eerste wordt geluid weet men in de omtrek of de overgegane ziel een man of vrouw is.
Gelaten kijk ik toe hoe man, bezem en emmer ook nog door de allerlaatste nauwe doorgang verdwijnen en zich verenigen met de vleermuizen. Daar is geen ruimte voor twee en nog hoger betekent vliegen.
Ik ga weer naar beneden om me nog een tijdje onder te dompelen in de sfeer van ijle gregoriaanse gezangen en wegstervend hoefgetrappel.
De klok slaat twee keer en ik werp een blik op mijn horloge of dit wel klopt, stel je voor dat…., maar niet veel later kijk ik in een emmer gevuld met onfrisse gronderige drab en verdwijnt de overall opgerold in een fietstas.
Het is tijd om huiswaarts te keren, mijn woorden zijn op, de rest is aan de sferen.
Herman Slurink. Zwartsluis – Britsum, 11-02-2022.
Op woensdagavond 9 en maandagavond 14 maart worden er twee werksessies georganiseerd in Friesland in het kader van de aankomende Landschapstriennale, die volgend jaar in Waddenregio zal plaatsvinden. De kerkgebouwen langs de kustlijn spelen een sleutelrol in het landschap, de Triennale kan een mooie impuls betekenen voor de lokale dialoog over de betekenis en toekomst van deze gebouwen. Wij zoeken daarom leuke, inspirerende, creatieve en ondernemende Friezen om aan deze sessies deel te nemen.
Ben je iemand uit de regio en zou je jouw ideeën willen inbrengen tijdens deze verkennende gesprekken? Of wil je gewoon leuke mensen ontmoeten en een hele inspirerende avond beleven op een unieke plek in Nederland? Je bent van harte welkom, we zouden het supertof vinden als je erbij bent!
Je kan je voor (één van) de twee sessies aanmelden door een mail te sturen naar sander@kerkvernieuwers.nl. Voor meer informatie over de sessies kan je klikken op deze link.
Mocht je ons een handje willen helpen om leuke Friese mensen bij elkaar te brengen, kan dat door de betreffende LinkedIn post te delen in je netwerk!
Dit is een samenwerking van Stichting Alde Fryske Tsjerken, De Kerkvernieuwers en Landschapstriennale.
De versoepelingen zijn goed nieuws voor Nederland en met name de cultuursector. Maar ook voor onze kerken. Want iedereen kan er weer terecht om te genieten van de geschiedenis die onze provincie rijk is. Tijdens de voorjaarsvakantie helpt ook de stichting Pakes en Beppes de vakantie door. Want wat valt er veel te ontdekken in onze middeleeuwse kerken, die prachtige oude gebouwen waar je de geschiedenis soms bijna proeft. Of misschien was de kerk nog in gebruik toen Pake en Beppe klein waren en kunnen ze er alles over vertellen aan de kleinkinderen. Een kerk van onze stichting bezoeken is heel gemakkelijk. Via onze website kan er contact worden opgenomen met de sleutelbeheerder om zo toegang tot de kerk te krijgen. Ga naar deze link op onze website, selecteer de te bezoeken kerk en neem contact op met de sleutelbeheerder. Dan kunt u straks, samen met de kleinkinderen, op onderzoek uit.
Impresario Joke Bakker was afgelopen zaterdag samen met Marcel Smit bij Op&Ut fan Omrop Fryslân om te vertellen dat de culturele activiteiten in de kerken weer kunnen worden opgepakt en dat bezoekers van harte welkom zijn.
Marcel Smit pakt de podiumtour weer op. Dit betekent dat er nog 6 gratis concerten bij te wonen zijn, te beginnen op vrijdagavond 11 februari om 20.00 uur in de Willibrorduskerk in Holwerd.
Kijk voor het volledige culturele programma in onze kerken bij ‘activiteiten’ op de website.
Bekijk hier de uitzending.
Door op de foto te klikken wordt u doorgelinkt naar de video.
In de laatste uitgave van AFT, nummer 26 is tot onze spijt een deel van de tekst weggevallen. Het betreft het artikel over onze excursie op zaterdag 25 juni. De excursie is de vorig jaar uitgestelde boottocht langs kerken in Langweer en Woudsend. Varend vanuit Sneek met “De Toerist” van rondvaartbedrijf M. van der Werf bezoeken we de dorpskerk in Langweer die dateert uit 1777. In Woudsend bezoeken we 2 kerken, De Karmel, een protestantse kerk uit 1837 en de Sint Michaëlkerk, een rooms-katholieke schuilkerk uit 1792. Verder is er in Woudsend nog een schuilkerk geweest en dat gebouw, dat niet meer als kerk in gebruik is, bezoeken we ook. Tijdens de vaartocht wordt er tijd voor een hapje en een drankje en een heerlijke captain’s lunch!
Het hele programma is hier te vinden.
Iedereen die wil deelnemen aan deze excursie dient zich aan te melden. Ook de deelnemers die zich eerder hebben aangemeld!
Graag aanmelden via mailadres:
info@aldefrysketsjerken.nl of
telefonisch: 058 213 96 66
Na een lange periode als voorzitter, respectievelijk vicevoorzitter hebben Jan Kersbergen en Jan Meinte Postma besloten hun functie neer te leggen. Het Algemeen en Dagelijks Bestuur betreuren en respecteren dat besluit. De stichting is zeer dankbaar voor hun jarenlange en succesvolle inzet voor de kerken en daarmee voor Friesland.
De heer Hendrik ten Hoeve, lid van het Algemeen bestuur is bereid gevonden het voorzitterschap waar te nemen in afwachting van een definitieve benoeming van een nieuwe voorzitter. De heer Michael Zwartelé, ook lid van het Algemeen Bestuur treedt ook tijdelijk toe tot het Dagelijks Bestuur.
Het Dagelijks – en Algemeen Bestuur streven ernaar om op zo kort mogelijke termijn definitief in de ontstane vacatures te voorzien.
Intussen dragen zij in nauwe samenwerking met de directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, mevrouw Hester Simons en de kantoororganisatie in Leeuwarden zorg voor de continuïteit van de zorg voor de 55 monumentale Friese kerken die de stichting onder haar hoede heeft.
Afgelopen jaar hebben Bouwkundig expert Willem de Graaf en zijn team, ondanks alle maatregelen, niet stil gezeten. Er zijn dit jaar alleen al vijftien kerken helemaal opnieuw geschilderd.
Maar er is nog veel meer gedaan aan onze prachtige kerken. Dit jaar is de laatste hand gelegd aan de restauratie van de kerk in Augsbuurt. Daar is een nieuwe fundering aangebracht, het stucwerk en het dak is hersteld, ende rouwborden zijn geheel gerestaureerd.. Ook in Oostrum is de kerk gerestaureerd. De herenbank, de vloeren en een deel van de lambriseringen zijn hersteld. En een deel van het houtimitatie schilderwerk is geretoucheerd.
In Wanswerd is de ringmuur rond het kerkhof geheel hersteld. De natuurstenen basementen zijn aangepakt en deels vervangen. En ook het hekwerk is geheel onder handen genomen. Het is hersteld, gestraald, gemetalliseerd en opnieuw geschilderd. Het komende jaar wordt een toilet met pantry in de kerk gerealiseerd.
In Baaium zijn we gestart met de restauratie van het orgel van de kerk. Eerder dit jaar vroegen we onze donateurs om een eenmalige bijdrage om de restauratie mogelijk te maken. Onze dank naar alle donateurs en andere betrokkenen die een bijdrage hebben geleverd. Het gehele instrument is gedemonteerd en wordt nu gerestaureerd door Orgelmakerij Bakker Timmenga uit Leeuwarden. Dit alles onder begeleiding van orgeladviseur Theo Jellema. Deze restauratie neemt ongeveer een jaar in beslag.
En in Ferwoude wordt komend voorjaar gestart met de restauratie van de kerk. Dit is hoofdzakelijkherstel van stuc-, en ankerwerken en scheurvorming. Ook wordt de kerk van buiten geheel geschilderd.
We houden u van onze werkzaamheden op de hoogte het komende jaar.
Een bezoek aan de kerk van Hegebeintum kan alleen op afspraak en dat is begrijpelijk. De kerk herbergt een aantal waardevolle museumstukken en in het verleden roofden onverlaten de koperen kandelaars en sloopte men het beslag van de oude bijbels. Een van de gidsen gunde mij de mogelijkheid om in alle rust in de kerk rond te kijken en details te fotograferen en adviseerde om rond 10 uur aanwezig te zijn.
Afgelopen zaterdag was het zover en onder een dicht bewolkte hemel toerde ik al vroeg richting Friesland om ruim voor de tijd aanwezig te zijn en eerst de sfeer te proeven van het dorp dat 85 inwoners telt. Ondanks het ontbreken van enig streepje zon geniet ik van mijn zwerftocht door het dorp in ruste. Wie aan de voet van de hoogste terp van Nederland (bijna 9 meter) via het klinkerpad op wil gaan naar de 12e eeuwse kerk betreedt oeroude grond waarin vondsten zijn gedaan die terugvoeren naar de tijd van de profeet Jeremia en Nebukadnezar (ca. 600 v. Chr.).
Deze toegangsweg bevat 25 roestvrijstalen stepstones met de namen en het geboorte- en sterfjaar van de oud-bewoners van de nabijgelegen Harsta State wier indrukwekkende rouwborden de wanden van de kerk sieren. Door al die namen lijken de eerste opgaande schreden eerder een opgang naar een adellijke slotkapel dan naar een sober en eenvoudig gebedshuis.
Je hebt pelgrims die de laatste meters naar het einddoel kruipend afleggen. Zou je dat hier doen dan schuif je met de neus over namen als Catharina Imilia van Nijsten (1656-1694) en nog 24 andere, daarvoor ga je niet door het stof. Hoe het ook zij, ik hou er wel van, het maakt de geschiedenis levend.
Het stalen toegangshek naar het kerkhof rond de kerk knalt open, een groep mezen vliegt verschrikt op maar keert even zo snel weer terug. Bij de overburen wordt een gordijntje opzij geschoven en weer snel gesloten. Ik voel me even bekeken als een zwerver zonder plastic zak of een fles whiskey.
Een ongekend geluksgevoel trekt door mijn gemoed met het idee straks binnen deze muren te vertoeven. Deze vertonen de nodige littekens van restauraties gedurende voorbije eeuwen. Nabij een paar van deze wonden dekt een recent ‘vastgelopen’ roeiboot het graf van haar schipper. De lijster op de rand zingt zwijgend haar lied dat uitwaaiert over de velden.
Het is tijd en ik meld mij bij het onlangs geopende informatiecentrum aan de voet van de terp. “Je kon wel eens pech hebben” hoorde ik als welkom. “Gisteravond sprongen de stoppen en viel het licht uit”, oei, dat is jammer. Het dichte wolkendek en het loof rond de kerk zullen weinig licht in de kerk toelaten. “Laten we maar gaan”, zei de opgewekte vrijwilliger, “mijn collega zal er straks naar kijken”.
En weer passeren de edelen onder mijn voeten door en hoor ik een en ander over de geschiedenis van de deels afgegraven terp. De lage deur van de toren wordt ontgrendeld en daar sta ik in een halfschemerige ruimte vol vage schaduwen. De 16 zware imposante en in dit licht mysterieuze rouwborden leken de wanden volledig te bedekken en je neer te willen drukken. De herenbank in het koor aan het eind en toch dichtbij is leeg, maar je zou zo oog in oog kunnen staan met een strenge vorst of rechter. De eerste indruk ís die van een slotkapel waarin alleen de vaandels ontbreken.
Een engel met de zeis, steigerende paarden, doodskoppen en oude symbolische motieven komen je vanaf de rouwborden tegemoet en werpen hun schaduwen vooruit. Het lot van de mens gevat in een veelzijdige kunstzinnige verbeelding.
Ik mis ineens mijn gids maar plots schijnt er een helder licht en een juichkreet klinkt vanaf de orgelgalerij. Twee schijnwerpers branden gericht naar het plafond en de enthousiaste gids biedt aan ze naar mijn wensen te bedienen. Ik voel me begenadigd en een warme gloed trekt door mijn binnenste.
De wereld buiten is sober en stil en hier komt als uit het niets de zon op. De lichtbundel leidt de aandacht van de edelen af en lokt mij naar de eenvoud van een dichtgeslagen Bijbel op de hoek van een kerkbank of de verstilde ruimte onder de orgel-galerij, het orgel is in 1862 gebouwd.
Plekken van leegte in een ruimte van overdaad. De zitplaats van het volk wier bestaan herinnerd wordt met een kaars in de nis. Uiteindelijk zal alle pronk en uiterlijk vertoon samenvallen in het licht van een simpele kaars. Geen rouwbord kan het duister verdrijven, het is de kaars gegeven.
De preekstoel en de dooptuin dateren uit de 18e eeuw. De herenbank is in de 17e eeuw gemaakt met wapens van de familie De Schepper, Scheltinga en Coehoorn, een naam die ik in meerdere kerken ben tegengekomen. Twee kolossale en rijk bewerkte grafzerken bedekken de vloer voor de herenbank. Boven de preekstoel zijn nog vage resten te zien van een fresco met afbeeldingen van Christus en engelen. Er schuilt een zekere symboliek in dit tafereel: trekt Christus zich in deze wand teleurstellend terug of is de tijd juist rijp om gaandeweg weer tevoorschijn te komen?
De gids heeft de schijnwerpers in een vaste positie gezet en wijst me nog op enkele bijzondere details zoals het lage venster, een voormailige sacristie-ingang dat later werd omgebouwd tot een klein venster, een zgn. hagioscoop (heiligenkijker) en de koperen zandloper op de preekstoel. Een zandloper als alarmbel voor een te lange preek, maar ook als symbool voor een kentering van de tijd.
In mijn geval zit de tijd er ook op. De eerste bezoekers kondigen zich aan en de koffie lonkt.
In het splinternieuwe “Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum” is ook een klein museum gevestigd met alle informatie over de afgraving van de terp en de archeologische vondsten waaronder een duplicaat van de mantelspeld van verguld zilver uit de eerste helft van de 7e eeuw na Christus. Met een boek over de laatste archeologische onderzoeken onder mijn arm neem ik afscheid en kijk dankbaar terug op een zeer prettige en verrassende ontdekkingstocht….dit bezoek was letterlijk een hoogtepunt.
Herman Slurink. Zwartsluis – Hegebeintum, 16-10-2021.
De Groate Kerk in St. Jacobiparochie is de eerste kerk die op het vermaarde pelgrimspad naar Santiago de Compostela ligt. In de kerk is het pelgrimsinformatiecentrum te vinden en vóór de kerk staat een zuil die het begin van deze 2700 kilometer lange route markeert. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist deze kerk wordt ingezet voor het project ‘Moreel Kompas’ vanuit de Pabo van de NHL Stenden Hogeschool Leeuwarden. Dit najaar maken 75 PABO studenten kennis met het Jabikspad, het pelgrimspad zoals het in Friesland heet. Ze maken tevens een innerlijke pelgrimage. In de kerk werd een labyrint gecreëerd voor het maken van een innerlijke reis, een innerlijke pelgrimage voor het verkrijgen van inzicht in het eigen Moreel Kompas als mens en als leerkracht in opleiding.
Op vrijdag 29 oktober j.l. vond de dag met de eerste groep van 40 studenten plaats. In kleine groepjes startten zij op de dijk bij Zwarte Haan. Voorafgaand was in de colleges al het nodige voorbereid. Op de dijk kregen de studenten nog een korte inleiding van hun docente Levensbeschouwing Joanneke Kuipers over de eeuwenoude route, het ontstaan, het doel en ook over de opdrachten die ze onderweg zouden krijgen. Een van de opdrachten was dat ze zich mochten concentreren op iets wat ze graag wilden loslaten op dit moment in hun leven. Ze konden dat op een meegebrachte steen schrijven en die onderweg in het land werpen. De steen zou dan zelf zijn weg weer vervolgen. Ook maakten ze een pelgrimsstaf en versierden die met voorwerpen die ze onderweg vonden. De route van die ochtend was 6,5 kilometer en het fysieke einddoel de Groate Kerk in St. Jacobiparochi.
Op de houten vloer van de kerk was die ochtend een groot labyrint aangelegd door Simon Olbertijn en Maroesja Veken van de Labyrintwerkplaats. Zij ontvingen de pas aangekomen studenten en leidden hen in in de symboliek van het eeuwenoude labyrint. Het labyrint is een vorm die duizenden jaren terug gaat in de tijd en in tal van culturen en op verschillende continenten is gevonden. Waarschijnlijk deed het dienst bij rituelen die de wendingen in het leven van mensen markeerden of bij veranderingen in een samenleving. De Middeleeuwse kerk heeft het labyrint in eerste instantie ook omarmd, het lag in vele kerken in West-Europa. Het hielp mensen onder andere om los te komen uit hun dagelijkse beslommeringen, en om zich open te stellen voor dat wat groter is dan henzelf. Ook werd het labyrint ingezet in de kerken op de vele andere pelgrimsroutes. Mensen die fysiek niet meer in staat waren om tot het einddoel te lopen, konden de weg door het labyrint gaan. Zo symboliseert het labyrint het pelgrimspad, ons eigen levenspad. Het labyrint, dat maar één pad kent, voert via verschillende schijnbare omwegen met diverse wendingen naar het midden, de kern, die symbool staat voor ons eigen midden, onze eigen heilige plek, ons hart. Vanuit dat midden staan we in verbinding en kunnen we ons openen en ontvangen. Met dat wat we ervaren of ontvangen hebben, aanvaarden we dan weer de weg terug de wereld in.
De studenten vormden een cirkel om het labyrint heen en bij het horen van een klankschaal gingen ze in stilte één voor één het labyrint in. In het midden mochten ze een steen pakken die symbool stond voor dat wat ze in het labyrint ervoeren. Er weer uitgekomen namen ze hun plaats rond het labyrint weer in, vanwaar ze getuige waren van het levenspad van de ander. Tijdens de nabespreking konden ze delen waar hun steen nu symbool voor stond en wat hen zou helpen in hun dagelijks leven.
De ervaringen van de studenten waren uniek en prachtig, ze hadden de stilte en het gaan als een geschenk ervaren en hun steen, hun steen ligt hoogstwaarschijnlijk te pronken op een plek waarvandaan ze hem iedere dag zien en hij herinnert hen aan een pelgrimstocht die in vele opzichten waardevol was.
Dit project met studenten vindt in november op dezelfde wijze nogmaals plaats en in april worden nog twee groepen verwacht. Naar alle waarschijnlijkheid zal dit een jaarlijks terugkerende tocht en ritueel in de kerk van Sint Jacobiparochie worden.
Voor meer informatie over het labyrint en mogelijkheden om het labyrint naar andere plekken te halen: www.labyrintwerkplaats.nl
Acht unieke en bijzondere bijbels van de stichting zijn gerestaureerd. Frisian Colorists & Restorers uit Leeuwarden heeft deze monnikenklus op zich genomen de afgelopen maanden. Het is voor het eerst dat deze bijzondere boekwerken onder handen zijn genomen. De bijbels zijn gerestaureerd met behoud van het oude karakter.
‘Net als onze kerkgebouwen vinden we het belangrijk dat ook toebehoren zoals bijbels behouden blijven’, aldus directeur Hester Simons. In het depot van de stichting liggen tientallen unieke bijbels opgeslagen. De eerste acht zijn het afgelopen half jaar hersteld, waaronder de Goingarijp Statenbijbel uit 1745, een Perkamentenboek uit 1740 en de Kerkbijbel van Sint Jacobiparochi uit 1782 die toen voor de prijs van fl.1,16 is gekocht.
Sommige bijbels lagen compleet uit elkaar, andere heilige boeken hadden iets minder onderhoud nodig. Ze zitten in ieder geval allemaal weer stevig in elkaar. De restauratie betrof zowel de leren buitenkant als het naaien en herstellen van de pagina’s aan de binnenkant.
‘Wat je bij vrijwel iedere bijbel zag was een gescheurde of kapotte leren boekband’, aldus Evelien de Boer van Frisian Colorists & Restorers. ‘Leer droogt uit en barst dan op een gegeven moment. Aan de binnenkant zagen we veel ezelsoren en gescheurde pagina’s. Deze bladzijden zijn met Japans papier hersteld. Dat is doorzichtig en dun, maar zeer stevig wat over het huidige papier wordt bevestigd zodat de tekst leesbaar blijft.’
De Goingarijp Statenbijbel was een behoorlijke klus. Deze bijbel had de kanselziekte. Dit betekent dat het boek langdurig op dezelfde bladzijde opengelegen heeft. Door het leunen, met de ellebogen van de dominee, slijt met name de onderkant van de pagina’s.
‘Door het vele gebruik, de leeftijd en het gewicht scheurt vaak ook het naaiwerk op den duur met als gevolg, losse pagina’s. Alle pagina’s zijn weer aan de boekband bevestigd. Ook de kapitaalband in de rug van de bijbels zijn aan de boven- en onderzijde op een ouderwetse manier met de hand bestoken’, aldus Evelien.
We hopen alle ‘in slechte staat verkerende’ bijbels weer in goede conditie te krijgen. De restauratie werd mede mogelijk gemaakt door FB Oranjewoud en een speciaal fonds.
De jaarlijkse donateursbijeenkomst die gepland stond voor zaterdag 30 oktober 2021 gaat op deze datum niet door.
Wij zullen een nieuwe datum binnenkort via een nieuwsbericht op de website met u delen. Mocht u hier vragen over hebben dan kunt u telefonisch contact met ons opnemen via 058-2139666 of stuur een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl.
Zaterdag 9 oktober kon sinds lange tijd weer een excursie georganiseerd worden langs een aantal van onze kerken. Voor excursievoorzitter Piet Wouda de laatste excursie als voorzitter. Hij blikt terug op een prachtige dag waar de kerken van Allingawier, Ferwoude en Gaast centraal stonden. Niet alleen het gebouw trok de aandacht, ook interessante verhalen en anekdotes van kerkgangers en predikanten uit het verleden passeerden de revue.
Piet Wouda is sinds 2006 lid van de excursiecommissie. Met veel plezier heeft hij samen met de overige leden de afgelopen jaren de excursies samengesteld. Kerken met andere ogen bekijken is een belangrijk uitgangspunt van de commissie. ‘De kerk is namelijk meer dan alleen de preekstoel. Uiteraard hebben we ook aandacht voor het cultuurhistorisch perspectief en de geschiedenis. Maar we willen mensen vooral de charme en de schoonheid van het gebouw laten zien’, aldus Wouda.
De kerk als monument dat een statement is in het dorp. Zo sprak Wouda tijdens de voorbereiding van een excursie eens met een oudere man die tegen hem zei: ‘Ik ben niet kerkelijk, maar de kerk is wel van mij.’ Dat vond Wouda natuurlijk fantastisch. ‘Ik hoop dat veel meer mensen dat gevoel krijgen in de toekomst.’
‘Wat ik altijd interessant vind, en met dat oog geven we invulling aan de excursies, is hoe de samenleving betrokken is bij een kerk. Daar wordt over verteld. En wat een kerk typeert of wat er centraal staat, vertalen we naar een hedendaagse uiting.’ Zo is ook gekeken naar het programma van 9 oktober.
De dag begon met mist toen de bus uit Leeuwarden vertrok. Maar onderweg door het prachtige Friese landschap trok de mist langzaam op en brak de zon door. ‘Schitterend beeld gaf dat over de weilanden’, aldus de voorzitter. ‘Vlak voor mijn bezoek aan de kerk in Gaast, ben ik op de dijk geklommen om te genieten van het uitzicht over het IJsselmeer. De kerk zie je dan staan als een ‘beaken’ aan zee.’
Het weidse uitzicht maakt plaats voor gedetailleerde werken in de drie verschillende kerken. Wouda: ‘Hoe prachtig de Friese kerken zijn, moet eigenlijk iedereen zien. Hoe interessant en leuk zou het zijn als kerken tot in detail bekeken kunnen worden. Ik hoop in de toekomst dat we met de moderne middelen kerken nog beter kunnen uitlichten. Details die met het blote oog niet altijd te zien zijn. Denk bijvoorbeeld aan de hoge plafonds in kerken. Vaak te hoog om die vanaf de grond goed te kunnen zien.’
André Buwalda volgt Piet Wouda op. ‘Ik laat het met een gerust hart achter. André is betrekkelijk jong, betrokken en ambitieus. Ik weet zeker dat hij samen met de andere leden van de excursiecommissie prachtige programma’s samenstelt waarbij de kerken vanuit diverse perspectief bekeken worden.’
Zondag 17 oktober is de theatrale opening van de expositie Bokke en Skelte in de Mariakerk in Boksum. Tussen 17.00u en 21.00u vindt ieder half uur een voorstelling plaats van en over Bokke en Skelte. Twee helden die tijdens de Slag bij Boksum in 1586 om het leven zijn gekomen. De opening is voor iedereen en gratis toegankelijk.
Regisseur Tjerk Kooistra, bekend als regisseur van het Iepenloftspul in Jorwert en drie spelers van Jorwert voeren een komische en luchtige scéne op. Twee van hen kruipen in de huid van Bokke en Skelte. Deze namen heeft het dorp hen gegeven. Ook wordt er een animatiefilm getoond en zijn de skeletten tentoongesteld.
De skeletten zijn gevonden bij opgravingen in 2016. Het bleek een massagraf te zijn met zes a zeven botresten. In één van de gevonden schedels zat een gat ter grootte van een musketkogel. Al snel wordt de link met de Slag bij Boksum gelegd. Ook omdat het gevonden aardewerk 16e eeuws blijkt te zijn.
Zondag kunnen per half uur ongeveer veertig tot vijftig bezoekers de voorstelling aanschouwen. Afgelopen zondag was de première. Deze is zeer goed ontvangen door de genodigden. De tentoonstelling is permanent en na zondag dus nog steeds voor het publiek toegankelijk. In de herfstvakantie is de Mariakerk iedere dag geopend tussen 10u en 17u en ook na de herfstvakantie zal de kerk regelmatig geopend zijn voor publiek.
Voor de komende jaren hebben we een nieuwe koers uitgezet. Een koers waarin ambities opgenomen zijn die gaan over het duurzaam gebruik van de 55 prachtige kerkgebouwen die de afgelopen vijftig jaar aan de stichting zijn toevertrouwd. De focus ligt op het betrekken van de mienskip, participatie en partner zijn.
We zetten de komende jaren de oude kerkdeuren open voor nieuwe generaties en doelgroepen. Kerken bieden mogelijkheden voor jong en oud die we graag benutten. Zo blijven de gebouwen het middelpunt in een gemeenschap en zorgen we ervoor dat de stenen levend blijven. Een plek waar iedereen zich welkom voelt. Waar mensen samenkomen en waarbij het draait om beleving. De mensen staan centraal.
Het behoud en levend houden van kerken kan alleen als we dat samen doen, samen met de mienskip. Daarom betrekken we de mienskip en geven hen ruimte om invulling te geven aan wat een kerk voor de dorpen en wijken kan betekenen. De kerk kan een belangrijke bijdrage leveren om maatschappelijke doelen te halen.
We zoeken ook actief de samenwerking op met erfgoedpartners, instellingen, (lokale) ondernemers en bedrijven. We zijn volop aan het netwerken om de interesse te wekken voor onze gebouwen. Vanuit liefde voor het gebouw delen we graag de legio mogelijkheden die onze kerken bieden als podium, vergaderplek, expositieruimte of voor maatschappelijke doeleinden.
De komende jaren zal de stichting zich ook verder profileren als het vangnet voor behoud van historisch waardevolle kerkgebouwen in de provincie Fryslân. Per jaar zien we het aantal kerken groeien dat aan de stichting aangeboden wordt ter overname.
Met Alde Tsjerken, Nije Lûden staan we open voor gesprekken over de toekomst van ons cultureel erfgoed, open voor samenwerking en open voor vernieuwende ideeën om de toekomst van ons religieus erfgoed veilig te stellen voor toekomstige generaties.
Het koersdocument 2021-2024 is hier te vinden.
Op vrijdag 24 september neemt de stichting de Protestantse kerk van Harich over. Deze monumentale kerk uit 1663, met een toren die deels dateert uit de 12e eeuw, is een prachtig en waardevol gebouw dat door de overname behouden blijft voor de gemeenschap en een nieuw leven krijgt. Naast beheer en onderhoud zet de stichting volop in om ervoor te zorgen dat het gebouw weer wordt gebruikt binnen de bestaande mogelijkheden.
Voorzitter van de stichting Jan Kersbergen krijgt vrijdag uit handen van de voorzitter van de kerkenraad Durk Tuinier de sleutel in handen voor het symbolische bedrag van €1,00. De kerk is de 55ste kerk die stichting overneemt.
‘De kerk is belangrijk voor onze gemeenschap, dus we zijn blij met de overname door de stichting’, aldus Tuinier. ‘Natuurlijk is het ook jammer dat wij als dorp het zelf niet meer kunnen opbrengen. Door de overname ontzorgen we de volgende generatie en tegelijk bieden we nieuwe kansen. De betrokkenheid en vrijwilligheid van de dorpsbewoners bij de kerk is groot.’
Een vijftal enthousiaste vrijwilligers uit Harich neemt zitting in de Plaatselijke Commissie. Zij zorgen er mede voor dat de kerk ook in de toekomst geopend blijft en dat iedereen zich welkom voelt. Tuinier: ‘De kerkdiensten en de rouw- en trouwdiensten blijven met de overname gecontinueerd, en dat is voor het dorp belangrijk. Ook heeft de PC ideeën om de kerk een bredere bestemming te geven. Wij gaan samenwerken met het dorpshuis.’
De kerk staat op een prominente plek in het dorp en dateert uit 1663. Maar de kerk kent een langere geschiedenis. Op dezelfde plek stond een Katholieke kerk uit de 12e eeuw. Die is tijdens een storm grotendeels verwoest. Alleen de toren is tijdens de storm blijven staan.
Achter de kerk bevindt zich een grafkelder waar de Friese gedeputeerde Ulbo Aylva Rengers (1726-1787) en zijn echtgenote liggen. Tijdens de kerstnacht van 1979 werd de kerk getroffen door een grote brand. De toren bleef ook dit keer gespaard. De muren van de kerk bleven intact, maar het interieur ging verloren. De kerk werd volledig hersteld en kreeg een nieuw orgel.
Met ingang van 25 september komt de 1,5 metermaatregel te vervallen en is het voor bezoekers van een voorstelling verplicht om bij de entree een coronatoegangsbewijs te tonen. Ook in onze kerken, omdat wij een cultureel podium bieden. Om binnen te komen is een geldige QR-code nodig. Die code kan aangemaakt worden via de CoronaCheckApp of via coronacheck.nl
Er zijn drie manieren waarop u een QR-code kunt verkrijgen:
· Een volledige vaccinatie (plus twee of vier weken, afhankelijk van het vaccin)
· Een negatieve testuitslag van maximaal 24 uur oud (via testenvoortoegang.nl)
· Een herstelbewijs van corona van maximaal zes maanden oud
Alle bewijzen dienen te worden getoond in combinatie met een identiteitskaart. Kijk voor meer informatie op de website van de rijksoverheid. Als er ondersteuning nodig is bij het aanvragen van het coronatoegangsbewijs kan er ook gebeld worden met de CoronaCheck-helpdesk via 0800 14 21.
Om oponthoud bij de ingang te voorkomen vragen we u onderstaande zaken bij de hand te houden:
uw coronatoegangsbewijs
een geldig identiteitsbewijs (ID-kaart, paspoort of rijbewijs)
Kerken staat op diverse manieren centraal in het leven van bureaumanager Rommie van der Heide. Ze is religieus opgevoed, veertien jaar actief geweest als kerkenraadslid en ging naar de kerk om te mediteren. Door haar werk kijkt ze anders naar deze imposante gebouwen. ‘De kerk heeft een bredere betekenis gekregen. Ik zie nu meer de charme van het gebouw.’ Maak kennis met Rommie, deze enthousiaste duizendpoot.
Sinds 2012 werkt Rommie voor de stichting waar ze begon als secretaresse. Als snel groeien haar werkzaamheden uit en is ze sinds drie jaar bureaumanager. Donateursbijeenkomsten organiseren, excursies voorbereiden, bestuursvergaderingen plannen en notuleren, Rommie zorgt ervoor dat alles wordt geregeld. Ook vormt ze een belangrijke spil in overnameprocessen.
‘Als iedereen akkoord is met overname van een kerk door de stichting, zorg ik ervoor dat alles wordt geregeld om de overdracht zo prettig en flexibel mogelijk te laten verlopen’, begint Rommie. ‘Er komt nogal wat bij kijken. Het is een bijzonder en leuk proces. Maar het brengt vaak ook emotie met zich mee. Daar moet je wel gevoel en empathie voor hebben. Het moment dat de sleutel aan ons overgedragen wordt, is heftig. Alsof je geen sleutel meer hebt van je eigen huis. Ik voel goed aan hoe de kerkelijke gemeente in het proces zit. Het is maatwerk, en veel regelen, dat maakt het werk zo mooi.’
Rommie weet precies wat er speelt binnen de organisatie, want ze is betrokken bij veel projecten en activiteiten. Ze weet de lijnen bij elkaar te brengen en aan elkaar te verbinden. ‘Ik ben daar akelig scherp in’, zegt ze met een glimlach. Ze is ook een kei in relatiebeheer. Een belangrijke taak die ze perfect aanvoelt en graag doet. Of het nu gaat over bestuurlijke contacten of over het contact met families voor nalatenschappen. ‘Nazorg is erg belangrijk. Er gaan vaak bijzondere verhalen schuil achter een nalatenschap. Dat ontroert me enorm. En dat vind ik ook een mooi gegeven van de stichting en de kerken waar we voor zorgen, er zit veel meer achter.’
‘Toen ik bij de stichting kwam te werken was ik verrast dat zij kerken in eigendom had’, vervolgt Rommie. ‘Die zijn toch van kerkelijke gemeenten?’ Ze maakt vanuit een andere hoek kennis met kerken. ‘Er zijn zoveel mensen die niet religieus zijn, maar wel interesse hebben in kerken. Dat vind ik mooi en bijzonder. Ook het aantal mensen dat als vrijwilliger betrokken is bij de stichting of bij een kerk. Ik was echt verrast. Hun enthousiasme en toewijding is prachtig. Net als alle trouwe donateurs die de stichting telt. Het is hartverwarmend.’
Hoogtepunten uit Rommie haar carrière zijn een tweetal bijeenkomsten van het Europese netwerk Future for Religious Heritage (FRH). Namens dit netwerk kwam een Fransman van adel op werkbezoek naar Hegebeintum. Tussen de middag stond, een voor hem niet alledaagse lunch klaar: brood met melk en karnemelk. ‘Ook ben ik in Parijs bij een FRH bijeenkomst geweest.’
Als voorbereiding op Culturele Hoofdstad (CH) 2018 reist ze samen met collega Reina Hilarides in 2016 naar Wroclaw, Polen om inspiratie op te doen. Ook een mooi hoogtepunt. Het project ‘Under de toer’ tijdens CH2018 is haar bijgebleven. ‘Kerken stonden centraal en de activiteiten in de kerk hebben daarmee een positieve boost gekregen. Ook de muzikale tour van Piter Wilkens in 2015 was fantastisch. En ik geniet ook erg van de contacten en gesprekken die ik heb met donateurs en vrijwilligers.’
Naast het werk bij de stichting is Rommie ook betrokken bij Spektakelmusical De Tocht als secretaris van de Raad van Commissarissen. ‘Ook geef ik wel eens gastlessen aan leerlingen van de secretaresse opleiding over mijn carrière. Het representeren van de stichting vind ik leuk.’ Rommie is het visitekaartje.
Om alle ballen in de lucht te houden is de kerk voor haar ook de plek om even stil te zijn en te ervaren wat stilte met je doet. ‘Ik vind het belangrijk om even een moment voor mezelf te pakken, dat er even niets moet. Het spirituele van een kerk past goed bij mij.’ Mediteren in de kerk heeft plaatsgemaakt voor yoga en fitness elders. Thuis is voor haar de plek waar ze graag leest en tuiniert.
Vorig jaar, tijdens ons jubileumjaar, is de excursie wegens de coronamaatregelen helaas niet doorgegaan. Gelukkig kan het dit jaar wel. Op zaterdag 9 oktober bezoeken we de kerken in Gaast, Ferwoude en Allingawier. Drie kerken die in een prachtig weids, groen landschap van de Friese Zuidwesthoek liggen.
Hoofdredacteur Hans Willems beschrijft de kerken van Gaast en Ferwoude in zijn artikel ‘Bepleisterd en ommetseld’ (AFT juni 2019). Hij noemt beide kerken bijzondere godshuizen aan de IJsselmeerkust. Hun ligging en ook die van de dorpskerk van Allingawier nodigen uit om deze drie kerken als bakens in het landschap te bezichtigen.
Gaat u mee of komt u ook langs? Wilt u gebruikmaken van vervoer per bus en lunch? Aanmelden kan nog, er is nog plek in de bus. Aanmelden kan via info@aldefrysketsjerken.nl of 058-2139666.
Belangstellenden die zich vorig jaar hebben aangemeld, worden verzocht zich opnieuw aan te melden. De kosten bedragen € 50,- (brochure, bus, lunch, koffie/thee). De bus vertrekt 11.00 uur van busstation Leeuwarden en komt daar rond 17.00 uur weer terug.
U kunt de kerken op 9 oktober tussen 11.30 – 17.00 uur ook gratis op eigen gelegenheid bezoeken. Er vinden regelmatig lezingen en rondleidingen plaats. Gaast: Zeedijk 9. Ferwoude: Buren 2. Allingawier: Kerkbuurt 23. Klik hier voor meer informatie over de excursie.
De jaarlijkse podiumtour is dit jaar geïnspireerd op schilderijen van Friese landschappen van kunstenaar Jentsje Popma, die dit jaar zijn 100e verjaardag viert.
Zangeres Janna van der Honing en multi-instrumentalist Herman Woltman brengen samen met kunstkenner Jan Henk Hamoen de muziekvoorstelling ‘Tusken lân en wetter’. De podiumtour start op zondag 26 september om 15.00u in Buitenpost. In totaal speelt het gezelschap in negen kerken van de stichting.
Enkele jaren geleden maakte Janna kennis met het werk van Jentsje Popma. Popma schilderde het Friese landschap vanuit de directe waarneming, de werkelijkheid, met de weersomstandigheden die zich op dat moment aandienden. Janna voelde meteen een connectie met zijn werk en besloot Friese liedteksten te schrijven geïnspireerd op elementen uit de schilderijen.
Tijdens de voorstelling hoort men de pure klanken van de muziek van Janna (zang) en Herman (o.a. gitaar). Elk lied heeft zijn eigen identiteit. Er is een Nederlandse vertaling van de Friese liedteksten.
De muziek wordt tijdens een aantal voorstellingen (aangeduid met *) afgewisseld met verhalen over Popma en uitleg over meegebrachte schilderijen door Jan Henk Hamoen. Bij de overige voorstellingen brengen Janna en Herman na de pauze nummers ten gehore vanuit hun eerdere samenwerking.
Janna en Herman waren eerder met elkaar verbonden in de formatie Souldada.
Jan Henk Hamoen is theoloog en kunstkenner, bestuurslid bij Stichting Nijkleaster en uit naam daarvan beheerder van de grote collectie schilderijen die Popma schonk aan Nijkleaster.
De stichting is blij dat er dit jaar weer een podiumtour kan worden georganiseerd. De voorstellingen dragen bij aan het levend houden van onze prachtige kerkgebouwen in de provincie. Wij stimuleren het gebruik van kerken voor onder andere culturele doeleinden.
In totaal speelt het gezelschap in negen kerken. Onderstaand de data van de voorstellingen, allemaal op zondagmiddag om 15.00 uur.
Entree: € 10,-. De voorstellingen met * € 13,50.
Houd voor actuele informatie over de voorstellingen de UIT-agenda op de activiteitenpagina van onze website in de gaten.
Op de site netwerknoordoost.frl geeft onze directeur Hester Simons antwoord op zes interessante vragen over ondernemen en netwerken in het noordoosten van Friesland. In de rubriek ‘Noordoost netwerkt met …’ krijgt iedere week een andere Friese ondernemer dit online podium.
Hester antwoordt op vragen als: Wat maakt haar en de stichting uniek, ten opzichte van anderen? Wat levert gevestigd zijn in deze regio haar op? Wat is het best bewaarde geheim van Noordoost-Friesland: iets dat ondernemers uit andere regio’s hierheen zou kunnen trekken? De antwoorden op deze en andere vragen lees je hier.
Ondernemend Netwerk Noordoost is al jaren hét platform voor het bedrijfsleven in Noordoost-Friesland. Viermaal per jaar maken ze samen met de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Noardeast-Fryslân en Tytsjerksteradiel het magazine Ondernemend Netwerk Noordoost. Hierin is te lezen over de ambities en projecten van toonaangevende bedrijven en organisaties in de regio.
Op zaterdag 11 september bespelen vijf (inter)nationale studenten van de conservatoria uit Amsterdam en Groningen in vijf verschillende kerken van de stichting het orgel.
In navolging op het succes van vorig jaar organiseert de stichting in samenwerking met Stichting Organum Frisicum deze concerten tijdens Open Monumentendag. De concerten zijn in de Sint Genovevakerk in Jelsum, de Johanneskerk in Britsum, De Groate Kerk in St. Jacobiparochie, de kerk in Hegebeintum en de kerk van Wanswerd.
De gratis concerten duren 35 à 45 minuten en beginnen allemaal om 10.30, 12.00 en 13.30 uur. (In St. Jacobiparochie alleen om 10.30 en 12.00 uur). Het publiek heeft de mogelijkheid om zelf een route samen te stellen en op die manier meerdere concerten bij te wonen. Om 16.00 uur is er nog een orgelconcert in de Grote Kerk van Leeuwarden. Voor alle concerten zijn de dan geldende coronaregels van toepassing.
Dat de eeuwenoude kerkorgels dit jaar door jonge mensen worden bespeeld, past perfect bij het doel van de Stichting Alde Fryske Tsjerken om ook jongeren te interesseren voor en te betrekken bij het cultureel erfgoed. Het motto van de stichting is: Alde Tsjerken, Nije Lûden. ‘Wij willen een breder publiek enthousiast maken voor kerken. Niet per se vanuit religieus oogpunt, maar vanuit liefde voor het gebouw en de mogelijkheden die het biedt’, aldus directeur Hester Simons.
Naast orgelconcerten zijn er tijdens de Open Monumentendag ook diverse andere culturele activiteiten in en rond de kerken van de stichting, zoals kunstexposities en rondleidingen. Kijk voor meer informatie in de UITagenda.
Het is middernacht, maar in de 12e-eeuwse Redbadtsjerke in Jorwert brandt nog licht. Tieners en leiders spreiden hun slaapmatje uit op deze historische plek. Maar of er veel geslapen wordt?
Druk en giechelig komen de tieners in de leeftijd van 12-15 jaar met tal van spullen de kerk binnen. Na het horen van de spelregels van de plek en het kennismakingsspel is de spanning geweken. Belangstellend luisteren ze naar Ebe Veerman, bestuurslid van de Stichting Alde Fryske Tsjerken die vertelt over de bewogen geschiedenis van de kerk.
En dan is het moment daar dat de nachtexperience ‘The Safe’ start. We verklappen niet alles, maar de tieners ‘ontmoeten’ een bijzonder persoon. Mensen vertrouwen hem van alles toe. En met elkaar ontdekken ze wat dit te maken heeft met de heilige plek waar ze zijn.
Marian Timmermans, eigenaar van initiatief Heilige Plekken: ‘Steeds ben ik ontroerd en verrast wat een heilige plek in combinatie met zo'n experience uitwerkt. Tieners delen hele mooie persoonlijke en ontroerende verhalen. Iedereen is er stil van, zittend in de schemer op zo’n doorleefde plek.’
Vinden de tieners het een heilige plek? Daar wordt heel divers over gedacht en daar is ook alle ruimte voor. Jelmer: ‘Ik vond het heel bijzonder om deze oude kerk eens op zo’n andere manier te ervaren. Het voelt ook alsof dit gebouw ineens een andere betekenis heeft gekregen.’
Het Heilige Plekken team bestaat uit jonge mensen met allerlei expertises. Het team maakt experiences om jongeren in een heilig gebouw zoals een kerk of klooster een moment van verwondering, verstilling en verrassing te laten beleven. Er zijn experiences voor groepen tieners en voor studenten van 5 tot 15 personen over verschillende thema’s: over thuis, de vragen die je jezelf elke vijf jaar moet stellen en hoe je tot rust en stilte komt.
Ze zijn zo ontwikkeld dat een vertrouwd persoon zoals een docent, kringleider of jeugdleider de experience zelfstandig kan neerzetten op een dagdeel of tijdens een nacht (12 uur inclusief nachtrust). Directeur Hester Simons: ‘We zijn als stichting erg blij met dit mooie initiatief en de samenwerking. De wijze waarop jongeren vanuit deze 'experience' betrokken raken bij de Friese kerk, en er een eigen betekenis aan geven, draagt naar ons idee bij aan het creëren van betrokkenheid van jongeren bij ons religieus erfgoed.’
Nederland telt ruim zevenduizend kerken en andere gebedshuizen. Veel gebouwen staan een groot deel van de week leeg. Wij dagen kerken en kloosters uit om hun gebouw open te stellen voor jonge mensen om de heilige plek te ervaren door er een (nacht)experience te beleven.
Kerken kunnen zich via de site www.heiligeplekken.nl aanmelden en worden daar dan ook zichtbaar. Bijzonder is dat als een jongerengroep voor jullie heilige plek kiest, ze ook bijdragen aan het voortbestaan van het gebouw en zijn verhalen. De helft van de bijdrage die we ontvangen boeken wij terug naar de kerk of het klooster waar de jongeren welkom zijn.
Wil je een kerk of klooster aanmelden, of wil je juist met een jongerengroep langskomen?
Voor meer informatie mail naar: heiligeplekken@gmail.com. Of kijk op heiligeplekken.nl.
Dinsdagavond 24 augustus reizen studenten en jong professionals uit de erfgoedsector uit binnen- en buitenland af naar Friesland. In de kerk van Boksum, Blessum, Peins en Swichum brengen zij de nacht door. En gaan ze in gesprek met leden van de kerkelijke gemeente. Woensdagochtend 25 augustus staat in de Redbadtsjerke van Jorwert een seminar op het programma over onder andere religieus erfgoed op het Hollandse platteland. Daarnaast gaan de studenten in gesprek met erfgoedprofessionals.
Het bezoek maakt onderdeel uit van een Summer School waarbij jongeren tijdens een vijfdaagse trip in de wereld duiken van religieus erfgoed, gericht op het verleden, heden en toekomst. Onderwijs, praktijk en onderzoek worden gecombineerd. Het wordt georganiseerd door diverse partners van het Netwerk Religieus Erfgoed. Naast Nederlandse studenten zijn er ook studenten uit België, Iran, Italië, Georgië, Marokko en China. De Summer School, 23 - 27 augustus, start en eindigt in Amsterdam. Ook brengen ze een bezoek aan Groningen.
Als gevolg van de voortschrijdende secularisatie lijken religieuze objecten, plaatsen en gebruiken steeds meer tot het verleden te behoren en onder verantwoordelijkheid te komen van musea en seculiere erfgoedorganisaties. Wat is de betekenis van dit ‘nieuwe’ erfgoed?
Op het programma staan lezingen en excursies over religieus erfgoed, multifunctioneel gebruik van religieuze gebouwen en het leven van religieuze gemeenschappen. De studenten worden uitgedaagd om in gesprek te gaan met academici, erfgoedprofessionals en vertegenwoordigers van diverse geloofsgemeenschappen.
‘We zijn vereerd dat Friesland op het programma staat van deze Summer School en we verwelkomen de studenten graag in een aantal van onze kerken’, aldus directeur Hester Simons. ‘Het is een interessant programma met een hedendaags thema en uitdagingen waar ook wij als stichting voor staan en ons voor inzetten zoals herbestemming en multifunctioneel gebruik van kerken. Het sluit aan op onze missie.’
Op 10 augustus opent het nieuwe kennis- en informatiecentrum in Hegebeintum. De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft samen met It Fryske Gea en het Wetterskip een belangrijke bijdrage geleverd bij de totstandkoming van het centrum.
St. TERP Hegebeintum biedt daarvoor iets terug en dat is vorige week officieel vastgelegd. De partijen hebben hun handtekeningen gezet onder de gemaakte afspraken. De drie organisaties zullen onder meer vanaf november afwisselend een expositie plaatsen op de bovenverdieping van het centrum.
Aan de voet van de hoogste terp in Nederland ligt het vernieuwde bezoekerscentrum. Precies op de plek van het oude bezoekerscentrum dat aan vervanging toe was. Drie jaar lang is aan het nieuwe centrum gewerkt waarbij de wensen van de inwoners van Hegebeintum een belangrijke bedrage hebben geleverd.
In het nieuwe gebouw is een archeologische expositie te zien over terpen: waarom zijn ze gemaakt, wanneer, en waar zijn ze (ook nu nog) te vinden? Ook is er informatie over de grafcultuur uit de terpentijd: hoe werd er toen begraven en welke grafgiften werden er gegeven? Wat vertelt dat over het leven in die tijd? Het antwoord op deze vragen vind je in de nieuwe expositie. En bovenop een terp staat meestal een kerk: in dit geval de kerk die de stichting in eigendom en beheer heeft. Daarnaast is er nog een terpen café, waar na een rondleiding een kop koffie of thee gedronken kan worden.
Eyecatcher van het centrum is een meterslange boorkern die nu horizontaal in het centrum hangt. Op basis van de grond en de tijdlijn kun je zien hoe mensen vroeger leefden. Het centrum moet jaarlijks 12000 bezoekers trekken.
Het bijzondere aan de samenwerking is wel dat de vier organisaties, die allen een verschillende achtergrond hebben, nu een gezamenlijk doel nastreven: mensen/bezoekers kennis meegeven over waterbeheersing, grafcultuur, natuur en het met de tijd veranderende landschap. Zowel qua historie alsook gericht op de toekomst.
De komende maanden treedt Zangeres Janneke Warringa met haar nieuwe voorstelling ‘Ferlet’ op in diverse kerken van de stichting. Janneke zingt Friestalige nummers over verlangen naar alles wat we de afgelopen tijd door corona zo gemist hebben: aanraking, verbinding, maar ook werk, cultuur en reizen.
We willen zo graag weer terug naar het vertrouwde ‘normaal’. De liedjes in Jannekes programma gaan allemaal over dit thema: hoop en verlangen. Met nieuw materiaal en bestaande nummers in een Friese vertaling.
Janneke Warringa is bij uitstek een vertolker van het chanson en het kleinkunstlied. Ze voelt zich zeer verbonden met de muziek van bijvoorbeeld Jacques Brel en Edith Piaf, maar ook met het repertoire van Stef Bos, Eva Cassidy, De Dijk, Randy Newman. Ze treedt op samen met pianist Peter van der Zwaag, zangeres Elske Fekkes en celliste Andrea Meijer.
Op 11 juli was de aftrap in het kerkje van Swichum. Hieronder een overzicht van haar optredens.
Zondag 29 augustus, 15.00u
Nicolaaskerk Koarnjum
Reserveren: 06-54763154
Zondag 5 september, 15.00 u
Nicolaaskerk Koarnjum
Reserveren: 06-54763154
Zaterdag 18 september, 20.00u
Dorpskerk Huizum
reserveren: www.ticketkantoor.nl/shop/Ferlet
Zondag 21 november,15.00
Redbadtsjerke Jorwert
reserveren: www.ticketkantoor.nl/shop/Ferlet
In de periode van 14 juli tot en met 18 augustus werken vier kunstenaars zes woensdagen aan hun monnikenwerk in een kerk. Kunst die soms raakt aan iets dat groter is dan wij. De stille ruimte van een kerk nodigt daartoe uit. Aan het einde van de werkdag zijn bezoekers welkom om mogelijk iets van die verstilling in de kerk en kunst te ervaren en om de kunstenaar te ontmoeten.
Monnikenwerk NO Friesland maakt deel uit van de vierde editie van het project Monnikenwerk. Voorgaande jaren vonden deze plaats in kerken in Noord en Oost Groningen. Omdat dit voor zowel kunstenaars als bezoekers inspirerende en soms ontroerende ervaringen waren, is het project uitgebreid met een route in NO Friesland. Deelnemende kerken van ronde NO Friesland zijn de Catharina kerk in Aalsum, de Bonifatiuskapel in Dokkum, de Nicolaaskerk in Oostrum en de Petruskerk in Jouswier. Deze laatste twee behoren tot onze stichting.
Monnikenwerk vindt plaats op de woensdagen 14, 21 en 28 juli en 4, 11 en 18 augustus. De deelnemende kerken liggen aan een fietsroute en zijn geopend voor publiek van 17.00 – 20.00 uur. De toegang is gratis. Meer informatie over deelnemende kunstenaars en de route is te vinden op www. monnikenwerk.nu
Diverse kerken zijn deze zomer nog mooier doordat ze gevuld zijn met prachtige kunstwerken of andere bezienswaardigheden van diverse kunstenaars. Van juni t/m augustus is de dorpskerk van Ferwoude omgetoverd tot een nostalgische schoolklas en geheel gevuld met oude schoolplaten. Waan u terug in de kindertijd en bezoek de prachtige kerk van Ferwoude.
Beeldend kunstenaar Paul Andringa werkt op dit moment aan zijn ‘Community-art’ project. Hij nodigt iedereen uit een brief aan zichzelf te schrijven in beeld of tekst. Deze werken worden op de kerkbanken in Wânswert uitgestald. Daarnaast zijn diverse werken van Andringa te vinden in de kerk van Raard waar hij eveneens zijn werkatelier heeft. En ook in de kerk van Ginnum zijn verschillende kunstenaars komende zomer aan het werk die zeker een bezoek waard zijn.
Na het luiden van de klokken door PC-lid mevrouw Baarsma, is op donderdag 15 juli in ons kerkje in Augsbuurt een huurcontract ondertekend door Jantina Hoekstra en Hester Simons. Jantina en haar echtgenoot Sytse Hoekstra zijn per 1 augustus aanstaande beheerder van het kerkje dat er weer prachtig bij staat na een ingrijpende restauratie. Een feestelijke heropening volgt dit najaar. Echtpaar Hoekstra woont vlak bij de kerk en vindt het belangrijk dat deze een levendige en verbindende rol in het dorpje behoudt. Huwelijken en begrafenissen blijven mogelijk in Augsbuurt en daarnaast zal de familie Hoekstra andere activiteiten ontwikkelen. We wensen hen veel plezier en succes hiermee.
Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om de PC-leden, die jarenlang (soms meer dan 40 jaar) het kerkje onder hun hoede hebben gehad, even met een bloemetje in het zonnetje te zetten en te bedanken voor hun trouwe inzet en zorg tot nu toe. Omdat de begraafplaats van Augsbuurt ook in bezit is van onze stichting en niet onder verantwoordelijkheid van de huurder komt, blijft de PC actief voor de stichting voor wat betreft hulp bij het onderhoud hiervan.
Wie van kunst houdt, kan deze zomer zijn of haar hart ophalen in diverse kerkjes van onze stichting waaronder die van Bears. Van 1 juni t/m 30 juli (dinsdag t/m zondag 13u-17u) is de Expositie ViltArt van Marianne Scarpa te zien in de Mariakerk in Bears. Haar viltart toont een spel van kleuren, lijnen en structuren. Werken met vilt vindt Marianne een boeiend proces van ontdekken en aftasten. De natuur is voor haar een grote inspiratiebron.
Van 3 augustus t/m 30 september neemt Melda Wibawa haar intrek in de Mariakerk in Bears met haar expositie: Bloemen, Rain on me en portretten. Melda is opgegroeid in Jakarta en woont sinds 2000 in Leeuwarden. In juni 2019 is zij cum laude afgestudeerd aan de Foudgumse school. Ze won een prijs van het talentontwikkelingsproject ‘Verhalen in het Landschap.’ In 2020 kwam ze ver in het TV programma ‘Project Rembrandt’.
Het eerste nummer van ons tweejaarlijkse tijdschrift, nummer 25, is weer gedrukt en verspreid onder onze donateurs en andere belangstellenden. In dit nummer onder andere aandacht voor de schilder, beeldhouwer en glazenier Jentsje Popma. Jan Henk Hamoen schreef het artikel: Glaskunst als geloofsbelijdenis.
Op 30 september hoopt Jentsje Popma honderd jaar te worden. Het jubileum wordt gevierd met een boek en twee tentoonstellingen: een zomertentoonstelling in de Grote Kerk in Leeuwarden en een verkooptentoonstelling in de kerk van Jorwert. Als schilder en beeldhouwer heeft hij een indrukwekkend oeuvre opgebouwd. Minder bekend is zijn werk als glazenier. In verschillende kerken in Friesland heeft hij zijn sporen nagelaten.
Als monumentaal kunstenaar is Jentsje Popma misschien wel het bekendst en meest zichtbaar door zijn beelden. Zoals het beeld van Anne Vondeling, de bekende sociaaldemocratische politicus, dat een prominente plaats heeft op de Nieuwestad in Leeuwarden. Ook het beeld van dichter-predikant François Haverschmidt aan de Westerplantage in Leeuwarden is van zijn hand.
Maar Popma hield zich ook al vroeg bezig met de glazenierskunst. Eén van zijn eerst ontwerpen is een gebrandschilderd glas-in-lood raam in het provinciehuis in Leeuwarden dat hij 1952 ontwierp. Popma maakte bij zijn glazenierswerk gebruik van verschillende technieken: gebrandschilderd glas, glas-in-lood, in reliëf gespoten glas en glasappliqué. Wilt u het complete artikel lezen? Het tijdschrift is te koop voor €5,00. Stuur een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl.
Wat is er de komende maanden te doen in onze kerken? Je vindt het in de UITagenda die we samen met de PC’s en andere betrokkenen met veel plezier en zorg hebben samengesteld. De komende weken lichten we diverse activiteiten uit.
Nu de lockdown is opgeheven zetten we de deuren van de kerken weer open. Wat zijn we blij dat we weer mensen kunnen ontvangen! We hebben een veelzijdig en gevarieerd programma. Wij bieden een podium voor onder andere muziek, theater, exposities en lezingen. In de sfeervolle intimiteit van de kerkjes zijn er legio mogelijkheden.
De podiumtour is dit jaar geïnspireerd op schilderijen van Friese landschappen van kunstenaar Jentsje Popma, die zijn 100e verjaardag viert. Zangeres Janna van der Honing en multi-instrumentalist Herman Woltman brengen samen met kunstkenner dr. Jan Henk Hamoen de muziekvoorstelling: ‘Tusken lân en wetter.’
De voorstellingen zijn op een zondag om 15.00u.
26 september Buitenpost
3 oktober Olterterp
10 oktober Wier
17 oktober Jorwert
24 oktober Gaast
31 oktober Terband
7 november Jelsum
21 november Foudgum
28 november Huizum
Verspreid over de provincie is de agenda te vinden zoals in bibliotheken, boekhandels en in de kerken. Het programma is uiteraard ook op onze website te vinden. Klik hier voor de UITagenda.
In het kader van Alde Tsjerken, Jonge Lûden bogen maar liefst 14 derdejaarsstudenten van de NHL opleiding Human Resource Management (HRM) in Leeuwarden zich sinds februari over diverse onderzoeksvragen voor de stichting. Ook onze stagiaire Geanne Panstra van de opleiding Vastgoed & Makelaardij aan de Hanze in Groningen is klaar met haar stage. Zij deed onderzoek naar het rendement van kerken in relatie tot de meegeefsom van kerkelijke gemeenten.
De studenten hebben hun onderzoeken inmiddels afgerond en de verslagen ingeleverd. Dat leverde hen allen een mooi cijfer op. En voor de stichting bruikbare informatie. Alle studenten kwamen in de dorpskerk van Huizum-dorp bijeen om de plannen te presenteren. Buiten stond een foodtruck klaar voor de inwendige mens.
We zijn zeer content, maar ook verrast dat zoveel studenten voor onze stichting kozen om voor ons een opdracht uit te voeren. Een aantal studenten noemt het belang van kerkbehoud waarom ze voor de stichting hebben gekozen. Religie speelt daarin geen rol. Hoewel de stichting voor de meeste studenten onbekend was, sprong zij er wel uit ten opzichte van de andere opdrachten en bedrijven. De doelstelling van de stichting in combinatie met de onderzoeksvraag spraken ze zeer aan.
Om antwoord te krijgen op hun onderzoeksvragen werden enquêtes uitgezet, gesprekken gevoerd, literatuurstudie gedaan en social media ingezet. Er waren in totaal vier groepen van de HRM opleiding die onderzoek deden naar Cultuur in Beeld, Employer Branding en Human Talent. Daarbij ging het over het verhogen van de aantrekkelijkheid van de stichting bij externe partijen en potentiële medewerkers en vrijwilligers. Ook het aantrekken van nieuwe en vooral jonge vrijwilligers is onderzocht. Wat hebben ze nodig om bij te dragen aan je organisatiedoelstelling: het actief gebruiken van onze kerken zodat de stenen levend blijven. En er is gekeken naar welke wervingsstrategieën effectief zijn voor de doelgroep van 25 tot 40 jaar om meer donateurs te werven voor SAFT.
Vandaag staat er in het Friesch Dagblad een interessant artikel over de bijeenkomst afgelopen zaterdag in de kerk van Baaium. Onze directeur Hester Simons ging in gesprek met jongeren en andere aanwezigen over de toekomst van kerkgebouwen. Hieronder delen we de inhoud van het krantenartikel.
Door: Jan Auke Brink
Dancefeesten in gebouwen van Alde Fryske Tsjerken? Directeur Hester Simons denkt zo meer jongeren te betrekken bij het werk van de stichting. Stichting Alde Fryske Tsjerken wil jongeren meer bepalen bij hoe het kerkelijk erfgoed in Fryslân beheerd wordt. ,,Moeten we ons niet bij de jongeren aansluiten en hun manier van kijken en ondernemen overnemen?”, vroeg stichtingsdirecteur Hester Simons (46) in de jongerendialoog over de toekomst kerkgebouwen, die zaterdag plaatsvond in de kerk van Baaium.
Simons is vorig jaar oktober aangetreden als directeur van de stichting. Een van haar initiatieven was pitches te houden op NHL Stenden Hogeschool, waarin ze studenten uitdaagde zich over de problemen van Stichting Alde Fryske Tsjerken te buigen. ,,Mijn ervaring is dat wij als oudere generatie denken te weten hoe het allemaal zit”, licht Simons na afloop van de bijeenkomst het initiatief toe. ,,Maar jongeren kijken op een heel andere manier naar zaken. Daarom zeggen wij nu: vertel ons maar wat we nog niet weten.”
Afgelopen periode liepen achttien jongeren stage bij de stichting. ,,Dat was wel wennen. Eerder werden stagiairs met een specifieke opdracht binnengehaald, bijvoorbeeld naar de vraag hoe de kerkinterieurs kunnen worden gewaardeerd. Maar wij vroegen ze nu te analyseren hoe we werken. Dat biedt verrassende uitkomsten.”
Bruidschat verlagen
Als voorbeeld van zo’n verrassende uitkomst noemt Simons de ‘bruidsschat’ die kerkelijke gemeentes bij overdracht van een kerkgebouw naar de stichting moeten meegeven. Door dat zogeheten meegeefbedrag garandeert de stichting het onderhoud van het kerkgebouw ‘tot in de eeuwigheid’.
,,Kerkrentmeesters hikken vaak tegen dat bedrag aan. Een studente Vastgoed en makelaardij heeft voor ons onderzocht hoe we die meegeefsom kunnen verlagen. Dat is bijvoorbeeld mogelijk als we vermoeden dat die specifieke kerk een paar duizend euro per jaar zal opbrengen via activiteiten. Om daar een goed beeld van te krijgen, heeft de studente geanalyseerd welke factoren daar een rol bij spelen: welke kerk levert waarom veel op?”
Prikkelend en confronterend
De gesprekken die zijn gevoerd waren soms ,,prikkelend en confronterend”, aldus Simons. ,,De jongeren hadden het bijvoorbeeld over de cultuur van onze vrijwilligers. Dat is voor de stichting heel wezenlijk; de vrijwilligers zijn onze backbone. Maar de jongeren voelen zich daar helemaal niet bij thuis. Zij willen zich niet voor langere tijd binden. Maar eventueel willen ze wel vraaggericht hulp bieden, dan kunnen we zo nu en dan met een specifieke vraag een beroep op ze doen. Dat is voor ons een heel andere manier van werken, maar het is wel een manier die past bij de jongeren van nu.”
Om nieuwe generaties meer te betrekken bij de kerken die de stichting beheert, wil Simons ook meer activiteiten organiseren die jongeren aanspreekt. In Baaium noemde ze onder meer dancefeesten en overnachtingen in de kerkgebouwen als voorbeelden van nieuwe activiteiten.
Dat kan botsen met hoe kerkelijke gemeenschappen vinden dat respectvol met het kerkgebouw moet omgegaan, weet ook Simons. ,,Het is een kwestie van verkennen. Maar de kerk van Dedgum is een goed voorbeeld: dat is een overnachtingshuis, een dorpshuis en een godshuis. Dat kan, maar nieuwe initiatieven zullen zo nu en dan schuren. Jongeren begrijpen wel dat ouderen soms moeite kunnen hebben met nieuwe initiatieven, maar daar moet over gesproken kunnen worden.”
Op zaterdag 3 juli start om 14.00u de openkerkenroute in de dorpskerk van Baaium. Samen met Tsjerkepaad heeft de Stichting Alde Fryske Tsjerken een interessant en inspirerend programma voor deze dag samengesteld waarbij jongeren centraal staan. Iedereen is zaterdag welkom om deze veelbelovende middag bij te wonen. Wel graag van te voren aanmelden. Dat kan via info@aldefrysketsjerken.nl of bellen met de stichting via 058-2139666.
Directeur Hester Simons gaat deze middag met jongeren in gesprek om te praten over de toekomst van kerkgebouwen. Het gesprek met jongeren sluit aan op het thema van Tsjerkepaad 2021: ‘Kerken in het heden, verleden en toekomst.’ Het is de eerste keer dat jongeren een prominente rol krijgen. Dit zal steeds vaker gebeuren. Hun ideeën over de toekomst van kerkgebouwen zijn zeer relevant. De wijze waarop kerkgebouwen betekenis hebben of kunnen krijgen in het leven van jongeren, is een gezamenlijk vraagstuk voor zowel Stichting Alde Fryske Tsjerken alsmede Tsjerkepaad.
Het thema sluit ook naadloos aan op de toekomstvisie en -plannen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Hester Simons: ‘De komende jaren ligt de focus op het bereiken van een jongere doelgroep om de ‘stenen levend te houden’ door de kerken te gebruiken. Door met jongeren in gesprek te gaan kunnen we op interactieve manier van gedachten wisselen. We zijn benieuwd naar hun visie. Het gesprek zaterdag in de kerk van Baaium is een mooie aftrap waarmee we een deur openzetten voor een nieuwe generatie.’
In samenwerking met StoryTrails hebben we een tiental prachtige fiets- en autoroutes uitgestippeld langs onze kerken. Per route kom je langs verschillende kerken. De lockdown is voorbij, dus is het perfecte moment daar om er op uit te trekken in onze provincie en onze kerken te bezoeken. Bovendien start vanaf zaterdag 3 juli Tsjerkepaad. Tijdens de openkerkenroute zijn ook veel kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken geopend voor publiek.
Net onder Bolsward ligt een prachtig stukje Fryslân. Deze route leidt door het open landschap, over slingerende dijkjes, door pittoreske dorpjes. Geniet van het glinsterende water en de uitgestrekte weilanden. Deze route gaat langs de kerken van Allingawier, Gaast, Ferwoude, Dedgum en Westhem langskomt. We hebben ook de Flieterpenroute. Je komt langs de kerken van: Lichtaard, Sibrandahûs, Raard, Bornwird. Op de fiets kun je de zilte geur van de wadden al ruiken. Bezoek ook het prachtige Dokkum. En je bent dichtbij het Lauwersmeergebied.
De route door de Greidhoeke gaat langs de kerken van: Baaium, Bears, Blessum, Boksum, Britswert, Jorwert. Klik hier voor nog meer routes.
De datum is bekend! Handbiker IJsbrandus van Popta (24) uit Nijland fietst zaterdag 26 juni de tweede etappe van zijn route langs de 54 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Hij fietst langs de kerken in Baaium, Zweins, Peins, Schalsum, Boer, Wier, St. Jacobiparochie, St. Annaparochie, Britsum, Koarnjum, Jelsum, Huizum-Dorp, Swichum, Blessum, Boksum, Jellum, Bears, Weidum, Jorwert en Britswert. Dat is een tocht van ongeveer 130 kilometer.
In totaal legt hij 434 kilometer af, verdeeld over vier dagen. Maandag 14 juni fietste hij zijn eerste etappe. Deze rit van ongeveer 68 kilometer is goed verlopen. Wanneer hij zijn derde en vierde etappe fietst is nog niet bekend.
De stichting is vereerd dat deze 24-jarige sportieveling langs haar kerken fietst. ‘De deuren van alle kerken waar hij die dag langsfietst zijn geopend zodat hij ook naar binnen kan.’ IJsbrandus streeft ernaar om eind juli een stempel van alle 54 kerken te hebben inclusief een selfie met de kerken.
IJsbrandus, sinds twee jaar actief met zijn handbike, fietst voor zijn plezier langs de kerken. ‘Ik vind tochten fietsen prachtig, maar door corona lag alles het afgelopen jaar stil.’ Daarom bedacht hij, samen met zijn ouders, zelf een tocht. Hij is opgegroeid met kerken. Zijn vader is organist. Zijn voorliefde voor kerkgebouwen en orgelmuziek resulteerde in een route langs de kerken die eigendom zijn van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Impresario Joke Bakker werkt drie jaar voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Ze is het aanspreekpunt voor iedereen die iets met de kerken wil én voor de Plaatselijke Commissies. Dit zijn de vrijwilligers die onze kerken beheren en ervoor zorgen dat de deuren zoveel mogelijk geopend zijn. ‘Dat doen ze met zoveel liefde en enthousiasme, dat is zo mooi en bijzonder. Ze zijn het goud van de stichting en daar ben ik enorm trots op.’
Haar ogen glinsteren als je Joke vraagt naar haar werk als impresario. ‘Ik heb van mijn hobby mijn werk gemaakt. Deze baan is mij op het lijf geschreven.’ Samen met de PC’s zorgt ze ervoor dat de kerken zoveel mogelijk gebruikt worden voor culturele activiteiten. Joke ondersteunt de PC’s daarin door mee te denken en bijvoorbeeld jaarlijks een podiumtour te organiseren. Als een kerk wordt overgenomen door de stichting helpt ze bij het werven van PC-leden mocht dit nodig zijn. ‘Mijn werk is zeer divers.’ Naast het contact met de PC’s heeft Joke ook contact met bijvoorbeeld artiesten of andere belangstellenden die de kerken willen gebruiken als podium.
Joke heeft alle 54 SAFT kerken bezocht en kent veel PC-leden inmiddels persoonlijk. ‘Het is belangrijk te weten welke mogelijkheden kerken bieden en wat de ambities van de PC’s zijn. Daarvoor moet je eerst in de kerk zijn geweest om de sfeer te proeven en kennis hebben gemaakt met de mensen om er een gevoel bij te krijgen. Het is maatwerk. Geen kerk is gelijk en iedere PC is weer anders. Maar het is mooi om te zien dat alle PC-leden het beste voor hebben met ‘hun’ kerk.’
Joke komt uit een muzikale familie. Net als haar vader speelt ze piano. ‘Ik ben opgegroeid met cultuur en theater. Daarom heb ik ook zoveel plezier in mijn werk. Tussen het publiek zitten vind ik net zo mooi als zelf activiteiten organiseren.’ Joke zit al 21 jaar in het bestuur van het Cultureel Podium in Buitenpost, haar woonplaats. ‘Ieder jaar organiseren we met een team van vijf mensen in het winterseizoen een divers cultureel programma met ongeveer acht concerten of theatervoorstellingen op verschillende locaties in het dorp.’
Haar werkende verleden is divers. Van directiesecretaresse tot schoonheidsspecialiste, visagiste en mode ontwerpster. Joke heeft vijf jaar in het buitenland gewoond, waaronder Peru en Thailand. ‘Een prachtige tijd waarin onze twee kinderen zijn geboren.’ Eenmaal terug in Friesland zag ze haar eigen provincie met andere ogen. ‘Mooier. En het voelde goed om na 5 jaar Spaans en Engels weer Fries te spreken, de taal die mij het meest aan het hart ligt.’
‘Ik word heel blij van een bezoek aan één van onze kerken. Als ik een afspraak heb met PC-leden, of als ik tussen het publiek mag zitten tijdens een mooie voorstelling of concert. Dat kan mij iedere keer weer ontroeren.’
Vandaag start IJsbrandus van Popta zijn fietstocht, met een handbike, langs onze 54 kerken verdeeld over vier dagen. Hij legt in totaal een tocht af van 434 kilometer. Vanuit zijn woonplaats Nijland fietst hij vandaag zijn eerste etappe langs de kerken in Westhem, Dedgum, Ferwoude, Gaast, Allingawier en Zurich.
IJsbrandus, sinds twee jaar actief met zijn handbike, fietst voor zijn plezier langs de kerken. ‘Ik vind tochten fietsen prachtig, maar door corona lag alles het afgelopen jaar stil.’ Daarom bedacht hij, samen met zijn ouders, zelf een tocht. Hij is opgegroeid met kerken. Zijn vader is organist. Zijn voorliefde voor kerkgebouwen en orgelmuziek resulteerde in een route langs de kerken.
Wanneer hij de overige drie etappes fietst, weet hij nog niet. De routes heeft hij al wel helemaal uitgestippeld. Hij streeft ernaar om eind juli een stempel van alle 54 kerken te hebben inclusief een selfie met alle kerken. De tochten fietst hij alleen, maar hij wordt af en toe bijgestaan door een familielid. ‘Ik ben getraind en heb er ontzettend veel zin in.’
De Elfstedentocht in juli komt er nog tussendoor. ‘Doordat deze tocht op Pinkstermaandag vanwege corona nog niet door kon gaan, valt deze tocht in dezelfde periode als mijn kerkentocht.’ Maar daar draait IJsbrandus zijn hand niet voor om. Zijn eerste officiële tocht was de Elfstedentocht in 2019. Die heeft hij helaas niet volbracht vanwege een schouderblessure. Dit jaar heeft hij goede hoop hem uit te fietsen. In mei dit jaar volbracht hij de 11 merentocht.
IJsbrandus is geboren met een open ruggetje en is daardoor vanaf zijn middel verlamd. Maar dat staat sporten niet in de weg. Rolstoelbasketbal en zwemmen deed hij voordat hij de handbike ontdekte.
Van 23 t/m 27 augustus 2021 organiseren diverse partners van het Network Religious Heritage weer een Summer School met als thema ‘Sites, Objects and Practices of Hope’. Tijdens deze vijfdaagse trip, die start en eindigt in Amsterdam, maken de studenten ook een uitstap naar Friesland en Groningen.
Van 24 op 25 augustus brengen ze de nacht door in de kerk van Jorwert. Afhankelijk van het aantal studenten openen ook de kerken in Swichum, Britsum en Boksum haar deuren voor de studenten om te overnachten. Tijdens de tweedaagse excursie naar Friesland en Groningen krijgen de studenten een kijkje in het religieuze erfgoed van de Hollandse platteland.
De studenten duiken in de wereld van religieus erfgoed, gericht op het verleden, heden en toekomst. Ze ontmoeten experts van musea, universiteiten, geloofsgemeenschappen en professionals op het gebied van religieus erfgoed. Welke toekomst biedt het religieuze verleden?
Elke dag vinden er verschillende excursies plaats. De studenten brengen een bezoek aan musea, kerken, moskeeën, Boeddhistische tempels, synagogen en herbestemde religieuze plaatsen. Aan het einde van de week presenteren de studenten hun vlogs die ze hebben gemaakt tijdens de Summer School. Meer weten of deelnemen aan deze Summer School? Klik hier. Opgeven kan tot 1 juli.
Klik hier voor de flyer.
In het kerkje van Ginnum werken de kunstenaars Gertruud Dentjens en Hein van Delft van 14 t/m 26 juni als artists in residence. Op vrijdag 18, zaterdag 19 en zondag 20 juni is er open dag voor bezoekers. Alle andere dagen is ieder ook welkom maar de kunstenaars kunnen zich ook op het wad bevinden. Daarom is aanmelding via het contactformulier op de website gertruuddentjens.nl of heinvandelft.nl aan te raden.
De kunstenaars waren bij binnenkomst van het kerkje direct overweldigd door de ruimte en het licht. Aan andere mensen merkten zij het ook: men staat meteen even stil. Een goddelijke ervaring, terwijl god allang vertrokken is uit deze kerk.
Op deze bijzondere plek willen beide kunstenaars een extra impuls geven aan hun werk. Zij gaan met elkaar in gesprek en willen door middel van de kunst het verleden en het nu, bij elkaar brengen. Ook willen zij de band in beeld brengen van het landschap en de middeleeuwse kerk van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zij gaan tegenstellingen opzoeken van oud en nieuw, van schaduw en licht, van mens en natuur, van zichtbaar en onzichtbaar, van hard en zacht, van vergankelijk en onvergankelijk en van binnen en buiten.
Gertruud Dentjens is gefascineerd door materialen die sporen dragen. Bij haar staat vooral het gebouw en de constructie centraal. Hein van Delft werkt met materialen van buiten. Zijn thema is cultuur en natuur en onze omgang met de aarde.
Met trots kunnen we melden dat wij op vrijdag 28 mei de Mariakerk van Buitenpost overnemen. Dat gebeurt met inachtneming van de coronamaatregelen. De kerk van Buitenpost is de 54ste kerk voor de stichting. De Mariakerk is een aanwinst omdat de kerk uitblinkt in de historische waarde en een harmonieus interieur heeft met herenbanken en diverse rouwborden.
De stichting neemt de kerk over de Protestantse Gemeente Buitenpost. Zoals bij iedere overname wordt de kerk voor het symbolische bedrag van €1,- overgenomen. De overname wordt mogelijk gemaakt door de familie Kapenga. ‘In 1968 zijn mijn vrouw en ik Meubelshowroom Kapenga gestart in Buitenpost. Dankzij de inwoners van Buitenpost is onze zaak uitgegroeid tot een groot succes. Daar zijn wij de inwoners ontzettend dankbaar voor. We willen graag iets terugdoen’, aldus de heer Kapenga.
‘De Mariakerk is een prachtig gebouw, een juweeltje. Het is een museum dat voor iedereen toegankelijk moet zijn. Daarom zijn we zeer content dat de kerk wordt overgedragen aan de stichting. De vakkundige medewerkers en vrijwilligers van de stichting zorgen ervoor dat de kerk goed wordt onderhouden en dat de kerk in stand blijft.’
Het kerkgebouw krijgt door de overname een bredere functie. Er is ruimte voor culturele activiteiten zoals muziek, tentoonstellingen, vergaderingen en natuurlijk ook nog steeds kerkdiensten door de PKN. ‘Zo hoort een kerkgebouw te zijn: een open huis voor iedereen. Houd het in ere’, besluit de heer Kapenga. Een aantal vrijwilligers uit Buitenpost neemt zitting in de Plaatselijke Commissie. Zij zorgen er mede voor dat de kerk ook in de toekomst geopend blijft en dat iedereen zich welkom voelt.
De laatgotische Mariakerk is in 1496 gebouwd en na een brand in 1594, herbouwd in 1613. Het exterieur werd gewit, zodat de kerk in de volksmond “Alde Wite” (Oude Witte) werd genoemd. De kerk heeft een prominente plaats in het centrum van Buitenpost. Meer informatie over de kerk is hier te vinden.
Op 29 december 2020 is de Mariakerk notarieel overgedragen aan de stichting. Door de coronamaatregelen was het niet mogelijk om hiervoor een bijeenkomst te organiseren. Nu de maatregelen zijn versoepeld, maken we van de gelegenheid gebruik om binnen de kaders van de maatregelen alsnog een bijeenkomst te organiseren. Diverse mensen die betrokken zijn bij de overname willen we graag het woord geven.
Helaas gaat de kerkenexcursie, die op 5 juni dit jaar gepland staat, niet door. De omstandigheden laten het nog niet toe. We vinden het zeer jammer dat ook dit jaar de excursie niet door kan gaan, maar veiligheid boven alles. Hoewel het de goede kant opgaat met het coronavirus, komt deze excursie nog te vroeg.
We hebben goede hoop dat de excursie volgend jaar wel doorgaat en doen ons best om snel een nieuwe datum te prikken voor deze interessante excursie. Uiteraard kijken we of het huidige programma gehandhaafd kan blijven. Met de boot gaan we langs de dorpen en kerken van Langweer en Woudsend (Karmel en St. Michaëlskerk). Wie zich heeft aangemeld voor deze excursie, heeft hierover inmiddels bericht ontvangen. Mocht u vragen hebben, dan kunt u telefonisch contact met ons opnemen via 058-2139666 of stuur een mail naar info@aldefrysketsjerken.nl.
‘Als jij voor een dag de sleutel krijgt van een kerkgebouw, wat zou je er dan mee willen doen?’ Die vraag stelden wij aan leerlingen van groep 8 van 5 willekeurige basisscholen in Friesland. Ze kregen daarbij gratis het boekje Levende Stenen van Hans Willems uitgereikt. Daarnaast hebben we de klassen geheel vrijblijvend uitgenodigd om eens een kijkje te nemen in één van onze kerken. En boden we de mogelijkheid aan de juf of meester om les te geven in de kerk.
“Op een laagdrempelige manier willen we jongeren ‘toegang’ geven tot onze kerkgebouwen en ze na te laten denken over het gebruik van kerken. Niet vanuit religieus oogpunt, maar vanuit interesse voor het gebouw. Welke mogelijkheden zien zij voor deze statige gebouwen met torens? Met deze actie willen we leerlingen en leerkrachten uitdagen om hierover met elkaar in gesprek te gaan”, aldus directeur Hester Simons.
Door de ontkerkelijking komen jongeren steeds minder vaak in aanraking met de kerk. Maar het gebouw heeft veel te bieden. Naast beheer en onderhoud is ook het levend houden van de kerken, door ze een nieuwe bestemming te geven, een belangrijk doel van de stichting. We organiseren diverse culturele activiteiten.
In het boekje Levende Stenen staan interessante feiten over de kerken die de stichting in haar beheer heeft, afgewisseld met veel beeldmateriaal. Interessant voor zowel jong als oud. Naast vijf basisscholen kregen ook bewoners van vijf ouderencomplexen, eveneens willekeurig gekozen, gratis het boekje Levende Stenen uitgereikt.
“Het doel daarvan is om ouderen tijdens de coronacrisis vanuit de stoel ‘toegang’ te geven tot onze kerken. Door de coronacrisis kunnen veel van onze kerken niet tot nauwelijks worden bezocht. ‘De kerk komt naar u toe, wanneer u even niet naar de kerk kunt’, is het uitgangspunt. Bovendien delen we graag interessante informatie over onze kerken”, aldus Simons.
Op dinsdag 18 mei gingen we bij de scholen en ouderencomplexen langs om de boekjes te overhandigen. De actie werd zeer gewaardeerd door zowel jong als oud. Ook jongeren van andere basisscholen, middelbare - of hogescholen zijn uiteraard welkom een bezoek te brengen aan onze kerken of kunnen de ruimte gebruiken om lessen te volgen. Ze kunnen contact opnemen met de stichting voor meer informatie: 058-2139666.
Wie zich aanmeldt als donateur van de stichting wordt via een brief hartelijk welkom geheten door Grytsje Tania-Sijens. Ze is verantwoordelijk voor de donateursadministratie. Daarnaast is ze sinds 2007 als PC-lid penningmeester van een van de 54 kerken die de stichting beheert: de Mariakerk in Foudgum. Hoewel ze als klein meisje wekelijks in de kerk kwam, is haar belangstelling voor kerken pas de afgelopen jaren gewekt.
Ze verstuurt een pakket aan informatie over de stichting, het laatste donateurstijdschrift gaat erin en het gekozen welkomstgeschenk. Grytsje zorgt ervoor dat niets ontbreekt en houdt alles keurig bij. Daarnaast is ze verantwoordelijk voor het financiële deel dat erbij komt kijken zoals giften en andere donaties. ‘Werken met cijfers vind ik het leukst. Als alles onder de streep klopt. Dat zit er al van jongs af aan in.’ Haar moeder had een huishoudwinkel en haar vader was de smid en installateur in het dorp. ‘Ik hielp toen al met administratieve werkzaamheden.’
Sinds 2013 werkt Grytsje bij de stichting, eerste als vrijwilliger. ‘Ze zochten iemand die de bibliotheek op orde bracht, maar na een paar weken rolde ik de donateursadministratie al in.’ Met beide vakgebieden heeft ze ervaring door haar werkende verleden. Zo werkte ze elf jaar bij de bibliotheek in Dokkum. In Leeuwarden werkte ze bij het ziekenfonds waar ze verantwoordelijk was voor de administratie. Daarna werkte ze zestien jaar bij een stalinrichtingsbedrijf. Toen de uren daar afnamen bood dat ruimte voor nieuwe uitdagingen.
Foudgum is een klein dorp met maar 75 inwoners. De kerk staat midden in het dorp. ‘Het is bijzonder en uniek dat zo’n klein dorp nog zo’n mooie kerk heeft’, vertelt Grytsje. ‘Dat moeten we koesteren en vooral behouden. De kerk staat er prachtig bij. Ik ben blij dat de stichting de kerk in haar beheer heeft genomen.’ Twee keer per maand wordt de kerk nog gebruikt voor een kerkdienst. Maar dat ligt nu stil door corona. De PKN bestaat uit drie dorpen. Daarnaast wordt de kerk ook gebruikt als dorpshuis en wordt er vergaderd. Ook doet de Mariakerk mee aan Tsjerkepaad.
Naast penningmeester doet Grytsje ook nog de boekhouding voor de begrafenisvereniging in het dorp. Haar man is beheerder van de begraafplaats en samen doen ze de financiën. Thuis zorgt hij, naast zijn baan, voor het jongvee dat ze hebben op hun boerderij. Samen gaan ze er graag met de camper op uit. Scandinavië is hun favoriete vakantieland. ‘Hopelijk kunnen we dit jaar weer richting het noorden reizen.’
Er komt steeds meer interesse in het ‘slapen in de kerk’, wat in 2018 van start is gegaan. In het culturele hoofdstadjaar was het voor het eerst mogelijk om in een aantal van onze kerken (refugio’s) te overnachten. Aan de elf deelnemende kerken van de SAFT kunnen we sinds 1 mei van dit jaar vier nieuwe refugio’s toevoegen, namelijk Sint Jacobiparochie, Oostrum, Rottevalle en Schurega.
De refugio Sint Jacobiparochie is afgelopen vrijdagavond ingewijd door Eelkje Hilarides en haar man. Eelkje is tot 31 december 2020 jarenlang voorzitster geweest van de Stichting Kultureel Sintrum De Groate Kerk. Corona verhinderde een afscheidsfeestje, maar vrijdagavond is Eelkje alsnog in het zonnetje gezet en bedankt voor haar inspanningen voor De Groate Kerk én mocht zij als eerste in de kerk slapen.
‘Het was een bijzondere ervaring om de volgende ochtend wakker te worden in die mooie Groate Kerk, met zicht op het orgel, de grote ramen en de kroonluchters’, aldus Eelkje.
Voor het komende weekend zijn al de eerste boekingen gemaakt in de kersverse refugio en ook de andere refugio’s hebben al logees gehad en meerdere boekingen in de agenda’s staan. Een prachtige manier om mensen op deze manier van onze kerken te kunnen laten genieten.
Klik hier voor meer informatie over slapen in onze kerken.
Hoe ziet de toekomst van onze kerkgebouwen eruit? Waarom willen we ze zo graag in ons landschap behouden en wat is daarvan het belang? Maar ook: welke initiatieven zijn er eigenlijk al om deze gebouwen levend te houden?
Met deze vragen houden de Kerkvernieuwers zich onder andere bezig. De broers Sander en Stephan Ummelen en Ankie Petersen zijn drie ondernemers en de drijvende krachten achter dit platform. Ze verbinden kennis en netwerken rondom kerkvernieuwing, met als doel om samen te werken aan een steviger fundament voor de kerkgebouwen van Nederland.
Alle drie hebben ze een eigen voorliefde voor cultureel erfgoed ontwikkeld. Ankie is erfgoedspecialist en heeft haar eigen bureau, Old News Agency. Sander en Stephan runnen het bureau Waardengedreven, dat organisaties helpt om mensen, medewerkers of burgers te betrekken op basis van gedeelde waarden. Vanuit dat perspectief kijken ze ook naar de toekomst van kerkgebouwen.
De Kerkvernieuwers bestaan inmiddels een jaar, maar de oprichters zijn al langer bezig met cultuur, erfgoed en maatschappelijke trends. ‘We hebben de afgelopen jaren een aardig netwerk opgebouwd vanuit onze zoektocht naar vernieuwende ideeën rondom kerkgebouwen’, begint Sander.
De website van de Kerkvernieuwers is inmiddels behoorlijk gevuld met de meest uiteenlopende projecten: van een bierpelgrimage en de kerk als Het Grootste Museum van Nederland tot Heilige Nachten en de theatervoorstelling Cabaretiers en Predikers. Daarnaast organiseren Sander, Stephan en Ankie iedere maand een online meetup voor geïnteresseerden om kennis en ervaringen met elkaar te delen en het gesprek te voeren over de toekomst van Nederlandse kerkgebouwen. ‘Met de Kerkvernieuwers creëren we een vruchtbare grond om daar samen over te praten vanuit intrinsieke motivatie. Dat is belangrijk als het gaat om een mooie toekomst voor ons erfgoed’, aldus Sander.
Volgens de Kerkvernieuwers ontstaat de komende jaren een schifting in de 7000 kerken die Nederland telt. ‘Veel kerken zullen gedeeltelijk of helemaal herbestemd worden. Sommige kerken zullen hun religieuze functie behouden, maar anderen niet. Religie verdwijnt volgens mij helemaal niet, alleen krimpen de traditionele gemeenschappen die in kerken gehuisvest zijn over het algemeen wel’, aldus Sander. De hamvraag is: hoe gaan we vervolgens al die leegkomende kerkgebouwen van een nieuwe en betekenisvolle invulling voorzien?
‘Het beheer en gebruik van kerken zal steeds meer een samenwerking tussen verschillende partijen worden. Het Europese Verdrag van Faro dat in 2005 is opgesteld benadrukt de maatschappelijke en verbindende waarde van cultureel erfgoed en het belang van deelname door de samenleving’, vult Ankie aan. ‘De rol van de overheid wordt hierin kleiner en de rol van burgers neemt toe.
Door de veranderende samenleving komen er ook nieuwe ‘eigenaren’ voor onze kerkgebouwen. We moeten een gevoel van gedeeld eigenaarschap creëren en nieuwe doelgroepen laten meedenken en bepalen over de toekomst van ons cultureel erfgoed.’ Dat is volgens Sander best lastig, want bij een dergelijke grote verandering spelen ook emoties een grote rol. ‘Het is voor veel mensen een beladen en zwaar thema, waarbij er ook vaak een gevoel van verlies wordt ervaren.’
‘Het is belangrijk jongeren inhoudelijk meer te gaan betrekken’, vervolgt Ankie. ‘De jongeren alleen een stem geven is niet voldoende. Je moet ze proactief en gelijkwaardig benaderen. Dan krijg je een ander soort dialoog over hoe kun je een gebouw toekomstbestendig kunt maken.’ Met alleen het statement ‘we moeten het cultureel erfgoed behouden voor de toekomst’, ga je het niet redden volgens de Kerkvernieuwers. ‘Er moet echt een cultuuromslag komen. Het herwaarderen van cultureel erfgoed moet op basis van co-creatie ingericht worden, dat kan alleen in gezamenlijkheid. Er moet meer vertrouwen en wederzijds begrip ontstaan om bestaande netwerken te verrijken en te verbreden.’
‘Het vergt een behoorlijke investering om de waarden van een nieuwe generatie te verbinden aan een kerkgebouw’, aldus Sander. ‘Dat is niet per se een rol voor de overheid. Het moet eigenlijk vanuit de maatschappij zelf komen. Je moet daarbij de intrinsieke motivatie van mensen om een kerkgebouw te behouden en betekenisvol te benutten aanboren. En daarbij ook bijvoorbeeld ondernemers met innovatieve ideeën niet schuwen. En dat zie nu al steeds meer. Een interessante ontwikkeling.’
De overheid zou een meer faciliterende rol kunnen spelen om nieuwe verbindingen tot stand te brengen. Cultureel erfgoed is namelijk een prachtig middel om je maatschappelijke doelen te verwezenlijken. En het liefst op initiatief van - en in samenspraak met - inwoners en andere betrokkenen zelf.
Wil je meer weten over De Kerkvernieuwers? Ga dan naar www.kerkvernieuwers.nl.
Op de site van Toekomst Religieus Erfgoed staan vijf interessante afleveringen van De Kerk van alle Kanten online. Dit zijn talkshows met als doel om Nederlandse gebedshuizen een toekomstperspectief te bieden, door kennis te delen en met alle betrokken partijen om tafel te zitten.
Aflevering 1: Kerk in functie
In de eerste uitzending van de Kerk van alle Kanten staat gebruik en hergebruik van kerkgebouwen centraal. Gasten vanuit verschillende hoeken - denk aan kerkbeheer, architectuur, vastgoed, openbaar bestuur, opleidingen – delen hun perspectief over de complexe opgave. De gemene deler bleek de dialoog: met elkaar in gesprek blijven, daarin elkaars waarden respecteren en deze vooral optimaal benutten. De waarde van de beleving van het gebouw, de waarde van stilte, de waarde van het erfgoed.
Aflevering 2: Kerk in Beeld
De kennis over kerkgebouwen was het onderwerp van de tweede uitzending. Samen met tafeldame Sophie van Bijsterveld ontrafelde presentatrice Marlies Claasen de discussie over wat die kennis voor ons kan betekenen in de complexiteit van het vraagstuk richting de toekomst.
Aflevering 3: Open Kerken
Stellen kerken zich open voor de samenleving of zijn ze vooral intern gericht? En wat is openstellen? In de derde uitzending van De Kerk van alle Kanten stond het thema open kerken centraal. Daarbij kwam de gastvrijheid van kerken ter sprake en de relatie tussen kerk en kunst.
Aflevering 4: Kerk in Perspectief
De vierde aflevering gaat over de gemeentelijke kerkenvisie. Door het opstellen van een kerkenvisie ontstaat er een dialoog tussen geloofsgemeenschappen, gemeente, inwoners. Die verbinding tussen verschillende partijen alleen is al veel waard, maar welke lessen hebben we geleerd van kerkenvisies tot nu toe?
Aflevering 5: Blik op de Toekomst
Nu een meerderheid (bijna 70 procent) van de gemeenten in Nederland een kerkenvisie heeft of hier nog mee bezig is, wordt het ook langzaam tijd voor een volgende fase. Met visionaire talkshow-gasten bespraken we deze fase. Daarnaast – ook in deze uitzending – een bijdrage van demissionair minister Ingrid van Engelshoven over de toekomst van religieus erfgoed.
Als een kerkgebouw getransformeerd wordt voor multifunctioneel gebruik, komt ook vaak de vraag op: wat te doen met de kerkbanken? Deze statische zitplaatsen lijken strijdig met een multifunctioneel kerkgebouw waarin flexibiliteit voorop staat. Daarnaast hebben ze monumentale waarden en vertellen ze een verhaal over inrichting en liturgie of zijn het soms ambachtelijke hoogstandjes.
Hoe ga je hier mee om? Zijn er manieren te bedenken waarmee je zowel recht doet aan de cultuurhistorische waarden als aan de behoefte om de ruimte vrij te kunnen indelen. Om die vraag te beantwoorden, is in de Oude Helenakerk in Aalten een experiment gestart.
Meer weten over dit experiment? Lees het complete artikel op de site van Toekomst Religieus Erfgoed.
De Redbadtsjerke in Jorwert heeft de afgelopen jaren diverse keren in de steigers gestaan. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het stuken van de pilaren bij het altaar. Daarmee zijn de grotere werkzaamheden zo goed als klaar. Als finishing touch wordt de hal nog voorzien van behang met daarop een plattegrond van Jorwert en omgeving.
‘We hebben veel werkzaamheden verricht de afgelopen jaren, beaamt Mathieu van den Boogaart van de PC Jorwert. Eens in de zoveel tijd is het hoognodige aangepakt. Onlangs is het stucwerk binnen aangepakt, er is nog geschilderd: de muren en het gewelf, en de oude schoorsteenpijp met asbest is verwijderd. Als ook het behang in de hal op de muren zit, gaan we nog aan de slag met het interieur: we willen graag extra stoelen en kasten.’
In 1994 is de Redbadtsjerke van Jorwert overgenomen door de stichting. Van den Boogaart neemt ons mee naar het begin van de werkzaamheden in 2006: het voegwerk van de toren is toen vernieuwd. In 2009 waaide de wijzerplaat met wijzers aan de westkant van de toren. Met hulp van dorpsbewoners en mbo scholieren werd deze hersteld en weer opgehangen.
In 2012 begon Nijkleaster vanuit de Redbadtsjerke haar activiteiten. ‘Op hun verzoek is de voorkerk volledig verbouwd tot een vergaderruimte, met keuken en bergkast. Twee jaar later is de loze ruimte boven de voorkerk voorzien van een vloer en verbouwd tot een ruimte geschikt voor bijeenkomsten’, vervolgt Van den Boogaart. Vanuit deze ruimte zijn er twee glazen puien in de wand achter het orgel gemonteerd, zodat vanaf de verdieping zicht is op het kerkschip. Ook de hal is toen aangepakt: twee nieuwe toiletten, een glazen tochtdeur en het schilderwerk is vernieuwd.
De kerk wordt verwarmd door middel van twee CV ketels op gas. De radiatoren op de muren zijn verwijderd. ‘Dit geeft een rustiger aanblik. En er zijn drie verwarmingsventilatoren opgehangen aan het gewelf tussen de trekspanten. Om warmteverlies via het gewelf en het dak te reduceren is in 2013 het gewelf boven afgedekt met een doek’, aldus het PC-lid.
In datzelfde jaar is het stucwerk op de muren in de kerk tot een hoogte van bijna 2,5 meter afgebikt, en van een nieuwe stuclaag voorzien. Dit in verband met schimmels, loslaten verflaag en het verschijnen van lelijke plekken op de witte muren, als gevolg van optrekkend vocht. Aan de buitenzijde is rond de kerk een grindbak aangelegd, voor een betere waterafvoer. De kerk heeft namelijk geen goten.
In 2015 is met aansturing en financiering door de stichting en fondsen een deel van de dakspanten, gordingen en sporen vervangen door nieuw eiken delen. Ook is er toen WIFI in de kerk gerealiseerd. Twee jaar later is het Albertus van Gruisen orgel uit 1799, eveneens met aansturing en financiering door de stichting en fondsen gerestaureerd. Het schilderwerk van alle houten zichtdelen van het orgel is gerestaureerd. De plaatselijke commissie heeft vanaf 1994 gespaard en daarmee financieel een substantiële bijdrage kunnen leveren.
Van den Boogaart: ‘We zijn nu bezig om samen met Nijkleaster en de Protestantse gemeente Westerwird via Ziggo een vaste kabelverbinding in de kerk te realiseren. Het WIFI systeem is verouderd en moet worden vernieuwd, maar we kiezen voor een vaste kabelverbinding om vanuit de kerk diensten te kunnen streamen.’
Het kerkje in Kortezwaag (Gorredijk) staat bekend om de ‘Preek van de Leek”. Graag houden mensen van diverse pluimage daar een lezing over een onderwerp wat hen aan het hart ligt.
Omdat er nu geen bezoekers ontvangen kunnen worden, heeft de plaatselijke commissie een alternatief bedacht om toch iets te kunnen bieden aan het publiek.
In samenwerking met SA!Media zijn er een drietal ontmoetingen georganiseerd met ‘oud-lekenprekers’. Zij worden geïnterviewd door Arend Wanenga van SA!Media. De interviews zijn via een podcast te beluisteren.
Op zondag 11 april is de beurt aan Jan Dirk van der Zee, directeur amateurvoetbal van de KNVB. U kunt vanaf 11.00 uur via deze link https://sa24.nl/lekeprekers/ het interview afspelen.
Op zondag 18 april komt Jan Oudeboon, onderwijsadviseur, aan het woord en als laatste op 25 april, Gerk Jan Rinsma, eigenaar van Rinsma Fashion.
Veel luisterplezier gewenst!
Willem de Graaf is onze bouwkundig expert en werkt inmiddels twaalf jaar voor de stichting. Hij houdt zich bezig met het beheer, onderhoud en restauratie van kerken. Hij schrijft onderhouds- en restauratieplannen en zorgt ervoor dat het uitvoerende werk wordt gedaan met behulp van heel veel specialisten. Want werken aan monumentale kerken vereist expertise. Maar ook voor het vervangen van een slot of een klemmende deur komt Willem in actie.
Willem zit al meer dan veertig jaar in het vak. Begonnen op jonge leeftijd bij zijn vader in het restauratiebedrijf waar hij in de praktijk het vak leerde en in de avonduren een studie volgde. Vanuit de praktijk werkte hij zich op van timmerman en metselaar naar uitvoerder tot projectleider. Ook is hij drie jaar docent geweest aan de Friese Poort. Op zijn veertigste besluit hij als bouwkundig expert voor zichzelf te beginnen.
Willem heeft een enorme schat aan kennis en ervaring. Kennis die hij heeft opgedaan in de praktijk, maar hij heeft ook veel gelezen en maakt gebruik van de kennis van andere specialisten. Hij doet het werk niet alleen. ‘Ik heb een groot netwerk. Dat komt goed van pas. Alles wat je aanraakt in onze kerken is namelijk van monumentale waarde. Van het schilderwerk tot de gebrandschilderde ramen, kozijn, vloeren en banken. Zeker bij restauraties kijken verschillende specialisten met mij mee hoe we het het beste aan kunnen pakken.’
De afgelopen jaren heeft Willem drie grote restauraties voorbereid en begeleid: Dedgum, Wier en Augsbuurt. Maar hij kan ook blij worden van het restaureren van een kansel, een toren of het retoucheren van een orgel. Of het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden: alles is een specialisatie en is mooi om te doen. Willem: ‘Geen kerk is gelijk. Iedere kerk heeft unieke en mooie elementen. Al het werk is een uitdaging en dat maakt mijn werk zo leuk. Het is een eer dat ik mijn monumentale kennis en zienswijze op deze manier in de praktijk kan brengen.’
Het schrijven van restauratieplannen is een andere tak van sport dan onderhoudsplannen. Maar beide keren gaat het erom dat de kerk er goed en mooi bij staat. ‘We doen niet meer dan noodzakelijk. Het doel is niet om een kerk te pimpen.’ Ook het aanpassen van een kerk binnen de monumentale kaders zodat het nog beter gebruikt kan worden hoort bij Willem zijn werk. Zoals het inbouwen van een pantry of toilet. ‘Het moet altijd passen binnen de stijl van een kerk.’
Naast restauratie en onderhoud zijn er ook kleinere klussen, zoals het vervangen van een lamp in de nok van de kerk of het vervangen van een scharnier. Dat is minstens zo belangrijk en voor Willem net zo waardevol. Willem: ‘Wat ook enorm waardevol is, zijn alle vrijwilligers die op onze kerken passen en aan de bel trekken als er wat is op het gebied van onderhoud. Het is voor mij onbegonnen werk om iedere week bij alle kerken langs te gaan. De vrijwilligers verdienen daarom een groot applaus.’
Al twaalf jaar is geen dag hetzelfde voor Willem. ‘We hebben de afgelopen jaren zoveel mooie dingen gedaan en resultaten geboekt met onze prachtige kerken. Dat is de grootste beloning van mijn werk. Dan riid ik oan it ein fan de dei bliid nei hûs ta.’
Omrop Fryslân zendt live via televisie en website zes kerkdiensten uit vanuit onze prachtige Romaanse Redbadtsjerke uit de 12e eeuw in Jorwert. De eerste is vandaag, donderdag 1 april en ook vrijdag 2 april om 19.00u is er een kerkdienst. De volgende kerkdienst vanuit Jorwert is zondag 4 april om 10.00u. De laatste is zondag 25 april om 10.00u.
Vanwege de coronacrisis zendt Omrop Fryslân al een jaar lang iedere zondag vanuit een kerk in Friesland een dienst uit zodat mensen dit thuis kunnen volgen. De dienst online volgen? Dat kan via deze link.
Meer informatie over de vieringen vanuit de kerk in Jorwert is hier te vinden.
Geanne Panstra is 22 jaar en studeert Vastgoed & Makelaardij aan de Hanze Hogeschool in Groningen. Als vierdejaarsstudent klopte ze bij de stichting aan voor haar afstudeerstage. Sinds februari dit jaar doet ze onderzoek naar het rendement van kerken in relatie tot de meegeefsom van kerkelijke gemeenten. ‘Het is een interessante stage, omdat het onderzoek geen doorsnee opdracht is. Wanneer krijg je nou geld mee als je vastgoed koopt?’
‘Mijn vader attendeerde me op de stichting’, vertelt Geanne. ‘Hij is organist. Tijdens de overdracht van de kerk in Koarnjum aan de stichting speelde hij op het orgel. Ik was direct enthousiast omdat monumentale panden anders zijn dan bedrijfsgebouwen of woonhuizen. Dat maakte mij nieuwsgierig.’
Tijdens haar afstudeeropdracht hoopt ze de stichting en kerkgemeenten meer handvatten en mogelijkheden te bieden voor een overname. ‘Nu lukt het financieel niet altijd. De meegeefsom wordt namelijk bepaald op basis van een aantal factoren, met name de bouwkundige staat van een kerk. Het gebruik van kerken wordt daarin niet meegenomen.’
De vraag is: hoe kan de toekomstige bestemming van een (leegstaand) kerkgebouw in de vaststelling van de meegeefsom worden meegenomen? Door haar onderzoek hoopt ze meer inzicht te krijgen in de berekeningen die worden gemaakt. En of het rendement van kerken mogelijk van invloed kan zijn op de meegeefsom.
Haar woonplaats Britsum is de thuisbasis voor zowel studie als stage. ‘Het is heel stil en onpersoonlijk, maar gelukkig bieden telefoon en teams uitkomst. Ik volg online les en dat gaat prima. Ook mijn stage doe ik volledig vanuit huis. Wel heb ik iedere week contact met Rommie en Hester over de voortgang en met alle vragen die ik heb, kan ik bij hen terecht.
Geanne haar stage loopt tot de zomer. Daarna wil ze gaan werken. Ze weet nog niet precies waar en wat ze wil doen. ‘Het is een brede studie. Je leert veel van diverse vakgebieden’, aldus Geanne. Vastgoedrecht en het taxeren van woningen en objecten vindt ze zeer interessant. Wel jammer dat ze na haar studie niet meteen als zelfstandig makelaar of taxateur aan de slag kan. Daarvoor moet ze eerst haar master halen of het werk in de praktijk leren. Ze gaat voor het laatste.
Onze 14e eeuwse Sint Gertrudiskerk in Peins doet deze week dienst als residentie voor twee jonge kunstenaars in het kader van Kompost, een productie van Popfabryk en New Noardic Wave.
Kompost is een tijdelijke, experimentele vrijplaats voor beeldmakers en geluidskunstenaars in of uit Friesland. Voor elke editie worden twee kunstenaars uitgenodigd om samen te werken aan een compositie op een unieke locatie in Friesland. De makers verblijven er een week lang, zowel overdag als ’s nachts.
Er zijn, verspreid over het jaar, in totaal vier edities van Kompost. Alle vier vinden ze plaats in verschillende kerken van de stichting. Peins is de eerste residentie. De stichting stimuleert het gebruik van de kerken en biedt ruimte om culturele activiteiten zoals Kompost te ontplooien.
Het is goed toeven in de eeuwenoude kerk en de kunstenaars laten zich inspireren door de bijzondere atmosfeer en de rust en stilte. Zondagmiddag presenteren zij, in eigen kleine kring, het eindresultaat.
Als de kunstenaars vertrokken zijn doet de kerk weer dienst als refugio: eenvoudige overnachtingsplaats voor pelgrims of fietsers en wandelaars.
De tentoonstelling ‘Rondje om de kerk’ in het Fries Museum, is vanaf nu deels online te bewonderen. De tentoonstelling is speciaal samengesteld voor het 50-jarig jubileum van de stichting vorig jaar. Gezien de coronamaatregelen hebben weinig mensen deze tentoonstelling kunnen bezoeken. Daarom is er een half uur durende online rondleiding gemaakt waar een aantal unieke afbeeldingen van en voorwerpen uit kerken worden uitgelicht. Bekijk de rondleiding hier.
Conservator oude kunst Marlies Stoter van het Fries Museum stelde de expositie samen. De expositie bestaat uit diverse tekeningen, prenten en oude foto’s van kerken in Friesland. En dan vooral van de verdwenen kerken of kerken die later aangepast zijn. Deze beelden zijn nog niet eerder vertoond. Dankzij die tekeningen en prenten is nog te zien hoe de verbouwde of verdwenen kerken er in vroegere tijden uitzagen. Alleen al van de bedehuizen van de stichting heeft het museum 800 afbeeldingen. Alle afbeeldingen tentoonstellen is onmogelijk, daarom is er beamerpresentatie met 170 afbeeldingen van de huidige 54 kerken van de stichting.
In de schatkamers van het Fries Museum liggen ook heel veel voorwerpen die afkomstig zijn uit kerken. Voorwerpen die allemaal een bijzonder verhaal kennen. Ook een aantal daarvan is tentoongesteld en te zien in de online rondleiding, zoals een bijzondere 17e eeuwse kerkbank uit de kerk van Hegebeintum. Twee bijzondere zilveren kelken uit de afgebroken Sint-Vituskerk en de enorme kanselbijbel uit 1714 van de Johanneskerk uit Britsum die de stichting terug moest kopen nadat deze uit de kluis was gestolen.
De tentoonstelling ‘Rondje om de kerk’ maakt onderdeel uit van de presentatie ‘Ferhaal fan Fryslân’ van het Fries Museum die nu online te ontdekken zijn via virtueletour.ferhaalfanfryslan.nl. Naast de vaste opstelling zijn ook verschillende wisselpresentaties uit het Fries Museum te bekijken in een 360 graden omgeving. De tentoonstellingen zijn op een pc, tablet of smartphone te bekijken.
Er wordt nog steeds druk gewerkt aan de kerk in Augsbuurt. Even een korte update over deze bijzondere restauratie. ‘We zitten in de afbouwfase’, vertelt bouwkundig expert Willem de Graaf. De fundering is helemaal klaar en de vloer is hersteld aan de binnenkant. De steigers aan de buitenkant zijn weg zodat de schoonheid van de kerk weer tot zijn recht komt. ‘De stukadoor en de schilder kunnen nu binnen aan de slag’, vervolgt De Graaf. ‘Ook komt er nieuw sanitair en gaan we aan de slag met de pantry.’
In november vorig jaar werd de eerste mijlpaal voor de kerk bereikt: een compleet nieuwe fundering onder het schip van de kerk. Maar liefst vijftig stalen palen, gevuld met beton, gingen de grond in. Zowel in de kerk als buiten de kerk. Deze palen zijn per twee met elkaar en de kerkmuur verbonden. Een bijzondere constructie.
Bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken werkt een gedreven team van zeven medewerkers aan het behoud en levend houden van de kerken die de stichting in haar beheer heeft. Iedere maand zetten we een medewerker in de spotlights. We trappen deze reeks af met secretaresse Ibelien Nienhuis.
Wie wel eens telefonisch contact heeft gehad met de stichting, heeft haar vast aan de lijn gehad: Ibelien Nienhuis, sinds twee jaar onze secretaresse. Als spil in de organisatie heeft ze een baan met de meest uiteenlopende werkzaamheden. Ze regelt, faciliteert en organiseert. Geen dag is hetzelfde. ‘En dat maakt het werk zo leuk’, aldus Ibelien. ‘Ik houd van korte lijnen en werken in een klein, hecht team. De persoonlijke sfeer vind ik prettig.’
Wanneer je Ibelien vraagt naar haar beleving en gevoel bij kerken, dan komen de verhalen los. Met veel passie en enthousiasme weet ze ongemerkt veel te vertellen over de kerken die de stichting in haar beheer heeft. ‘Je hoeft niet religieus te zijn om kerken in je hart te sluiten. Iedere kerk kent zijn eigen historie, de stenen, het interieur, overal zit een verhaal achter. Ook persoonlijke verhalen. Dat boeit me enorm.’
Tijdens haar werk heeft ze diverse mensen ontmoet met de meest fascinerende verhalen. Zo sprak ze eens een vrouw in Britsum die haar bezoek aan de kerk, voor de her ingebruikname van het orgel, combineerde met een bezoek aan het graf van haar moeder. Zij was helaas tijdens haar geboorte in het kraambed gestorven. Een aangrijpend verhaal.
Welke kerk spreekt haar het meest aan? ‘Dat zijn er meerdere. De kleine kerk van Olterterp heeft een prachtig, behaaglijk interieur. De muurschilderingen in de kerk van Britsum vind ik schitterend en de kerk van Hegebeintum vind ik zo bijzonder omdat deze bovenop de terp staat. Letterlijk en figuurlijk een hoogtepunt, want deze kerk kent zoveel bijzondere verhalen. Maar ook de kerk in Weidum is een prachtig oude kerk met zijn eigen verhalen. Ik had niks met orgelmuziek, totdat ik Theo Jellema eens hoorde spelen. Je moet wel ijskoud zijn, wil dat je niet raken.’
Ibelien woont met haar man in Drachten en heeft twee volwassen kinderen die op dit moment in het buitenland verblijven. De dochter in Australië en de zoon in Amerika. In haar vrije tijd rijdt ze graag paard. Ze heeft twee Fryske Hynders waar ze veel tijd aan besteedt. Sportief als ze is gaat ze om de dag hardlopen en wandelt ze graag.
Ibelien heeft al veel van de wereld gezien. Voordat ze bij de stichting kwam werkte ze in de zakelijke reisbranche en maakte ze veel studiereizen naar het buitenland. ‘Costa Rica en Zuid-Afrika vind ik prachtig. Maar ook Spanje en Griekenland behoren tot mijn favoriete vakantielanden. Zodra het weer kan stappen we weer in het vliegtuig.’
Afgelopen zondag verscheen een prachtig item over onze stichting in het programma Holland van Boven op SBS6. Het Friese platteland staat bekend om de vele kerktorens die zowel van bovenaf als op de grond goed te zien zijn. Directeur Hester Simons sprak in het kerkje van Dedgum over het doel en het belang van de stichting. Ook het gebruik van de kerken kwam aan de orde in deze twee minuten durende reportage. Samen met bureaumanager Rommie van der Heide kregen de kijkers een kleine rondleiding door één van onze prachtige Friese kerken. Uitzending gemist of het item nog een keer bekijken? Klik dan op deze link.
Samen met Brouwerij Tsjerkebier hebben we de handen ineen geslagen. Vanaf nu hebben we onze eigen speciaalbieren. Tsjerkebier stelt de vijf biertjes tegen kostprijs beschikbaar. De marge komt geheel ten goede aan de SAFT.
De vijf speciaalbieren zijn: Light, Blond, Boekweit Blond, Dubbel en Tripel. Ze zijn allemaal voorzien van een eigen etiket met een geaquarelleerde afbeelding van een kerk van de SAFT: Jorwert, Olterterp, Wier, Terbant en Raard. De bieren worden per vier aangeboden in een cadeauverpakking. Nieuwe donateurs van de SAFT kunnen dit pakket kiezen als welkomstcadeau. Klik hier om donateur te worden.
De missie van Brouwerij Tsjerkebier, om de oude Friese kerken te blijven gebruiken voor projecten op het gebied van plaatselijke verbondenheid, sluit naadloos aan op het doel van onze stichting: de kerken te behouden in het landschap en de stenen levend te houden.
Tsjerkebier wil de SAFT daarom steunen door deze cadeauverpakkingen voor de netto kostprijs beschikbaar te stellen. De verkoopprijs is €15,00 en de marge komt geheel ten goede aan de mooie doelstelling van de SAFT.
De biertjes zijn verkrijgbaar in de webshop van Tsjerkebier: www.tsjerkebier.nl. In de brouwerij: Doarpsstrjitte 2, 9021 CL Easterwierrum. Bij de SAFT: Emmakade 59, 8921 AG Leeuwarden. (Op afspraak). En op verschillende verkooppunten in Friesland. Mail of bel met Tsjerkebier voor de verkoopadressen. Kijk voor meer informatie op www.tsjerkebier.nl.
Zanger en liedschrijver Marcel Smit zou speciaal voor het jubileumjaar langs zestien kerken om zijn nieuwe cd ten gehore te brengen. Dat liep anders door corona, het werden acht optredens. Maar in 2021 maakt hij zijn podiumtour alsnog af wanneer de situatie het toelaat. De Stichting Alde Fryske Tsjerken is voor Marcel eigenlijk een groot theater met 53 zalen: de kerkgebouwen die ze in haar bezit heeft. ‘Het is en blijft magisch om in een kerkgebouw te spelen. Iedere kerk is uniek en heeft zijn eigen sfeer en charme.’
Op 26 januari 2020 was het eerste optreden van de podiumtour van Marcel Smit in Dedgum. Toen nog zonder coronamaatregelen. Op 22 november was zijn laatste optreden voor dit jaar in Terband met anderhalve meter afstand. Tussen 5 april en 5 september lag zijn werk stil, dat anders vol geluid zit. Van volle zalen naar gesloten deuren. Marcel: ‘Dat is raar, bizar eigenlijk. Ik heb er zo hard voor gewerkt en er naar toe geleefd. Op de momenten dat je van je wil laten horen, blijkt dat ineens niet mogelijk. Maar gezondheid staat altijd voorop.’
‘Tijdens de eerste lockdown heb ik de gitaar nauwelijks aangeraakt’, vervolgt Marcel. ‘Ik wist even niet wat me overkwam. Maar muziek blijft altijd en dat geeft ook een drive om door te gaan.’ Op 6 september was zijn eerste optreden weer na een half jaar. De kerk in Sint Jacobiparochie vormde het toneel. Zelfs met anderhalve meter afstand konden een groot aantal mensen van zijn muziek genieten. ‘Het was wennen om weer op de planken te staan. Ik heb eerst weer moeten repeteren.’
De podiumtour langs de Friese kerken werd gekoppeld aan de cd release van zijn derde album ‘noch mear muzyk’. De concerten waren vanwege het 50-jarig jubileum van de stichting gratis toegankelijk. ‘Ik heb iedere keer voor een volle zaal gespeeld en dat is toch wel een ‘boppeslach’. Alle optredens waren bijzonder. Het ene moment speelde ik akoestisch voor een klein gezelschap zoals in Feinsum, de andere keer voor een grotere groep mensen met versterking.’ De reacties van mensen waren volgens Marcel overal gelijk. ‘Iedereen was positief en enthousiast en daar doe je het voor. Mensen luisterden aandachtig naar de teksten.’ Tussen de nummers door vertelde Marcel wat over de nummers, wat ze voor hem betekenen en hoe hij geïnspireerd wordt.
Zijn derde album heeft hij grotendeels zelf geschreven. Een aantal nummers zijn vertalingen van bestaande Amerikaanse nummers die hij speelt samen met zijn muzikale vrienden Gurbe Douwstra en Piter Wilkens waarmee hij met het theaterprogramma Frisicana door Friesland toert. Vorig jaar stond Marcel met zeven nummers in de Fryske Top 100, waarvan hij drie nummers zelf speelt. De andere nummers werden uitgevoerd door andere zangers zoals Tim Douwsma en Johannes Rijpma. ‘Dat doet wel wat me je. Dan heb je eer van je werk.’
Het nummer ‘In part fan dy’, staat jaarlijks hoog in de top 100 en kwam in 2013 als hoogste binnenkomer zelfs de top vijf in. Het lied wordt vaak gedraaid op begrafenissen en tijdens rouwdiensten in kerken. ‘Om dat live te spelen in de kerk geeft een extra dimensie. Het is bijna magisch. Er hangt ook altijd een bepaalde sfeer om het nummer heen. Zodra ik het intro inzet, weten veel mensen al welk nummer het is. Ik kruip er helemaal in en zing het vanuit mijn tenen. Ik zie mensen soms een traan wegpinken, dat raakt me op een positieve manier.’
‘Ik hoop dat ik mijn podiumtour in 2021 snel kan hervatten’, besluit Marcel. ‘Ik kijk ernaar uit weer voor volle kerken te spelen, mensen te raken en ze een mooie avond te bezorgen met mijn nummers.’
Wat een hoogtepunt moest worden in het jubileumjaar van de stichting werd een dieptepunt. Door de coronacrisis wordt een week voor aanvang het symposium voor het netwerk van de stichting, donateurs en relaties afgelast. ‘Erg jammer en ook best verdrietig’, aldus projectleider Rommie van der Heide. ‘Maar er waren ook projecten en activiteiten die gelukkig wel door konden gaan ondanks corona. We hebben prachtige, positieve publiciteit gekregen, daar ben ik zeer trots op.’ Het leverde de stichting bijna 600 nieuwe donateurs op.
De stichting bestaat 50 jaar. En om dat te vieren wil zij flink uitpakken met diverse projecten en activiteiten. Al in 2017 vindt het eerste overleg plaats over het jubileumjaar. In 2018 volgen nog eens twee vergaderingen met alle commissies van de stichting. Op de achtergrond wordt ondertussen hard gewerkt om de ideeën uit te werken. In de zomer van 2019 ligt het plan klaar.
Rommie is bureaumanager bij de stichting. Voor de activiteiten die gepland staan in het jubileumjaar kruipt ze in de rol van projectleider. Ze is verantwoordelijk voor de financiën, voorbereiding, planning en uitvoering. Een behoorlijke klus die Rommie met beide handen aangrijpt. Er stonden dit jaar maar liefst twaalf projecten gepland. Van een documentaire over de stichting, een jubileumtijdschrift, een nieuwe uitgave van het boek Levende Stenen tot een theatertour langs diverse kerken, een tentoonstelling in het Fries Museum en een Verhalenwedstrijd. Als klap op de vuurpijl een symposium in de Grote Kerk op vrijdag 20 maart.
‘Alles was geregeld voor 20 maart’, blikt Rommie terug. ‘Alles. De sprekers, gasten, gespreksleiding. Er waren maar liefst 350 aanmeldingen en evenveel goodiebags stonden klaar. Het beloofde een prachtige en interessante dag te worden.’ Helaas, door de coronacrisis kon het niet doorgaan. Het symposium wordt verschoven naar 2 oktober, maar ook toen liet de situatie het niet toe. De bijeenkomst wordt helemaal geschrapt. ‘Toch willen we de sprekers van dit symposium nog een stem geven, maar dan op een andere manier.’
Hoewel door de coronacrisis niet alles doorgaat, is Rommie tevreden hoe dit jaar verliep en trots op wat wel doorging. ‘Dit jaar zouden we uitgebreid de deuren openzetten om de stichting meer bekendheid te geven. Iedereen kent in zijn of haar dorp de kerk. En ‘as we de tsjerketoer sjogge, dan witte we: we binne hast thús. Maar de stichting is minder bekend. Toch hebben we ons doel bereikt en hebben we ondanks de coronacrisis en het afgelasten van diverse activiteiten dit jaar veel positieve publiciteit gekregen.’
Niet alleen in Friesland, maar ook landelijke media schenken aandacht aan de jubilerende stichting. Dagblad Trouw schreef een prachtig artikel en de documentaire ‘Tsjerken te keap’ voor Fryslân Dok is zowel regionaal als landelijk uitgezonden. Al met al leverde het ons dit jaar bijna 600 nieuwe donateurs op, een recordaantal in een jaar tijd. Rommie: ‘Niet alleen inwoners van Friesland melden zich om een financiële bijdrage te leveren, ook mensen uit andere provincies of ‘Friezen om útens’ weten de stichting te vinden. Ik was echt verrast hoeveel mensen interesse hebben getoond in de stichting en hoeveel mensen zich betrokken voelen bij een kerk, al dan niet religieus.’
De fietstochten/Pelgrimage langs de kerken gingen helaas ook niet door. Toch gingen veel mensen afgelopen zomer op eigen initiatief bij veel kerken langs en schreven warme woorden in het gastenboek. ‘Voor veel mensen is de kerk een plek van bezinning en waar ze even tot rust kunnen komen. Zeker in deze tijd’, besluit Rommie. ‘Ik vind het fijn om te zien dat dat nog steeds gebeurt. Mijn boodschap is daarom: gebruik de kerk. Het maakt niet uit of je religieus bent of niet. Een kerk heeft veel te bieden. Geniet ervan op je eigen manier. Ze zijn niet voor niets de bakens in ons Friese landschap.’
Zonder de inzet van veel vrijwilligers zijn we nergens. Er zijn maar liefst 300 enthousiaste en betrokken mensen die zich ieder op hun eigen manier inzetten voor de stichting en hun omgeving. Het zijn de vrijwilligers van de PC’s en de vrijwilligers van onze commissies.
Om hen te bedanken gingen we de afgelopen week bij ze langs met een goodiebag vol leuke hebbedingen. We werden zoals altijd overal met open armen ontvangen. Diverse kerken hebben we weer even van binnen bekeken en de prachtigste verhalen hebben we weer gehoord. In sommige kerken zijn op dit moment tentoonstellingen zoals in Ferwoude. Door de lockdown worden die nu helaas niet bezocht. Daarom delen we graag een paar foto’s.
Nogmaals: vrijwilligers, ontzettend bedankt voor jullie tomeloze inzet! Het is hartverwarmend.
Vier studenten van NHL Stenden gingen voor de stichting de straat op om naar de mening van jongeren te vragen: hoe zien zij de toekomst van kerken en vinden ze dat kerken behouden moeten blijven? De studenten bezochten ook twee kerken: in Olterterp en Sint Jacobiparochie, en spraken daar met twee jongeren. De jongeren zijn het er over eens: Friesland zou niet hetzelfde zijn zonder (monumentale) kerken. Ze hebben diverse suggesties hoe je de kerk kan gebruiken. Benieuwd naar hun ideeën? Bekijk het filmpje hier.
Een jaar lang een kerk in de spotlights op ons Twitter- en Facebookaccount. U heeft vast wel één of meerdere foto’s en verhalen over kerken voorbij zien komen. 365 dagen, 365 kerken. Een groot deel van deze verhalen zijn geschreven door Harm Woelinga. Harm zat ongeveer zeven jaar, tot 2010, in de redactie van het donateurstijdschrift Keppelstok. Wie is die man achter deze interessante stukjes van 200 woorden?
Harm komt uit Veenwouden. Schrijven, geschiedenis en kerken boeien hem enorm. Ze vormen een goede combinatie, want zo is hij medeauteur hij het boek ‘350 jaar hervormde kerk Veenwouden’. Hij dook in de geschiedenis van de kerk die in 1648 werd gebouwd. In 1998 kwam het boek uit. Ook schreef hij diverse dichtbundels geïnspireerd op zijn privéleven.
Daarnaast fotografeert hij graag. Bijna alle monumentale kerken in Friesland heeft hij bezocht en zelf vastgelegd. ‘Wanneer het mooi weer is, bezoek ik wel 10 à 15 kerken op een dag’, aldus Harm. Kerkhoven en baarhuisjes legt hij eveneens vast. Hij verzamelt alle krantenknipsel over kerken en met name informatie over restauraties. ‘Ik heb zelf ook veel foto’s van voor en na een restauratie.’
Welke kerk zijn favoriet is? Dat vindt hij lastig te zeggen. ‘In het voorjaar raakt de prachtige kerk van Stiens mij, dit in combinatie met het kerkhof vol stinzeflora. Het perfecte plaatje. Daarnaast zijn er nog een aantal kerkinterieurs die mij blijven verwonderen: Kimswerd is zeker een hoogtepunt, maar ook Weidum en Britsum. En niet te vergeten de kleine, minder bekende kerkjes van Huins en Lutkewierum met de petroleumlampen. Ik vind het ook prachtig om te zien hoe een kerk weer allure krijgt na een restauratie zoals de kerken van Surhuisterveen en Nieuwehorne.’
Na 42 jaar in het onderwijs werkzaam te zijn geweest, moet hij in 2019 om gezondheidsredenen stoppen en wordt gedeeltelijk arbeidsongeschikt. Voor zijn re-integratie klopt hij aan bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. ‘Ik wilde graag weer iets voor de stichting, die ik een warm hart toedraag, betekenen.’ In februari dit jaar wordt hij met open armen ontvangen. Hij wordt onder andere gevraagd om de kerkverhalen voor social media over te nemen en voor de rest van het jaar te schrijven. Hij krijgt een lijst met plaatsnamen waarmee hij aan de slag gaat.
Het is een behoorlijke klus, maar Harm is direct enthousiast. ‘Alles wat met kerken te maken heeft is een hobby van mij, dus ik had enorm veel zin om daar mee aan de slag te gaan.’ Maar liefst 220 van de 365 kerken heeft Harm beschreven. Zijn eerste verhaal gaat over de toren van Easterwierrum en is op 25 mei gepubliceerd. Het laatste verhaal op 31 december gaat over de kerk van Zweins. Het is op alfabetische volgorde.
Per dag schrijft hij een aantal teksten. ‘Dan ga ik er echt even voor zitten’. Per verhaal is hij ongeveer een uur bezig, soms wat korter. ‘Over de ene kerk weet ik meer dan het andere.’ Voor de input van zijn teksten boort hij diverse bronnen aan. Internet biedt veel informatie, maar ook de boeken van historicus Peter Karstkarel, artikelen uit het donateursblad en mijn eigen archief vormen de basis voor de teksten. ‘Ik maakte eerst een ruwe opzet. Vaak had ik veel te veel informatie, maar ik wist het uiteindelijk terug te brengen tot het max aantal woorden.’
Harm is blij dat hij op deze manier een bijdrage heeft kunnen leveren aan de stichting. ‘Het behoud van kerken vind ik ontzettend belangrijk. Wanneer een kerk uit het dorp verdwijnt, is het hart eruit. Harm maakt zich wel zorgen over de leegloop van veel kerken en hoopt dat de stichting zoveel mogelijk kerken kan redden. Hij realiseert zich ook dat er een groot spanningsveld zit. Ik ben in ieder geval blij dat stichting haar best doet de kerken nieuw leven in te blazen en ik waardeer de inzet van de PC’s enorm.’
Dankzij de inspanningen van de Plaatselijke Commissie van Rottefalle is de Doarpstjerke door het college van B&W benoemd tot vaste trouwlocatie van de gemeente Smallingerland. Het kerkje wordt opgenomen in de (digitale) trouwfolder van de gemeente.
We hopen veel bruidsparen te mogen ontvangen!
De overname van de kerk in Wetsens in 2016 en recent de kerk in Weidum waren niet gelukt zonder de financiële steun van het echtpaar Willem van Riemsdijk en Trudy van Riemsdijk-Zandee. ‘Wij hebben een voorliefde voor romanogotische terpkerken. Dit cultureel erfgoed is iconisch en karakteristiek voor het Friese landschap, dat mag niet verdwijnen.’ Wie zijn deze warmhartige mensen?
Het echtpaar Van Riemsdijk, beiden gepensioneerd en afkomstig uit Wageningen, wonen sinds een aantal jaar in Stiens. Tijdens het bezichtigen van stinzenflora in de omgeving van Stiens valt hun oog op de voormalige dokterswoning in datzelfde dorp. Een monumentaal pand, maar wel met achterstallig onderhoud. Na twee jaar renoveren, is in 2014 de woning klaar voor bewoning. ‘Onder de schrootjes kwamen prachtige verborgen pareltjes tevoorschijn’, aldus mevrouw Van Riemsdijk.
Ook de grote tuin is aangepakt, die was compleet verwilderd en overwoekerd. In de tuin komen van oudsher veel soorten stinzenplanten voor. Grenzend aan de tuin van het doktershûs ligt het voormalig pakhûs. Eveneens een monumentaal pand dat het echtpaar koopt en verbouwt tot mini theater: Pakhûs SOLO. ‘Wij organiseren hier onder andere concerten voor modern klassieke muziek’, vervolgt mevrouw Van Riemsdijk. Hoewel het echtpaar gepensioneerd is, hebben ze nog genoeg ambities en zijn ze drukker dan ooit.
De familie draagt het historisch erfgoed een warm hart toe. Wanneer ze via een Twitterbericht zien dat de kerk van Wetsens door de kerkgemeente te koop wordt aangeboden, nemen ze contact op met de stichting. Van Riemsdijk: ‘Het bleek dat eerdere onderhandeling over een overname op niets waren uitgelopen. Het leek ons geen goed idee dat de kerk in particuliere handen kwam.’
Daarom wil de familie Van Riemsdijk samen met de kerkgemeente en de stichting om tafel. ‘Het is niet een kwestie van geld op tafel leggen en klaar. Wij hebben veel onderhandeld en bemiddeld om het voor elkaar te krijgen. Maar we zijn blij dat het is gelukt en dat we een bijdrage hebben kunnen leveren.’
De kerk van Wetsens heeft een speciale betekenis voor de familie. Hoewel de roots van de heer Van Riemsdijk in Amsterdam liggen, heeft hij ook een sterke band met Friesland. Zijn ouders woonden in de jaren ’70 tussen Wetsens en Aalsum, dat ten noorden van Dokkum ligt. Beiden liggen ze begraven op het kerkhof van Wetsens. Ook zijn ouders steunden in die tijd de stichting en zijn vader speelde zelfs viool in het kerkje bij de inwijding na de restauratie.
De familie heeft een sleutel van de kerk. ‘Hoewel we er niet vaak komen heeft deze kerk uiteraard wel een speciale plek in ons hart’, vertelt mevrouw Van Riemsdijk. ‘Als we er zijn, genieten we iedere keer weer van het prachtige uitzicht over het landschap. Het is mooi om te zien hoe de huizen een cirkel vormen aan de terp.’ De laatste keer dat de familie er was, was voor een kennismaking met de nieuwe directeur Hester Simons.
Tijdens de gesprekken voor de overname van de kerk in Weidum lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Voorzitter Kersbergen neemt contact op met de familie, omdat ze eerder aangaven bereid te zijn opnieuw steun te bieden. ‘Deze kerk behoort tot de cultureel historische top van Friesland. Bovendien is het een romaanse kerk. Deze, vaak wat kleinere kerken, zijn sober en integer. Dat spreekt ons erg aan.’ De stichting beheert een groot aantal van deze kerken, die voornamelijk te vinden zijn in de noordelijke kleistreek van Friesland.
Naast hun voorliefde voor romanogotische kerkjes, heeft de familie grote interesse in historische beplanting bij kerken en staten. In onze omgeving zijn nog enkele staten bewaard gebleven. ‘Eén van de mooiste voorbeelden van een duidelijke relatie tussen kerk en state is Koarnjum waar de tuin van Martenastate direct aansluit op de ligging van de kerk. De Dekema State in Jelsum en de Harsta State in Hegebeintum zijn eveneens zeer mooie voorbeelden. Opvallend is dat bij alle drie er ook een fraaie historische stinzenflora vegetatie voorkomt.’
Hoewel het echtpaar gepensioneerd is, zijn ze met grote regelmaat druk met hun mini theater waar ze concerten organiseren voor modern klassieke muziek. Normaal gesproken kunnen er dertig mensen in. Helaas is het gebouw niet corona proof en moeten ze dit jaar uitwijken naar een andere locatie. De kerk van Feinsum, ook in het bezit van de stichting, biedt uitkomst. De stichting zorgt voor een nieuwe bestemming van kerken zodat de stenen levend blijven. Dit sluit perfect aan bij de wensen van de familie Van Riemsdijk. ‘De afgelopen jaren waren de concerten zeer populair en zat ons mini theater vol. We willen voor een groter publiek concerten organiseren en ons op muziekgebied verder ontplooien. En dat op onze leeftijd’, zegt de heer Van Riemsdijk met een glimlach.
De familie krijgt regelmatig complimenten en dankwoorden voor wat ze allemaal betekenen voor het dorp. ‘Dat doet ons goed, we doen dat met veel liefde. Historisch erfgoed heeft een bijzondere plek in ons hart.’
Meer weten over de geschiedenis van de panden die het echtpaar beheert en de activiteiten die ze ontplooien? Kijk op www.stinze-stiens.nl.
Foto: Anna Rubingh Photography
Onze directeur Hester Simons was te gast in het programma De Nachtzoen op NPO2. ‘Het Friese landschap met zijn karakteristieke kerktorens heeft het hart van Hester voor eens en altijd gestolen. De oude muren van godshuizen hebben nog altijd een verhaal te vertellen.’
In het ruim 5 minuten durende programma sprak Hester over de stichting, de kerken die de bakens vormen in het Friese landschap en hoe de stichting haar inzet om de stenen levend te houden. Aan welke kerk heeft ze zelf bijzondere herinneringen en wat is haar gevoel als ze door het landschap fietst? Ook het nummer Libbene Stiennen van Piter Wilkens werd deels ten gehore gebracht.
Aflevering gemist? Bekijk hem hier.
Voor het symbolische bedrag van 1 euro kreeg onze voorzitter Jan Kersbergen twee weken geleden de sleutel van de kerk in Weidum uit handen van kerkenraadslid Harry Kaspers. Daarmee was de overdracht een feit en is er weer een kerk aan onze zorg toevertrouwd. Deze overname is extra speciaal omdat de stichting vijftig jaar bestaat en de kerk van Weidum tot de cultureel historische top van Friesland behoort. We blikken terug met onze voorzitter Jan Kersbergen, de familie Van Riemsdijk, die de overdracht mogelijk maakte, en kerkenraadslid Harry Kaspers.
Voorzitter Jan Kersbergen is trots. De kerk van Weidum behoort van binnen en buiten tot de top tien van Fryslân. ‘Onze bestuursleden vinden dat de stichting de ‘hoofdprijs’ heeft met deze kerk. Justin Kroesen, de schrijver van ‘De Friese Elf-kerkentocht’, doet er nog een schepje bovenop: deze kerk kan gerekend worden tot de top van Nederland. Het is een culturele erfenis van Europese betekenis.’
‘Vijf jaar na het eerste contact, is de overname nu eindelijk een feit’, vervolgt Kersbergen. ‘De meegeefsom bleek een lastige hobbel. Gelukkig bleek onze gesprekspartner Kaspers geduldig, constructief en volhardend. En hij bleef naar oplossingen zoeken. De oplossing kwam toen we de financiële probleem bespraken met de familie Van Riemsdijk. Zij schoten meteen te hulp. Zonder de financiële steun van deze weldoeners kunnen wij het kerkelijk erfgoed niet opvangen. Dan redden wij het niet. Wij zijn dan ook zeer blij met hun genereuze steun. Veel dank.’
Het is de tweede keer dat het echtpaar Van Riemsdijk de stichting financiële steun biedt om de overdracht mogelijk te maken. De eerste keer was in 2016 bij de overname van de kerk van Wetsens. De familie Van Riemsdijk woont sinds een aantal jaar in Stiens en heeft een voorliefde voor romaanse kerken. ‘Stiens, Wetsens en Weidum liggen alle drie in het Noordelijke Friese kleigebied. De ligging van deze kerk in Weidum sprak ons dus aan’, aldus meneer Van Riemsdijk.
‘We kenden het kerkje niet en zijn eerst gaan kijken. Na de bezichtiging begrepen we waarom de stichting dit kerkje graag wilde overnemen. Het is een mooi voorbeeld van een vroeg Romano-Gotisch terpkerkje met een erg fraai interieur dat deels uit de 17e en 18e eeuw afkomstig is. We zijn blij dat mede dankzij onze bijdrage dit kerkje een goede toekomst tegemoet zal gaan doordat het nu in beheer komt van de stichting.’
Harry Kaspers blikt terug op ‘in bysûndere dei. ‘Oan de iene kant in feestelijke happening en oan de oare kant hat it ek wat drôvigs. Want in tsjerke oerdrage dogge jo dochs út in soarte fan earmoede. Net sa sear earmoede op it mêd fan sinten, mar mear op it mêd fan it frywilligerswurk om in tsjerklike mienskip draaiende te hâlden. Moai dat de stifting in stik wurk fan ús oernimt. En dat is yn dizze happening dan de fleurige kant fan sa’n oerdracht. Foar ús as tsjerklike gemeente ha wy in soarch minder.’
26 jaar geleden stond Kaspers een soortgelijk verhaal te houden toen de kerk van Jorwert werd overgenomen door de stichting. Toen nog voor een gulden. Wat er met de kerk ging gebeuren wist de kerkelijke gemeente niet, maar het heeft hem verrast. Er namen mensen aan de plaatselijke commissie deel die nog nooit in de kerk waren geweest, maar zij zetten zich met hart en ziel in. ‘Dêrom ha ik der betrouwen yn dat de tsjerke werom giet nei de mienskip fan Weidum en dat hjir aanst, lyk as yn Jorwert, mear barre sil dan sa no en dan in sneinske preek.’
Hoe kunnen we een kerk verduurzamen zonder dat het afbreuk doet aan de monumentale waarde? Dat is de vraag waar dertig bouwkunde studenten van de NHL Stenden zich de afgelopen weken over bogen. Vrijwel blanco gingen de studenten in groepen van zes personen aan de slag om out of the box oplossingen te bedenken voor de Mariakerk in Blessum.
De Plaatselijke Commissie (PC) van Blessum wil de kerk graag gebruiken als multifunctioneel centrum. Om ervoor te zorgen dat de energiekosten niet de pan uit rijzen wil ze de kerk graag verduurzamen, maar hoe?
Secretaris van onze stichting, Martin Weerd, was jarenlang commercieel directeur bij Friso Bouwgroep, en is ook bouwkundig ingenieur. Vanuit zijn netwerk legt hij de duurzaamheidsvraag neer bij NHL Stenden. De bouwkundig expert van onze stichting, Willem de Graaf, geeft aan de studenten in de kerk van Blessum een toelichting. Weerd: ‘Zo konden ze direct met eigen ogen de kerk bewonderen en onderzoek doen. Hoe ziet de kerk er op dit moment van binnen uit? Hoe wordt de kerk verwarmd? Wat voor ramen zitten er in?’
Een monumentale kerk verduurzamen is volgens Weerd een interessante vraagstuk voor studenten. ‘Deze vraag wordt niet vaak gesteld. Tegenwoordig gaat het meestal over het verduurzamen van nieuwe woningen of bestaande gebouwen. Dit is dus een prachtige case voor ze. En zeker voor herhaling vatbaar.’
Na de toelichting gaan de studenten aan de slag. Ruim zes weken krijgen ze de tijd om met creatieve oplossingen te komen. Er worden vrijwel geen voorwaarden gesteld. De kerk moet uiteraard wel gewoon blijven staan. En ze weten dat het een monumentaal pand en dat je daarom geen grote verbouwingen en aanpassingen mag doen.
Weerd: ‘Het is juist belangrijk voor het creatieve proces om de studenten de ruimte te geven vrij te denken. Jongeren zijn nog onbevangen. Als je in het werkzame leven zit, weet je beter wat wel en niet kan, dat belemmert het denkproces.’ Er is ook geen limiet gesteld aan de kosten. ‘We weten zelf ook nog niet wat het budget is. Eerst de ideeën, daarna kijken we wel wat de mogelijkheden zijn.’
In de Blokhuispoort in Leeuwarden, eveneens een monumentaal pand, hebben de studenten pas geleden hun plannen in een grote zaal gepresenteerd. Vanwege de coronamaatregelen kon dat niet op school. ‘Er kwamen verrassende ideeën op tafel’, vervolgt Weerd. ‘Van het ophangen van gordijnen, een keuken op wieltjes, de trap op een andere plek, het plaatsen van LED lampen, de vloer isoleren tot een compleet ander verwarmingssysteem. Met deze en nog meer ideeën gaan we nu aan de slag. In overleg met de PC van Blessum maken we een plan en kijken we wat de mogelijkheden zijn.’
Starten in coronatijd met een nieuwe baan is niet ideaal, toch was het voor directeur Hester Simons een warm welkom bij de stichting. Ze is inmiddels vijf weken aan de slag en heeft al mooie gesprekken gevoerd met diverse mensen. Zowel van binnen als van buiten de stichting. ‘Ik was aangenaam verrast over de openheid en betrokkenheid.’ Wie is Simons en wat zijn haar ambities voor de komende tijd?
Simons is geboren en getogen in Friesland. Ze groeide op in Heeg. Hoewel Simons niet religieus is opgevoed, staan kerken wel centraal in haar leven. ‘Ze vormden vertrouwde bakens in mijn jeugd. Ik bezocht menig kerk. Het historisch erfgoed heeft een bijzondere plek voor mij.’
Haar vader is beeldend kunstenaar. Hij werkte en exposeerde in de kerk van Ginnum. Zijn kunst was voornamelijk gewijd aan kerkelijke thema’s. Ze ging vaak met hem mee waar ze haar eigen kunst op papier maakte. Toch lag kunstgeschiedenis haar niet en ging ze beeldende therapie studeren.
Na haar studie gaat ze aan de slag bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Werken met mensen is haar passie. Na acht jaar gaat ze aan de slag bij de gemeente Leeuwarden en zit ze aan de andere kant van de tafel bij de opvang van asielzoekers. Ze vervult er diverse functies.
Inmiddels is Simons het boegbeeld van de stichting geworden. De vacature voor directeur van de stichting trok direct haar aandacht. Simons: ‘Naast een boegbeeld zijn van de organisatie, contacten leggen en netwerken is ook verjonging een belangrijke doelstelling. Ik denk dat ik een belangrijke bijdrage kan leveren aan het werk van de stichting en een brug kan slaan naar de jongere generatie. Ik zit zelf tussen de jongere en oudere generatie in. Het is belangrijk om de vertaalslag te maken naar wat gaat komen.’
Simons vindt het een prachtige uitdaging om de basis van het cultureel erfgoed van Fryslân verder te verstevigen en uit te bouwen. ‘Dat mag ik doen met een gepassioneerde club mensen die zich zeer betrokken voelen bij de stichting. Ik kijk er enorm naar uit om samen een nieuw netwerk van mensen en organisaties op te zetten. En om een jongere doelgroep aan de stichting te verbinden zoals studenten en scholieren.’
‘Alde tsjerken, Jonge lûden’, daarmee gaat Simons de provincie in. ‘Ik zet de deur van de stichting open.’ Ook toerisme wil ze betrekken bij de stip op de horizon die ze zet om de stenen levend te houden. ‘We gaan werken aan een toekomst waarin ieder zich op zijn manier betrokken voelt bij het cultureel erfgoed, door het gebruik van kerken te stimuleren.’ Simons denkt zelfs al na over digitalisering om zo een grotere doelgroep te kunnen bereiken. ‘Hoe mooi is het om kerken toegankelijker te maken op deze manier om zo op afstand verbonden te zijn.’
De stichting is een professionele organisatie waar veel kennis is over cultureel erfgoed en het instant houden ervan. Simons wil de stichting nog beter op de kaart zetten in onze provincie. ‘Er zijn veel verschillende partijen die met ons willen samenwerken. Als stichting hebben we goud in handen met de 53 kerken die we in beheer hebben. De mogelijkheden zijn legio. Nu wordt het tijd om alles te stroomlijnen en te zorgen dat we kansen benutten.’
Op dit moment is de stichting met vijf kerkgemeenten in gesprek voor een eventuele overname. Zo’n overname is een lang traject, dat veel voorbereiding en maatwerk vergt. De kerken worden bouwkundig beoordeeld en krijgen een waarderingsrapport. Simons: ‘Het zijn lange, vaak emotionele gesprekken met betrokken. Dat bewijst iedere keer hoe waardevol een kerk is voor een gemeenschap. Op welke manier dan ook.’
Op donderdag 26 november werd de kerk van Weidum aan de stichting overgedragen. Het is de 53e overname van de stichting en voor Simons haar eerste. ‘Dat was een bijzonder moment. Ook omdat we juist deze kerk in ons jubileumjaar mochten overgenomen. De kerk behoort namelijk in alle opzichten tot de cultuurhistorische top van de Friese dorpskerken.’
De verwachting is dat de komende tien jaar circa 100 kerken vrijkomen. ‘Dat is veel’, aldus Simons. ‘Als stichting neem je ze het liefst allemaal over, maar dat is waarschijnlijk niet haalbaar. We kijken op dit moment vooral of het monumentale kerken zijn. Maar wat te doen als er geen geschikte partij is voor overname? Ook daar ligt een taak voor ons als organisatie om ons over te buigen. Welke mogelijkheden zijn er? Wat willen we en wat kunnen we nog meer? Het is een interessante uitdaging.’
Hoewel de wereld stil lijkt te staan qua activiteiten, is het werk van de Stichting Alde Fryske Tsjerken altijd in beweging. Er wordt weer een kerk aan de zorg van de stichting overgedragen. Op donderdag 26 november neemt de stichting de kerk van Weidum over. Dat gebeurt met inachtneming van de coronamaatregelen. De kerk van Weidum is de 53e kerk van de stichting. ‘Deze overname is extra bijzonder omdat de stichting dit jaar vijftig jaar bestaat’, aldus voorzitter drs. J. Kersbergen.
De kerk wordt overgenomen van de Protestantse Gemeente Westerwert. Deze gemeente beslaat de dorpen Bears, Jorwert, Jellum en Weidum. De kerken van Bears en Jorwert zijn al eerder overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Zoals bij iedere overname wordt de kerk voor het symbolische bedrag van €1,- overgenomen. Er komt een notaris langs voor de officiële overdracht.
‘Het is een bijzondere kerk. Dit gebouw behoort in alle opzichten tot de cultuurhistorische top van de Friese dorpskerken. We zijn blij dat we voor deze prachtige kerk mogen zorgen en het gebouw een nieuw leven mogen geven’, aldus voorzitter Kersbergen.
De kerk, gewijd aan Johannes de Evangelist, staat op een terprestant aan de westzijde van het dorp. De slanke toren dateert van kort na 1100 en is een van de oudste in Friesland. De tufstenen toren heeft vier geledingen die deels in elkaar overgaan. Onderin bevat hij de rondbogige, geprofileerde ingang en daarboven een flink rondboogvenster. De tweede geleding is versierd met spaarvelden tussen hoeklisenen en met rondboogfriezen.
Het kerkgebouw van gele kloostermoppen is ruim een eeuw jonger. Hoewel er grote vensters zijn ingebroken in de gotische periode, is er nog een fraai schema van rondboogvensters en iets kleinere -nissen te herkennen. Ooit had de kerk stenen gewelven, maar die zijn in de zestiende eeuw vervangen door een houten tongewelf. Daaronder vind je een prachtig meubilair. Vooral de vier fraaie overhuifde herenbanken vallen op. Deze dateren uit de late 17de en vroege 18de eeuw. De mooie preekstoel met doophek stamt uit 1712 en is vervaardigd door Gerrit Payaar. Het orgel komt van de bekende orgelfamilie Van Dam en dateert uit 1889.
Eerder dit jaar werd onze voorzitter Jan Kersbergen geïnterviewd door dagblad Trouw ter ere van het vijftigjarige bestaan van de stichting. Het is een prachtig artikel geworden over het werk van de stichting en hoe hard dit nodig is. In een halve eeuw tijd hielp de stichting 52 kerken uit de brand. “Toch is er nog een hoop werk aan de winkel”, zegt Kersbergen in het artikel. Door de ontkerkelijking staan steeds meer Friese kerkgebouwen leeg. “De komende tien jaar komen er zeker honderd vrij.”
De stichting neemt verschillende typen godshuizen over: middeleeuwse, maar ook veel jongere en variërend van erg vervallen tot in prima staat. Die 52 kerken zijn allemaal mooi, vindt voorzitter Kersbergen, maar hij heeft drie favorieten: de Sint-Joriskerk in Dedgum, de Doarpstsjerke in Huizum en het kerkje van Hegebeintum. In het artikel leest u ook alles over deze drie kerken.
Lees het volledige artikel met Jan Kersbergen in Trouw via deze link.
Voor het vijftigjarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken schreef schrijfster Jelma Knol een groot deel van het jubileumnummer vol. In maart dit jaar verscheen het veertig pagina’s tellende nummer. Prachtige verhalen over uiteenlopende onderwerpen worden afgewisseld met mooie foto’s. Welke verhalen hebben een plekje gekregen in dit nummer en wat is haar bijgebleven? We blikken terug.
Schrijven en de Friese taal lopen als rode draad door het leven van Jelma Knol. Ze is jarenlang redacteur geweest bij uitgeverij Friese Pers Boekerij. Wanneer ze voor haar werk een artikel schrijft over de stichting is ze verkocht. Ze besloot meteen donateur te worden. ‘De ferhalen yn it donateurs tydskrift fûn ik sa nijsgjirrich. It wurk dat de stifting docht is geweldich en tige wichtich foar de mienskip.’ Knol heeft grote bewondering voor alle medewerkers en vrijwilligers die bij de stichting betrokken zijn. ‘Guon frijwilligers binne al fan it gjin ôf belutsen en dogge dat noch hieltyd mei in protte leafde en oerjefte. Dat is fantastysk.’
Met veel plezier schreef Knol de jubileumeditie. In drie maanden tijd schreef ze verhalen over de organisatie door de jaren heen, haar donateurs, vrijwilligers en medewerkers. Ook Hans Willems en Jaap van der Boon hebben een bijdrage geleverd. 50 jaar aan informatie verwerken in één jubileumeditie is onmogelijk, dus dan moet je een keuzes maken. ‘Derom ha we yn’t bysûnder de organisaasje en de minsken efter de stifting foar it ljocht brocht. En ôfwiksele mei nijsgjirrige feiten en ûntdekkingen yn guon tsjerken.
Haar informatie haalde ze uit het donateursblad Keppelstok, maar ze heeft ook veel gesprekken gevoerd met diverse mensen van het kantoor en voorzitter Jan Kersbergen. Allemaal waardevolle informatie om over de meest uiteenlopende onderwerpen te kunnen schrijven. Diverse verhalen en gesprekken zijn haar bijgebleven: ‘Ik fûn it tige spesjaal en nijsgjirrich om in fraachpetear mei de mannen te halden dy’t fan it begjin ôf belutsen wienen. Dizze pioniers wienen mear as tritich jier belutsen. Dat kinst dy no hast net mear yntinke. Doe wie it gewoan in libbenstaak.’
Het verhaal van de heer Tamminga, die vertelde oer de overname van de Kerk in Koarnjum-Jelsum, kan Knol zich ook nog goed herinneren. Ze sloeg stijl achterover toen ze hoorde hoe de overname van de kerk in zijn werk ging. ‘Der gong in wrâld foar my iepen. Dy man hie der in deitaak oan. Wat der allegearre regele wurde moast, dat wie ongelooflik. Der binne sa’n soad ferskate partijen dêr’t je kontakt en oerlis mei ha moatte. Je moatte it goed bestudearje en kennis fan saken ha. Dat is hast net te dwaan. Der is in tige soad wurk dien en dêr ha ik grutte bewûndering foar.’
Het artikel ‘schatten en vondsten uit oude kerken’, vond Knol ook ‘in aardichheid om oer te skriuwen.’ Bij restauraties worden eigenlijk altijd wel interessante ontdekkingen gedaan. Yn ‘t bysûnder by tsjerken út de Midsiuwen, dy ha in eigen sfear en skiednis. Bijzonder was de vondst van een gespje met Jezusfiguur in de kerk van Raerd: het vroegste bewijs van de aanwezigheid van Christenen boven de grote rivieren.
Natuurlijk zijn er nog genoeg onderwerpen over om over te schrijven. Wat Knol interessant zou vinden is een achtergrondverhaal over restauraties door de jaren heen. ‘De stifting hat ferskate tsjerken restaurearje litten. Troch de jierren hinne binne der ferskate opfettings oer dat wurk. Tige nijsgjirrich om dêr ris ûndersyk nei te dwaan, hoe dat eartiids gong en hoe’t it tsjintwurdich giet. Wat is der feroare? De tsjerke yn Hantumhuzum bygeliks, dêr binne foar de oarloch de gewelfskilderijen drastysk byferve. Dat soenen se no net mear dwaan. Dêrom bin ik benyd nei de restauraasjefisys.’
15 jaar geleden, toen de stichting 35 jaar bestond, schreef Knol het boekje Levende Stenen over de kerken die de stichting op dat moment in haar beheer had en functie die kerken kregen na de overname door de stichting. In vijftien jaar tijd zijn er weer kerken bijgekomen. Hans Willems schreef dit jaar, nu de stichting 50 jaar bestaat, opnieuw een boek onder dezelfde naam.
Een nieuw raam plaatsen in een rijksmonument uit 1715, dat gaat zomaar niet. Het mag in het Kerkje van Schurega omdat er vroeger ook glas-in-loodramen waren. “Wy moasten bewize dat de tsjerke glês-yn-leadramen hân hat”, herinnert Tiny Hoekstra zich de tijd dat het kerkje het eerste kleurrijk voorzetraam kreeg. Ze is commissievoorzitter van het zaalkerkje. In 2010 kwam het eerste glas-in-loodraam, met dank aan de in 2006 overleden secretaris Johannes Molenaar. Jarenlang werd gespaard voor een tweede raam; het kwam er dankzij de steun van donateurs en vrienden van het kerkje. Het kerkje wordt al sinds 1975 beheerd door de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Lees het volledige artikel via deze link. Er zit ook een video bij.
Speciaal voor het jubileumjaar schreef Hans Willems het boek Levende Stenen. In het 117 pagina tellende boek in A5 pocketformaat worden de 52 kerken die de stichting anno 2020 beheert op een levendige manier in woord en beeld gebracht. Willems is ruim zes jaar redactievoorzitter van het magazine dat de stichting twee keer per jaar uitgeeft. Hij en zijn redactiecollega’s weten alles over deze en vele andere kerken in Friesland.
Het boek Levende Stenen geeft een interessante inkijk in de geschiedenis van de kerken. Alles wat je wil weten over een kerk staat erin. Van architectuur, interessante feiten uit de geschiedenis, inscripties en spreuken op de muren tot waar de kerk voor werd gebruikt. Maar ook waar de kerk op dit moment voor wordt gebruikt, want dat is een belangrijk doel voor de hedendaagse godshuizen: de stenen levend houden.
Schrijven loopt als rode draad door het leven van Willems, want hij werkte 41 jaar voor de Leeuwarder Courant, waar hij diverse (hoofd) redacteursrollen vervulde. Van politiek verslaggever in Den Haag tot redacteur geestelijk leven in Friesland. Veertien jaar lang schreef hij over kerken in Friesland. Hij bezocht menig kerk voor een verhaal of bijeenkomst.
Daarnaast schreef hij voor kerkbladen en was hij betrokken bij kerkenraden in zijn omgeving. ‘Zo ben ik ook betrokken geraakt bij de stichting en werd ik donateur’, aldus Willems. De schrijver komt uit Utrecht en woonde lange tijd in Den Haag. Hij verhuisde voor zijn werk naar Leeuwarden. Inmiddels is hij met pensioen, en woont hij weer in Den Haag, maar hij is nog steeds actief betrokken bij de stichting. ‘Ik kom nog regelmatig in Friesland.’
Iedere donderdag maakte hij vrij om aan het boek Levende Stenen te werken. Ruim een half jaar lang dook hij in de archieven van de stichting, maar ook van zijn voormalig werkgever. Hij spitte diverse boeken door en nam contact op met mensen die betrokken zijn bij de kerk. Dat resulteerde in twee prachtige pagina’s over iedere kerk. De woorden worden afgewisseld met prachtige foto’s zowel van binnen als van buiten.
‘Ik was van plan alle kerken te bezoeken, maar dat is helaas niet gelukt’, vervolgt Willems. Toch had hij al een groot deel van de kerken bezocht. Hij kende de verhalen die schuilgingen achter de imposante bouwwerken, vaak het centrale middelpunt van een dorp, uit zijn werkverleden.
Willems heeft meerdere kerken die tot zijn favorieten behoren. Hij is erg gecharmeerd van de Dorpskerk in de Leeuwarder wijk Huizum. Hij was er voorzitter van de kerkenraad. De kerk wordt goed gebruikt voor diverse doeleinden; over levende stenen gesproken. Een voorbeeld voor velen volgens Willems. ‘Maar ook de kerk gebouwd op de terp in Hegebeintum is prachtig, ik kom er graag. Van binnen vind je prachtige rouwborden. En de rijk gedecoreerde romanogotische kerk in Hantumhuizen uit de 13de eeuw is ook een pareltje.’
‘Door de jaren heen is de kerk altijd een belangrijke plek geweest waar men zich veilig voelde. Het bood troost in moeilijke tijden’, vervolgt Willems. ‘Diverse kerken boden in bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog onderdak aan onderduikers, zoals in Allingawier en Blessum. Ik vond het zeer interessant om ook daar over te schrijven.’ Door de jaren heen zijn kerken altijd zeer waardevol geweest voor veel mensen. ‘Ik ben verheugd om te zien dat veel kerken weer een nieuwe functie krijgen die eveneens heel waardevol is’, besluit de schrijver. ‘Voor het dorp en de bewoners is het fantastisch dat het wordt gebruikt voor diverse doeleinden en dat om die manier de kerk wordt bezocht. Ik ben verrassend vaak mooie activiteiten tegengekomen. Daar doet de stichting het voor.’
Levende Stenen is het tweede boek dat onder die naam is uitgegeven. Toen de stichting 35 jaar bestond schreef Jelma Knol ook over de kerken die de stichting op dat moment beheerde. En er is ook een cd uitgebracht onder dezelfde naam, maar dan in het Fries: Libbene Stiennen van Piter Wilkens.
Het zinkwerk is vervangen, de toren heeft weer een prachtige rode kleur gekregen en de gouden kroon is hersteld. Nu wordt het schilderwerk aan de buitenkant van de kerk aangepakt en wordt de voorkant van de kerk opnieuw geel geverfd. Die was door de jaren heen flink verkleurd. Vrijwilliger en voorzitter van de PC Terband, Jelle de Jong, is blij dat de kerk van buiten een opknapbeurt krijgt.
Wie op de A32 rijdt, ter hoogte van het knooppunt Heerenveen, ziet de kerk al vanaf de snelweg. De gele kerk met rode torentje en gouden kroon is een opvallende verschijning. De kerk staat nu nog in de steigers, maar tegen het einde van het jaar zal deze kerk uitblinken in het landschap eromheen. De kerk kreeg in 2015 de naam Terbantster Tsjerke. Daarvoor heette het kerkgebouw de Rotondekerk. Een naam die de kerk dankte aan de voormalige rotonde die er lag. In 2000 is de rotonde vervangen door een klaverblad.
Als vrijwillig en voorzitter is De Jong al bijna vijftien jaar actief betrokken bij de kerk. In die tijd is alleen het ijzerwerk van de ramen aangepakt. Verder niet. En dat bleek ook wel, want de voordeur viel bijna uit haar scharnieren. Hoog tijd voor een opknapbeurt. Sinds september wordt er hard gewerkt aan de kerk in Terband. ‘Alles wat wordt geverfd wordt weer mooi. Het ziet er nu al prachtig uit’, aldus De Jong.
Opvallend is dat de voorkant van de kerk geel is. Architect Thomas Romein heeft daar bewust voor gekozen. ‘De kerk behoudt deze kleur. Hij ontwierp ook de kerk in Sint Jacobiparochie. De kerk heeft dezelfde kleur geel maar dan aan de binnenkant’, aldus De jong. In 1985 werd de kerk voor het laatst gerestaureerd. In 1989 kreeg de kerk twee grote metalen lampen afkomstig uit de voormalige Westerkerk in Groningen.
Vier jaar geleden hebben de vrijwilligers van de kerk de binnenkant geschilderd. De Jong: ‘Met een inzamelingsactie is geld bijeengebracht. Zo heeft de preekstoel uit 1612 zijn oude kleur gekregen. Die was geel geschilderd en nu is hij weer bruin. Op een onopvallend deel hebben we een stukje geel in tact gelaten, zodat je het verschil kunt zien. De banken hebben we eerst zo gelaten. Daar zitten wel vijf verschillende lagen en kleuren op. Variërend van bruin, wit tot diverse geeltinten. Om die in zijn oorspronkelijke staat te herstellen vergt de nodig tijd en aandacht.’
Ook is er een nieuwe keuken in de kerk die een uitkomst biedt wanneer er veel mensen in de kerk zijn zoals met concerten. ‘We hopen dat die tijd weer komt, want de kerk heeft verschillende functies’, besluit De Jong. ‘Hij wordt gebruikt als rouw- en trouwlocatie en dus ook voor culturele activiteiten. En de kerk is zomers open als zogenaamde ‘onderwegkerk’. Alleen nu met corona is alles even anders.’
De Stichting Alde Fryske Tsjerken staat in de Goede Doelen bijlage van het Friesch Dagblad. In deze bijlage vindt u allemaal goede doelen die zich op hun eigen manier met hart en ziel inzetten voor onze samenleving. In een paginagrootte artikel staan we stil bij ons jubileumjaar en de daaraan gekoppelde activiteiten. Door de coronacrisis kunnen die helaas niet doorgaan of in aangepaste vorm. Ook stellen we onze nieuwe directeur voor en leest u over de grondige restauratie van de 18e eeuwse kerk in Augsbuurt.
Bijlage gemist? U leest het artikel hier.
De eerste mijlpaal voor de kerk in Augsbuurt is bereikt. Er ligt een compleet nieuwe fundering onder het schip van de kerk. Maar liefst vijftig stalen palen, gevuld met beton, gingen de afgelopen maanden de grond in. Zowel in de kerk als buiten de kerk. Deze palen zijn per twee met elkaar en de kerkmuur verbonden. Een bijzondere constructie. Bouwkundig expert Willem de Graaf kijkt positief terug op deel één van de werkzaamheden. Verder met deel twee: de ontstane schade door scheurvorming en de scheuren zelf herstellen.
In de zomer van 2018 worden de eerste scheuren in de kerk van Augsbuurt geconstateerd. De kerk, die als eerste door de stichting werd overgenomen in 1971, moet grondig worden gerestaureerd.
Door verzakking van de grond zijn grote en brede scheuren in de muren van de kerk ontstaan. Een nieuwe fundering is nodig om de verdere gevolgen van verzakking tegen te gaan. Tot die tijd wordt de kerk bij elkaar gehouden door een metalen constructie die tijdelijk is aangebracht.
In juni dit jaar starten de werkzaamheden voor de aanleg van de nieuwe fundering. Van de tien meter lange stalen buizen is inmiddels niks meer te zien. ‘Die zitten allemaal in de grond’, aldus De Graaf. Dit moet ruim voldoende zijn om de kerk te kunnen dragen. Tijdens de werkzaamheden zijn helaas geen verborgen pareltjes gevonden of andere interessante ontdekkingen gedaan. Toch is De Graaf tevreden.
‘Hoewel we even een korte stop hebben gehad, verliep het werk verder prima. Het heien van de palen leverde aan de westkant van de kerk, de meest kwetsbare kant, te veel trillingen op. Daar hebben we een andere oplossing voor bedacht door deze palen trillingvrij de grond in te drukken’, aldus De Graaf. Het werk levert genoeg bekijks op uit de buurt, maar ook diverse media komen kijken. Werken aan kerken is en blijft volgens de bouwkundig expert bijzonder.
Nu de fundering erin ligt, kan het bouwteam aan de slag met het herstellen van de scheuren. Maar dat alleen is niet voldoende. ‘De scheurvorming heeft ook geleid tot problemen en schade in en aan de kerk. Het metselwerk, zowel binnen als buiten moet worden hersteld. Het pleisterwerk binnen moet worden aangepakt. De vloer is beschadigd geraakt. Een venster staat bol door de spanning die in de muur is ontstaan. Dit heeft ook tot gevolg gehad dat verschillende ramen zijn gesprongen. Ook het podium is door de verzakking instabiel geworden’, somt De Graaf op.
‘De kerk is van binnen en buiten in de steigers gezet om de herstelwerkzaamheden uit te voeren’, aldus De Graaf. ‘Tegelijkertijd verrichten we regulier onderhoud. De werkzaamheden die in het onderhoudsplan staan, worden meteen meegenomen zodat de kerk er de komende jaren weer tegenaan kan. Eén van die werkzaamheden is het herstellen van het dakbeschot, het hout is deels verrot en wordt hersteld.’
Er zijn veel verschillende vakmannen betrokken bij de restauratie van de kerk. Het bouwteam heeft continu overleg met elkaar. Er moet veel op elkaar worden afgestemd. ‘Het is een intensieve, maar prachtige klus’, besluit De Graaf. Zien we straks een compleet ‘nieuwe’ kerk van binnen en buiten? ‘Nee, we herstellen alleen het noodzakelijke. Restauratie wil niet zeggen dat hij compleet wordt verbouwd en vernieuwd. Alles wat nog goed is, laten we zo.’
In een paar minuten weten waar onze stichting voor staat en wat we doen? Wij hebben twee prachtige filmpjes voor u klaarstaan. Een korte en een langere versie. Klik hier voor de korte versie (3.36min) en hier voor de langere versie (9 min).
De beelden zijn gemaakt uit het programma Fryslân DOK van Omrop Fryslân. Zij hebben een tweedelige documentaire gemaakt over kerken in Fryslân en de rol van onze stichting.
Deel één van deze documentaire Tsjerken te keap gaat over ‘afscheid’ en deel twee over ‘de toekomst van kerken’. Er wordt stilgestaan bij leeglopende kerken en de problemen die ontstaan. Wat zijn eventuele oplossingen? Hoe gaat overname in zijn werk en wat komt daarbij kijken? Hoeveel kerken krijgen een nieuwe functie? En wat doen wij als stichting zoal? Dat en meer ziet u terug in deze prachtige documentaire.
De documentaire is in het voorjaar uitgezonden. Documentaire gemist of nog een keer kijken? Klik dan op deze link npostart.nl/fryslan-dok
Wist u dat wij in onze webwinkel allerlei leuke jubileumcadeaus hebben? U vindt daar onder andere pennen, mokken, een t-shirt, sleutelhanger en paraplu van ons jubileumjaar: 50 jaar Stichting Alde Fryske Tsjerken. Klik op het kopje webwinkel en ga dan naar jubileum.
Daarnaast vindt u in onze webwinkel ook allerlei boeken, cd’s, en wandtegels. Kortom: zeer leuk en informatief materiaal van en over onze stichting.
De donateursbijeenkomst die voor dit jaar in november gepland stond, gaat vanwege de coronamaatregelen helaas niet door. Wij volgen de richtlijnen en adviezen van het RIVM en de Rijksoverheid. In binnenruimtes waar mensen zitten geldt een maximum van 30 personen. Wij willen uiteraard graag iedereen de mogelijkheid bieden om bij de bijeenkomst aanwezig te zijn, en dat kan met deze maatregelen helaas niet. We vinden het erg jammer, maar veiligheid en gezondheid staat voorop. We hopen eind volgend jaar weer een mooie donateursbijeenkomst voor iedereen te organiseren.
Onze kerk in Ginnum doet al jaren dienst als atelier voor beeldend kunstenaars uit het hele land.
Kunstenares Mechtild Paauwe uit Deventer, die er onlangs twee weken aan het werk is geweest, heeft een bijzonder cadeau achtergelaten ter ere van het 50-jarig jubileum van onze stichting. Ze heeft een tegeltje gemaakt met een afdruk van de sleutel van de kerk en van bladeren die op de graven waren neergedwarreld.
Het tegeltje krijgt een mooi plekje in ons kerkje in Ginnum.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft een nieuwe directeur. Per 19 oktober start Hester Simons (45) uit Leeuwarden als boegbeeld van de organisatie, die 52 kerken in Fryslân beheert. ‘Ik wil graag bouwen aan een mooie toekomst voor de Stichting en genieten van nieuwe horizonten met vertrouwde kerktorens.’
Mevr. Simons is een geboren en getogen Friezin, voor wie naar eigen zeggen ‘het historisch erfgoed altijd een bijzondere plek had’. Ze groeide op in Heeg. ‘De Friese kerktorens vormden in mijn jeugd voor mij vertrouwde bakens. Via haar vader – beeldend kunstenaar Gerrit Terpstra – maakte ze direct kennis met de kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Haar vader werkte en exposeerde in de kerk van Ginnum.
Op dit moment is Simons programmamanager Organisatieopgaven bij de gemeente Noardeast-Fryslân. Daarnaast werkte ze onder meer bij de provincie Fryslân, de gemeente Leeuwarden en het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers.
Simons hoopt in haar nieuwe rol een belangrijke rol te vervullen niet alleen bij het behoud van monumentale kerken in Fryslân, maar ook bij het ontwikkelen van nieuwe gebruiksfuncties voor deze historische kerken. Aan het motto van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, Levende Stenen, zal zij verder invulling gaan geven. Daarbij hoopt ze de ook de jongere generaties te betrekken. ‘Zij kijken op andere manieren naar het erfgoed”.
Voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is verheugd met de komst van Hester Simons. ‘Mevrouw Simons is een krachtige persoonlijkheid die met nieuw elan de missie van onze Stichting kan aanvoeren’, aldus Kersbergen. ‘Wij vertrouwen op een goede samenwerking en willen samen met haar ons blijven inzetten voor het bijzondere kerkelijke erfgoed van Fryslân. Het is de verwachting dat in de komende jaren vele kerken hun bestemming zullen verliezen. Dat betekent een grote uitdaging voor onze Stichting én voor de Friese samenleving.’’
Hester Simons is de opvolger van Gerhard Bakker, die dit jaar na 10 jaar dienst de organisatie heeft verlaten. ,,We zijn Gerhard Bakker erg dankbaar voor al het werk dat hij voor de Stichting heeft gedaan’’, aldus Kersbergen. De afgelopen 2,5 jaar was Gerko Last waarnemend directeur.
Altijd al eens een instrument willen bespelen? Grijp dan nu je kans! In onze kerken in Rottevalle, Huizum en Schurega worden binnenkort workshops gitaar en ukelele georganiseerd. Twee doorgewinterde muzikanten leren je de kneepjes van het vak. Houd de UIT-agenda van deze drie kerken in de gaten en geef je op!
We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde Open Kerkendag ter ere van ons 50-jarig jubileum. Met dank aan al onze vrijwilligers stonden bijna alle kerkdeuren open. De organisten van Organum Frisicum hebben heel veel mensen blij gemaakt met de klanken van onze kerkorgels. Een aantal bezoekers maakte van de gelegenheid gebruik om van de ene kerk naar de andere te fietsen en op die manier meerdere orgelconcerten mee te maken. Ook de expositie-kerkjes waren in trek en in de vier verhalenkerken werd aandachtig geluisterderd naar de voorlezers. In Holwerd waren honderden kinderbijbels te bewonderen. Swichum was een romanisch trouwkerkje en in Goïngarijp was het dubbel feest: daar bestaat de kerk dit jaar 250 jaar!
Teveel om alles op te noemen, maar de publieke belangstelling was hartverwarmend en we hebben kunnen zien dat de interesse in ons cultureel erfgoed groot is. Een prachtige dag!
De kerk van Hijum is gisteren officieel heropend na een grondige opknapbeurt. De kerk, die al sinds 1975 in bezit is van onze Stichting, staat er weer prachtig bij. In de komende jaren gaat de kerk steeds intensiever gebruikt worden, vertelde Nelleke Slagter van de Plaatselijke Commissie tijdens de heropening.
De kerk van Hijum stamt uit de twaalfde eeuw, en is daarmee een van de oudste kerken die onze Stichting beheert. De kerk wordt, zoals al onze kerken, ieder jaar onderhouden. Een keer in de zoveel tijd moet er iets extra’s gebeuren. Dat was nu bij Hijum het geval.
Eigenaar Doede van der Werff van het gelijknamige bouwbedrijf vertelde tijdens de heropening wat er allemaal aan de kerk is gebeurd. Daarbij is onder meer de elektra aangepakt, is er fors veel schilderwerk uitgevoerd en was er sprake van voeg- en metselwerk.
Bij inspectie van de trekbalken van de kerk bleek dat een van de trekbalken waarschijnlijk uit het begin van de bouw stamt, dus uit de twaalfde eeuw. Die trekbalk is nu beter zichtbaar gemaakt en is bewust niet geschilderd, vertelde Van der Werff. ,,Zo laten we de geschiedenis van de kerk nog beter zien.’’
Yme Visser van de Stichting Monumentenzorg Leeuwarderadeel, eigenaar van de kerktoren, vertelde over de restauratie van het uurwerk in de toren. Dat uurwerk is helemaal opgeknapt en functioneert weer perfect, aldus Visser. De mechanische aandrijving is vervangen de ‘ouderwetse’ aandrijving met gewichten.
Nelleke Slagter, voorzitter van de Plaatselijke Commissie, zei in haar toespraak dat ze ontzettend blij is met de opgeknapte kerk. In de afgelopen jaren is de kerk sporadisch gebruikt. In de komende periode wil de Commissie meer activiteiten organiseren, waaronder concerten en exposities. ,,Dit gaan we in nauwe samenwerking met het dorpshuis doen’’, aldus Slagter. ,,We kunnen elkaar versterken.’’
Waarnemend directeur Gerko Last van de Stichting Alde Fryske Tsjerken bedankte in zijn dankwoord iedereen die meegewerkt heeft aan de opknapbeurt van de kerk en wenste de Plaatselijke Commissie veel succes bij het organiseren van de activiteiten.
Op 17 september gaat het Netwerk Religieus Erfgoed van start. In dit samenwerkingsverband doet de Stichting Alde Fryske Tsjerken volop mee. Het netwerk wil academici, kerken, musea, seculiere kerkstichtingen en overheden met elkaar in gesprek brengen en een nieuwe generatie interesseren voor het belangrijke thema van religieus erfgoed.
De komende twee jaar worden door heel Nederland workshops, stages en een summerschool georganiseerd om onderwijs, praktijk en onderzoek met elkaar te verbinden. Het Netwerk Religieus Erfgoed is opgericht door het Centrum voor Religie en Erfgoed van de Rijksuniversiteit Groningen, samen met vooraanstaande (inter)nationale partnerorganisaties, universiteiten en hogescholen.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed steunt het Netwerk Religieus Erfgoed met een subsidie van ruim €60.000, ‘omdat het bijdraagt aan de bewustwording van deze grote maatschappelijke opgave waarin jongeren en de opleidingen met hun kennis en kwaliteiten een rol van betekenis kunnen spelen,’ aldus Jorien Kranendijk, programmasecretaris/projectleider Toekomst Religieus Erfgoed bij de RCE.
Prof. dr. Todd Weir, directeur van het Centrum voor Religie en Erfgoed, stelt: ‘Met de Rijksdienst vinden wij dat meer aandacht nodig is voor de culturele betekenis van kerkgebouwen die “erfgoed” worden en daarmee in plaats van exclusief religieus gebruik een gemengd gebruik krijgen. Wie bepaalt welke betekenis zij hebben voor gemeenschappen en voor de samenleving als geheel?’
‘De antwoorden op die vraag verschillen fundamenteel van opvattingen uit het verleden’, aldus Paul Ariese van partnerorganisatie de Reinwardt Academie. ‘De actualisering van religieus erfgoed is een multidisciplinair project. De Reinwardt Academie gelooft daarom heilig in de bundeling van onderwijs, onderzoek en werkveldexpertise binnen het Netwerk Religieus Erfgoed.’
Workshops
Vanaf 17 september organiseert het Netwerk Religieus Erfgoed met de steun van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed twee jaar lang workshops voor studenten en andere belangstellenden over uiteenlopende onderwerpen. De eerste workshop wordt mede georganiseerd door de Stichting Alde Fryske Tsjerken en vindt op 22 september plaats in de kerk van Jorwert. Dit zal gaan over nieuwe vormen van kerk-zijn in oude gebouwen. De workshop wordt georganiseerd in samenwerking met Stifting Nijkleaster.
Andere thema's die aan bod komen zijn 'Erfgoedonderwijs van de toekomst' (6 oktober, Garmerwolde), 'Migrantenkerken en kerkgebouwen' (november), 'Perspectieven op Maria Magdalena' (december, Groningen) en 'Religieuze objecten in museale context' (28 januari, Amsterdam). Ook zal een summerschool georganiseerd worden en is het mogelijk om via het Netwerk een onderzoeksstage te doen.
Online kick-off meeting
Op 17 september 2020 vindt tussen 12:00 en 13:00 de online kick-off meeting plaats waarmee het Netwerk officieel van start gaat met presentaties en discussies. Studenten en geïnteresseerden uit heel Nederland zijn van harte uitgenodigd om kennis te maken met het Netwerk en meer te horen over de workshops en andere activiteiten. Aanmelden voor de kick-off meeting (alsmede voor de workshops) kan via deze link. In geval van vragen kunt u contact opnemen met projectcoördinator dr. Jacobine Gelderloos.
In het Netwerk Religieus Erfgoed zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd:
Centre for Religion and Heritage - Rijksuniversiteit Groningen (Penvoerder)
Amsterdam Centre for the History and Heritage of Protestantism - Vrije Universiteit
Reinwardt Academie (Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten)
Meertens Instituut
Institute for Religious and Liturgical Studies
Katholiek Documentatie Centrum - Radboud Universiteit Nijmegen
Religious Matters - Universiteit Utrecht
Museum Catharijneconvent
Stichting Oude Groninger Kerken
Joods Cultureel Kwartier
Dorpskerkenbeweging - Protestantse Kerk in Nederland
Stichting Alde Fryske Tsjerken
Future for Religious Heritage
De Podiumtour van de Stichting Alde Fryske Tsjerken gaat weer van start! Marcel Smit pakt zijn gitaar weer onder de arm om in onze kerken te komen spelen en zingen. Deze gratis concerten worden aangeboden in het kader van het 50-jarig jubileum van de Stichting. De eerste uitvoering is op zondag 6 september.
De Friese singer/songwriter Marcel Smit uit de Westereen staat te popelen om weer op het podium te klimmen en de nummers van zijn nieuwste cd “Noch mear muzyk” te laten horen. Natuurlijk komen ook zijn alom bekende liedjes aan bod.
Voor de coronacrisis uitbrak heeft Marcel Smit enkele succesvolle concerten gegeven in onze kerken. Sinds medio maart heeft de tour even stilgestaan, maar de draad wordt weer opgepakt. Daarbij wordt in de kerken gewerkt volgens de RIVM-maatregelen.
Het eerste concert in deze tweede reeks van Podiumtour is op zondag 6 september om 15.30 uur in De Groate Kerk in Sint Jacobiparochie. DIT CONCERT IS INMIDDELS UITVERKOCHT!
Het tweede en wat kortere optreden is op zaterdag 12 september in de Dorpskerk Huizum van 14.00 – 15.00 uur. Reserveren hiervoor is niet nodig, maar kom op tijd want VOL = VOL.
Over de podiumtourconcerten in de kerken van Jorwert, Kortehemmen, Terband en Blessum volgt binnenkort meer informatie op deze site.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken bestaat dit jaar 50 jaar. Dit wordt op verschillende manieren
gevierd. De Podiumtour is daar een onderdeel van.
Tijdens het landelijke Open Monumentenweekend zijn op zaterdag 12 september tussen 10.00 en 16.00 uur bijna alle 52 kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken geopend voor publiek.
Dit culturele erfgoed van onze provincie is zeker de moeite van een bezoekje waard. Ter ere van het gouden jubileum van de stichting is er op deze dag vanalles te beleven.
Natuurlijk zijn onze kerken op zich al prachtig om te bekijken. Op deze dag is er ook volop muziek en kunst te bewonderen en kan er geluisterd worden naar prachtige verhalen.
Een compleet overzicht van alle activiteiten vindt u hier.
Het symposium ter ere van het 50-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is afgelast. Het bestuur ziet geen mogelijkheden om een symposium in deze corona-tijden op een goede manier te organiseren. Daarom heeft het bestuur tot haar spijt het symposium moeten afgelasten.
Het symposium stond in eerste instantie gepland voor de maand maart, en is later uitgesteld naar begin oktober. Nu blijkt dat ook in oktober geen symposium georganiseerd kan worden. Een belangrijk onderdeel van het symposium is, naast de kennisdeling, ook de netwerkfunctie en het sociale aspect. In deze corona-tijden is dit onmogelijk op een veilige manier te organiseren.
Er wordt op dit moment gezocht naar een andere manier van communicatie van de onderwerpen waar we u graag van op de hoogte willen brengen. Wilt u op de hoogte blijven? Houd dan onze website in de gaten en meld u aan voor onze digitale nieuwsbrief.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is begin juni gestart met de restauratie van de kerk van Augsbuurt. De kerk vertoont ernstige scheurvorming door verzakking van de grond. Het werk is inmiddels goed op stoom. Na de bouwvak wordt er verder gegaan.
Onder het schip van de kerk wordt een nieuwe fundering aangebracht. Dit gebeurt op een bijzondere manier: door 50 palen in de grond te drukken en deze paarsgewijs met elkaar én de kerkmuur te verbinden. De werkzaamheden kosten ongeveer drie ton. Dit geld wordt opgebracht door geld van overheden, fondsen en donateurs van de Stichting.
In de zomer van 2018 werd de Stichting opgeschrikt door berichten over verzakking en scheurvorming. In de voorgevel en de zuidgevel vertoonden zich brede scheuren. Voor de Stichting was dit reden om grondig onderzoek te doen naar de staat van het gebouw (met name de fundering).
De oorzaak van de scheurvorming in de kerk is inklinking van de grond. De achterliggende oorzaak daarvan is het omlaag brengen van de grondwaterstand in dit deel van Fryslân en een aanhoudende periode van droogte.
Als begin van de werkzaamheden zijn in juni maatregelen genomen om interieur en exterieur van de kerk te beschermen. Eind juni is gestart met het heien van de buispalen. Aan de noordzijde richting het westen was de trilling dusdanig groot dat er is gestopt met het heiwerk. Op een diepte van ongeveer 7 meter bleek er een tussenlaag van potklei te zitten; dit zorgde voor extra trilling. Om geen overbodige risico’s te nemen is het heiwerk stilgelegd en is een aantal palen trillingvrij de grond in gedraaid.
De planning is om direct na de bouwvakantie te starten met het grondwerk aan de westzijde van de kerk. Het werk zal in het najaar van dit jaar worden afgerond.
Columnist André Looijenga schreef in het magazine 'Alde Fryske Tsjerken' van juni een column over zijn bezoek aan de kerk van Jannum en de gedachten die daarbij bij hem opkwamen. Zijn column is in het Fries verschenen in het papieren magazine. Hieronder volgt een vertaling in het Nederlands.
Jannum
Door André Looijenga
Heel hartelijk dank dat de deur open was!
Het was een koude zondagmiddag aan het begin van de lockdown, toen wij even afsloegen om op de terp van Jannum te kijken. Een boerderij, wat gerestaureerde arbeiderwoninkjes, de begraafplaats met de 13de/14de eeuwse kerk. Een openluchtmuseum op de noordoost-Friese klei.
Rode kloostermoppen tussen de bomen door. De westmuur met de eigenwijze topgevel, het klokhuis dat aan de muur hangt – het bekende plaatje van dit oude kerkje. Ik bedacht meteen: wat mij nu zo in het oog springt, is voor een groot deel gebouwd door J.J.M. Vegter in de jaren ’40. Restauratie was reconstructie. Het interieur werd gestript, de driehonderd jaar oude preekstoel en banken werden eruit gesloopt, de ruiten werd in kleine vorm teruggebracht, middeleeuwse muren werd aangevuld, de hele westgevel werd vervangen.
Binnen zijn er witgepleisterde muren, een dak als van een oude schuur met de pannen direct op hout en stro. De vorm van de ruitjes klopt, de bepleisterde bakstenen, de balken en het stro onder de plannen: middeleeuwse Friezen zouden het allemaal herkennen uit hun kerken, stinsen en boerderijen. Maar hoe ruige bouwmaterialen en vormen hier benadrukt worden, zit dichter bij Le Corbousier’s kapel van Ronchamp als bij de kerk van de 13de eeuwse Jannumers.
Jannum was de eerste Friese kerk die behouden bleef met een nieuwe culturele functie. Het werd herbestemd als dependance van het Fries Museum, met een permanente tentoonstelling fan middeleeuws beeldhouwwerk. Dat is nog steeds aanwezig. Fragmenten van de stenen koorafscheiding uit Wûns markeert de overgang naar het koor, de altaarsteen is teruggelegd op een weer opgemetseld altaar. De andere museumstukken staan willekeurig bij elkaar, onder steeds dikkere lagen stof en met kwijtrakende toelichtingsbordjes.
Op het altaar staan uitgedoofde waxinelichtjes. De educatieve functie van de kerk van Jannum is misschien ook maar een voorbijgaande fase geweest in de geschiedenis van het gebouw. Misschien dat zo’n oud kerkje vandaag de dag nog het beste dient als niet hardop uitgesproken meditatief kapelletje. De kunstschatten als haveloze figuranten. De wind die door het dak waait.
In een hoekje zagen we een beige sculptuur van twee personen in geplooide gewaden, van wie de ene de andere een hand op de borst legt. De handen zijn groot en plat. Het beeld heeft geen hoofden meer. De Johannes en Maria die het waarschijnlijk waren (Sneek, waarschijnlijk 15de eeuw), zijn het beeld geworden van iemand die een ander zorgzaam omarmd. Twee middeleeuwse mensen, korrelig van structuur, de een met de grote hand tegen het scherp afgebroken bovenlijf van de ander. Een kunstobject, een metafoor.
Een eeuwig aanraken is in een tijd van afstand houden ver van ons. De middeleeuwse kerk vol kleur en kaarsen is niet meer in ons bereik. De protestantse periode is er hier uit gesloopt. Als museum raakt het uit de tijd. Maar een kerkje als van Jannum vindt zijn betekenis, zolang de deur van het slot mag.
De stichting Alde Fryske Tsjerken heeft in het voorjaar en de zomer veel activiteiten moeten afgelasten in verband met corona. Gelukkig gaan er deze zomer toch veel kerkdeuren open voor bezoekers..
Zo zijn er in diverse kerken exposities te bewonderen. Mensen die tijdens een wandel- of fietstocht voorbijkomen, worden van harte uitgenodigd om binnen te komen.
In de Bonifatiuskerk in Ter Idzard bijvoorbeeld, waar kunstenaar Berend Hogeling open atelier houdt. De kunstenaar is dan ook daadwerkelijk aan het schilderen en wil graag zijn werken toelichten.
Iedereen is ook welkom in het kerkje van Ferwoude, waar een groot aantal miniatuurkerkjes van lucifershoutjes staan uitgestald.
Ook de Mariakerk in Bears is een bezoekje waard, niet alleen voor de naastgelegen reconstructie van Uniastate maar ook om de expositie van leerkunstenares Ine van den Horn te bezichtigen.
In Raard (NOF) kunt u het open atelier van Leeuwarder kunstenaar Paul Andringa bezoeken en zelfs een bijdrage leveren aan het community-art kunstwerk ‘Loving you, losing you’.
In Britsum vinden deze zomer meerdere tentoonstellingen plaats en ook de fresco’s en het pas gerestaureerde Hardorff-orgel zijn mooi om te bezichtigen. Dit geldt ook voor de mozaïeken en schilderkunst in de Sint Hippolytuskerk in Olterterp van Janet Holtrop en Angelien Geerligs.
Zoals gebruikelijk biedt ook de Groate Kerk in Sint Jacobiparochie het nodige aan exposities. Deze keer zijn dat Art-Quilts van Eke Krug, luciferkerken van Frits Jansen en foto’s, kaarten en teksten over Sint Jacobus en de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela.
Ter compensatie van het gemis aan activiteiten in de Dorpskerk Huizum worden daar corona-rondjes georganiseerd; rondleidingen rondom de kerk, lekker in de buitenlucht.
Kijk voor data en tijdstippen van alle bovengenoemde activiteiten op de uitagenda van onze website.
In alle kerken worden de voorgeschreven maatregelen van het RIVM gehanteerd.
In dit jubileumjaar werven Plaatselijke Commissies van onze Stichting donateurs in hun eigen dorp. Door de coronacrisis gaat dit langzamer dan gepland, maar toch vinden er al acties plaats.
Een van de Plaatselijke Commissie die in actie is gekomen, is de PC van Goingarijp. In dat dorp werden 130 enveloppen met informatie over de Stichting én informatie over de eigen kerk verspreid in het dorp. Dat verliep succesvol: in de dagen die daarop volgden, stroomden de nieuwe donateurs binnen. Inmiddels zijn 10 mensen uit Goingarijp donateur geworden. Daar zijn we erg blij mee.
Nieuwe donateurs krijgen van onze Stichting het boek 'Levende Stenen' gratis. In dit geval werden de boeken persoonlijk overhandigd door Cees Mollema, een van de leden van onze Plaatselijke Commissie. Op de foto bij dit verhaaltje neemt nieuwe donateur Willem Feenstra het boek Levende Stenen op afstand uit de pong van de kerk.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken neemt maatregelen om niet bij te dragen aan de verdere verspreiding van het coronavirus. Onze Plaatselijke Commissies hebben instructies gekregen over de regels om de kerken te betreden. Per kerk wordt gekeken hoeveel mensen naar binnen mogen.
U vindt hieronder het Protocol voor onze kerken. Dit protocol is ook in iedere kerk te vinden.
Coronaprotocol voor vrijwilligers
De Stichting Alde Fryske Tsjerken start op 9 juni met de restauratie van de kerk van Augsbuurt. De kerk vertoont ernstige scheurvorming door verzakking van de grond. Onder het schip van de kerk moet daarom een hele nieuwe fundering worden aangebracht. Dit gebeurt op een bijzondere manier: door 50 palen in de grond te drukken en deze paarsgewijs met elkaar én de kerkmuur te verbinden. De werkzaamheden kosten ongeveer drie ton. Dit geld wordt opgebracht door geld van overheden, fondsen en donateurs van de Stichting.
De kerk van Augsbuurt is de eerste kerk die door de Stichting Alde Fryske Tsjerken is overgenomen, nu bijna 50 jaar geleden. De kerk neemt – alleen al om die reden - een bijzonder plekje in bij de Stichting.
In de zomer van 2018 werd de Stichting opgeschrikt door berichten over verzakking en scheurvorming. In de voorgevel en de zuidgevel vertoonden zich brede scheuren. Er werd zelfs enige tijd getwijfeld aan de veiligheid voor de bezoekers van het gebouw. Om die reden is er een tijdelijke oplossing aangebracht in de vorm van een metalen constructie die de kerk ‘bij elkaar moet houden’.
Voor de Stichting was dit reden om grondig onderzoek te doen naar de staat van het gebouw (met name de fundering) en te zoeken naar goede mogelijkheden om de problemen te verhelpen. Er is onderzoek gedaan naar het fundament. Ook is naar de geschiedenis gekeken of scheurvorming zich eerder heeft voorgedaan, en wat destijds aan het probleem is gedaan.
Inspectie
De Monumentenwacht heeft een inspectie uitgevoerd en schrijft: ‘De fundering onder het kerkschip verzakt, dit ten gevolge van het afnemen van de draagkracht of het inklinken van de grond. De toren zakt niet evenredig met het schip mee, dit omdat deze een bredere fundering heeft en hierdoor stabieler staat. Door het wegzakken van het schip en de statische toren, ontstaat er ernstige scheurvorming in de westgevel en de westelijke delen van de noord- en zuidgevel. Nabij de deur in de noordgevel is mogelijk ook sprake van een verzakking van de fundering.’
De scheurvorming heeft ook geleid tot grote problemen met het metselwerk (binnen en buiten) en het pleisterwerk (binnen), dat op verschillende plekken hersteld zal moeten worden. Daarnaast staat een venster bol door de spanning die in de muur is ontstaan. Verschillende ruiten zijn om die reden geknapt.
Door de verzakking van de grond zijn ook problemen ontstaan met de vloer van de kerk. De tegels in de kerk zijn in het zand gelegd. Enkele tegels zijn beschadigd. Ook het podium in de kerk is onstabiel geworden door de verzakking van de grond.
De oorzaak van de scheurvorming in de kerk is inklinking van de grond. De achterliggende oorzaak daarvan is het omlaag brengen van de grondwaterstand in dit deel van Fryslân en een aanhoudende periode van droogte.
Voor gebouwen met een stevig fundament levert dit over het algemeen geen probleem is. Als de fundamenten minder goed zijn, zoals bij dit soort historische gebouwen, kan dit tot grote problemen leiden. Helaas is dit voor de kerk van Augsbuurt het geval. Uit onderzoek blijkt dat er onder deze kerk wel fundering is aangebracht, maar dat deze fundering te licht is om het gewicht van de kerk te dragen.
De oplossing
In de komende periode wordt dit probleem opgelost. De oplossing houdt in dat onder het gehele schip van de kerk een nieuwe fundering wordt aangebracht. Dit wordt op een bijzondere manier gedaan. Zowel binnen als buiten de kerk worden 50 stalen buizen de grond in gebracht. Deze stalen buizen van 10 meter diep worden gevuld met beton. De buizen komen binnen en buiten op 1 meter afstand van elkaar, op gelijke hoogte naast elkaar. De twee buizen worden door de huidige fundering heen met een stalen balk aan elkaar verbonden. Zo ontstaan 25 plekken langs de hele kerk waar de kerk op kan ‘rusten’. Uit de berekeningen blijkt dat dit ruim voldoende is om de kerk te kunnen dragen. Bij eventuele verdere inklinking van de grond kunnen geen nieuwe problemen ontstaan, omdat de palen 10 meter de grond in worden geslagen. Met deze oplossing gaat de Stichting Alde Fryske Tsjerken er vanuit dat de kerk weer voor een hele lang tijd stevig staat. De noodoplossing komt daarmee ook te vervallen.
Repareren van de schade
Als de definitieve oplossing is aangebracht, moet ook de ontstane schade worden hersteld. Dit betekent dat er zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant stenen uit de muur moeten worden gehaald en dat deze er opnieuw in gemetseld moeten worden. aan de binnenkant van het gebouw betekent dit ook dat er veel pleisterwerk zal moeten plaatsvinden.
Over de kerk van Augsbuurt
Datering
1782
Restauratie
1975-1976 (schip) en 1983 (toren)
Exterieur
De kerk is de vervanging van een eerdere kapel. Er bestaan vermoedens dat de vroegere kerk langer is geweest. Opgraving van de fundering heeft aangetoond dat de tegenwoordige kerk is gebouwd op de vroegere grondvesten. In de zijmuren zitten twee rondboogvensters en in beide schuine zijden van de oostelijke sluiting één. Het muurwerk is op de hoeken en halverwege de noord- en zuidmuur versierd met verticale gemetselde stroken (lisenen).
Sinds oktober 2019 heeft de Leeuwarder beeldend kunstenaar Paul Andringa de kerk in Raard in gebruik als atelier annex galerie. Sinds kort hangt daar een groot abstract schilderij met als thema “Loving you, losing you”. Voor het doek heeft Andringa twee stangen bevestigd met daaraan enkele witte zakdoeken. Het geheel doet een beroep op je verbeeldingskracht.
Kennen we niet allemaal het gevoel van vreugde en verdriet, liefde en verlies? Een gevoel dat je overweldigt en vreugde schenkt en een gevoel dat je overspoelt en je hart afsluit. Beide bestaan en beide zijn waardevol.
Andringa nodigt iedereen uit om binnen dit thema zelf iets te maken, een tekening, schildering of tekst. U bent helemaal vrij; enige beperking is dat de ondergrond een wit stoffen zakdoek moet zijn en gebruik wordt gemaakt van blauwtinten. Alle zakdoeken worden aan de ijzeren lijn opgehangen en worden zo een onderdeel van dit community-art kunstwerk. Haast u niet; het werk blijft lange tijd staan om zo langzaamaan te kunnen groeien.
U mag uw werk zelf ophangen in de kerk; omdat Paul daar niet altijd aanwezig is, is het handig hem vooraf even te bellen (06-13527843). Of u doet het in de brievenbus of stuurt het op naar De Buorren 8, 9155 AN in Raard.
Kom vooral eens een kijkje nemen in het bijzondere atelier om ook de andere kunstwerken te bewonderen.
De excursiecommissie hoopt zaterdag 10 oktober a.s. met belangstellenden drie kerken van onze Stichting te bezichtigen. Kerken die in een prachtig weids, groen landschap van de Friese Zuidwesthoek liggen.
In dit jaar waarin het vijftigjarig jubileum van de Alde Fryske Tsjerken wordt gevierd, bezoeken wij de in 2018 vijftigste en eenenvijfstigste overgedragen kerken in respectievelijk Gaast en Ferwoude, en daarnaast de in 1985 overgedragen Grote Kerk te Allingawier.
Veel meer informatie over deze excursie vindt u hier.
De oude nummers van het magazine Keppelstok van de Stichting Alde Fryske Tsjerken zijn vanaf vandaag ook online te bekijken. De Stichting heeft besloten alle nummers van 1970 tot 2009 online te zetten.
Klik hier om de magazines online te bekijken.
Er was al langer vraag naar het online zetten van deze schat aan informatie over de kerken in Fryslân, zegt waarnemend directeur Gerko Last. ,,In deze corona-tijd hebben mensen tijd, en groeit de behoefte om te sneupen in oude bladen. Aan die behoefte komen we graag tegemoet.''
Het magazine van de Stichting verscheen van 1970 tot 2009 onder de naam 'Keppelstok'. In 2009 veranderde de naam van het magazine in 'Alde Fryske Tsjerken'. Binnenkort komen ook de nummers vanaf 2009 online beschikbaar, vertelt Last.
Overigens is een deel van magazines ook nog te koop via de webwinkel van de Stichting.
Door de corona-crisis is de Voorjaarsexcursie op 6 juni afgelast. Dat geldt ook voor de geplande excursie naar kerken in Ost-Friesland. De excursiecommissie ziet vanwege de huidige omstandigheden geen mogelijkheden om de excursies op een veilige manier te organiseren. Daarom zijn beide excursies verplaatst naar volgend jaar.
Beide bijzondere excursies werden georganiseerd in het kader van het jubileum van onze Stichting, die dit jaar 50 jaar bestaat. Eerder werd ook al het symposium (maart) verplaatst naar oktober. De Open Kerkendag op 16 mei is ook komen te vervallen.
Donateurs en belangstellenden die zich voor beide excursies hebben opgegeven, krijgen hierover persoonlijk bericht met alle details en de praktische informatie.
Gelukkig zijn niet alle activiteiten in het kader van het jubileum afgelast. Zo verschenen gelukkig wel ons jubileum-magazine en het boek 'Levende stenen'. U leest daar hier meer informatie over.
Ook zijn in het voorjaar enkele concerten in het kader van onze Podiumtour met Marcel Smit wél doorgegaan. Ook is in samenwerking met het Friesch Dagblad de verhalenwedstrijd georganiseerd. Alle verhalen van deze wedstrijd leest u hier.
Alle publiciteit rondom het jubileum zorgt er ook voor dat meer mensen donateur zijn geworden van onze Stichting. Daar zijn we erg blij mee. Bent u nog geen donateur? Klik dan hier.
De verhalenwedstrijd van de Stichting Alde Fryske Tsjerken in samenwerking met het Friesch Dagblad en Geandewei was een groot succes. Er waren maar liefst 88 inzendingen. Vanaf deze week zijn alle verhalen ook op onze site te lezen.
Klik hier om alle verhalen te lezen.
In het kader van het jubileum vroeg de Stichting aan belangstellenden om hún verhaal in te leveren over de beleving van hun kerk. Het thema van het jubileum is immers 'Jouw kerk, jouw verhaal'.
De wedstrijd werd gewonnen door Edy Hoekema-Mennes uit Beetsterzwaag. Haar verhalen (Verhaal 53) is ook op de site te lezen.
In verband met het Corona-virus zijn alle activiteiten in onze kerken tot 1 juni afgelast. De Stichting conformeert zich hiermee aan de richtlijnen van het RIVM. Doel is om verdere verspreiding van het virus zoveel mogelijk te voorkomen. Alle activiteiten tot 1 juni verdwijnen uit onze UITagenda.
De Plaatselijke Commissies mogen hun kerken wel open stellen voor individuen die de kerk graag willen bezoeken.
Ons kantoor en onze medewerkers passen hun werkzaamheden ook aan. Het kantoor zal in principe wel gewoon tijdens kantooruren bereikbaar zijn. Een mail sturen kan altijd: info@aldefrysketsjerken.nl.
Eerder is al bekend gemaakt dat het symposium n.a.v. ons 50-jarig bestaan op 20 maart is uitgesteld.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken brengt ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan twee nieuwe uitgaves: het boek ‘Levende Stenen’ én een speciale uitgave van het magazine ‘Alde Fryske Tsjerken’. Dit magazine is geheel gewijd aan het jubileum van de Stichting.
Beide uitgaves zouden op vrijdag 20 maart gepresenteerd worden op het jubileumcongres van de Stichting. Dit congres is vanwege het Corona-virus uitgesteld tot het najaar.
Over het boek ‘Levende stenen’
Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken is het boek 'Levende Stenen' verschenen, met daarin prachtige beschrijvingen van de 52 kerken die de Stichting in beheer heeft. De verhalen zijn geschreven door Hans Willems, hoofdredacteur van het magazine Alde Fryske Tsjerken. In zijn voorwoord schrijft Willems: ‘Levende stenen: daar gaat het om bij deze kerken: stenen die het verhaal vertellen van mensen die luisterden naar woorden van troost en bemoediging, zongen, doopten, trouwden en rouwden. Levende stenen waarvoor de gemeenschap zich veel moeite getroostte om ze tot het middelpunt van de gemeenschap te maken.’
Het boek kost € 9,95 voor niet-donateurs; donateurs betalen € 7,50. In beide gevallen inclusief verzendkosten. Het boek is verkrijgbaar op de webwinkel via www.aldefrysketsjerken.nl.
Over het jubileumnummer van het magazine Alde Fryske Tsjerken
In dit bijzondere jubileumnummer van ons magazine kijkt de redactie uiteraard terug op 50 jaar zorg voor Friese kerken. Verhalen over onze oprichters, oud-bestuursleden en kerken en begraafplaatsen die in het verleden zijn overgenomen. Maar er wordt ook vooruit gekeken: hoe ziet de toekomst van de Stichting eruit? Gaan we inderdaad op weg naar de 100 kerken, in de visie van voorzitter Jan Kersbergen? Ook laat de redactie vrijwilligers aan het woord van onze Plaatselijke Commissies: de onmisbare schakels in het werk van de Stichting. Ook in het blad een interview met Jacobine Gelderloos, die zich vanuit de Protestantse Kerk inzet voor de dorpskerk.
Donateurs van de Stichting krijgen het jubileummagazine volgende week thuisgestuurd. Niet-donateurs kunnen donateur worden (u krijgt dan het magazine én een ander cadeau) of het magazine kopen in onze webwinkel.
Het boek is ook via de webwinkel te koop. Donateurs krijgen daarbij korting op de prijs.
Het symposium van de Stichting Alde Fryske Tsjerken van 20 maart 2020 is uitgesteld naar het najaar. Aanleiding is het Corona-virus. Het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken acht het niet verstandig om het symposium door te laten gaan. Ook de stadswandeling op donderdag 19 maart gaat niet door.
Op dit moment wordt gezocht naar een geschikte nieuwe datum voor het symposium. Dit wordt waarschijnlijk vrijdag 25 september of vrijdag 2. Wij houden iedereen hiervan op de hoogte en hopen dat we alle mensen die zich hebben aangemeld in het najaar in Leeuwarden mogen begroeten.
In de komende tien jaar zullen in Fryslân zo’n honderd kerken moeten sluiten. Alleen al in de gemeente Súdwest Fryslân gaan voor het jaar 2030 minimaal 27 kerken dicht, blijkt uit een enquête onder 129 kerkbesturen in deze gemeente. Volgens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is dat ‘echt heel veel’. Dit blijkt uit de tweedelige documentaire ‘Tsjerken te keap’ van Fryslân DOK, over het afscheid én de toekomst van monumentale kerkgebouwen. De documentaire is gemaakt in het kader van het 50-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Deskundigen verwachten ‘een hausse aan kerksluitingen’. Ze houden er rekening mee dat het er nog meer zullen zijn dan de cijfers nu aangeven.
Fryslân heeft ruim 750 kerken. Door de leegloop, een gevolg van de secularisatie, heeft inmiddels een derde deel al een andere functie gekregen. Van de andere 500 kerken zal in korte tijd zo’n 20% de deuren moeten sluiten. Het wordt moeilijk om daarvoor een geschikte nieuwe bestemming te vinden. In het ergste geval wacht sommige gebouwen de sloop. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de gemeenschap van een dorp of stad, maar ook voor het landschap. De kerken tekenen de skyline van Friesland, ze zijn bakens in het land en horen zo bij de identiteit van de provincie.
Kerken te koop, deel 1: ‘Het afscheid.’ Na een lang en emotioneel proces neemt de kerkgemeenschap van het kleine dorpje Wânswert het besluit om de kerk over te dragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. 800 jaar lang zijn Wânswerter families hier gedoopt, getrouwd en begraven. Met pijn in het hart, maar met vertrouwen in de toekomstwordt de kerk overgedragen.
Kerken te koop, deel 2: ‘De toekomst.’ Welke functie kunnen leegstaande kerkgebouwen krijgen, opdat ze ook behouden blijven voor de toekomst? Fryslân DOK gaat op pad met medewerkers van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en Steunpunt Monumentenzorg Fryslân. In een Leeuwarder kerk zit nu een school en een kinderopvang. De kerk van Dedgum herbergt onder meer een B&B. Maar niet voor ál die honderd kerken die nu op de markt komen, zal zo’n bestemming gevonden worden. De vraag is: moet je alles wel willen behouden?
Fryslân DOK, het tweeluik ‘Kerken te Koop’
Deel 1, ‘Het Afscheid’
14 maart NPO2, 15.30 uur en 15 maart 13.10 uur (met Nederlandse ondertiteling)
15 maart Omrop Fryslân, 17.00 uur (herhaling elk uur)
Deel 2, ‘De Toekomst’
21 maart NPO2, 15.30 uur en 15 maart 13.10 uur (met Nederlandse ondertiteling)
22 maart Omrop Fryslân, 17.00 uur (herhaling elk uur)
Klik hier voor een nieuwsitem van Omrop Fryslan over het tweeluik.
Fryslân Dok is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Provincie Fryslân.
Edy Hoekema-Mennes uit Beetsterzwaag schreef het winnende verhaal van de Verhalenwedstrijd, georganiseerd samen met het Friesch Dagblad en met Geandewei. In het weekeinde van 14 maart is een deel van de verhalen gepubliceerd in de zaterdagbijlage Wykein. Hieronder vindt u het winnende verhaal. De rest van de verhalen worden in de komende weken gepubliceerd op deze site.
KINDERPERSPECTIEF
door Edy Hoekema-Mennes.
We zijn met de fiets gekomen, mijn vader en ik.
Ik bij hem achterop, met mijn benen wijduit langs de fietstassen en mijn handen in zijn jaszakken. Eigenlijk mag je niet naar de kerk fietsen, maar mijn vader is organist en dan mag het wel.
We gaan naar binnen door de smalle achterdeur naast de kosterswoning. Hier mogen geen gewone mensen komen. Het ruikt er naar bloemkool, ajakkes! Ik hoop niet dat wij dat vanmiddag ook eten.
Mijn vader klimt over de smalle wenteltrap naar boven. Zijn tas in zijn ene hand; met zijn andere hand opent hij het luik naar de orgelzolder. Als ik ook boven ben, laat hij het zware luik met een klap weer op zijn plaats vallen.
Hij schuift de donkerhouten orgelbank op, knipt de lamp aan en haalt de handle van de motor naar beneden. Achter het schot begint een zacht gezoem. Ik schuifel achter hem langs naar mijn plek aan de andere kant van de orgelbank. Hier zit ik iedere zondagmorgen. Het is er lekker warm en schemerig. Er staat een klein bankje en daar leg ik de tekenspullen op die mijn vader in zijn orgeltas had meegenomen.
Ik ga een extra-mooie tekening voor mijn moeder maken, want zij is over een paar dagen jarig. Door de gaatjes van het schot kan ik de kerk in kijken, maar ik mag er niet mijn neus of vingers doorheen steken. Dan kunnen de kerkgangers mij zien en dat mag niet. ‘Stilzijn hoor!’ fluistert mijn vader. Dat zegt hij iedere week.
Na een tijdje komt de dominee binnen. Ik geef mijn vader een seintje dat hij moet stoppen met spelen. De dominee loopt stap voor stap de preekstoel op en begint dan te bidden; heel langzaam, het galmt door de kerk. Eigenlijk moet je nu je ogen dichtdoen en je handen vouwen; maar als niemand je ziet dan hoeft dat niet.
Mijn vader heeft de psalmen en gezangen die de dominee tijdens de dienst opnoemt altijd op een briefje staan. Dan kan hij ze alvast opzoeken. Ik mag dat ook wel eens doen en alvast de volgende psalm klaarleggen.
Wanneer hij speelt, heeft hij zo’n speciale orgelgezicht. Zo kijkt hij thuis nooit. Hij moet ook veel met zijn voeten spelen; dan kijkt hij naar beneden of ze wel goed terecht komen. Daar is hij aan gewend, dus meestal gaat dat prima. Ik hoor ten-minste niks raars.
Als de preek begint, komt mijn vader bij me zitten en geeft me drie pepermuntjes. ‘Niet krakken hoor,’ fluistert hij. Het duurt altijd erg lang voordat de dominee ‘Amen’ zegt en de mensen weer mogen hoesten. Gelukkig kan ik dan ook lekker lang doorgaan met tekenen, want niemand kan me hier zien.
Na de dienst vraagt mijn vader, al orgelspelend: ‘Kijk jij eens even. Staat er bij de deur nog iemand te luisteren of zijn ze allemaal al weg?’ Als de kerk leeg is, ruimen we alles weer op; boeken en tekeningen in de grote tas, de motor uit, de lamp uit. Beneden in het domineeskamertje rammelt er nog iemand met geld. Gelukkig hoeven wij nooit wat te betalen.
De verhalenwedstrijd 'Uw verhaal van de kerk', georganiseerd door onze Stichting samen met het Friesch Dagblad en Geandewei, heeft ruim negentig inzendingen opgeleverd. De jury heeft het verhaal Kinderperspectief door Edy Hoekema-Mennes uit Beetsterzwaag als winnaar gekozen.
Zij las haar verhaal zondag voor in de kerk van Swichum, voorafgaand aan een concert van Marcel Smit in het kader van zijn Podiumtour langs 16 van onze kerken. Zaterdag 14 maart verschijnt een deel van de verhalen in het Friesch Dagblad. Een groot deel van de verhalen zal dit weekeinde ook te zien zijn op onze website.
Op de foto geeft waarnemend directeur Gerko Last van de Stichting Alde Fryske Tsjerken de winnares een prachtig boeket.
De Sint Vitus Passie in Wetsens krijgt een vervolg Het succesvolle project uit 2018 wordt in 2020 voortgezet. Op zaterdag 7 maart is er om 10.00 uur een speciale bijeenkomst waarin een tipje van de sluier wordt opgelicht.
Tijdens deze bijeenkomst wordt alvast weer een inkijkje gegeven in de Sint Vitus Passie, die dit jaar, na het grote succes in 2018, op herhaling gaat. Voorafgaand aan de Naamdag van Sint Vitus op 15 juni, wordt de Sint Vitus Passie op 12, 13, en 14 juni in het Bonifatiusweekend uitgevoerd. Dagelijks om 20.00 uur. Op zondag is er ook een middagvoorstelling om 14.00 uur, maar deze is inmiddels al uitverkocht.
Waarom en hoe kwam en bleef de Sint Vitus kerk zonder toren? De Sint Vitus Passie neemt u mee in 3 tijden en plaatsen, waarin u kennis maakt met de kleine Vitus, de bijbelse krachtpatser Simson en dominee Vitalis, die preekte toen de kerktoren instortte. De Sint Vitus Passie brengt hen uiteindelijk op een bijzondere wijze samen.
Er wordt tijdens de bijeenkomst teruggeblikt op 2018 en verklapt in hoeverre de Sint Vitus Passie gelijk is gebleven of niet en wat momenteel de organisatorische stand van zaken is. De zangers, acteurs, vrijwilligers en andere betrokkenen geven u een inkijkje in beeld en geluid.
Nieuwsgierigen, Wetsenaren inwoners van omringende dorpen (Niawier, Metslawier, etc.), de pers, maar ook mensen die graag betrokken worden bij de Sint Vitus-'Mienskip' zijn allen van harte welkom.
Meer informatie/plaatsen reserveren:
www.vituspassie.nl
www.promovocaal.nl
Sint Vitus kerk, Opgong 1, 9122CT, Wetsens
Zaterdag 7 maart
10.00 - 11.30 uur
Op 20 maart 2020 wordt in de Grote- of Jacobijner Kerk in Leeuwarden het symposium ‘Lief en leed door de eeuwen heen’ gehouden. Dit symposium staat geheel in het teken van monumentale kerken in Fryslân.
Sprekers zijn onder meer historicus prof. dr. Hans Mol, verbonden aan de Fryske Akademyen prof. dr Sible de Blaauw, hoogleraar Vroegchristelijke kunst en architectuur aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Andere sprekers zijn voorzitter drs. Jan Kersbergen en prof. dr Herman Pley, hoogleraar historische Nederlandse letterkunde.
Het programma voor deze dag ziet er in grote lijnen als volgt uit:
09.30 uur Inloop
10.00 uur Opening en Welkomstwoord
10.15 - 12.15 uur Prof. dr. Sible de Blaauw, prof. dr Hans Mol en prof. dr Gilles de Langen
12.15 Lunch in Atrium Natuurmuseum
13.30 Start middagprogramma
13.45 Presentatie boek 'Levende stenen'
14.00 Presentatie jongerenfilm, Rondetafelgesprek en lezing Herman Pley
16.30 uur Afsluiting
Download hier het volledige programma.
U kunt zich voor dit symposium aanmelden via www.symposium-stichtingaldefrysketsjerken.nl.
Veel meer informatie vindt u hier.
De verhalenwedstrijd van de Stichting Alde Fryske Tsjerken in samenwerking met het Friesch Dagblad en Geandewei heeft maar liefst 88 inzendingen opgeleverd. Een prachtig aantal, vindt waarnemend directeur Gerko Last van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. ,,Hier had ik nooit op durven hopen.''
In het kader van het jubileum vroeg de Stichting aan belangstellenden om hún verhaal in te leveren over de beleving van hun kerk. Het thema van het jubileum is immers 'Jouw kerk, jouw verhaal'. Het thema blijkt aan te slaan bij de mensen, constateert Last. ,,Mensen hebben prachtige verhalen geschreven over hun beleving met kerken. Soms kort, soms wat langer. Maar bijna altijd met een emotionele lading, een lach of een traan. Ik heb nog lang niet alle verhalen kunnen lezen. Maar de verhalen die ik gelezen hebben, beloven veel goeds.''
Er is een jury vastgesteld die een selectie gaat maken uit de verhalen. Een aantal van de verhalen zal gepubliceerd worden in het Friesch Dagblad en in Geandewei. Ook zullen de verhalen gepubliceerd worden op deze website en zullen ze een rol spelen bij het symposium op 20 maart.
Mogelijk worden zelfs enkele verhalen voorgelezen in kerken. De Stichting gaat daarover nog contact opnemen met enkele van de schrijvers, kondigt Last aan.
Commissaris van de Koning drs. A.A.M. (Arno) Brok wordt beschermheer van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. In een bijeenkomst op vrijdag 20 december heeft de Commissaris daarmee ingestemd. De Stichting is blij met de steun van de Commissaris, die in de bijeenkomst aangaf veel affiniteit te hebben met het Friese culturele erfgoed, waarvan de kerken een belangrijk onderdeel zijn.
,,It wurk fan de Stifting Alde Fryske Tsjerken is tige wichtich yn dizze provinsje, wêr wy it grutste oantal tsjerken fan hiel Nederlân hawwe’’, zei Brok tijdens de ontmoeting in de Dorpskerk van Huizum (Leeuwarden).
In de bijeenkomst werd hij bijgepraat over het werk van de Stichting, die 52 kerken, 2 klokkenstoelen en 7 begraafplaatsen in beheer heeft.
Voor de Stichting is het een belangrijke blijk van waardering dat de Commissaris beschermheer wil zijn, zegt voorzitter Jan Kersbergen. ,, Troch dizze titel te dragen, let hy sjen dat it wurk fan ús Stifting fan grut belang is foar it Fryske erfguod en it Fryske lânskip’’, aldus Kersbergen.
De Stichting viert in 2020 het 50-jarig bestaan. De Commissaris feliciteerde de Stichting met deze mijlpaal. In het jubileumjaar vindt een groot aantal activiteiten plaats om het jubileum te vieren, waaronder een symposium, een verhalenwedstrijd en lokale activiteiten in de 52 kerken.
Ter ere van het 50-jarig jubileum van de Stichting Alde Fryske Tsjerken presenteert het Fries Museum vanaf 20 december Uit het prentenkabinet: rondje om de kerk. De Stichting Alde Fryske Tsjerken draagt zorg voor meer dan vijftig Friese kerken, om te bewaren voor komende generaties en te behouden én gebruiken als sociaal ankerpunt. In de tentoonstelling zijn tekeningen, prenten en oude foto’s te zien van kerken in Friesland. De tentoonstelling duurt tot en met 13 december 2020.
Eeuwenlang fungeerde de kerk als middelpunt van de gemeenschap. Maar tijden veranderen en de kerken daarmee ook. De Beeldenstorm leidde tot verwoeste interieurs en de protestantse Reformatie deed kerken verdwijnen of veranderen van gezindte. Tegenwoordig is steeds meer sprake van ontkerkelijking. Door de jaren heen werd menig Friese kerk afgebroken, opgeknapt of vervangen; momenten die kunstenaars maar wat graag vastlegden.
Door kunstenaars vereeuwigd
Zo schilderde Piet van der Hem in 1909 het interieur van het Ayttagodshuis bij de kerk van Swichum voordat het drie dagen later onbewoonbaar werd verklaard en gesloopt werd. Het gasthuis werd in 1572 gesticht door Viglius van Aytta. Arme ouderen mochten er kosteloos wonen in ruil voor kerkelijke verplichtingen. Ook zijn in de tentoonstelling tekeningen te zien van de bronzen klokken uit de kerktoren van Bears. Op de tekeningen van Albert Martin zijn inscripties te lezen die erop duiden dat de klokken zijn gemaakt ter ere van twee huwelijken binnen de adellijke familie Unia. Tevens is een vurenhouten 17de eeuwse kerkbank te zien uit de kerk van Hegebeintum.
Illustraties: Collectie Fries Museum
De Stichting Alde Fryske Tsjerken bestaat in 2020 50 jaar. Dat willen we natuurlijk vieren. Met trots kijken we terug op 50 jaar zorg voor monumentale Friese kerken. We zijn blij dat in al die jaren 52 kerken, 7 kerkhoven en 2 klokkenstoelen aan onze zorg zijn toevertrouwd.
Dit prachtige bezit mogen we beheren én een nieuw leven geven. Dat kan allemaal dankzij de trouwe steun van donateurs, fondsen en de overheden. En natuurlijk dankzij de enthousiaste inzet van vele honderden vrijwilligers, die lokaal, in het bestuur én op kantoor ons werk mogelijk maken.
Voor al deze betrokkenen vieren we in 2020 feest. We hebben een gevarieerd programma samengesteld, met ‘voor elk wat wils’. Het overkoepelende thema dit jaar is: ‘Jouw kerk, jouw verhaal’. Want het zijn – naast de stenen en het interieur – juist de verhalen die onze kerken zo bijzonder maken.
U kunt het hele feestprogramma hier bekijken.
Jaarlijks maakt een artiest een tour langs meerdere van onze kerkjes, de zogenaamde Podiumtour.
De Podiumtour van 2020 is een bijzondere! Om ons 50-jarig jubileum te vieren is er deze keer een extra uitgebreide tour. Marcel Smit, Friese sjonger/lietskriuwer, gaat in maar liefst 16 kerken zijn nieuwste album presenteren. De entree van al deze concerten is gratis.
Aanvang op zondag 15.30 uur en op vrijdag 20.30 uur.
De kerk van Rottevalle mag gebruikt worden als trouwlocatie. Op onze website stond al geruime tijd aangegeven dat het mogelijk is om in deze kerk te trouwen. Maar toen een stel toestemming wilde krijgen om de huwelijksplechtigheid in de kerk te voltooien, gaf de gemeente Smallingerland geen toestemming.
De regels zeggen dat 'een locatie die in het dagelijks verkeer de functie heeft van kerk of gebedshuis' niet kan worden aangewezen als huis der gemeente. Burgemeester Rijpstra maakt nu een uitzondering voor kerken die niet gelieerd zijn aan een gemeente. Dat maakt de weg weer vrij om in Rottevalle te trouwen. En dat is goed nieuws!
De noodzaak voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken om kerken over te nemen blijft en zal de komende jaren ook stijgen. Dat zei voorzitter drs Jan Kersbergen afgelopen zaterdag tijdens de jaarlijkse donateursbijeenkomst van de Stichting. Deze werd gehouden in de Grote- of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. De bijeenkomst was met 250 mensen bijzonder druk bezocht.
'Over het algemeen hebben we niet te klagen over de belangstelling voor onze donateursbijeenkomst', opende Kersbergen zijn toespraak. 'Maar vandaag overtreft het alle verwachtingen. Vast en zeker omdat Theo Jellema een lezing met aansluitend een orgelconcert verzorgt.'
Kersbergen ging in zijn toespraak in op de verwachte leegstand van kerken in de toekomst. 'Wat zijn nu de verwachtingen voor de komende 10 jaar? Onlangs heeft de gemeente Sudwest Fryslân een kerkenvisie gepresenteerd. Deze gemeente telt 160 kerken, daarvan is de helft rijksmonument. In Sudwest Fryslân verwacht men dat in de komende 10 jaar 33 kerken, monumenten en niet-monumenten, worden afgestoten. Als je dat doortrekt naar heel Fryslân, verliezen tot 2029 meer dan 100 kerken hun kerkelijke functie.'
De Stichting is er met een kleine, maar deskundige staf klaar voor om belangrijke monumentale kerken over te nemen, aldus Kersbergen. 'Wij hebben al 49 jaar een kerkenvisie.'
Tijdens de donateursbijeenkomst gaf de bekende organist Theo Jellema een lezing en natuurlijk bespeelde hij ook het prachtige orgel in de kerk.
Het programma zag er als volgt uit:
Adolphe Querm (? – 1869) Sortie en style libre
Maurice Greene (1696-1755) Voluntary in c (2 delen)
Abraham van den Kerckhoven (1619-1702) Fantasia in d
Johann Gottfried Walther (1684-1748) Concerto del Signor Albinoni (3 delen)
Louis-Nicolas Clérambault (1676-1749) Basse et dessus de trompette
Johann Christian Kittel (1732-1809) Preludio pro Organo Pleno in a
Presentatie
Tijdens de Jaarvergadering praatte secretaris Martin Weerd van het bestuur de aanwezigen bij over de ontwikkelingen bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken. U kunt zijn presentatie hier bekijken.
De foto's bij dit bericht zijn gemaakt door Rommie van der Heide en Ad Fahner
De Stichting Alde Fryske Tsjerken en het Friesch Dagblad organiseren samen een verhalenwedstrijd. Aanleiding is het 50-jarig jubileum van de Stichting in 2020. Thema daarvan is ‘Jouw kerk, jouw verhaal’. Het Friesch Dagblad en de Stichting hopen dat veel mensen hun verhaal met hun kerk willen delen.
Het Friesch Dagblad kondigt de verhalenwedstrijd morgen (zaterdag 2 november) in de krant aan. Hoofdredacteur Ria Kraa schrijft daarin onder meer: ‘Kerken zijn niet alleen staaltjes van architectuur en geschiedenis, het zijn de behuizingen van het Grote Verhaal van God en de ‘kleine’ verhalen van mensen. Alles wat mensen in de kerk horen en beleven en meenemen naar huis kleurt hun levens en toetst hun overtuigingen.’
Om de beste taal of literatuur gaat het niet. Bedoeling is zo veel mogelijk mooie verhalen te verzamelen over geloof, hoop en liefde. En troost, twijfel, vreugde en verdriet. Goeie anekdotes, diep rakende gebeurtenissen, feesten en concerten.
De Stichting en de krant nodigen iedereen uit om te graven in het geheugen en verhalen op te duikelen die leven in en om de kerk hebben verrijkt en gesteund. Kraa: ‘Verhalen over ontmoetingen of gebeurtenissen in uw gemeente die u vreugde, verdieping, troost, verandering van inzicht of misschien ook twijfel hebben gegeven of die op wat voor andere manier dan ook maar geraakt hebben. U bent misschien op één speciaal moment bijzonder geroerd geraakt, u heeft een prachtige anekdote of onwaarschijnlijk vertelsel, u weet van hoe grote betekenis deze koster of gene predikant, ouderling zus of diaken zo is geweest. Of misschien heeft u helemaal geen spectaculair verhaal maar is het juist het ‘gewone’ ritueel van de jarenlange wekelijkse gang naar de kerk die zo veel voor u betekent.’
Medewerker Gerko Last is het met Kraa eens. ‘Wij komen natuurlijk heel vaak in kerken, en spreken geregeld met bezoekers en mensen uit het dorp over wat zij daar ervaren. Dat levert prachtige momenten op. We hebben er erg veel zin in om die moment vast te leggen in prachtige verhalen.’
Naast schrijfster Janny van der Molen zitten ook schrijver Anders Rosendal en Friesch Dagbladredacteur Gerbrich van der Meer in de jury. De mooiste verhalen worden in maart gepubliceerd in de krant en in kerkblad Geandewei. Ook komen de verhalen op de website van het Friesch Dagblad. In het jubileumjaar van de Stichting zullen op verschillende momenten ook verhalen voorgelezen worden in kerken.
Verhalen kunnen voor 15 januari gestuurd worden naar secretariaat@frieschdagblad.nl of naar info@aldefrysketsjerken.nl.
Omrop Fryslan besteedde onlangs aandacht aan onze verhalenwedstrijd:
In 2015 werd een nieuwe fundering aangebracht onder de toren van de kerk van Hegebeintum, om de verzakking een halt toe te roepen. Deze gelegenheid werd aangegrepen om ook archeologisch onderzoek uit te voeren in deze hoogste terp van Friesland. Hegebeintum is ernstig aangetast door de commerciële afgravingen rond het begin van de 20ste eeuw, en er is weinig bekend over de bewoningsgeschiedenis van deze oude terp.
Dit onderzoek is weergegeven in een nieuwe uitgave van de Vereniging voor Terpenonderzoek, in samenwerking met de Stichting Alde Fryske Tsjerken, de Provinsje Fryslân, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Terpencentrum van het Groninger Instituut voor Archeologie (Rijksuniversiteit Groningen).
Het boek is gewijd aan de resultaten van het nieuwe onderzoek, én aan een beschrijving en interpretatie van de vondsten die indertijd bij de afgravingen zijn gedaan, met name die uit het vroegmiddeleeuwse grafveld. Dat kreeg indertijd al veel publiciteit dankzij de inspanningen van P.C.J.A. Boeles, de conservator van het Fries Museum.
Samen geven de verschillende bijdragen een overzicht van de bewoningsgeschiedenis van Hegebeintum, en tegelijk ook van de vele verschillende facetten van de moderne archeologie, van het inventariseren en interpreteren van oude vondsten tot chemisch en microscopisch onderzoek van bodemlagen.
Het boek werd op 19 oktober gepresenteerd in de kerk van Hegebeintum. Namens de Stichting kreeg medewerker Gerko Last het eerste exemplaar overhandigd van Egge Knol, voorzitter van de Vereniging voor Terpenonderzoek.
Het boek is verkrijgbaar via de webwinkel van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Onze kerk in Sint Annaparochie was onlangs weer op de landelijke televisie te zien. Voor het programma 'Het Raadsel Rembrandt'van de AVROTROS zijn opnamen gemaakt in Fryslân. Zoals bekend is Rembrandt van Rijn getrouwd in Sint Annaparochie, in de voormalige kerk die op dezelfde plek staat als de huidige Van Harenkerk.
Voor het programma reist Onno Blom in het voetspoor van Rembrandt om te ontdekken wie de meesterschilder nou écht was. Onno onderzoekt eigenlijk het Raadsel Rembrandt. Onno reist onder andere naar Leiden waar Rembrandt als jonge molenaarszoon vol ambitie en dromen begon. Hij was ervan overtuigd dat hij als schilder de wereld zou veroveren.
In Amsterdam bezoekt Onno de plekken waar Rembrandt zijn grootste successen boekte, maar ook flinke tegenslagen te verwerken kreeg in zijn persoonlijke leven. Tijdens zijn zoektocht naar het raadsel Rembrandt komt hij veel verrassingen tegen. Ook in Sint Annaparochie...
De aflevering is te zien op https://www.npostart.nl/six-over-rembrandt/01-02-2019/AT_2115401
Op vrijdag 27 september 2019 nam de Stichting Alde Fryske Tsjerken de kerk van Wânswert over. Een bijzondere en indrukwekkende avond, waarmee het eigenaarschap van de kerk wisselde. Het was emotioneel, maar ook mooi: Wânswert is ervan overtuigd dat het beheer van de kerk bij de Stichting in goede handen is.
Op deze pagina vindt u een aantal van de foto's die op de bewuste avond zijn gemaakt.
Op deze avond werd ook een gedicht voorgelezen. Dat gedicht vindt u hier.
Ter ere van de ingebruikname van onze kerk in Raard als atelier en expositieruimte door kunstenaar Paul Andringa met ingang van 1 september jl., waren onlangs de Plaatselijke Commissie van Raard en een afgevaardigde van PC Bornwird en Lichtaard uitgenodigd om samen met Andringa en impresario Joke Bakker van onze stichting een kop koffie met gebak te nuttigen in de kerk.
Willem Hielkema, voorzitter van PC Raard, maakte van de gelegenheid gebruik om de nieuwe huurder een welkomstgeschenkje aan te bieden in de vorm van een doosje dagverse eieren. Hij maakte daarbij de metaforische vergelijking van de twee rijen van 5 eieren met de twee handen van de kunstenaar met elk 5 vingers en vervolgens de schepping van een ei en een kunstwerk en dat er gebroed moet worden voordat er iets moois ontstaat….. Een verrassende gedachtegang die door Andringa erg werd gewaardeerd.
Willem heette met dit gebaar namens PC Raard de kunstenaar van harte welkom en sprak de hoop uit dat Paul veel inspiratie krijgt in de mooie kerk en het weidse landschap daaromheen en dat hij een langdurig verblijf in Raard tegemoet gaat
De Stichting Alde Fryske Tsjerken neemt vrijdag 27 september het kerkgebouw van Wânswert over van de Protestantse gemeente Wânswert/Jislum. Ook de omliggende begraafplaats wordt door de Stichting overgenomen.
De kerk van Wânswert is gelegen op een hoge terp, die enkele eeuwen voor onze jaartelling is ontstaan. De terp is aan het eind van de 19e eeuw vooral aan de zuidzijde voor een belangrijk deel afgegraven. Een keermuur behoudt aan die zijde het kerkhof en de kerk voor verzakking.
De kerk bestaat uit een schip met een versmald en vijfzijdig gesloten koor. Aan de westzijde bevindt zich een zware toren met zadeldakbekroning. Opvallend is dat de kerk en toren nagenoeg even breed zijn. De kerk is oorspronkelijk gewijd aan Sint Petrus.
De kerk van Wânswert had in de 16de eeuw al een orgel. In 1674 werd een nieuw orgel gebouwd door Harmen Ians. Dit orgel werd in 1877 vervangen door weer een nieuw instrument, gebouwd door Willem Hardoff. Dit orgel is gerestaureerd in 1893, 1947, 1966 en 1994. De preekstoelkuip en het klankbord dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. Het ruggeschot en de trap met leuning zijn van oudere datum. Alle onderdelen zijn van eikenhout.
In het dorp is een Plaatselijke Commissie in het leven geroepen, die de kerk na de overname gaat beheren. Er zullen nog een beperkt aantal diensten per jaar gehouden worden in de kerk. Via de Plaatselijke Commissie kan de kerk gehuurd worden voor rouw- en trouwdiensten, concerten, etc.
De meegeefsom die beschikbaar wordt gesteld voor het toekomstige onderhoud, bestaat uit een aantal hectares land. Uit de pachtinkomsten kan het onderhoud van de kerk en de begraafplaats en het gebruik door de kerkelijke gemeenschap worden betaald.
Voor de Stichting Alde Fryske Tsjerken is dit de 52ste kerk die wordt overgenomen in het 49-jarige bestaan. Volgend jaar staat de Stichting uitgebreid stil bij het 50-jarig bestaan.
In het weekend van 14 en 15 september is het weer Open Monumentendag! Het thema van 2019 is Plekken van plezier. Ook veel kerken van de Stichting Alde Fryske Tsjerken stellen hun deuren open tijdens dit weekeinde. Hieronder volgt een overzicht.
Op zaterdagmiddag 14 september is de Dorpskerk Huizum, het oudste monument (12e eeuw) van de stad Leeuwarden, vanaf 13:30 u. te bezichtigen. Desgewenst krijgt men een rondleiding in de kerk en langs het gerenoveerde baarhuisje dat nu deels een minimuseum is voor grafcultuur. Bijzonder is dat dit ook de laatste dag is waarop de expositie van Eddy Sikma te bezichtigen is. De (gratis) koffie staat klaar. Ook kunt u er mooie historische boeken over de kerk kopen, incl. het in juni gepresenteerde, fraai geïllustreerde boek Voetstappen in Huizum over de geschiedenis van dit oude dorp (€ 7,50).
Sikma werd geboren aan de Emmakade in Leeuwarden en het zal dan ook niemand verwonderen dat in veel van zijn werk schepen voorkomen. Voor deze expositie zijn echter twee andere onderwerpen gekozen: het Friese landschap en Huizum. De wereld van de Wadden vertegenwoordigt hier het landschap, Huizum -met name ook de Dorpskerk zelf- wordt in tekeningen getoond.Eddy volgde een opleiding tot tekenleraar. Zijn kunde als tekenaar werd o.a. herkend door de gemeente Leeuwarden. Dit resulteerde in de opdracht tekeningen te maken van panden die gesloopt zouden worden. Voor zijn onderwerpen hoeft Eddy dus niet ver van huis te gaan.Met lesgeven, schilderen en tekenen hoopt Eddy nog lang door te kunnen gaan. Hij wil, zoals hijzelf zegt, in het harnas sterven. Hopelijk duurt dat nog lang.
De kerk van Jorwert is zaterdag de hele dag open van 10.00 tot 17.00 uur en ook zondag van 12.00 tot 18.00 uur, met om 15.00 uur een orgelconcert door Theo Jellema.
De kerk van Feinsum is zowel zaterdag als zondag geopend.
De kerk van Westhem is beide dagen vanaf 13.30 uur tot 17.00 uur geopend. De tentoonstelling van de familie Dooper is in deze kerk te zien.
Ook de kerk van Zurich doet mee, alleen op de zaterdag.
De kerk van Kortezwaag is op zaterdagmiddag en zondag ook open. Gasten van Open Monumentendag kunnen dan ook nog profiteren van de tentoonstelling over het leven en werken van Rindert van Zinderen Bakker, een plaatselijk en regionaal bekend socialistisch voorvechter die er o.a. ook voor gezorgd heeft dat Domela Nieuwenhuis destijds naar deze omgeving kwam om zijn bekende redevoeringen te houden.
De kerk van Britsum zet de kerk op zaterdagmiddag open voor het publiek.
In de kerk van Wier is op zaterdag 14 september een schilderij-tentoonstelling van Joke Ket te zien, met allerlei schilderijen die betrekking hebben op het Wad.
In Westernijkerk is zaterdag 14 september de laatste dag dat de zomertentoonstelling te zien is: schilderijen van Rika de Vries-van der Galiën en foto’s van Aukje Vellinga. Daarnaast is de permanente expositie te bewonderen over de geschiedenis van het eertijds bij de kerk behorende Jeppemastate en haar bewoners.
In Sint Jacobiparochie is er op zondag 15 september een orgelconcert in de Groate Kerk.
De Bonifatiuskerk in Ter Idzard doet ook mee aan de Open Monumentendag. In de kerk zijn de medewerkers van het Dorpsarchief ‘Idzawolde’ aanwezig en kan men zelf in de archieven duiken. Dit weekeinde staat in Ter Idzard bekend als ‘t Sneupersweekend’.
Volop keuze dus tijdens Open Monumentendag. Kijk voor meer informatie over deze dag op www.openmonumentendag.nl.
De kerk van Raard (NEF) wordt een atelier en expositieruimte van de Leeuwarder kunstenaar Paul Andringa. De kunstenaar huurt de kerk per 1 september 2019 van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Daarmee is voor deze kerk een passende, nieuwe bestemming gevonden. Eerder was het Oerka Irene Verbeek museum gevestigd in de kerk van Raard.
De kerk dateert uit de 13de eeuw. Kenmerkend zijn de dikke muren en de kleine (rond)boogvensters, de bouwstijl die in de 10e tot de 13e eeuw gebruikelijk was. Van het interieur is weinig meer oorspronkelijk. De kerk heeft wel een eikenhouten preekstoel uit 1650. De kerkruimte en inrichting zijn eenvoudig.
Enkele jaren geleden kwam de kerk leeg te staan, toen het Oerka Irene Verbeek Museum ophield in de huidige vorm te bestaan. De Stichting Alde Fryske Tsjerken raakte in gesprek met de Leeuwarder kunstenaar Paul Andringa (1963), die op zoek was naar een nieuwe atelierruimte. De kerk van Raard sprak hem enorm aan vanwege de ruimte in het gebouw en de sfeer die in de kerk heerst.
Het werk van Andringa wordt omschreven als ‘raadselachtig, rauw en poëtisch, met een sensitieve sfeer’. Zijn tekeningen, beelden en installaties zijn niet alledaags. Hij zegt er zelf over: ‘Het is mijn taak als kunstenaar om mensen iets aan te reiken en mee te geven om over na te denken. Een tegenwicht voor alle ellende. Een wereld om blij van te worden. Mijn werk is niet altijd vrolijk maar ik bied wel een mogelijkheid om even aan de dagelijkse realiteit te ontsnappen.’
Andringa zal enkele dagen per week aan het werk zijn in de kerk van Raard. Ook zal er een permanente tentoonstelling te zien zijn. Daarnaast komen er kunstwerken van Andringa te staan in de kerken van Lichtaard en Bornwird, zodat belangstellenden met de auto of met de fiets deze drie kerken en de kunstwerken kunnen bewonderen.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken is blij met de nieuwe functie van de kerk van Raard. ‘Onze kerken zijn als gebouwen belangrijk voor de Friese dorpen, maar we vinden het nog belangrijker dat de kerken gebruikt worden, dat het levende stenen zijn’, zegt impresario Joke Bakker. ‘Met de komst van Paul Andringa naar Raard leeft deze kerk weer. Dat vinden we prachtig.’
Luister hier naar een interview met impresario Joke Bakker en kunstenaar Paul Andringa op Omrop Fryslân.
Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken organiseerden op 13 juli een bijzonder gezamenlijk programma. Dit programma vond plaats in de geheel vernieuwde kerk van Dedgum.
Voor de bezoekers was er de mogelijkheid om deze kerk van binnen en buiten te bekijken. Om 15.00 uur begon het programma met bijdragen van Bert Looper (directeur van Tresoar) over ‘kerk en kunst’ en Jannie Brandsma (muziek en zang). Gerko Last van de Stichting Alde Fryske Tsjerken vertelde over de restauratie en vernieuwing van het kerkgebouw.
Beide organisaties kijken terug op een bijzonder geslaagde middag. De kerk van Dedgum zat bomvol en de belangstellenden waren enthousiast over alle bijdragen.
Ook volgend jaar houden beide Stichtingen weer een gezamenlijk programma. Het thema voor volgend jaar wordt 'Jouw kerk, jouw verhaal'. Dat wordt ook het jubileumthema van de Stichting Alde Fryske Tsjerken, die volgend jaar 50 jaar bestaat.
Foto's: Joke Bakker/SAFT
Tsjerkepaad heeft dit jaar als thema 'Kerk en kunst'. Ook veel kerken van onze Stichting stellen dit jaar in juli, augustus en september de deuren open voor het publiek.
Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken werken graag samen. Beide organisaties hebben hetzelfde doel: mensen laten beleven hoe bijzonder de Friese kerken zijn. Onze Stichting is blij met het thema van dit jaar. Veel kerken zijn kunstwerken op zichzelf; bovendien ligt, staat en hangt in veel kerken kunsthistorisch bezit dat zeer de moeite waard is om te bekijken.
Op zaterdag 13 juli organiseren onze Stichting en Tsjerkepaad een gezamenlijke bijeenkomst in de kerk van Dedgum, met als spreker Bert Looper van Tresoar. Dit belooft een bijzondere dag te worden, waarin de bezoekers ook kunnen genieten van de prachtig gerestaureerde kerk van Dedgum.
De officiële opening van Tsjerkepaad is op zaterdag 29 juni in de Michaelskerk in Anjum. Tsjerkepaad duurt tot en met 14 september. Dan is de officiële sluiting in de Rooms-Katholieke kerk van Blauwhuis.
Met een prachtig feest is afgelopen vrijdag en zaterdag gevierd dat de kerk van Dedgum er weer prachtig bij staat. De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft voor ongeveer acht ton in het gebouw geïnvesteerd. Het resultaat is een prachtige kerkzaal, met dorpshuis-functie, Bêd & Brochje én een uitkijkpunt vanaf de toren.
Honderden mensen kwamen vrijdag en zaterdag langs om het resultaat te bewonderen. De kerk werd officieel geopend door gedeputeerde Kramer van de provincie Fryslân. Ook wethouder Stella van Gent van de gemeente Súdwest-Fryslân was erbij aanwezig. Zowel de provincie als de gemeente hebben ruimhartig bijgedragen aan de restauratie.
Vrijdag was de officiële opening, zaterdag was er een Open Dag voor alle belangstellenden. Daar kwamen bijna driehonderd mensen op af, waardoor het zaterdag een drukte van belang was in Dedgum.
Op zondag 19 mei 2019 is het volledig gerestaureerde orgel van de Johanneskerk in Britsum opnieuw in gebruik genomen. Tijdens een druk bezochte bijeenkomst vertelde directeur Bert Yedema van Orgelmakerij Bakker & Timmenga over wat er aan het orgel is gerestaureerd. Organist Theo Jellema liet met zijn indrukwekkende orgelspel horen wat het orgel in Britsum allemaal voor klanken in zich heeft. We kijken terug op een bijzonder geslaagde middag.
Onze Plaatselijke Commissie in Britsum organiseert op zaterdag 25 mei 2019 van 15.00 – 16.30 uur een open middag voor orgelliefhebbers. Er is dan gelegenheid voor max. 6 personen om het orgel p.p. 10 min. te bespelen. Voor aanmelding en informatie over deze orgelmiddag kunt u contact opnemen met Rina Sijtsma, tel: 06-54922701 of per mail: rinasijtsma@gmail.com.
Vrijdagavond 5 april jongstleden heeft Piter Wilkens samen met zijn muzikanten Willo de Bildt en Ytzen Peterson officieel de allerlaatste voorstelling van het muzikale programma "Libbene Stiennen" ten tonele gebracht in De Lawei in Drachten. Het programma is in 2015 op verzoek van de stichting Alde Fryske Tsjerken ter ere van het 45-jarig SAFT-jubileum in dat jaar door Wilkens op CD uitgebracht.
In de afgelopen 3,5 jaar dat Wilkens en zijn muzikanten met deze voorstelling door de provincie hebben getourd, hebben zij gemiddeld meer dan 1 x per maand een kerk of theater vol luisteraars in vervoering gebracht met de prachtige melodieën en teksten.
De Stichting is Piter Wilkens dankbaar voor de wijze waarop hij zijn liefde voor de kerken heeft omgezet in tekst en muziek. Een waardevolle ode aan ons Fries kerkelijk erfgoed en daarmee aan het werk van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Op donderdag 4 april hebben we genoten van een prachtige bijeenkomst in Hegebeintum, waar we met donateurs en belangstellenden de gerestaureerde rouwborden in de kerk hebben bewonderd.
Restaurateur Randolph Algera gaf tekst en uitleg over de keuzes die zijn gemaakt bij het restaureren van de 16 borden die de kerk rijk is.
We kijken terug op een prachtige bijeenkomst. Hartelijk dank aan alle vrijwilligers van het bezoekerscentrum aan de voet van de terp. En hebt u de wandborden nog niet gezien? Dan raden we u van harte aan binnenkort eens een kijkje te gaan nemen in de kerk. De gidsen ontvangen u met open armen.
Weekblad Actief maakte een video-verslag. Deze is hier te bekijken.
Vrijdagmiddag 29 maart was het dan eindelijk zover: de onthulling van de twee adellijke grafbeelden in de kerk van Holwerd. Al vele tientallen jaren was het de grote wens van de kerkrentmeesters de beelden terug te laten keren naar hun oorspronkelijke plaats. Na een oproep van wijlen Sytze ten Hoeve kwam het in een stroomversnelling waarbij het Fries Museum uiteindelijk de beelden in bruikleen heeft gegeven.
In 2017 volgde de gelukkige ontdekking van de namen van de twee afgebeelde personen. Het gaat hier namelijk om kolonel Hessel Meckema van Aylva (1608-1660) en zijn Oostenrijkse vrouw Elisabeth von Althann (1597-1663). De beelden zijn afkomstig van een veel groter grafmonument die op deze plaats heeft gestaan, maar die omstreeks 1795 uit de kerk zal zijn verwijderd. Hierna leden de twee beelden een zwervend bestaand in de omgeving, voordat ze in het depot van het Fries Museum terechtkwamen.
Na het openingswoord van voorzitter Alde Fryske Tsjerken Jan Kersbergen, hield professor dr. Yme Kuiper een interessante lezing over Hessel, zijn militaire carrière en de zandstenen beelden.
Hij liet via een powerpointpresentatie zien dat dit monument met knielende figuren voor Friese begrippen uitzonderlijk was, maar prima paste in een traditie in Nederland.
Vervolgens kreeg directeur Kris Callens van het Fries Museum het woord, waarna hij gezamenlijk met Jan Kersbergen de beelden onthulde.
De aanwezigen konden hierna nog even napraten onder het genot van een consumptie, wat weer goed verzorgd was door de lokale beheerscommissie.
Tekst: André Buwalda
Foto's: Rommie van der Heide & Jan de Boer
De excursiecommissie van Alde Fryske Tsjerken organiseerde zaterdag een voorjaarsexcursie langs een drietal kerken in de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân. De kerken van Nes, Metslawier en Ternaard konden op veel bezoekende donateurs en overige belangstellenden rekenen.
Rond de 140 bezoekers werden door gemeenteleden ontvangen met koffie en iets lekkers in de zestiende-eeuwse, laatgotische Grutte Tsjerke van Ternaard. Hier gaf Liuwe van der Meer verschillende interessante vertellingen over het grotendeels uit kloostermoppen opgetrokken kerkgebouw, het kerkgebouw heeft een eenbeukig schip met een vijfzijdige koorsluiting. De steunberen zijn in 1792 vernieuwd.
De in 2000 weer blootgelegde zerkenvloer toont fraaie zestiende- en zeventiende-eeuwse zerken. In de zeventiende eeuw schonk Douwe II van Aylva de toenmalige Nederlands Hervormde gemeente een orgel door Bader gebouwd dat in 1864 vervangen werd door een orgel van de firma Van Dam. De hoofdwerkkast met zijn unieke houtsnijwerk en geflankeerd door 32 houtenwapenborden is wel behouden. De preekstoel en de herenbank voor de familie Aylva, die eigenaar was van de Ayvla State en de Herwey State, dateren uit de zeventiende eeuw. De in neoclassicistische stijl gebouwde toren heeft de oude zadeldaktoren in 1871 vervangen.
17de -eeuws interieur
Veel mensen kwamen met vragen over de typen bouwstijlen en gebruikte materialen. Zo is het op de dag van vandaag waarom de kerk van Ternaard zo’n groot Baderorgel bezit, nu recentelijk een van Dam binnenwerk! Ok in die tijd was de kerk van Ternaard een rijke gemeente, en met de inbreng van de van Aylva’s had men ook geen probleem. Maar waarom een orgel die men in tijd in een kerk van Leeuwarden of een andere grote stad verwachte. Het antwoord hierop is en blijft een vraag! Er is hierover geen documentatie te vinden. Maar dat het een mooi orgel is werd door de bezoekers zeer gewaardeerd. Verder is het kerkgebouw en interieur goed bewaard en origineel gebleven, ‘je kan er bij wijze van spreken zo een film uit de tijd van Rembrandt in opnemen’. Aldus Liuwe van der Meer.
Rondje Noardeast-Fryslân
De excursie leden die een dag arrangement hadden geboekt kregen hierna een lunch in Herberg de Waard van Ternaard, daarna vertrokken zij per bus naar Nes waar de uit twaalfde eeuw stammende Johanneskerk op hun bezoek kon rekenen. De laatste kerk van bezichtiging was de Doarpstsjerke van Metslawier, een zaalkerk uit 1776 gebouwd op een wierterrein waar in de middeleeuwen een voormalige kerk stond. In deze kerk was ook de sluiting van excursie met een vertelling van Piet Wouda over Balthasar Bekker ‘De betoverende wereld’, begeleid door orgelmuziek van Jaap Sake Heeringa.
Verslag en foto: Bote Sape Schoorstra
Op 29 maart 2019 worden de de ridderbeelden in de Sint Willibrorduskerk van Holwerd onthuld door Kris Callens, directeur van het Fries Museum. Tijdens die bijeenkomst is er ook een lezing door Prof. dr. Yme Kuiper over de Adellijke memoriecultuur in Friesland in de Gouden Eeuw. U bent hiervoor van harte uitgenodigd.
Tien jaar geleden nam de Stichting Alde Fryske Tsjerken de Sint Willibrorduskerk in Holwerd in eigendom over van de Hervormde Gemeente Holwerd. Bij die gelegenheid pleitte ons algemeen bestuurslid Sytse ten Hoeve voor de terugkeer van de ridderbeelden van de familie Van Aylva naar de kerk waar ze ooit voor gemaakt waren.
Deze beelden, een knielende ridder en zijn echtgenote, dateren uit het midden van de zeventiende eeuw. Ze stonden op het familiegraf van de Van Aylva’s, een roemrijke adellijke familie uit Holwerd, in de voorganger van de huidige kerk. Bij de nieuwbouw van de kerk in 1776-1781 werd om het praalgraf van de Van Aylva’s heen gebouwd. Een kleine twintig jaar later werden de beelden in de Franse tijd (rond 1795) uit de kerk verwijderd. Na lange omzwervingen belandden ze uiteindelijk in het Fries Museum, waar ze de laatste jaren in depot lagen opgeslagen.
Tien jaar na de overname kunnen we de wens van de op 1 januari 2016 overleden Sytse ten Hoeve in vervulling laten gaan. De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft de beide beelden in langdurig bruikleen gekregen van het Fries Museum en laten terugplaatsen in de Sint Willibrorduskerk, naar een ontwerp van architectenbureau Kijlstra en Brouwer uit Beetsterzwaag.
Lezing Adellijke memoriecultuur in Friesland in de Gouden Eeuw
Over het grafmonument van het echtpaar Aylva in Holwerd
Spreker: Prof. dr. Yme Kuiper, em. bijzonder hoogleraar Faculteit Letteren, RU Groningen
Toelichting: Qua aantal grietmansposten en hoge militaire ambten behoorde het geslacht (Van) Aylva tot de meest invloedrijke en vooraanstaande adel in Friesland in de zeventiende eeuw.
Zijn hoge maatschappelijke positie kon op verschillende manier worden getoond. Dit thema vormt een belangrijk onderdeel van een powerpointlezing naar aanleiding van de herplaatsing van de grafbeelden in de kerk van Holwerd. Wie waren de afgebeelde personen? Hoe uniek zijn hun grafbeelden?
Programma Lezing en Onthulling vrijdag 29 maart 2019
Het officiële gedeelte begint om 15.00 uur, vooraf is er gelegenheid om een kop koffie te drinken
- Welkom door Jan Kersbergen, voorzitter Stichting Alde Fryske Tsjerken
- Lezing door Yme Kuiper, em. bijzonder hoogleraar Faculteit Letteren, RU Groningen
- Onthulling door Kris Callens, directeur Fries Museum, Leeuwarden
- Hapje en drankje na afloop
Aanmelden
In verband met de catering wordt u verzocht om zich vooraf aan te melden. Dat kan tot uiterlijk dinsdag 26 maart 2019 via info@aldefrysketsjerken.nl of telefoon: 058-2139666
Op vrijdagavond 5 april brengt Piter Wilkens samen met zijn vaste begeleiders Ytzen Peterson en Willo de Bildt voor de laatste keer het programma “Libbene Stiennen” ten tonele.
In 2015 heeft Piter Wilkens de muziekvoorstelling Libbene Stiennen gemaakt ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Libbene Stiennen is een lofzang geworden op de authentieke middeleeuwse dorpskerk en de belangrijke, onmisbare plek van de ‘tsjerke’ in het Friese landschap. Pareltjes, door Piter op luchtige wijze aan elkaar gesproken.
Deze laatste uitvoering is in de Lawei in Drachten. Kaarten zijn hier te reserveren.
De Van Harenskerk in Sint Annaparochie komt op de landelijke televisie. Voor een serie over de schilder Rembrandt zijn opnames gemaakt in deze kerk. In de voorloper van de huidige kerk zijn Rembrandt en Saskia van Uylenburgh getrouwd.
Dit jaar staat Nederland in het teken van Rembrandt en de Gouden Eeuw. Aanleiding is de 350e sterfdag van onze beroemdste Hollandse Meester. Mede om deze reden is er ook een grote tentoonstelling in het Fries Museum.
Door zijn jarenlange passie voor Rembrandt laat Jan Six - nazaat van Rembrandts goede vriend Jan Six 1e - de kijkers aan de start van het Rembrandtjaar met een andere blik kijken naar het imposante oeuvre van de grootste schilder uit de Gouden Eeuw.
Zo bleek Rembrandt dol op drama. Ook vertelt Six over Rembrandts nietsontziende blik op de vrouwen om hem heen. En wist u dat hij de kunst van zijn voorgangers letterlijk afkeek? Iedere aflevering komt een nieuw onderwerp aan bod: Rembrandt als denker, Rembrandt als dief, Rembrandt als voyeur, Rembrandt als regisseur en Rembrandt als vader.
Six over Rembrandt, van woensdag 30 januari t/m 1 februari om 22.45 uur bij AVROTROS op NPO 2
Six over Rembrandt, 2 en 3 februari om 22.30 uur bij AVROTROS op NPO 2
De aflevering over de Van Harenskerk in Sint Annaparochie is hier te zien.
Fryslan heeft het meest ‘kerkdichte’ landschap van Europa. De kerken zijn beeldbepalend in het landschap, maar lang niet altijd fysiek toegankelijk. De website kerken.frl biedt sinds eind juni een unieke digitale beleving en toont foto’s, tekstuele informatie – en als het even kan – bewegend materiaal, activiteiten en mooie verhalen.
Zaterdag 30 juni presenteerde de provincie Fryslân, in samenwerking met Stichting Erfgoed & Publiek, de website tijdens de opening van Tsjerkepaad in Oldeberkoop! Een groot deel van de kerken op deze website zijn (of worden) gekoppeld aan een unieke QR-code die op een bordje bij de kerk zichtbaar is. Wie deze code met de smartphone scant, komt op een pagina van Kerken.frl over de betreffende kerk. Overigens hebben de kerken die in eigendom zijn bij de Stichting Alde Fryske Tsjerken al een 'eigen' QR-code, die verwijst naar www.aldefrysketsjerken.nl.
Basis voor de www.kerken.frl is een motie die is aangenomen in Provinciale Staten van Fryslân. Inhoud van deze breed gedragen motie is om alle monumentale middeleeuwse kerken in Fryslân digitaal toegankelijk te maken door middel van een website en een bordje met QR-code. Doelgroep: de cultuurtoerist. De website bevat in eerste instantie middeleeuwse kerken in Friesland, zo’n 140. Zij beheren hun eigen activiteiten, nieuws en blogs. Het boek ‘alle middeleeuwse kerken in Friesland’ van Peter Karstkarel vormt het uitgangspunt voor de website.
De Stichting Erfgoed en Publiek en de Stichting Alde Fryske Tsjerken hebben afgesproken op hun sites naar elkaars websites te verwijzen.
Op zaterdag 30 juni is Tsjerkepaad 2018 van start gegaan in Oldeberkoop. Na de opening zijn in Fryslân de hele zomer lang 253 kerken iedere zaterdagmiddag open voor het publiek. Het is de 15de editie van Tsjerkepaad: een prachtig initiatief om de rijkdom van de Friese kerken te laten zien.
Op zaterdag 14 juli wordt er traditiegetrouw een gezamenlijke activiteit georganiseerd door Tsjerkepaad en de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Deze activiteit vindt dit jaar plaats in Baard. Daar wordt de Friese versie van de voorstelling ‘Jezus’ van Helmert Woudenberg uitgevoerd voor belangstellenden.
De Sint Gertrudiskerk (Dekemawei 6, 8834 XB, Baard) is vanaf 13.30 uur geopend. Om 15.30 uur begint de voorstelling “Jezus”, gratis aangeboden door de Stichtingen Tsjerkepaad en Alde Fryske Tsjerken. Gooitsen Eenling en Adri Terlouw brengen in dit programma een aantal scènes uit de Friese vertaling van de voorstelling ‘Jezus’ van theatermaker Helmert Woudenberg. Jinke Lyklema – van Weringh (dwarsfluit) en Anke Stavinga (gamba) spelen er tussen de scènes passende muziek bij.
De toegang is gratis. Aansluitend kunt u in het nabijgelegen eetcafé Baard voor € 19,50 per persoon aanschuiven voor een voortreffelijk drie gangen buffet met bij de voorstelling passende gerechten in bijbelse sferen. U dient zich daar dan wel voor uiterlijk 12 juli aan te melden via: jezusmonologen@gmail.com.
De restauratie van de kerk in Dedgum is donderdag 21 juni officieel van start gegaan. Op die dag onthulden voorzitter Jan Balkema van de Plaatselijke Commissie in Dedgum en voorzitter Jan Kersbergen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken het bouwbord.
Het restauratieplan is uitgewerkt door Kijlstra Brouwer Architecten. De werkzaamheden worden uitgevoerd door bouwbedrijf Jurriens Noord. De eerste werkzaamheden zijn al begonnen. De totale begroting bedraagt ruim 700.000 euro. Het werk wordt mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van het Rijk, Provincie Fryslân, gemeente Sud West Fryslân, diverse fondsen en donateurs van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
De hervormde kerk is geheel opnieuw opgebouwd in 1889-1892. Deze ‘nieuwe kerk’ heeft een oudere kerk vervangen en is ontworpen door architect J. van Reenen. De kerk staat op een ovaal kerkhof gelegen op een lage terp, iets verhoogd te opzichte van de omgeving.
De kerk in Dedgum verkeert al langere tijd in een slechte staat. een andere kerk in Fryslân heeft op dit moment zo'n grote onderhoudsachterstand als die van Dedgum. De Stichting Alde Fryske Tsjerken nam de kerk op 21 november 2014 over van de Protestantse Gemeente Tjerkwerd-Dedgum. De middelen die de Stichting meekreeg, waren niet toereikend om snel tot restauratie over te kunnen gaan.
Met de dorpsbewoners van Dedgum is in de afgelopen jaren gesproken over nieuwe gebruiksmogelijkheden. Naast de maandelijkse kerkdiensten wil Dedgum graag dat de kerk als dorpshuis gebruikt kan worden. Dorpsfeesten, verjaardagpartijen, oud- en nieuw, de nieuwjaarsborrel e.d. kunnen straks in de kerk worden gehouden. De kerk zal daardoor veel meer als ontmoetingsplek voor het gehele dorp fungeren. Hiervoor heeft architectenbureau Kijlstra & Brouwer uit Beetsterzwaag een plan uitgewerkt.
Om de kerk ook geschikt te maken als dorpshuis wordt de huidige ruimte die bezoekers betreden als ze de kerk binnenkomen, vergroot. Daarvoor moet de muur worden verplaatst. Met die verplaatsing ontstaat een ontmoetingsruimte die als vergaderzaal kan worden gebruikt. Daarnaast blijft de kerkzaal groot genoeg om activiteiten te kunnen houden. Er is op dit moment nog geen toilet aanwezig in de kerk. Naast de toren wordt een nieuw ‘baarhokje’ aangebracht. Hier stond vroeger ook al een baarhokje maar deze is afgebroken t.b.v. funderingsherstel. In dit nieuwe baarhokje wordt een toilet gecreëerd.
In de toren wordt ook een Bêd en Brochje gerealiseerd, die gerund zal worden door de Plaatselijke Commissie. Als extra attractie wordt in de toren ook een uitkijkpunt gerealiseerd. De werkzaamheden worden naar verwachting in het voorjaar van 2019 afgerond.
De dagexcursie van de HOVO Seniorenacademie en de Stichting Alde Fryske Tsjerken is succesvol en geanimeerd verlopen. Een groep van cursisten bezochten een aantal kerken en kregen volop informatie over het werk van onze Stichting.
Tijdens de dagexcursie bezochten de cursisten de Dorpskerk van Huizum, de kerk in Marsum, de kerk in Hegebeintum en de kerk van Aldtsjerk. Ze kregen daarbij deskundige informatie van docent drs. Saskia van Lier.
In Marsum valt de rijkdom aan herenbanken in het protestantse interieur op. Het lijkt alsof de lokale adel met elkaar streed om de mooiste dan wel grootste bank in de kerk. Met dit zichtbare interieurstuk manifesteerde men de eigen invloed en macht in de kerk.
Huizum heeft een kansel van vóór de Reformatie. Dergelijke stukken zijn maar weinig bewaard, omdat ze meestal te klein werden bevonden. De protestantse preek kreeg letterlijk meer aanzien. Ook van vóór de Reformatie zijn de passiesymbolen in het houten gewelf.
Hegebeintum hangt vol met monumentale rouwborden die duidelijk laten zien wie de belangrijkste kerkbezoekers destijds waren. In Hegebeintum werd ook geluncht in het bezoekerscentrum en gaf bestuurslid Pieter van Schravendijk uitleg over de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
In Aldtsjerk troffen de cursisten een van de meest klassieke protestantse interieurs van Friesland én Nederland. De samenhang tussen kansel, banken, rouwborden, orgel en zerken is zeer bijzonder. Daar genoten de cursisten van een kort orgelconcert.
meer informatie over de HOVO is te vinden op HOVO Seniorenacademie Groningen Friesland.
De kerk én het bezoekerscentrum in Hegebeintum zijn één van de publiekstrekkers tijdens de Dag van het Wad, die op zaterdag 30 juni en zondag 1 juli wordt gehouden.
Een heel weekend lang viert de organisatie dat de Waddenzee sinds 2009 Werelderfgoed is. Het feestprogramma, vol met uiteenlopende activiteiten, is te vinden op https://www.visitwadden.nl/dag-van-het-wad. Van slapen aan de Dijk in Noordpolderzijl tot aan een garnalenpelwedstrijd in Paesens-Moddergat, van een kwelderwandeling met de boswachter tot aan zeehonden vrijlaten op het wad en alles wat daar tussenin zit. De informatie over Hegebeintum verschijnt binnenkort op deze site.
De kerk en het bezoekerscentrum in Hegebeintum sluiten prachtig aan bij deze dag. Het landschap net achter de dijk hoort immers onlosmakelijk bij de Wadden. Het landschap langs de Friese kust heeft een bijzonder kenmerk: de terp. Terpen kan men omschrijven als door mensenhanden opgeworpen heuvels die bescherming moesten bieden tegen het opkomende zeewater.
De terpen werden regelmatig opgehoogd met klei, mest en huishoudelijk afval. De meeste terpen hebben hierdoor een hoogte bereikt van 2-7 m boven NAP. De terp van Hegebeintum spant de kroon met bijna 9 m boven de zeespiegel.
Omstreeks het jaar 1000 is het aanleggen van de zeedijken begonnen en verloren de terpen geleidelijk hun betekenis als vluchtplaats voor het wassende water. Terpen zijn in hun volle omvang blijven liggen tot het midden van de 19de eeuw. Toen zijn de terpen grotendeels afgegraven. Terpaarde bleek zeer vruchtbaar en werd zo de kunstmest van de 19de eeuw, geschikt om de armere landbouwgronden te bemesten. Hele terpen verdwenen op deze manier tenzij er een kerk bovenop stond. Zo bleef van de terp van Hegebeintum nog een steil en markant gedeelte over.
Deze geschiedenis én de prachtige kerk van Hegebeintum laten we graag zien aan de mensen die de Dag van het Wad bezoeken.
Met het boren van de funderingspalen rond de kerktoren van Hegebeintum zijn de werkzaamheden voor het funderingsherstel in week 37 van 2015 daadwerkelijk begonnen. Maandag en dinsdag zijn tien palen rond de toren geboord, woensdag de overigen vijf palen die in de kerk komen.
Op de foto hierboven begint het boren van de tiende paal aan de buitenzijde van de toren, in de noordoosthoek waar de toren tegen de kerk aan staat. De boorkop is nog net boven het aardoppervlak te zien.
Aannemersbedrijf Van der Werff BV uit Dokkum heeft voor het boren van de palen Eurofunderingen uit Veenwouden ingehuurd. Dit bedrijf heeft specialistische apparatuur om trillingvrij palen te kunnen boren. Voor deze methode is gekozen omdat de terp van Hegebeintum niet echt stabiel is en de kerktoren al jaren in zuidwestelijke richting aan het verzakken is. Door de palen trillingvrij te boren, wordt elk risico uitgesloten.
Tijdens het boren van de vijftien palen hebben zich geen problemen voorgedaan. De stalen buizen die de grond in werden gedraaid, verdwenen soepel naar beneden, steeds in stukken van drie meter. Als er weer drie meter in de grond gedreven was, werd er een nieuw stuk pijp bovenop geplaatst en vastgelast. Uiteindelijk kregen de palen allemaal een lengte van rond de twaalf meter.
Tijdens het boren van de palen werd een mix van beton en water ("grout") door de pijp naar beneden gepompt. Via gaten in de (zich naar beneden bewegende) boorkop stroomde de grout naar buiten, en vormde een mantel van een centimeter of tien dik rond de stalen pijp. Als de boorkop een harde zandlaag op twaalf meter diepte bereikt had, werd er met veel druk nog een extra dot grout naar beneden gepompt, waardoor zich een forse klomp rond de voet van de pijp vormde. Die moeten er voor zorgen dat de pijp niet verder in het zand zakken.
In het stukje pijp dat nog boven de grond uit stak, werd bewapeningsijzer geplaatst. Deze verticale staven zullen later verbonden worden met de bewapening die horizontaal in de gaten komt te liggen, die de komende weken in de torenvoet worden gehakt. Over deze bewapening heen wordt een betonvloer gestort, dwars door de toren heen. Zo ontstaat er uiteindelijk een ondergronds "tafelblad", waarop de toren komt te rusten. De boorpalen vormen de poten van de tafel en de betonvloer het blad.
Binnen was het lastiger manoeuvreren. Vanwege de beperkte werkhoogte onder de 'kraak' moest de boormachine zo veel mogelijk worden verkleind. Daarom ook konden er binnen geen stukken van drie meter de grond in gedreven worden, maar van slechts één meter lengte. Daardoor duurde het werk binnen ook langer dan buiten.
Bezoek blijft mogelijk
Bouwbedrijf Van der Werff begint in week 38 met het hakken van gaten in de voet van de toren. Ten behoeve van de veiligheid van de bezoekers worden hekken geplaatst, om bezoekers op veilige afstand te houden. De kerk van Hegebeintum kan gedurende de werkzaamheden overigens gewoon bezocht worden, via Bezoekerscentrum De Terp. De gidsen die de rondleiding verzorgen, kunnen het een en ander vertellen over het funderingsherstel van de toren. In het bezoekerscentrum zelf is een bescheiden expositie ingericht over het funderingsherstel. http://www.omropfryslan.nl/jwembed/?file=HB08IO02
Voorafgaand aan het funderingsherstel van de kerktoren in Hegebeintum heeft RAAP Noord-Nederland een beperkt archeologisch onderzoek verricht. Vóór de bouwvak heeft archeologe Martine Kremer het uitgraven van een sleuf in de kerk tegen de toren aan begeleid. Ook is onder haar toezicht alle aarde weggegraven binnen de toren, tot tachtig centimeter diep.
Aangetroffen zijn twee restanten van kindergraven, een munt met onbekende datering, een zilveren dubbeltje uit de tijd van koningin Juliana, enkele aardewerk scherven en een gebroken grafsteen.
In de sleuf die in de kerk tegen de toren aan gegraven is, moeten na de bouwvak vijf van de vijftien funderingspalen geboord worden. Buitenom de toren worden de overige tien palen geboord. Die komen in een anderhalve meter brede en tachtig centimeter diepe sleuf rond de toren, die direct na de bouwvak uitgegraven zal worden. Ook dat graafwerk zal weer archeologisch worden begeleid.
Een uitgebreid verslag van het archeologisch onderzoek binnen de kerk is te vinden in de Leeuwarder Courant van woensdag 15 juli 2015. Op de foto boven toont Martine Kremer een van de scherven die ze in de toren gevonden heeft. Op de foto's hieronder is de gleuf te zien die binnen de kerk tegen de toren aan gegraven is, de potscherven die gevonden zijn en de gebroken grafzerk van ene 'Nanne'.
Buiten, rond de toren
Bij het graven van de sleuf rond de toren waarin de funderingspalen geboord zullen worden, zijn direct na de bouwvak door RAAP geen bijzondere vondsten gedaan. Er is enkel wat puin aangetroffen in de ophogingslagen, en een knekelkist. Bouwhistoricus Frank van der Waard uit Groningen heeft waarnemingen in en rond de toren gedaan. De Stichting Alde Fryske Tsjerken zal te zijner tijd alle bevindingen publiceren.
De Plaatselijke Commissie Leeuwarden-Huizum heeft op vrijdag 30 januari 2015 het volledig gerenoveerde baarhuisje op het kerkhof achter de Dorpskerk feestelijk in gebruik genomen. In het baarhuisje is een expositie over de grafcultuur ingericht.
Op 5 juli 2014 werd het kerkhof rond de Dorpskerk van Huizum door de Protestantse Gemeente Leeuwarden-Huizum overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Op het kerkhof stond een totaal vervallen baarhuis uit 1875.
De Protestantse Gemeente stond op het punt om het baarhuisje te laten slopen. Het bedrag dat gereserveerd was voor de sloop, is als bruidschat betaald aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Duidelijk was dat de ruïne daarmee niet kon worden gered. ,,Gelukkig waren tal van vrijwilligers van de Plaatselijke Commissie van Huizum bereid om het gebouwtje met vereende krachten te renoveren", vertelt directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Het baarhuisje heeft nu een nuttige opbergfunctie (podia et cetera) voor de middeleeuwse Dorpskerk. In dat oudste monument van de stad is sinds een jaar het jongste culturele podium van Leeuwarden gevestigd. Er worden onder andere bijzondere concerten, spraakmakende lezingen en exposities georganiseerd (kijk voor het verslag op de Facebook-pagina van de Dorpskerk van Huizum en in de Uitagenda elders op deze website).
Op vrijdag 30 januari is de heropening van het baarhuisje gevierd met een 'spectaculaire bijeenkomst in de kerk en op het kerkhof, inclusief een dodendans op het feeëriek verlichte kerkhof. Aan de onthulling van het vernieuwde baarhuis door cabaretier Rients Gratama ging een bijzonder programma over Vergankelijkheid vooraf.
Gedichten
Tijdens deze bijeenkomst lazen prominenten gedichten over dood en vergankelijkheid voor. Dat gebeurde door gedeputeerde Jannewietske de Vries (portefeuillehouder cultuur) en wethouder Harry van der Molen (verantwoordelijk voor begraafplaatsen) van Leeuwarden. Peter Karstkarel presenteerde een eigen gedicht, terwijl dichter Rienk Kruiderink een gedicht apart aan het baarhuisje heeft gewijd. Jankobus Seunnenga zong toepasselijke liederen, met soms een knipoog naar de dood, en Meindert Tamminga hield een lezing over grafcultuur in Fryslân en in Huizum.
Ook Peter de Haan (voorzitter van de Plaatselijke Commissie Dorpskerk Leeuwarden-Huizum) en Jan Kersbergen (voorzitter van het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken) kwamen aan het woord.
Zodra de schemering inzette, volgde naar oud-Friese traditie met langzame, stille tred een rondgang om de kerk over het feeëriek verlichte kerkhof, terwijl weemoedige doedelzakmuziek bij het baarhuisje werd gespeeld. Daar aangekomen maakten de bezoekers een uniek tafereel mee: danseressen dansten een zogenaamde dodendans tussen de graven. Tenslotte verrichtte cabaretier Rients Gratama de officiële onthullingshandeling.
